Naqueles días do wolfram*

Víctor Freixanes ( Foto: El Correo Gallego )

    Coido que en poucas ocasións, no eido da literatura, un regreso foi tan agardado coma o de Víctor Freixanes. Mesmo dunha “epifanía” se ten cualificado  a volta de Freixanes á narrativa, con esta peza Cabalo de ouros, o piar que lle faltaba ao macrotexto que o autor está a construír dende 1981. Un texto singular, unha fabulación tremenda e cativadora que nos confirma na estima de que Freixanes é un dos narradores clásicos da literatura galega das últimas décadas.

Son os días do wolfram, cara a finais da década dos 40, e de novo en Vilanova de Alba, ese lugar mítico de Freixanes, vila de beiramar fronte a Santiago. Días de fame e lacería, pero tamén de enchenta e grandísima fartura, do señorío do mineral, de turbios negocios na raia, do caciquismo da posguerra, pleitesías aos capitostes da capital, de mercenarias do trato. Velaquí o espazo e o tempo no que ten lugar unha historia horrible, unha singular partida de barralla. Enfróntanse dous bandos nun envite que dura tres días e tres noites, xogándose non só os aforros particulares, herdades, ganancias do puterío, senón tamén o goberno da vila, a fartura do mineral. Todo o mundo, na Galicia enteira agardando o desenlace, que non se sitúa no xogo, senón na ollada intensa, arnal coa que se traba no adversario.

No seu labor discursivo sérvese Freixanes do artificio do cantar de cegos. É o cantar e as súas coplas os que revelan  o que se deixa contar e pautan as horas e aconteceres que lle dan vida ao relato. Soamente no epílogo da novela, a música perde os seus ecos e o narrador recupera o protagonismo para amalloar, vinte anos despois, os cabos soltos. Mais iso será alén mar, en terras venezolanas. Planos moi variados amosan a competencia narrativa do autor. A orquestración estrutural que permite que camiñen en harmonía un remuíño de historias  fundidas na trama principal; a fonda caracterización psicolóxica dos personaxes; a plasticidade  que alenta nas moitas caras deste friso narrativo: a prosa torrencial, lúbrica e sensual, nos lindes dun estilo forte e epopéico, para nos facer presentes aqueles días do wolfram, días de derrotas e cobizas, do ventimperio dos lobos e da amantiña calor dos leitos.

*Publicado en El Correo Gallego o 31 de decembro de 2010

Roteiro histórico de Compostela

Compostela, una historia entretenida
Texto: Simón Vicente López
Xulio Prado Seijas
Ilustracións: José Luis Serrano Silva
Sotelo Blanco Edicións, Santiago 2010, 180 páxinas.

Clausúrase o Ano Santo, finalizan os fastos relixiosos e sociais que motivou o Xacobeo, pero Compostela segue aí. A súa sinfonía de pedra e “auga peneirada por anxos de néboa” como cantou o poeta, continuará soando durante moitos séculos, quizabes eternamente. E a súa música e a luz da Torre encargada a Andrade – o faro da cidade – seguirá iluminando as noites compostelás e indicando a peregrinos o punto de chegada. Para eles e para os que teñen a dita de ver en cada ocaso “a enloitada lúa e ás orfas estrelas”, escribiron Simón Vicente López e Julio Prado Seijas este Atlas Histórico da cidade, Compostela, unha historia entretenida. As ilustracións, que non fotografías aínda que o seu extremado verismo case as confunde, correron A cargo de José Luis Serrano Silva. E Sotelo Blanco, co apoio do Consorcio de Santiago, ofrécenos hoxe esta xoia bibliográfica de complexa elaboración, porque se tratou sempre de amalgamar texto e imaxe debuxada. E iso lográrono de sobra os autores, o debuxante e os editores.
A publicación, que non pretende ser un libro de historia, aínda que non careza de rigor histórico, fainos presente, contándoo con estilo ameno e didáctico, o nacemento e o posterior desenvolvemento da urbe. Mil anos de historia, dende as orixes con anterioridade ao descubrimento dos restos do Apóstolo ata a celebración da Exposición Rexional de 1909. Rigor histórico escrupuloso, amenidade e hermosas e magníficas ilustracións danse a man ao longo de corenta e cinco capítulos para descubrir as rutas que percorreu a cidade durante o seu primeiro milenio, coa recreación das diferentes fases dalgúns dos edificios de maior importancia. O menú no que se desprega cada capítulo, fai que este libro sexa de doado manexo. Unha publicación pois para ilustrar, deleitar e entreter a propios e estraños. Quizabes o agasallo máis fermoso que se pode levar da Cidade das Estrelas. Que o canto dunha publicación de tanta calidade como esta, resoe no “tambor de pedra” da Cidade Apostólica e ao longo dos caminos e rutas do ancho mundo.

