Oportuna cartografía dos feminismos

 

Feminismos

Olga Castro / María Reimóndez

Prólogo de Belén Martín Lucas

Edicións Xerais, Vigo 2013, 292 páxinas.

 

   “O feminismo aconteceu cando as mulleres aprenderon a dicir EU”, escribiu Gayle Greene. E este aprender a dicir EU, noutras palabras, o feminismo como conxunto de reivindicacións artelladas sobre una alicerce teórico, aparece por primeira vez -e como un froito mái da mesma- durante a Ilustración. Nun momento no que parecía que agromaban e se facían realidade os ideais ilustrados e da Revolución francesa (“liberdade, igualdade, fraternidade”), algunhas mulleres tiveron a coraxe de facer uso da política para reclamar os seus dereitos nesa sociedade dos iguais. Aínda que houbo precursoras tanto na antigüidade (Grecia, Roma), como na Idade Media e no Renacemento, como acertadamente se recolle neste libro enciclopédico, realmente foron mulleres aleitadas nos ideais da Revolución francesa -pensemos por exemplo en Olympia de Gougues ou Mary  Wollstonecraft- as que puxeron en valor as teorías e as prácticas feministas.

   De todo iso, das orixes e expansión dos feminismos polo mundo enteiro e nos diversos territorios da actividade humana, é unha excelente mostra este libro escrito a catro mans por Olga Castro e María Reimóndez. Con espírito á vez enciclopédico, totalizador e divulgativo, as autoras achégannos un cobizoso proxecto: dar conta “dos feminismos na xeografía e na historia”, como escribe a prologuista, Belén Martín Lucas. Todo aquilo que pode resultar relevante para podermos ter unha idea cabal dos feminismos está presente nesta publicación.

   Con esa finalidade estruturan as autoras a súa visión de conxunto do que se entendeu e entende por feminismo,en varios bloques ou seccións.  “As voces múltiples dos feminismos”, a primeira delas, é un percorrido polas xeografías desas inmensas revolucións pacíficas que son os feminismos: En Ocidente, cunha cala especial en Galicia, en África subsahariana, América Latina e o Cribe, na antiga URSS, China, India, Magreb, Oriente Medio, países árabes, Xapón. “Temas planetarios” dos movementos feministas (segunda sección), na que teñen cabida asuntos importantes de hoxe e de sempre como a globalización, violencia de xénero, a sexualidade, a orientación familiar, a maternidade, entre outros. Coa súa polifonía, os feminismos traballan nunha rede de cuestións ineludibles para todas as sociedades (páxina 149). Considero que é xustamente nas distintas análises deste bloque onde o volume amosa un trazo máis ensaístico e mesmo acertadamente reivindicativo. Son  salientables, na miña estima, os capítulos dedicados ao ciberfeminismo: a necesidade de ocupar (okupalo) o recurso tecnolóxico de internet, moi masculinizado ata o de agora, para as loitas feministas. E asemade esoutro no que as autoras repasan a historia do ecofeminismo e reflexionan sobre as súas distintas correntes (conexión muller-natureza, relación entre natureza e xénero, feminismo ecoloxista).

Olga Castro e María Reimóndez na presentación de "Femenismos" na Aston University (Birmingham)

   Velaquí unha breve sinopse dun libro sen ningunha dúbida moi relevante. O gran manual dos feminismos escrito na lingua de noso. Libro non soamente útil, senón tamén imprescindible para termos esa acaída visión de conxunto sobre esa revolución pacífica, pero ao mesmo tempo crítica frente ao que nos presentan, que está mudando as sociedades para facelas máis democráticas. No ano 1994 Alicia  Puleo preguntábase quen lle teme ao feminismo. Moitos, respondía, incluso nas ringleiras da progresía. Este libro, cartografía dos feminismos, escrito nun ton totalizador e divulgativo, mais non carente de rigor e espírito crítico, axudará a homes e mulleres a desterrar temores verbo dos feminismos e a apreciar o seu potencial  transformador, revolucionario.

Vidal Bolaño, “Obras completas”

 

  Coa mesma gloria e coa mesma mágoa que acompañaron as celebracións dos anos precedentes, remataron os actos do Día das Letras Galegas deste ano. A “cultura” da efeméride produciu unha chea de actos de loanza de Roberto Vidal Bolaño e os nosos selos editoriais colocaron nas librerías o acostumado monllo de publicacións feitas para a ocasión. Mais todas esas verbas de louvor serán esquecidas en poucas semanas ou meses, agás un proxecto editorial de valor impagable: a publicación das Obras Completas do grande referente do teatro galego, que hai meses emprendeu Edicións Positivas. Media ducia de volumes recollerán para o presente e a posteridade toda a produción literaria de Vidal Bolaño: os textos dramáticos, inéditos algúns deles, e a escrita non dramática do dramaturgo, actor teatral, guionista e actor.

