Dous agasallos de Xosé Vázquez Pintor

Bicos

Xosé Vázquez Pintor

Edicións Fervenza, Silleda, 2016,74 páxinas.

 

Meses de tullas cheas foron os derradeiros de 2016 para Xosé Vázquez Pintor. Dous meirós literarios -“libros desta xeira de morriña”, así os nomea o autor-  que saíron, galanos dos prelos de Edicións Fervenza: Bicos e Nos espazos  do soño. Os dous, alfaias da escrita e das artes plásticas e musicais.

Bicos é o froito dun namoramento profundo dos netos xemelgos, Alan e Brais, aos que o autor dedica o libro, e que vén rotulado con esa gorentosa palabra, Bicos, porque “os bicos son o primeiro que se dá ou que se pide cando hai Amor”.

Xosé Vázquez Pintor é autor dun ricaz universo poético forxado desde o seu debut nos eidos líricos con Gándaras (1971), e arestora a súa “ousadía de vellote” -de novo palabras súas- achéganos ao mester máis difícil: a poesía para nenos e nenas que tamén poden gorentar con gozo e fruición todos aqueles e aquelas que gustan de poesía. Trinta e tres poemas escritos en clave infantil, que queren ser a “Casiña da Memoria…para a infancia e para todos os públicos que aínda soñan cos bocadiños das palabras e das imaxes”. Poemas ateigados de música, ritmo, colorido e sobre todo amor, cos que Xosé Vázquez Pintor percorre quizais a súa memoria infantil, e sobre todo a vida e a terra de noso. Desvela Xosé Vázquez Pintor para nenas e nenos moitas das cousas e dos seres que nos rodean ou que abrollan no mundo dos soños e das fantasías, e que, para os máis pequenos,  se revelan co abraio e o encantamento do estraño e misterioso: as realidades familiares ou pertencentes ao vivir cotián como a casiña, o cole, a tele, o barco…; os animais domésticos e aqueloutros que poboan e ornan o noso mundo: o cabalo, a vaca, o rato, a pulga, a troita, o lobo o ourizocacho, o paxariño señorito… Os xogos da infancia:  a billarda, o peón, a parafita. Os obxectos que conforman a vida: o semáforo, o stop, o avión… Os fenómenos atmosféricos ou o tempo da noite que, pola súa brevidade e delicada ensoñación reproduzo con pracer: “Vai a noite paseniño  / abrindo estrelas garridas / para que a Terra no soño / acorde na romaría / da maré batendo as ondas / namoradas con preguiza. / E eu estou sorrindo ao mundo / do Mencer e maila Risa” (páxina 33).

Non falta nesta amalgama de fermosura e dozura unha lembranza de Balbino. Un poema de xorne reivindicativo contra a deserción da vida e o desamor á aldea.

Un libro senlleiro tamén polas imaxes coas que vinte e un ilustradores e ilustradoras enchen de colorido as páxinas desta pequena pero intensa e fermosa regalía autorial e editorial.

 

 

Nos espazos do soño

Diálogos de Amor e Amigo

Xosé Vázquez Pintor

Música de Gaël Camacho e Tomás Camacho

Edicións Fervenza, Silleda, 2016, 95 páxinas.

 

Con Nos espazos do soño. Diálogos de Amor e Amigo regresa Xosé Vázquez Pintor a unha das súas paixóns da que nunca claudicou: o teatro. Creador e director, no ano 1981, de Ancoradoiro o primeiro grupo de pantomima, promoveu polas aldeas e vilas galegas o Teatro de Noso como a el lle gusta escribir.

Nos espazos do soño é un venturoso encontro das palabras do teatro, da autoría de Xosé Vázquez Pintor, e da música composta por Gaël Camacho e Tomás Camacho que foi o que “remexeu nas artesas” para que renacesen as verbas do teatro. Glauca, Lía e André forman o “Dramatis personae” desta singular peza teatral en catro actos que nos permite regresar ao mundo dos segreis, das soldadeiras, aos tempos do Medievo, Renacemento, Barroco e Romanticismo. Ás Cantigas de Amigo; á Italia do século XVI, da que chega música arrincada dos espazos do Duomo, Ufizzi, Palazzo Vecchio; á simboloxía rechamante do Barroco; ao castelo da Guarda, onde de novo se escoitan as voces de Xohán Airas na escrita vicaria de Xosé Vázquez Pintor, recreando diálogos de Amor e Amigo.

Peza singular que sutura a delicadeza atemporal das súas palabras e o acompañamento musical das partituras que tamén recrean o tempo. Unha belida e deleitosa simbiose que ningunha palabra miña pode describir mellor do que estas palabras de Xosé Vázquez Pintor coas que fecha a presentación desta ensoñación ateigada de morriña: “Agora achéganme as voces do tempo, para que todo cumpra alén e namoremos co texto da ousadía que nos conta e canta. E medra así a xeografía do soño e do cariño: xorde a Música, bulen as maus, repenican os dedos,  a guitarra vén e bica o tempo, paseniño; convoca as vidas e as palabras que son terramar de noso. E axiña acorda e interpreta a Luz dos Séculos.