Os premios Lueiro Rey 2010, edita Sotelo Blanco

    Son, sen dúbida algunha, tempos de crise e penuria no sector editorial galego, que afecta sobre todo aos pequenos e medianos selos editoriais. Abraia ollar os catálogos de certas empresas editoras, outrora florecentes e con abondosas e inconcibibles colleitas, tamén no eido da narrativa, e decatármonos de que as novidades que ofrecen agora son insignificantes, de moitos meses atrás, mesmo de anos nalgúns casos. Por iso saúdo, con non disimulado contentamento, estas dúas novidades que, na súa colección “Medusa” de narrativa acaban de saír dos prelos de Sotelo Blanco Edicións e que os lectores poderán gorentar na primeira semana de xaneiro. Refírome ás dúas pezas de narrativa  breve, gañadora e finalista do Premio Lueiro Rey 2010: As horas rotas de Chelo Suárez Muíños  e A pregunta perfecta ( O caso Aira – Bolaño ) de Juan Tallón. Achégome nunha primeira aproximación a ambas as dúas.

   As  horas rotas de Chelo Suárez Muiños. A poeta e narradora coruñesa bríndanos este pequeno universo ficcional verbo daqueles días sen alba en varias xeracións de mulleres que aturan as consecuencias arrepiantes da Guerra: represalias, paseos, vinganzas, violacións, medos certos e incertos, “ a obtusa barbarie que varre arestora o país”. Na outra banda, os traidores que se rebelaron contra a República, os fascistas que lle teñen querencia ás sombras. Agochados no corazón do bosque, dous rapaces que viven unha tenra historia de amor, no reino dos soños, testemuñas impotentes da barbarie  e os seus pesadelos que sofren os vencidos, convertidos polo feito de seren detidos en carne de reo. E vítimas eles mesmos do odio vingativo dos traidores. Como bálsamo de tanto sufrimento e traxedia, a voz da fraga que propicia os soños dos cativos. Relato inxel, onde  a maxia da natureza impugna as atrocidades dos humanos. Con varios cambios na voz narradora, que non se converten en barreira para que mesmo os lectores xuvenís – e sobre todo eles –  poidan degustar esta novela. O desenvolvemento lírico – sentimental converte As horas rotas nunha achega distinta dos grandes referentes narrativos que sobre a nosa memoria histórica teñen aparecido nos últimos anos.

A pregunta perfecta ( O caso Aira – Bolaño ) de Juan Tallón. O señorío inapelable dos votos quixo que esta novela de Juan Tallón fora declarada finalista do Premio Lueiro Rey. Outra cousa, talvez, é o que poidan opinar os lectores, sempre ou case sempre, intelixentes e espelidos. O autor é quizais o único escritor galego que afonda na metaliteratura  e que realmente encana o relato polos vieiros por onde camiña a narrativa máis vangardista e interesante de hoxe en día, o relato post – moderno. E  a súa novela, se os asuntos das letras no noso país funcionasen como cumpriría, debería de estar chamada a fixar un antes e un despois na narrativa galega. No sámago do relato, a historia dos encontros non producidos entre os escritores César Aira e Roberto Bolaño. Será posible enfiar unha novela verbo de tal trama, arredor dos vínculos secretos entre estes dous escritores, referentes da narrativa máis novidosa en español? Juan Tallón faino con grande acuidade. E nese enigma das citas non realizadas desenvólvese a historia, unha interesantísima novela transxenérica, enriquecida pola intertextualidade – mais as referencias a e de numerosos autores non son enfeites, senón materiais cos que dialoga o autor -, unha incitante  novela, digo, sobre a literatura e o seu sentido. Tamén sobre a vida coa literatura como pano de fondo. Novela que abre os lindes da narrativa galega, superando o étnico e os camiños trillados no tratamento dos discursos narrativos. Cumprirá volver noutro momento demorándonos con máis amplitude sobre este galano de Juan Tallón.

 

Cabalo de ouros, naqueles días do wolfram

Cabalo de ouros

Víctor F. Freixanes

Editorial Galaxia, Vigo 2010, 361 páxinas

 