   O pulo, xaora, da dedicación do Día das Letras provocou que Francisco Macías e X. M. Fernández Castro, que xa estaban traballando nunha ambiciosa “Biblioteca Vidal Bolaño”, diante da nova urxencia, decidisen reunir a meirande parte das pezas dramáticas de Vidal Bolaño en seis  tomos, descargados de aparato crítico. Unha edición divulgativa con adaptación á normativa vixente e corrección daqueles castelanismos aos que o escritor recorreu a mantenta na procura de verosimilitude, e que xuntará vinte e tres pezas do dramaturgo compostelán. É  gran legado que nos fornecerá, sen dúbida, dos instrumentos para entender a figura e a obra de Vidal Bolaño e, xa que logo, do teatro galego. Os dous volumes  que ata agora viron luz, recollen algunhas das pezas máis emblemáticas do escritor. Textos de ambiente coetáneo e  influenciados pola sintaxe cinematográfica (volume I), ou textos que comparten un outrora, aínda que seguen a ser moi actuais, como tal A burla do galo, Doentes ou Agasallo de Sombras.

                                           

  Velaquí pois a  disposición do lectorado galego, un amplo ramallete de pezas dramáticas moi apropiadas para espertar a conciencia crítica, agochada, case que sempre, nos grandes discursos oficiais. Vidal Bolaño deulle forma dramática a moitos asuntos fondamente galegos e tamén universais. Na súa degustación atopará o lector azos para, parafraseando a Darío Fo, vencer a crise a través da arte do teatro, cunha nova diáspora de comediantes que mostren ás mentes puritanas e sobre todo aos poderosos deste mundo as súas felonías. Todo iso poderémolo aprender do honesto bufón compostelán.

 (Texto publicado o día 24 de maio de 2013 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela)

O tráxico espertar do soño americano

 

Pastoral americana

Philip Roth

Tradución de Fernando Moreiras

Faktoría K de Libros (Kalandra Editora), Pontevedra, 2013, 469 páxinas.

 

   En xuño do pasado ano, laiábase quen isto asina de que ningunha das novelas de Philip Roth estivesen vertidas á lingua de noso. O narrador americano acababa de ser elixido Premio Príncipe de Asturias  2012 das Letras. Pero, sobre todo era e segue a ser un dos grandes narradores norteamericanos vivos, xunto quizais, como quere Harold Bloom, con Thomas Pynchon, Don DeLillo e Cormac Mc Carthy. Unha nómina á que eu engadiría o nome de E. L. Doctorow. Nunha enquisa realizada en 2006 por The New York Times Book Review, un cento de críticos, editores e entendidos na literatura escolleron os mellores vinte e dous libros. Entre eles, seis novelas de Roth. No ensaio que acompañaba a enquisa, o crítico A. S. Scott afirmaba: “Se tivésemos buscado o mellor escritor dos últimos vinte e cinco anos, el (Roth) sería o ganador. Ten, xa que logo o escritor nado en Newark todas as consagracións paraliterarias ás que pode aspirar un autor: o recoñecemento da crítica, os grandes premios nacionais e internacionais. Mais a verdadeira beizón é a sacralización da que son merecentes as súas obras, traducidas case que todas ao español, ningunha ata hai unhas semanas ao galego. Entre as máis emblemáticas e coñecidas en España, Portnoy Complaint (1969), traducida cun título discutible, El mal de Portnoy, e sobre todo, a “Triloxía americana” da que forman parte, American Pastoral (1979), I Married a communist (1998) e The Human Stain (2000).

   Mais hai unhas semanas e da man da tradución de Fernando Moreiras, en edición de Faktoria K (Kalandraka Editora), xa podemos gorentar na nosa lingua unha das grandes novelas dese autor que soubo reflectir como ninguén os problemas da asimilación e da identidade dos xudeus nos Estados Unidos e esculcar asemade a natureza das pulsións sexuais, da autocomprensión, así como a xénese psicolóxica e o derrubamento do soño americano. Ese derrubamento dun soño e o esnaquizamento dos valores, idealizados ata o paroxismo, a finais dos anos sesenta, constitúen  o pano de fondo sobre o que Philip Roth ergue a historia de Pastoral americana.