Aquí, con nós, na antiga e nova Gallaecia: A Nosa Lingua. Sermos felices”

A paixón que conduce á morte

Romeo e Xulieta
O rei Lear
William Shakespeare
Tradución de Miguel Pérez Romero
Editorial Galaxia, 2003, 291 páxinas
(Libros de fondo)

No haber da Editorial Galaxia figuran sen dúbida, moitas boas colleitas e merecementos. Máis de quince Bibliotecas de Autor e a versión sistemática ao galego das grandes obras da literatura occidental de todos os tempos. Coa colección “Obras Universais, a editorial fíxonos chegar algunhas das principais obras da narrativa europea do século XIX. Ao mesmo tempo a editora viguesa converteu en realidade un proxecto monumental: os nove volumes da “Biblioteca Sherlock Holmes” que nos permitiron gorentar algúns dos froitos máis exquisitos da narrativa detectivesca. A finais do ano 2003 Galaxia agasallounos con outro luxo: a “Biblioteca Shakespeare” que botou a andar tirando do prelo dous volumes que inclúen, nun deles os disfraces e enredos da comedia Noite de reis e o mundo túrbido de A tempestade, quizais a derradeira obra xenial do dramaturgo inglés. No outro volume, Galaxia achegounos a tráxica historia de Romeo e Xulieta, xunto cunha das grandes obras de madurez de Shakespeare, a traxedia O rei Lear. Posiblemente por culpa da crise que tamén afecta ao sector editorial, a “Biblioteca Shakespeare” non tivo continuidade.
Emprego a palabra luxo para referirme á versión galega das obras de Shakespeare e cómpre precisar o emprego do termo. Cando unha parte importante dos libros que cada anos se verten son títulos xeralmente febles e insubstanciais, aínda que rendibles cara a satisfacer o mercado de lecturas obrigadas, atopar unha colección dedicada a un dos grandes xenios da creación literaria de todos os tempos, convértese nun acontecemento magnificente, pero imprescindible. Porque, se non lle negamos ao galego moderno a categoría de lingua de seu, cunha elaboración forte e ricaz, ten que se converter nunha lingua de cultura, proceso que se está a consolidar desde o Rexurdimento. E unha lingua de cultura aléitase non só na produción interior, senón tamén nos mananciais das grandes obras da literatura universal e tamén na tradución daquelas novidades importantes que suscitan a apetencia lectora. Endalí que, fronte á versión demasiado frecuente de obras secundarias e prescindibles, celebremos a política editorial de Galaxia de lle ofrecer ao lector galego as grandes obras da literatura universal, patrimonio de toda a humanidade.
Como froito desa política editorial, podemos saborear desde hai quince anos a William Shakespeare en galego.
Resulta sobexo e ata presuntuoso falar, na insignificancia destas liñas, do dramaturgo inglés, hoxe considerado un dos grandes creadores de todos os tempos. Non entanto, ata o século XVIII, Shakespeare era considerado unicamente coma un xenio difícil, e a chamada “Cuestion Shakespeare” fixo abrollar non poucas teorías segundo as cales as súas obras terían sido escritas, non por un actor teatral, senón por alguén cunha educación superior, como tal o filósofo Francis Bacon, o conde de Southampton ou polo mesmo dramaturgo Christopher Marlowe. Malia a controversia, as obras de Shakespeare, tanto poéticas como teatrais, xa foran admiradas no seu tempo polo seu rival, Ben Jonson e por outros autores que percibiron nas mesmas unha brillantez e profundidade destinadas a sobrevivir. Como dixo Ben Jonson, Shakespeare non era dunha época senón de todas as épocas. Mais a apoteose de Shakespeare chega na modernidade, con xuízos como o de Harold Bloom: a obra dramática de Shakespeare, xunto con Don Quixote de Cervantes, son as únicas que acadan universalidade. Pero para Shakespeare, continúa o crítico americano, precisamos un termo máis borgiano que universalidade, porque “Shakespeare é o canon occidental”.
A maioría das trinta e oito obras do dramaturgo continúan a ser representadas hoxe en día e son fonte de inspiración para numerosos experimentos teatrais, porque destilan e comunican un profundo coñecemento da natureza humana, exemplificado na perfecta caracterización dos seus personaxes. A súa habelencia no emprego da linguaxe poética e dos recursos dramáticos, capaz de crear unha unidade estética a partir dunha multiplicidade de expresións e accións non ten parangón dentro da literatura universal.
De todos estes trazos esenciais participan Romeo e Xulieta e O rei Lear. Romeo e Xulieta é a paixón que conduce á morte. A paixón encerrada entre o desexo, o odio e o destino, vencellados aos apelidos Montesco e Capuleto. Unha historia de amor que agroma como algo imposible e que remata coa morte dos amantes. Tamén o paradigma da traxedia amorosa, porque os dous adolescentes de Verona, que reavivan a xenreira entre as dúas familias e subverten a orde da cidade, danlle corpo á paixón por excelencia, aquela que non se axusta ás ordes e consellos e quere configurar o mundo á medida dos seus desexos.
A densidade emotiva da peza, a potencia e fermosura dos seus versos,

William Shakespeare (retrato Droeshout)

coa moda do soneto incorporada, fixeron que Shakespeare acadara un cumio literario inigualado dentro do xénero dramático. Pero Romeo e Xulieta non é soamente teatro de sentimentos, unha peza dramática verbo das relacións amorosas; é tamén, como xa o viu W.H. Auden, o vivo retrato dunha sociedade na que os seus integrantes regulan e xulgan a conduta segundo a parámetro da “fermosa e bruta figura”.
O rei Lear foi escrito no terceiro período do dramaturgo inglés, o período no que compuxo as súas mellores traxedias. É sen dúbida a máis radical e estarrecedora das obras shakesperianas. A máis fonda reflexión sobre os abismos da natureza humana que teña producido o teatro. Shakespeare narra con extrema crueza unha experiencia extrema de loucura, dolor e destrución. E á vez realiza unha reflexión sobre a verdade e a mentira, e unha denuncia sobre a maquinación das mentes polo poder. Endalí a súa contemporaneidade. Unha gran peza dramática considerada por Matin Amis como a máis angustiosa e á vez a máis inspirada das obras de Shakespeare.