   Víctor Freixanes é un autor felizmente rescatado para a nosa narrativa. Despois de dezasete anos e tantas angueiras e quefaceres, retorna este narrador que manexa a lingua coma un meigo, agocha no seu maxín historias fortes e cheas de vida, tamén de épica ou de traxedia, e prosegue cun macrotexto erguido, ata o de agora, apenas con catro esteos ( O triángulo inscrito na circunferencia, 1981 ), ( O enxoval da noiva, 1998 ), ( A cidade dos Césares, 1993 ). Engádeselle nestas datas un cuarto piar, este Cabalo de ouros, unha fabulación tremenda, cativadora que confirma a opinión que ten este lector, de que Víctor Freixanes, malia a súa escasa produtividade literaria, en termos cuantitativos, é un dos narradores clásicos da literatura galega das últimas décadas. As tramas que compoñen o seu universo mítico, nas que se suturan tantos fíos narrativos preñados de historias engaiolantes, as súas arquitecturas narrativas, ricaces e por veces novidosas, mais que non extravían o lector, ritmos narrativos axeitados e implacables, que fan que nos prendamos sen tedios das historias contadas, e a forza da súa prosa posuidora dun rexistro lingüístico xenuinamente galego – unha enxurrada de lingua – …todo iso confírmame na miña valoración.

Tal é o que atopamos  nesta súa última proposta. Son os días do wolfram e de novo en Vilanova de Alba, vella cidade das Rías, fronte a Santiago. Días de enchenta e de grandísima fartura, de señorío do mineral, mais tamén dos turbios negocios da raía,  do caciquismo da posguerra, pleitesías aos capitostes da capital, de mercenarias do trato, de xogueta, rexouba, reboticas e os seus falares. Velaquí o campo de batalla no que ten lugar unha historia horrible: a partida de barralla na pousada de Pasamundos, alá na ladeira da serra, unha loucura que descompuxo a todos os que xogaban non só o diñeiro, os aforros particulares, as herdades, as ganancias do puterío…, senón tamén o goberno da vila, o progreso e a fartura do mineral. Todo o mundo, a xentiña e a xentuza, agardando o desenlace, que non se sitúa no xogo, senón nos homes, na “ollada intensa, arnal” coa que se traba no adversario. E como pano de fondo, a memoria colectiva, os conflitos  vividos na República e as barbaries da Guerra Civil. Un remol de odios e de medos.

Mérito do autor é servirse na súa praxe discursiva do artificio do cantar de cego. É pois o cantar e as súas coplas os que revelan o que se sabe e o que se deixa cantar; e por veces, en especial cando se cantan as vinganzas atroces da Guerra, o cantar arreponse contra o mundo… ouvea coma unha alimaña cega, dinos o autor implícito. Soamente no epílogo da novela a música perde os seus ecos e este recupera o protagonismo para rememorar, vinte anos despois, aqueles aconteceres fatídicos e amalloar os cabos soltos. Mais iso será alén mar, en terra venezolana.

Amósase en moitos e variados planos a competencia narrativa de Víctor Freixanes. Na orquestración estrutural que permite que camiñen ao mesmo tempo e en harmonía varios fíos narrativos, un remuíño de historias fundidas na trama principal; na fonda caracterización psicolóxica dos personaxes e na súa evolución ao longo do relato; na plasticidade e no alento que animan todas e cada unha das moitas caras deste friso narrativo; na prosa torrencial, clara por veces, outras moi sensual, lúbrica, capaz de seducirnos sempre. Un verdadeiro ballón de lingua, nos lindes dun estilo forte e epopeico, para nos facer presente este cantar pavoroso, tenrísimo por veces, que nos fala de amor, morte, medos, cobizas, derrotas, ruindades, do ventimperio dos lobos e da amantiña calor dos leitos. E desa sucesión de camiños e encrucilladas que converxen ou se bifurcan, que é a vida humana.

 

Tres ataúdes blancos, de Antonio Ungar

 Tres ataúdes blancos

Antonio Ungar

Editorial Anagrama, Barcelona 2010, 284 páginas.

     Luns, 8 de novembro de 2010, as canles de TV, os xornais e blogs de medio mundo difundían a noticia: por primeira vez un escritor colombiano, Antonio Ungar coa súa novela, Tres ataúdes brancos, gana un dos máis prestixiosos premios literarios independentes do mundo hispanoamericano, o Premio Herralde de Novela, instituído fai máis dun cuarto de século pola Editorial Anagrama de Barcelona. Antonio Ungar, que estudou arquitectura na Universidade Nacional, exerceu mil oficios – coma se seguise os pasos de Roberto Bolaño – pero, por fortuna para a narrativa, só lle interesa escribir, “ser un especialista en dicir mentiras”. E ten razón porque se algo é fabular, é sen dúbida crear unha gran farsa, unha enxurrada de invencións. Non obstante, e a pesar de que o mesmo autor define a súa novela como unha farsa cun gran compoñente de humor negro e a súa acción se sitúa nun país imaxinario, a República de Miranda – nome tirado da película El discreto encanto de la burguesía de Luis Buñuel – e que así mesmo confesa que se inventa un país que non existe, pero moi semellante a algúns do continente Latinoamericano, e un líder que poderá ser lido en clave chavista en Venezuela ou en clave uribista en Colombia, o tenaz imperio da realidade e todas as pistas que aparecen no texto, inclinan sen dúbida o lector a ler este thriller político pensando en Colombia. E nun tempo non moi afastado do presente, non obstante a prolepse ou salto de dez anos cara ao futuro no tempo da historia que os lectores acharán nas páxinas finais.