   A novela, en efecto, pode ser lida case que como unha saga verbo do declinio e fenda dunha familia xudía americana a finais dos sesenta.  Está narrada por Nathan Zuckerman, escritor e alter ego de Roth, que aparece moi frecuentemente noutras das súas novelas. E comeza co encontro entre o narrador e Seymour Levov, o Sueco, encontro no que se fala das excepcionais calidades dos membros da familia de Lovov. Logo doutra reunión cun seu irmán, ten lugar a primeira analepse: un salto cara ao pasado que nos permite ollar a infancia do narrado e a de Seymour  Levov, a súa xuventude na que se converte en ídolo dos seus compañeiros: bo fillo, aplicado estudante, deportista…, un modelo paradigmático da american way of life coa que se fantasiaba nos anos corenta. Herda do seu pai a fábrica de luvas, erguida tres xeracións atrás, casa cunha ex-miss Nova Jersey, muda de fogar á casa dos seus soños, teñen unha filla… Todo semella indicar que a familia Levov está mergullada nunha verdadeira sinfonía pastoral, a feliz pastoral americana. Mais todo iso empeza a fenderse cando a filla Merry leva os seus ideais políticos de rexeitamento da guerra de Vietnam ata o extremo de se facer membro dunha seita e converterse en terrorista. E Seymour Levov ten que transitar desde esa idílica pastoral ata a ruína e o drama que pechan o relato.

Philip Roth

   É importante para a nosa lingua ver traducido todo un clásico da literatura anglosaxona. As versións das obras clásicas a outros idiomas, nomeadamente aos minoritarios, son como os mananciais de reserva, a riqueza cultural que fai que una lingua acade a idade adulta. Coido que ningunha cultura nacional está completa mentres non teña vertidas a súa lingua as grandes obras da escrita universal. Un impagable meiró, xa que logo, esta edición de Pastoral americana en galego.  Parabéns, pois logo, a Faktoria K de Libros pola iniciativa e o pausado pero constante pulo tradutor das grandes obras da literatura E moito mellor se nas vindeiras versións evitan os erros lingüísticos que unha voz crítica máis autorizada que quen isto escribe, puxo de manifesto nesta tradución e edición.

Mirando baixo o chapeau de Vidal Bolaño

 

Un chapeau negro e un nariz de pallaso

Tras os pasos de Roberto Vidal Bolaño

Libro: Montse Pena Presas

DVD: Gonzalo Enríquez Veloso

Editorial Galaxia, Vigo, 2013, 73 páxinas.

 

   Tendo en conta a adversa climatoloxía destas datas, unha boa maneira de celebrar o Día das Letras Galegas deste ano e enchouparnos na engaiolante figura e personalidade dese home de teatro chamado Roberto Vidal Bolaño, é sen dúbida mergullarnos neste libro / DVD que nos ofrece Editorial Galaxia. De por parte, as dúas realidades, a da imaxe-voz e a letra impresa deste produto editorial, son singulares e moi salientables, malia a súa brevidade.

   Con efecto, da man de Gonzalo Enríquez Veloso, que escribe e dirixe o documental, podemos escoitar e ollar na pantalla as palabras e a figura de Vidal Bolaño en breves escenas -non se conservan moitas-, disfrazado con ese chapeau negro e o vermello nariz de pallaso. E sobre todo acceder ao testemuño de familiares directos (o fillo Roi Vidal, a compañeira Belén Quintáns), de actores e compañeiros que traballaron con el (Carlos Mejuto, Rubén Ruibal, Laura Ponte) e algúns investigadores e editores do teatro galego (X. M. Rodríguez Castro, Paco Macías, Dolores Vilavedra, Inma López Silva). Os seus testemuños achégannos á obra e á figura de Vidal Bolaño como creador e director teatral nas dúas compañías ás que lles deu vida: Teatro  Antroido e Teatro do Aquí. Un documental que quizais sabe a pouco por cousa da súa brevidade.

   A filóloga e crítica literaria Montse Pena Presas agasállanos coa segunda realidade, a da letra impresa. Un achegamento, “un percorrido lúdico e literaturizado aínda que rigoroso” pola obra de Vidal Bolaño. Aplaudo a intención divulgativa deste libro, a súa clareza que o afasta se cadra do lector ateigado de erudición, pero que por iso mesmo non espanta o lectorado descoñecedor da figura e da obra do autor. Montse Pena Presas repasa o percorrido vital de Vidal Bolaño, inserindo no mesmo non só os proxectos teatrais, senón tamén as obras dramáticas que ía creando e dirixindo este “home de teatro total”, que perseguía unha dramática de noso que bebese na tradición popular galega e, ao mesmo tempo, estivese á altura dos tempos actuais.