Vidal Bolaño, Obras completas, volume IV

Obras completas, volume IV
Roberto Vidal Bolaño
Edición de X.M. Fernández Castro e Francisco Macías
Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 2014, 218 páxinas

Edicións Positivas prosegue con este volume a publicación das obras completas de Roberto Vidal Bolaño, o grande referente do teatro galego de todos os tempos. O selo editor compostelán ten programado editar en seis volumes toda a produción literaria de Vidal Bolaño.. Cinco volumes para a obra dramática e o derradeiro para os textos non dramáticos (Audiovisual e Pensamento). Hai aproximadamente doce meses que rematou o ano que a Real Academia Galega lle dedicou ao dramaturgo, director teatral, guionista e actor, ao declarar a Roberto Vidal Bolaño persoeiro do Día das Letras Galegas 2013, e as Obras completas de Vidal Bolaño, consonte co proxecto orixinal van saíndo con regularidade dos prelos do selo editor compostelán.
Non é esta unha edición crítica do legado literario de Vidal Bolaño. Os editores, X. M. Fernández Castro e Francisco Macías manteñen neste cuarto volume os mesmos criterios lingüísticos que xa empregaran nos volumes anteriores: adaptación dos textos á normativa actual, mais con dispares criterios de intervención no campo lexical, respectando con todo as intencións do autor, entre elas as escollas á mantenta de castelanismos na procura de verosimilitude. Asemade, os textos chéganlle ao lector descargados de aparato crítico, dado que -este foi o criterio dos editores- o que urxía era dar forma divulgativa ás obras de Vidal Bolaño. Un criterio que cobra maior forza, se cabe, na publicacións das pezas dramáticas reunidas neste IV volume, inéditas ata o de agora, agás, Ladaíñas pola morte do meco e Touporroutou da lúa e do sol, publicadas no seu día en edicións minoritarias que no acadaron a necesaria distribución.
As seis pezas recollidas neste volume constitúen o que os editores denominan “pezas de portas abertas” de Vidal Bolaño. Pezas de portas abertas porque, quer por estaren pensadas para sacar as montaxes á rúa, quer por non discriminaren o público para entrar nos teatros por razóns de idade.
E, en efecto as seis pezas desde volume cumpren con esas premisas. Tanto Ladaíña pola morte do meco, peza representada no ano 1978 pola compañía As Traiñas, como Ruada das papas e o unto, representada por Antroido en 1981; Antroido na rúa, representada igualmente por Antroido en 1978 e OATA e O Toxo, en 1979; Touporroutou da lúa e do sol (Antroido, 1996); Xaxaxa, Peituda, Paniogas, Tarelo, o Rapaz e o Cachamón, ou como trocar en rato pequecho o meirande xigantón (Antroido 1979), e finalmente Romance dos figos de ouro (Antroido 1993) axústanse aos preceptos nos que acreditaba Vidal Bolaño: a concepción do teatro como “a sofisticada expresión da representación dunha grandiosa festa” (Montse Pena Presas). Pezas que encerran unha forte crítica social, coa incorporación de elementos grotescos e populares, actualizados a través do humor e son apropiadas para o teatro de feira, con apropiación de materia popular de arquetipos galegos, e mesmo coa inclusión de monicreques que, por veces se mesturan cos actores. Xa que logo, farsas que pode entender e gorentar un público xuvenil e mesmo infantil.

Roberto Vidal Bolaño

Seis novas pezas teatrais á disposición do lectorado galego, que se engaden ás xa publicadas nos tres volumes editados e que, por riba das celebracións e mesmo algunhas das monografías que xerou a dedicación do Día das Letras Galegas 2013 a Roberto Vidal Bolaño, constituirán o mellor agasallo que lle facemos ao dramaturgo, e tamén a nós mesmos, porque Vidal Bolaño, como alguén escribiu, é un medicamento contra a realidade. Ten valor terapéutico.

Biodramaturxia Vidal Bolaño

 

Fóra de Portas

Roi Vidal Ponte

Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 2014, 161 páxinas.

    Sendo conscientes do pulo promocional que supón para o persoeiro ao que cada ano lle dedica a Real Academia Galega o Día das Letras Galegas, cómpre aledarse de que, pasado xa un ano do Día das Letras Galegas 2013 dedicado a Roberto Vidal Bolaño, e estando a piques de rematar as celebracións correspondentes ao ano que andamos, Edicións Positivas siga apostando pola figura e mais a obra de Roberto Vidal Bolaño. A  edición das súas obras completas -semella moi próxima a chegada ás mans lectoras do volume IV- e a deste libro que se achega dun xeito pouco convencional á vida e á obra do mellor dramaturgo da historia da literatura galega, demostra, ao menos neste caso, que, rematado o Día das Letras, a cultura galega non considera liquidada a débeda co persoeiro de turno e nos nosos selos editoriais non desapareceu o impulso nin a motivación para seguir publicando obras que fagan referencia ao mesmo.