   Mais se algo, na miña estima, cómpre salientar no desvelo da figura e da obra de Roberto Vidal Bolaño que realiza Montse Pena Presas, son os “fragmentos de vidro do calidoscopio”, co que nos revela, de forma rigorosa e ao mesmo tempo comprensible para todos os públicos, as claves da súa produción dramática que substancio en poucas liñas: interese pola tradición cultural galega, preferencia polos personaxes e ambientes periféricos e marxinais, forte autocrítica social, querenza por un “outrora” , forte pegada da cinematografía, importancia da metatrealidade , recurso á ironía para a construción da sátira, omnipresenza da morte, inexistencia dunha obra dirixida ex profeso  ao público infantil, vontade de autorreferencialidade.

Montse Pena Presas

   Un libro pois que nos achega á figura e a obra dramática de Vidal Bolaño e dalgunha maneira fai viva a súa presenza desde unha escrita concisa, comprensible e á vez moi precisa, amosando a autora unha excelente capacidade de síntese.

   Amalgama, pois logo, de imaxe e palabra falada e escrita para ollar debaixo do chapeau negro e coñecer quen era Roberto Vidal Bolaño.

Vidal Bolaño, Obras completas, volume II

 

Obras completas, volume II

Roberto Vidal Bolaño

Edición de Francisco Macías e X. M. Fernández Castro

Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 2013, 395 páxinas.

 

   Prosegue, ao ritmo pertinente para esta modalidade de traballos editoriais, a publicación das Obras completas de Roberto Vidal Bolaño, edición que leva a cabo Edicións Positivas. Os seis volumes nos que o selo editorial compostelán  xuntará toda a produción literaria de Vidal Bolaño, incluídos os textos non dramáticos, é obvio, e ata necesario, que non estarán rematados para a data do Día das Letras deste ano. Mais esta delonga acredita o bo facer dos editores, Francisco Macías e X. M. Fernández Castro, sobre todo se temos en conta que aínda hoxe seguen inéditas algunhas das obras de Vidal Bolaño. Como xa sinalei no comentario publicado verbo do primeiro volume, con anterioridade á elección pola Real Academia Galega da candidatura do gran referente do teatro galego, oe editores estaban traballado nunha ambiciosa “Biblioteca Vidal Bolaño”, unha edición crítica do corpus literario do dramaturgo galego. Foron sorprendidos pola decisión da RAG e, xa que logo, víronse na “obriga”  de nos achegar unha edición divulgativa do inxente material teatral e dos textos non dramáticos de Vidal Bolaño.

   Quizais algún día poidamos gorentar esa edición crítica das Obras completas do dramaturgo galego. Polo de agora, nestes meses previos ao Día das Letras, viron luz un bo presado de estudos e monografías sobre a figura do dramaturgo e a súa obra. Porén, se algo perdurará e quedará para sempre é a recompilación das  súas Obras completas, malia que estean descargadas de aparato crítico.

   Este segundo volume no que os  editores recollen seis textos dramáticos, comparten en efecto un “outrora”, un tempo anterior aos días que estamos a vivir e que tanto non feren e apesaran. Pero, por iso mesmo, os personaxes e mundos recollidos nestas páxinas seguen a ser moi actuais, seguen falando e testemuñando profundamente para o noso tempo.

   Son estes: Mar revolto (edición de Francisco Macías), estreada no ano 2001. Unha peza que recrea o acontecemento real do secuestro do barco Santa María, co que se pretendía derrubar as ditaduras de Franco e Salazar. O barco, na peza de Vidal Bolaño, convértese nunha verdadeira metáfora do mundo, como apunta Montse Pena Presas. A burla do galo (edición de X. M. Fernández Castro). Publicada e representada  no ano 2000. É unha peza que leva por primeira vez ao teatro galego o mito do donxoanismo. Doentes (edición de Francisco Macías). Estreada no ano 1998 e publicada no mesmo ano, Premio Rafael Dieste de 1997. Unha das obras máis ricaces e complexas da produción do dramaturgo: máis de corenta personaxes distintos; homenaxe á sátira e tumultuosidade  de Luces de Bohemia. Vidal Bolaño sitúa a acción en Compostela, nunha data na que o ditador se hospeda no Hospital Real e por ese motivo os enfermos son postos na rúa. As actas escuras (edición de X. M. Fernández Castro). Publicada en 1997 e estreada en xaneiro de 2010. Como en Doentes, a acción volve situarse e Compostela a finais do século XIX. Unha sorte de peza policial, unha trama de intriga e misterio novelescos, arredor do sepulcro do apóstolo que dará lugar a unha loita entre a razón e as inxenuas crenzas. Días sen gloria (edición de Francisco Macías). Publicada en 1992 e estreada ao ano seguinte, Premio Rafael Dieste e Premio Compostela. Regreso a unha sorte de teatro histórico, á materia xacobea, pero con xentes que están á marxe da historia, vítimas de todas as inclemencias. Pon cabo ao volume Agasallo de sombras (edición de X. M. Fernández Castro). Estreada en 1984 e publicada en 1992. Foi considerada a gran superprodución do teatro galego. É esa “Celebración libre e moi respectuosa, arredor do tempo, a vida e a obra da egrexia poetisa galega dona María Rosalía Rita Castro de Murguía”, que escribe o dramaturgo. Desmitificación e ao mesmo tempo afondamento na figura humana de Rosalía, muller, nai, actriz, á marxe  dos discursos oficiais e canónicos sobre a poeta galega, á que o dramaturgo presenta pouco despois de morrer, nese labirinto ateigado de sombras e espectros que influíron sobre a súa vida.

Roberto Vidal Bolaño

   Velaquí, pois logo, á disposición do lectorado galego seis pezas dramáticas moi apropiadas para espertar a conciencia crítica, agochada case que sempre nos grandes discursos oficiais. Vidal Bolaño deulle forma dramática a moitos asuntos orixinais, fondamente galegos e tamén universais. As pezas recollidas neste segundo volume das súas Obras completas son unha mostra manifesta. Se cadra na súa lectura atope o lector o pulo para, parafraseando a Darío Fo, vencer  a crise a través da arte do teatro, cunha nova diáspora de comediantes que molesten e ridiculicen mentes puritanas e, sobre todo, os poderosos deste mundo e as súas felonías. Todo iso poderémolo aprender de Vidal Bolaño, o honesto bufón compostelán.

“Fin de poema”: as noites e as fendas da vida

 

Fin de poema

Juan Tallón

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 2013, 134 páxinas.

 

   Juan Tallón (Vilardevós, 1975) é, na miña estima un dos narradores emerxentes máis relevantes da literatura galega, e tamén da que se pode ler en castelán porque as súas obras están comezando a ser traducidas e editadas en español. Un autor moi interesante porque as súas tres novelas ata agora editadas (A autopsia da novela, 2007,  A pregunta perfecta, 2010 finalista do premio Lueiro Rei dese ano, e Fin de poema, 2013, obra gañadora  do devandito premio o pasado ano) acreditan unha escrita innovadora, vangardista, fragmentaria, minimalista e metaliteraria por veces, que nada ten que ver con tanta (pseudo)literatura, irrelevante e comercial que con frecuencia alaga o mercado.

   A novela que comento, recentemente saída dos prelos de Sotelo Blanco, é unha mostra paradigmática dos anteriores xuízos. Mais con esa forma de enfrontar a construción dunha novela, Juan Tallón non se converte no último mohicano, senón que se xunta a esa tendencia representada por moitos dos grandes escritores actuais que novelan doutro xeito, convertendo a escritores, artistas ou intelectuais en personaxes de ficción, convencidos de que as fronteiras entre realidade e ficción andan revoltas na narrativa actual e as vidas ou intres desas vidas poden ou deben ser recreadas en invencións perfectamente ficcionais.

   A trama de Fin de poema, malia que se concentra en momentos da vida de catro grandes poetas do pasado século, non é biografía, fabula vidas. Fin de poema preséntanos, nunha ollada moi perspicaz, un fragmento da vida de catro poetas (Cesare Pavese, Gabriel Ferrater, Alejandra Pizarnik e Anne Sexton). En concreto, das súas últimas horas con vida, o que dota á narración dunha especial intensidade, ás veces agónica. As súas obras, as súas atroces tempestades, ganduxando todo iso tendo en conta circunstancias tanto familiares como culturais, políticas e históricas. O autor contextualiza o tempo narrativo co tempo histórico a través de pinceladas sutís, ás que cómpre estar atento. Unha trama, pois, que recrea ficcionalmente anacos de vida persoal, literaria, mesmo editorial, as angueiras, medos, os seus infernos (cancro, alcohol, psicoses, paranoias…) destes catro poetas, as noites das súas vidas, as súas experiencias vitais, as súas torturas, as súas tendencias suicidas, o seu camiño pola cerna da angustia ata chegar finalmente a esa fenda definitiva: o suicidio.