   Por iso a miña entusiasta estimanza desta obra Fóra de Portas que asina Roi Vidal Ponte. Considero que non é un dato menor e por ese motivo o poño en valor, o feito de que o autor do libro sexa fillo de Roberto Vidal Bolaño e da actriz Laura Ponte. Ninguén coma el pola súa formación no mundo da escena e polas súas achegas ao eido teatral (crítico teatral, director de escena, autor de teatro e poesía) para acompañar o lector no percorrido da vida e na análise do teatro de Vidal Bolaño.

   Roi Vidal Ponte ofrécenos, en efecto, un oportuno exame da traxectoria existencial do gran dramaturgo galego, contextualizado no espazo temporal da súa vida: a infancia enchoupada de franquismo; os anos da Transición e da Autonomía. Unha infancia relatada de

Roi Vidal Ponte

xeito entretido, case que coloquial, e vivida nese barrio -pueblo segundo os autóctonos- onde a xente alegra o ánimo pola vista da Catedral. Alí, en Vista Alegre, comeza a súa andaina vital Roberto, o fillo do doutor Vidal; os seus estudos nocturnos; a súa afección á literatura e ao cine. Máis tarde a incorporación ao Equipo Lupa, que encarreiraría ao mozo cara ao teatro e ao cine.

   E a seguir, os distintos socalcos na traxectoria existencial e teatral do dramaturgo que o autor sintetiza de forma acaída e viva desde distintas olladas, dándolle voz a coñecidos e suxestivos narradores que forman parte do percorrido vital e profesional do dramaturgo: o nariz de pallaso, a Lúa, o chapeu que mesmo o identificaba, a furgoneta, a catedral ou o vellouco do Monte Pedroso.

   Unha excelente achega biodramatúrxica, pois logo, que lle descubre ao lector a verdadeira realidade de Roberto Vidal Bolaño. Escrita como é de razón, é dicir, engarzada no tempo e nas circunstancias históricas, sociais, políticas que a Vidal Bolaño lle tocaron vivir. Páxinas, de por parte, alimentadas desde un coñecemento directo, vivencial e desde unha perspectiva moi poliédrica. Remato  amosando o meu convencemento de que seguramente as páxinas deste libro son o mellor retrato da figura de Roberto Vidal Bolaño e así mesmo, unha análise brillante do seu multiforme facer como criatura de teatro nunha dimensión total.

Vidal Bolaño, Obras completas, volume III

 

Obras completas, volume III

Roberto Vidal Bolaño

Edición de Francisco Macías e X. M. Fernández Castro

Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 2013, 273 páxinas.

    No pasado ano alguén chegou a afirmar que Roberto Vidal Bolaño era un medicamento contra a realidade. Remataron as celebracións do Día das Letras Galegas 2013 que lle dedicou  a Real Academia Galega ao autor quizais máis decisivo na historia do teatro galego de todos os tempos e Vidal Bolaño seguirá sendo ese tratamento radical contra a mesta e vulgar realidade de arestora e do futuro grazas aos seus escritos, as súas Obras completas que, consonte con proxecto orixinal, van saído con regularidade dos prelos de Edicións Positivas.

   Como nos dous volumes xa publicados, a edicións das pezas dramáticas deste terceiro afástase dos criterios cronolóxicos. Son nomeadamente criterios temáticos os que presiden a publicación dos seis volumes programados. En efecto, das seis obras editadas neste volume, as tres primeiras (Sen ir máis lonxe, Caprice de Dieux e Cochos) teñen en común o feito de que nas mesmas predominan os soliloquios e agochan trazos autobiográficos do autor. As outras tres (Bailadela da morte ditosa, Memoria de mortos e ausentes e Laudamuco, señor de ningures) comparten o elo do tempo inconcreto. Son atemporais, de sempre.

   A edición destes seis textos dramáticos é responsabilidade de Francisco Macías (as tres primeiras) e as outras tres, de X. M. Fernández Castro, autor do libro referencial, A obra dramática de Roberto Vidal Bolaño (2011).