   Unha novela que quere estar a altura da riqueza interna dos personaxes elixidos, todos eles poetas cultos que sementaron unha enorme influencia nos seus contemporáneos e nas xeracións posteriores. Xa que logo, Juan Tallón novela fragmentos de vida de persoas, transformadas en personaxes, deambulando entre o soño e a vixilia, entre a vida e a morte, ata que chegan ao límite, ao muro onde todo comeza a fender. O texto busca narrar esa “fenda” que se produce nos suicidas, o que ten moito de reto literario, pero tamén de reto existencial, porque ninguén sabe o que pasa nesa premorte, nos instantes finais, pola cabeza das persoas que van poñer fin as súas vidas. Mais, secasí, o libro é unha declaración de amor á poesía por parte do autor e por parte dos personaxes que mesmo nos intres finais das súas existencias tratan de afondar nas consecuencias que motivaron, nalgún dos casos, o seu silencio poético. Novela pois, malia  a súa brevidade, complexa, rica, de varias lecturas.

   Fin de poema non é unha novela lineal senón fragmentaria. Porén hai nela un fío condutor, un centro oculto, que une estes fragmentos: a experiencia vital, enteiramente humana, destes personaxes, que lle confire unidade ao texto e que impide que eses fragmentos de vida se espallen dun xeito caótico. De maneira que ao final os diversos fragmentos son como teselas dun grande friso da desesperación e da morte como única saída posible. Estrutura sen dúbida moi acertada, dividida en cinco secuencias por autor e disposta de tal maneira que a intensidade se reparta ao longo de todo o texto. Un relato lineal motivaría que o desenlace vital de cada un dos catro poetas se producise ao final, mais a disposición elixida polo autor favorece que o desenlace se produza ao longo de toda a obra. O autor consegue, co tratamento temporal do relato, que cada unha das cinco partes nas que se divide o conxunto, estea dotada dun comezo, un desenvolvemento e un desenlace. Esta proposta literaria favorece a vertixe do texto, que acada regularmente puntos de grande intensidade. Non hai caídas no ritmo narrativo, e iso, en boa parte, débese ao modo no que se estrutura o relato.

   Existe, de por parte, un finísimo vínculo, chamémoslle fío, entre os catros relatos, malia tratarse de catro vidas independentes e pertencentes a xeracións distintas de poetas, que ademais non tiveron relacións persoais entre si. Por exemplo, na historia de A. Pizarnik aparece referido un libro de Gabriel Ferrater que lle envía desde París Julio Cortázar. No texto hai asemade metaliteratura. Poño por caso o proceso de creación poética de Alejandra Pizarnik. Trae asemade a conto o texto a presenza doutros moitos escritores do século XX. Pero a novela non está afogada en textos poéticos, aínda que os hai, mais son moi oportunos. Por exemplo os versos de Alejandra Pizarnik: “Como non extraio as miñas veas / e fago con elas unha escada / para fuxir ao outro lado da noite”

Juan Tallón

   Coido ademais que o autor describe perfectamente os ambientes, sobre todo os ambientes humanos, os pensamentos, a corrente de vida e de morte que circula polas veas destes poetas. Reflicte así mesmo un bo número de anécdotas que fan que a súa lectura sexa mesmo entretida.

   É salientable o emprego que se fai nesta novela da técnica minimalista, ou mellor dito quizais, da elisión, porque aquí non hai un editor que, como fixo Gordon Lish cos relatos de Raymond Carver, pode o texto. Pero o autor, polo que xa dixen, soamente relata dunha forma explícita no peche da novela, o suicidio de Gabriel Ferrater. Con todo, ao longo do desenvolvemento do texto, vai deixando suficiente información para que o lector, sen narralo explicitamente e sen nos estarrecer cos outros suicidios, saiba perfectamente cal foi o dramático final de Cesare Pavese, Alejandra Pizarnik e Anne Sexton, poetas que un día ficaron sen versos, nun negro silencio, nun insoportable baleiro que os precipitou de xeito irreversible nesa estremecedora fenda. A calidade do texto de Juan Tallón mergullará o lector nesa agonía, sen tremeduras nin sentimentalismos, e ao mesmo tempo amosaralle o seu anverso: a forza da vida.

A crueza social e literaria de Jonathan Swift

 

Unha humilde proposta

Jonathan Swift

Tradución de Mª Fe González Fernández

Editorial Trifolium, Iñás-Oleiros, 2013, 45 páxinas.

 

   O escritor de lingua inglesa que arestora podemos ler con máis interese, arreguizo e mesmo cunha notable sintonía cos tempos actuais e as súas crises, é sen dúbida Jonathan Swift (1667-1745), autor de As viaxes de Gulliver e outras formidables sátiras sociais, se cadra menos coñecidas, mais escritas nun estilo de ferinte ironía que fai que a clareza racional da súa época se revire contra ese suposto animal racional que é o home (“Pois confesa que de cando en vez as bestas poden dexenerar en homes”).

   Este escritor, de orixe irlandesa, mestre indiscutible da prosa inglesa, alternou a súa vida entre Londres, onde foi secretario de William Temple e Dublín, cidade á que regresa debido ás malas relacións con seu protector. Volverá de novo a Londres e, tras a morte da raíña Ana, retorna definitivamente a Dublín. Nesta cidade, onde naceu e morreu, asumiu o partido do pobo, converténdose en heroe nacional. A partir de 1724 escribe unha serie de panfletos moi radicais.

   A miseria do país empúrrao a escribir a sátira máis cruel da lingua inglesa: A modest proposal for preventing the children of poor people from being a burthen to their parents or country (1729), que en tradución ao galego de Mª Fe González Fernández, incorpora a coruñesa Editorial Trifolium a súa colección  “Musa pedestris”, co título: Unha humilde proposta.

   Despois de retratar a súa cidade, ateigada de mendigos, de nais seguidas por unha tropa de cativos famentos e farrapentos pedindo esmola, preséntanos o seu modesto plan ou proposta para manter e sacar adiante estes nenos, exposta con feroz e crúa ironía: vender eses cativos, fillos de mendigos ao ano de idade para, ben aleitados e repoludos, seren comidos polos cabaleiros e terratenentes e as súas familias. Coa seguridade ademais de que non faltarán carniceiros dispostos a sacrificar a eses nenos.

Jonathan Swift

   Finalmente Jonathan Swift di que propón esta solución só para Irlanda e faino desesperanzado, canso de ter ofrecido durante moitos anos ideas vas, ociosas e quiméricas. O seu modesto plan aliviará o sufrimento dos pobres e brindaralles algún pracer aos ricos.

   O máis cruel panfleto da lingua inglesa revélanos  a grande habilidade para a sátira dun escritor moi efectivo e directo na súa exposición, que soubo reflectir con grande acuidade as miserias de Irlanda, consecuencia das políticas da corte inglesa. Endalí a sintonía da escrita de Jonathan Swift co noso tempo, outra época de vergoñentas e deplorables miserias, cuxa orixe, como no caso irlandés, non está no pobo nin na xente máis humilde.

O ouro branco

 

100 % Basque

Itxaro Borda

Tradución de Bego Montorio

Meettok, Donostia-San Sebastián 2012, 229 páxinas.

 

 Se a novela é o reino da subversión, como afirman reputados estudosos da narratoloxía, non debe asombrarnos que as haxa, e cada vez con máis frecuencia, sen comezo nin fin, sen presentación nin desenlace, tecidas de numerosos fragmentos, tanto narrativos como ensaísticos, e ganduxadas con algunhas  fías de unión: nesta novela (“100 % Basque”) a identidade vasca, representada polo ouro branco que tacitamente convertía os  vascos do Norte e do Sur en vascos cen por cen. É a verea pola que anda esta novela / ensaio de Itxaro Borda, unha das escritoras más significativas da literatura en euskera en Iparralde, que con esta peza se fixo merecedora do Premio Euskadi de Literatura, principal galardón literario do goberno autonómico vasco. Arestora aparece traducida ao castelán e editada por Meettok.

Itxaro Borda

   A autora proxecta a súa ollada en centos de contradicións das que son vítimas os vascos, denuncia o parasitismo cultural e recoñécese herdeira dunha terra cuxa lingua está destinada á desaparición. E admite que non se pode erguer un país  alicerzado na negación nin con cordeiros transformados por identidades impostas. E coa mesma forza e carraxe denuncia a aqueles que chaman universalidade á uniformidade do pensamentos e no país vasco constrúen un tipo de universalidade que menospreza o diálogo e favorece as accións violentas.

   Mais arredor da identidade vasca, cicelada a forza de comer queixo, conviven millentas historias relatadas desde a parodia e a ironía sarcástica. Secasí, relato complexo, apropiado para aqueles lectores capaces de traspasar  os lindes da novela convencional e na que a reflexión sobre o poder psicolóxico do queixo é un bo pretexto para cavilar verbo da identidade dun pobo, as súas negacións e contradicións.