   Sen ir máis lonxe, a peza que enceta o volume, foi estreada polo Teatro de Aquí o 12 de abril de 1999, actuando Vidal Bolaño como director e actor principal. É unha peza na que abrolla sen eufemismos unha forte crítica social que nos chega  a través dunha falsa charla entre un bufón e o Apóstolo Santiago. Os trazos autobiográficos están encarnados na figura do bufón e na peza final están presentes así mesmo moitos elementos da “cultura da impostura” (Montse Pena Presas) e do exercicio da política do momento no que vive o personaxe que dialoga co Apóstolo. Caprice de Dieux, estreada polo Teatro Antroido en 1995 no Liceo de Noia, actuando tamén Vidal Bolaño como principal actor e director, é un axuste de contas cos poderes políticos galegos que o censuraran  despois da representación de Agasallo de sombras. Abonda con ollar o subtítulo (Discurso cívico para actor e bonecos ou fíxoa boa, señor Conselleiro) e o elenco de persoiros da política daquel momento aos que Teatro Antroido “ten o gusto de lle adicar este discurso cívico” para decatármonos da intensidade da carga crítica deste “antollos de desuses”.  Cochos, estreada por Uvegá Teatro en novembro de 1987, amosa as relacións e peripecias dun campesiño  metido a albanel, emigrante en Alemaña, co espazo hostil, “no celme mesmo da negriza” no que está mergullado. Imposibilidade de integrase nunha sociedade que o emprega temporalmente, obrigándoo a regresar a súa aldea natal ata o seguinte verán e negándolle a posibilidade de retornar levando algo de seu: un porquiño de cría. Bailadela da morte ditosa foi representada polo Teatro do Estaribel en 1980 no auditorio de San Domingos. É unha das pezas de Vidal Bolaño na que a morte deixa sentir a súa presenza en formas diversas nos sete cadros da peza que nos achegan sete maneiras de resignarse con ese derradeiro transo, desde a resignación ata o descaro. Memoria de mortos e de ausentes foi estreada en marzo de 1978 en Santiago polo Obradoiro de aprendizaxe teatral Antroido, baixo a dirección do propio dramaturgo. Escrita na súa primeira versión ao ano seguinte do despedimento de Vidal Bolaño da entidade bancaria na que traballaba. Na segunda e definitiva versión inclúe modificacións do espazo escénico. Vidal Bolaño baséase en tradicións populares, contos e poemas de distintos autores galegos e o resultado é unha proposta dramática que presenta unha sorte de “romaxe de ánimas” con presenza da Estadea e da Santa Compaña que teñen un papel central nesta peza.

Roberto Vidal Bolaño

  Finalmente Laudamuco, señor de ningures, peza estreada en maio de 1970 no Colexio La Salle de Santiago. O subtítulo da obra “Pandingada traxicómica do servo e do señor” fala as claras, aínda que de xeito alegórico, da súa intencionalidade de análise das estruturas de poder e dos seus resortes, ollados desde quen os detectan e tamén de quen os sosteñen, ata desaugar nunha visión farsesca, próxima  ao esperpento. O texto de Laudamuco, segundo recente confirmación de Roi Vidal Ponte, fillo do autor, está baseado nalgunhas ideas previas que se lle ocorreron ao dramaturgo mentres facía o servizo militar en Ceuta.

   Outras seis pezas dramáticas a disposición dos lectores galegos, concibidas e paridas polo honesto bufón compostelán. Moi apropiadas para espertar e axitar conciencias neste tempo de impasible conformismo.

   X ateño manifestado que esta non é unha edición crítica das obras de Vidal Bolaño. Os editores manteñen neste terceiro volume os mesmos criterios lingüísticos que xa empregaron nos volumes anteriores: adaptación dos textos á normativa actual, mais con dispares criterios de intervención no campo lexical, respectando sempre as intencións do autor, como tal na escolla á mantenta de castelanismos na procura de verosimilitude.

“A cegueira”: unha grotesca cerimonia do horror

 

A cegueira

Marcos Abalde Covelo

AGADIC-Edicións Xerais, Vigo, 2013, 50 páxinas.

    Edicións Xerais en coedición con AGADIC, Biblioteca Dramática Galega da Consellería de Cultura da Xunta de Galicia publica A cegueira, a peza teatral que se fixo merecedora do Premio Álvaro Cunqueiro 2011 para textos teatrais. Unha obra, porén, que polo momento non acadará aquel obxectivo  natural para o que se escribe teatro: a súa representación. Quizais dentro de cincuenta anos, como cunha sorna riseira confesa o autor. Medio século semella tempo  abondo para o remate  da actual crise!

   Como texto teatral, A cegueira é unha grotesca e á vez poética cerimonia do horror que provoca o capitalismo, coa barbarie facendo abrollar a historia de humillación dun pobo, o palestino, que está a ser vexado coa compracencia dos estados e dos poderes occidentais. Esta cerimonia do horror, a xestión da barbarie, contextualizan o seu desenvolvemento en certas ideas tiradas da expresión “banalidade do mal”, acuñada en 1963 por Hannah Arendt, como visión da súa experiencia como reporteira no xuízo contra Adolf Eichman en Xerusalén. Segundo Arendet, algúns individuos, entre eles Eichman, sen estar dotados xeneticamente dunha inmensa capacidade para a crueldade, actúan dentro das regras do sistema sen reflexionar verbo das consecuencias dos seus actos. Con todo, na actualidade a frase emprégase,  cun significado moito máis xenérico, para describir a conduta de certos personaxes históricos que cometeron actos de inusitada crueldade sen ningunha caste de remorsos nin compaixón para cos seus semellantes.

   Descoñezo se A cegueira foi pensada para perturbar as boas conciencias mergulladas na autocompracencia, mais ese é o resultado desta obra profundamente simbólica xa desde o seu título que fai referencias a Saramago. A peza desenvólvese nun territorio arrasado pola guerra (“no medio dun cemiterio de lápidas riscadas e brinquedos rotos. Ao fondo as negras augas do Xordán arrastran un murmurio de lamentos…o horror conquista terra e memoria”, páxina 11) que nos debe facer pensar na actual Palestina onde os israelitas cometeron crimes de guerra contra os palestinos que ocupan o lugar dos xudeus  e simbolicamente de todos os humillados do mundo, masacrados con absoluta impunidade polo capitalismo neocolonial do Norte.

   Endalí que un dos personaxes, a bíblica Marta, que ten as unllas rotas porque só lle alivia cavar, declare que é tal a humillación que non ten folgos nin para chorar. Ela e a súa irmá María e todos os seus irmáns son considerados terroristas e os soldados teñen carta branca para faceren con eles o que lles pete, porque o maltratado tornouse o mellor maltratador e o violado, o mellor violador (páxina 23) tamén nos nosos días.

Marcos Abalde Covelo

Cinco personaxes bíblicos trasladados ao tempo actual no que a Nakba é a patria dos protagonistas, nunha peza teatral pouco convencional que segue unha liña de teatro poético no ronsel do teatro máis actual e que en Galicia xa estaba representada por Álvaro Cunqueiro ou Otero Pedrayo. E con esa mensaxe que de forma explícita se reafirma no último parágrafo do texto (“Coa cegueira comeza a danza”);  a cegueira é a grande cortada para o conformismo e a autosatisfacción, para declararnos alleos ao mal, pero este non se detén, non para de avanzar.

Textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño

Cardernos Ramón Piñeiro (XXV): Roberto Vidal Bolaño. Escritos sobre teatro.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2013, 147 páxinas.

 

   O pasado 17 de maio saíu do prelo un nove volume dos Cadernos Ramón Piñeiro, co que esta  colección, destinada a recoller partes descoñecidas do noso patrimonio cultural (textos, bibliografía, homografía, epistolarios…) acada o número XXV. O novo volume, en edición de Luís Cochón e  coa colaboración de Lorena Domínguez Mallo, dedícase por enteiro a publicar algúns textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño que o dramaturgo escribiu verbo do teatro de noso.

   Recolle asemade catro achegas de amigos e/ou persoas próximas  a Vidal Bolaño, ao que acompañaron co seu apoio ou labor crítico. Achegas que lle serven de pórtico á edición dos textos do dramaturgo. Podemos así ilustrarnos cun breve escrito de Luís Cochón (“Que quedará do cómico?”) no que  o editor deste libro-caderno repasa as súas propias vivencias, asistindo durante trinta anos “de amizade, de leria, conversas, discusión e cariño” ao quefacer humano e dramatúrxico de Vidal Bolaño, “un santiagués de Vista Alegre”, que sendo “poeta  nunca deixou de ser cómico ou ó revés”.

   Gustavo Luca, noutro texto así mesmo breve (“Fábula do poeta na cadea”), reivindica a honradez intelectual irreprochable do teatro de Roberto Vidal Bolaño dentro do noso panorama teatral, malia as censuras e os ostracismos. Manuel Quintans Suárez, nun texto de maior fondura, analiza o tratamento do mito no teatro de Vidal Bolaño, e máis en concreto, na peza Días sen gloria. Finalmente Xan Vieito (“A querer ser cómico”) escribe a historia do grupo de teatro Antroidio  e a do papel que Vidal Bolaño desenvolveu naqueles anos, unido á figura doutro home ligado á escena e vencellado a Roberto, Xaquín García Marco. Non prescinde Xan Vieito dun rico anecdotario que acompañou algúns das viaxes e actuacións do grupo teatral.

   Oito textos de Roberto Vidal Bolaño, algún deles inédito outros tirados de programas de man ou de distintas publicacións, constitúen o corpo do volume. Saliento entre eles, unha unidade didáctica escolar, “O espacio teatral”  na que o dramaturgo fai un percorrido pola historia das distintas formas de arquitectura teatral, desde que colleu forma en Babilonia, Exipto, Xudea, Grecia… ata os séculos XIX e XX nas distintas coordenadas xeográficas. Considero asemade de gran

Roberto Vidal Bolaño

interese o particular itinerario que fai Vidal Bolaño polo teatro de noso, desde a herdanza do século XIX (Rexurdimento, Irmandades da Fala, o teatro Nós, o teatro na emigración e no exilio, teatro de posguerra) ata  un presente que culmina no ano 1984 coa creación do Centro Dramático Galego. Unha suma de contribucións que fixeron posible que Galicia dispuxese da posibilidade de se outorgar un teatro de seu. Non son menos interesantes as reflexións do home de teatro arredor da obra dramática de Otero Pedrayo (“Teatro con T maiúsculo”).. Un inédito, escrito entre o ano 2000 e 2001 (“A propio intento”), un “texto testamentario do autor a prol da promoción da escrita e aposta en escena de novos textos dramáticos”, pon cabo a este novo número dos Cadernos Ramón Piñeiro.

   Unha publicación oportuna que recupera para a cultura de noso o pensamento teórico do seu dramaturgo seguramente máis importante ata o de agora: Roberto Vidal Bolaño.

Vidal Bolaño, “Obras completas”

 

  Coa mesma gloria e coa mesma mágoa que acompañaron as celebracións dos anos precedentes, remataron os actos do Día das Letras Galegas deste ano. A “cultura” da efeméride produciu unha chea de actos de loanza de Roberto Vidal Bolaño e os nosos selos editoriais colocaron nas librerías o acostumado monllo de publicacións feitas para a ocasión. Mais todas esas verbas de louvor serán esquecidas en poucas semanas ou meses, agás un proxecto editorial de valor impagable: a publicación das Obras Completas do grande referente do teatro galego, que hai meses emprendeu Edicións Positivas. Media ducia de volumes recollerán para o presente e a posteridade toda a produción literaria de Vidal Bolaño: os textos dramáticos, inéditos algúns deles, e a escrita non dramática do dramaturgo, actor teatral, guionista e actor.