 

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o día 5 de maio de 2013. Para ver o orixinal facer clic aquí)

                                         

Mares de fuga

 

Winnipeg

Hixinio Puentes

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 236 páxinas

 

 

   Hixinio Puentes é un escritor que desde  a investigación ou a ficción se ten ocupado do mar, do noso mar coas súas maraxes e galernas. E tamén coa súa épica. O mar, os mares de fuga, seguen estando asemade moi presentes nesta novela. Baseada en feitos reais na súa meirande parte, Winnipeg e xa que logo unha historia,  a historia dunha familia, a dos irmáns Pita Armada, fundadores do sindicato pesqueiro en Cariño na década dos anos trinta, un feito que condicionou as súas vidas e as da súa familia, afundida desde entón na traxedia.

   Aínda que o eixo arredor do que xira a novela, é a odisea do Winnipeg, un vello barco cargueiro fretado por Pablo Neruda, que no ano 1939  zarpaba de Burdeos rumbo á cidade chilena de Valparaiso ateigado con mais de dous mil homes, mulleres e nenos, refuxiados españois procedentes dos campos de concentración franceses e no que van tres irmáns cariñeses republicanos, a ficción histórica de H. Puentes nútrese con outras moitas fías narrativas.

Hixinio Puentes

   Novela histórica, memorialista. A voz relatora escribe porque pensa que os seus fillos teñen dereito a saber o que pasou. Por que veu a  Chile quedando alí varado para sempre. Catro mares de fuga,  a participación nunha guerra defendendo a lexitimidade republicana, o comezo dunha nova vida en Chile fan da novela de H. Puentes un relato catárquico e entretido, pexado porén en moitas das súas páxinas por excesos detallistas que converten o traballo de H. Puentes, máis que en novela, nunha crónica minuciosa das experiencias vitais do protagonista.

(Texto publicado o día 2 de maio de 2013 no suplemento Faro da Cultura do xornal Faro de Vigo)

Entre a épica e a ética

 

A vitoria do perdedor

Carlos G. Reigosa

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 236 páxinas.

 

   Nun país no que nunca se fixo xustiza cos que se rebelaron, cos xenocidas, cos torturadores, cos que deron a súa vida pola liberdade, a literatura está a cumprir ese papel. Algo así escribía quen isto asina hai dez anos verbo da novela Intramundi de Carlos G. Reigosa. E algo así cómpre volver afirmar a respecto  desta nova novela, A vitoria do perdedor, dese labrego camuflado de cidadán do mundo que di ser Carlos G. Reigosa. Outra novela de medos, asoballamentos e rebeldías, de xente que xamais se rende, mesmo cando as súas accións de rebeldía e vinganza comezan a bater contra a súa conciencia.

   Se é verdade que a literatura non está para cambiar o mundo, mais si para combater o conformismo e facer imposible a desmemoria, a que escribe Carlos Reigosa, faino dun xeito insuperable, sobre todo cando se trata de que saian á luz, de xeito ficcional, moitos acontecementos do noso pasado franquista, daquelas xentes malladas e ben malladas, daqueles inocentes loitadores que foxen  e se botan ao monte para salvar as súas vidas. Son eles os últimos fuxidos, e entre eles sobrancea o heroe e personaxe central desta novela, Arcadio Macías, ó último anarquista xusticeiro e vingador.

   Poucos escritores no sistema literario galego  con tantas credenciais como Carlos Reigosa para ficcionalizar a épica e a traxedia dos guerrilleiros antifranquistas a finais dos anos corenta. Reigosa, en efecto, foi un dos pioneiros na investigación e na difusión da historia dos guerrilleiros antifranquistas en Galicia e na comarca do Bierzo. Os seu libros de investigación ou reportaxe, Fuxidos de sona (1989), O regreso dos maquis (2004), A agonía do león. Esperanza e traxedia dos escapados (2010) recuperan feitos históricos, iluminan zonas de sombra e descenden aos infernos da posguerra española e á aventura /agonía dos maquis en Galicia e nas comarcas veciñas.

Carlos G. Reigosa

   Mais a espiral de violencia que desatan os represores falanxistas e a garda civil, fará que muden os seu propósitos. Desde o seu agocho na casa da familia da moza da que namora, dedicará os seus alentos e esforzos a acabar cos falanxistas locais e cos torturadores culpables dunha manchea de mortes e abusos entre as xentes do lugar. Irao facendo pouco menos que maquinalmente e de xeito implacable, obtendo así a única vitoria que está ao seu alcance: a vinganza xusticeira.

   Non é o utopismo revolucionario o que obriga a Arcadio Macías a asumir o supremo “heroísmo” de matar, convertendo así a súa derrota nunha vitoria. Mais non esquezamos que a violencia, arreo presente como condena ou engrenaxe que diría Sartre, é un implacable tirano: unha vez que entramos nela, xa é imposible saír.