   O pulo, xaora, da dedicación do Día das Letras provocou que Francisco Macías e X. M. Fernández Castro, que xa estaban traballando nunha ambiciosa “Biblioteca Vidal Bolaño”, diante da nova urxencia, decidisen reunir a meirande parte das pezas dramáticas de Vidal Bolaño en seis  tomos, descargados de aparato crítico. Unha edición divulgativa con adaptación á normativa vixente e corrección daqueles castelanismos aos que o escritor recorreu a mantenta na procura de verosimilitude, e que xuntará vinte e tres pezas do dramaturgo compostelán. É  gran legado que nos fornecerá, sen dúbida, dos instrumentos para entender a figura e a obra de Vidal Bolaño e, xa que logo, do teatro galego. Os dous volumes  que ata agora viron luz, recollen algunhas das pezas máis emblemáticas do escritor. Textos de ambiente coetáneo e  influenciados pola sintaxe cinematográfica (volume I), ou textos que comparten un outrora, aínda que seguen a ser moi actuais, como tal A burla do galo, Doentes ou Agasallo de Sombras.

                                           

  Velaquí pois a  disposición do lectorado galego, un amplo ramallete de pezas dramáticas moi apropiadas para espertar a conciencia crítica, agochada, case que sempre, nos grandes discursos oficiais. Vidal Bolaño deulle forma dramática a moitos asuntos fondamente galegos e tamén universais. Na súa degustación atopará o lector azos para, parafraseando a Darío Fo, vencer a crise a través da arte do teatro, cunha nova diáspora de comediantes que mostren ás mentes puritanas e sobre todo aos poderosos deste mundo as súas felonías. Todo iso poderémolo aprender do honesto bufón compostelán.

 (Texto publicado o día 24 de maio de 2013 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela)

Mirando baixo o chapeau de Vidal Bolaño

 

Un chapeau negro e un nariz de pallaso

Tras os pasos de Roberto Vidal Bolaño

Libro: Montse Pena Presas

DVD: Gonzalo Enríquez Veloso

Editorial Galaxia, Vigo, 2013, 73 páxinas.

 

   Tendo en conta a adversa climatoloxía destas datas, unha boa maneira de celebrar o Día das Letras Galegas deste ano e enchouparnos na engaiolante figura e personalidade dese home de teatro chamado Roberto Vidal Bolaño, é sen dúbida mergullarnos neste libro / DVD que nos ofrece Editorial Galaxia. De por parte, as dúas realidades, a da imaxe-voz e a letra impresa deste produto editorial, son singulares e moi salientables, malia a súa brevidade.

   Con efecto, da man de Gonzalo Enríquez Veloso, que escribe e dirixe o documental, podemos escoitar e ollar na pantalla as palabras e a figura de Vidal Bolaño en breves escenas -non se conservan moitas-, disfrazado con ese chapeau negro e o vermello nariz de pallaso. E sobre todo acceder ao testemuño de familiares directos (o fillo Roi Vidal, a compañeira Belén Quintáns), de actores e compañeiros que traballaron con el (Carlos Mejuto, Rubén Ruibal, Laura Ponte) e algúns investigadores e editores do teatro galego (X. M. Rodríguez Castro, Paco Macías, Dolores Vilavedra, Inma López Silva). Os seus testemuños achégannos á obra e á figura de Vidal Bolaño como creador e director teatral nas dúas compañías ás que lles deu vida: Teatro  Antroido e Teatro do Aquí. Un documental que quizais sabe a pouco por cousa da súa brevidade.

   A filóloga e crítica literaria Montse Pena Presas agasállanos coa segunda realidade, a da letra impresa. Un achegamento, “un percorrido lúdico e literaturizado aínda que rigoroso” pola obra de Vidal Bolaño. Aplaudo a intención divulgativa deste libro, a súa clareza que o afasta se cadra do lector ateigado de erudición, pero que por iso mesmo non espanta o lectorado descoñecedor da figura e da obra do autor. Montse Pena Presas repasa o percorrido vital de Vidal Bolaño, inserindo no mesmo non só os proxectos teatrais, senón tamén as obras dramáticas que ía creando e dirixindo este “home de teatro total”, que perseguía unha dramática de noso que bebese na tradición popular galega e, ao mesmo tempo, estivese á altura dos tempos actuais.

   Mais se algo, na miña estima, cómpre salientar no desvelo da figura e da obra de Roberto Vidal Bolaño que realiza Montse Pena Presas, son os “fragmentos de vidro do calidoscopio”, co que nos revela, de forma rigorosa e ao mesmo tempo comprensible para todos os públicos, as claves da súa produción dramática que substancio en poucas liñas: interese pola tradición cultural galega, preferencia polos personaxes e ambientes periféricos e marxinais, forte autocrítica social, querenza por un “outrora” , forte pegada da cinematografía, importancia da metatrealidade , recurso á ironía para a construción da sátira, omnipresenza da morte, inexistencia dunha obra dirixida ex profeso  ao público infantil, vontade de autorreferencialidade.

Montse Pena Presas

   Un libro pois que nos achega á figura e a obra dramática de Vidal Bolaño e dalgunha maneira fai viva a súa presenza desde unha escrita concisa, comprensible e á vez moi precisa, amosando a autora unha excelente capacidade de síntese.

   Amalgama, pois logo, de imaxe e palabra falada e escrita para ollar debaixo do chapeau negro e coñecer quen era Roberto Vidal Bolaño.

Vidal Bolaño, Obras completas, volume II

 

Obras completas, volume II

Roberto Vidal Bolaño

Edición de Francisco Macías e X. M. Fernández Castro

Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 2013, 395 páxinas.

 

   Prosegue, ao ritmo pertinente para esta modalidade de traballos editoriais, a publicación das Obras completas de Roberto Vidal Bolaño, edición que leva a cabo Edicións Positivas. Os seis volumes nos que o selo editorial compostelán  xuntará toda a produción literaria de Vidal Bolaño, incluídos os textos non dramáticos, é obvio, e ata necesario, que non estarán rematados para a data do Día das Letras deste ano. Mais esta delonga acredita o bo facer dos editores, Francisco Macías e X. M. Fernández Castro, sobre todo se temos en conta que aínda hoxe seguen inéditas algunhas das obras de Vidal Bolaño. Como xa sinalei no comentario publicado verbo do primeiro volume, con anterioridade á elección pola Real Academia Galega da candidatura do gran referente do teatro galego, oe editores estaban traballado nunha ambiciosa “Biblioteca Vidal Bolaño”, unha edición crítica do corpus literario do dramaturgo galego. Foron sorprendidos pola decisión da RAG e, xa que logo, víronse na “obriga”  de nos achegar unha edición divulgativa do inxente material teatral e dos textos non dramáticos de Vidal Bolaño.

   Quizais algún día poidamos gorentar esa edición crítica das Obras completas do dramaturgo galego. Polo de agora, nestes meses previos ao Día das Letras, viron luz un bo presado de estudos e monografías sobre a figura do dramaturgo e a súa obra. Porén, se algo perdurará e quedará para sempre é a recompilación das  súas Obras completas, malia que estean descargadas de aparato crítico.

   Este segundo volume no que os  editores recollen seis textos dramáticos, comparten en efecto un “outrora”, un tempo anterior aos días que estamos a vivir e que tanto non feren e apesaran. Pero, por iso mesmo, os personaxes e mundos recollidos nestas páxinas seguen a ser moi actuais, seguen falando e testemuñando profundamente para o noso tempo.

   Son estes: Mar revolto (edición de Francisco Macías), estreada no ano 2001. Unha peza que recrea o acontecemento real do secuestro do barco Santa María, co que se pretendía derrubar as ditaduras de Franco e Salazar. O barco, na peza de Vidal Bolaño, convértese nunha verdadeira metáfora do mundo, como apunta Montse Pena Presas. A burla do galo (edición de X. M. Fernández Castro). Publicada e representada  no ano 2000. É unha peza que leva por primeira vez ao teatro galego o mito do donxoanismo. Doentes (edición de Francisco Macías). Estreada no ano 1998 e publicada no mesmo ano, Premio Rafael Dieste de 1997. Unha das obras máis ricaces e complexas da produción do dramaturgo: máis de corenta personaxes distintos; homenaxe á sátira e tumultuosidade  de Luces de Bohemia. Vidal Bolaño sitúa a acción en Compostela, nunha data na que o ditador se hospeda no Hospital Real e por ese motivo os enfermos son postos na rúa. As actas escuras (edición de X. M. Fernández Castro). Publicada en 1997 e estreada en xaneiro de 2010. Como en Doentes, a acción volve situarse e Compostela a finais do século XIX. Unha sorte de peza policial, unha trama de intriga e misterio novelescos, arredor do sepulcro do apóstolo que dará lugar a unha loita entre a razón e as inxenuas crenzas. Días sen gloria (edición de Francisco Macías). Publicada en 1992 e estreada ao ano seguinte, Premio Rafael Dieste e Premio Compostela. Regreso a unha sorte de teatro histórico, á materia xacobea, pero con xentes que están á marxe da historia, vítimas de todas as inclemencias. Pon cabo ao volume Agasallo de sombras (edición de X. M. Fernández Castro). Estreada en 1984 e publicada en 1992. Foi considerada a gran superprodución do teatro galego. É esa “Celebración libre e moi respectuosa, arredor do tempo, a vida e a obra da egrexia poetisa galega dona María Rosalía Rita Castro de Murguía”, que escribe o dramaturgo. Desmitificación e ao mesmo tempo afondamento na figura humana de Rosalía, muller, nai, actriz, á marxe  dos discursos oficiais e canónicos sobre a poeta galega, á que o dramaturgo presenta pouco despois de morrer, nese labirinto ateigado de sombras e espectros que influíron sobre a súa vida.

Roberto Vidal Bolaño

   Velaquí, pois logo, á disposición do lectorado galego seis pezas dramáticas moi apropiadas para espertar a conciencia crítica, agochada case que sempre nos grandes discursos oficiais. Vidal Bolaño deulle forma dramática a moitos asuntos orixinais, fondamente galegos e tamén universais. As pezas recollidas neste segundo volume das súas Obras completas son unha mostra manifesta. Se cadra na súa lectura atope o lector o pulo para, parafraseando a Darío Fo, vencer  a crise a través da arte do teatro, cunha nova diáspora de comediantes que molesten e ridiculicen mentes puritanas e, sobre todo, os poderosos deste mundo e as súas felonías. Todo iso poderémolo aprender de Vidal Bolaño, o honesto bufón compostelán.