Antonio Ungar

Un thriller político entroncado coa novela de ditadores, un subxénero no que é tan fecunda a tradición literaria latinoamericana. Pero novela de ditador con trazos tan específicos que a fan única e totalmente diferente: sátira, humor negro, ironía, asociados ao horror extremo, non apto para todas as sensibilidades. A trama de Tres ataúdes brancos presenta, en breve síntese, as vicisitudes dun cidadán do común, absolutamente inocente respecto ao que realmente se move nas esferas do poder, que se ve forzado a suplantar o asasinado líder da oposición na desatinada aventura de intentar acabar co réxime totalitario de Miranda, gobernada dende hai varios lustros polo presidente Tomás del Pito, elevado ao poder en sucesivas eleccións formalmente democráticas, fundador do pitismo, un réxime corrupto que sobrevive sobre a base da asociación cos principais narcotraficantes titulares, cos seus homes de palla e cos seus Escuadróns da Morte. E en loita con guerrillas stalinistas desalmadas que reciben igualmente a feroz crítica do protagonista narrador. Unha inevitable historia de amor, tinxida así mesmo pola ironía, actúa de fío condutor da historia.

A medida que a novela cobra corpo, o thriller convértese nun absurdo total, porque tanto o poder ditatorial coma os seus compañeiros da oposición, comprados polo pitismo, emprenden a caza do protagonista, que será eliminado finalmente. Pero antes, como imitador do líder morto, dinamita á ditadura simplemente coa reprodución caricaturesca dos lemas e discursos deste “capo dei tutti i capi”, que por exemplo defende a tortura porque a considera esencial para a pervivencia do estado de dereito ou que, nun ataque de misericordia, se ofrece a comprar a bo prezo as terras das viúvas e orfos cos que os seus sicarios ían regando o país. Un ditador ata tal punto carnavalizado e levado ao esperpento, que a caricatura o converte nun exótico ser anxelical. Serán outros, os paramilitares Escuadróns da Morte os que, de forma vicaria, actúen no seu nome sementando o terror e a morte entre os opositores e movementos indíxenas.
Sátira, humor negro e unha arquitectura narrativa aparentemente desordenada e convulsa para abordar a realidade ( en Colombia, confesa o escritor, tras unha matanza, esa mesma tarde xa hai un chiste ) e que estoura, no desenlace do relato, co horror e o espanto. Nun espectáculo terrorífico adubado con toda a brutalidade dunha ditadura exótica, corrupta e sanguinaria. Vexa o lector, se a súa sensibilidade o resiste, o retrato dos “currais” ou “carnizarías” descritos polos líderes desmolibizados dos Escuadróns da Morte. E unha afirmación estremecedora que o autor pon en boca da namorada sobreviviente: “son e serán sempre imposibles os relatos policíacos na República de xxxxxxxx. Tamén os vividos, porque en xxxxxxxx nunca hai probas, nunca hai culpables, nunca se sabe quen fixo que, porqué se mata ou porqué se morre,”

GALAXIA: BIBLIOTECA COMPOSTELA DE NARRATIVA EUROPEA, NOVIDADES ( II )

Foto: El Correo Gallego

A Biblioteca Compostela de Narrativa Europea é unha colección específica de Editorial Galaxia, patrocinada polo Concello de Santiago. Grazas ao convenio de colaboración, xa están na rúa vinte e catro títulos do máis selecto da narrativa europea. Autores como Andrea Camilleri, Orhan Pamuk, Zadie Smith, Anna Gavalda, Sarah Waters ou Martin Amis  prestixian a colección, con pezas de narrativa importantes traducidas ao galego, nalgúns casos, antes que a ningunha outra lingua europea. Velaquí  as novidades deste fin de ano.

*Emaús de Alessandro Baricco. A ficción de Alessandro Baricco somérxenos na historia de catro adolescentes que quedan engaiolados  pola capacidade de atracción sexual dunha moza, feito que condicionará o seu futuro. Confrontación entre a imaxinación e a realidade nese proceso ineludible  de maduración no que nos decatamos do abismo que hai entre ambas. Novela de iniciación e de volta á realidade, elegantemente narrada.

*A viúva preñada de Martin Amis. Novela polémica como acostuman ser as últimas publicacións do escritor inglés. Martin Amis non semella satisfeito coas experiencias feministas nin coa revolución sexual das últimas décadas e traduce as súas frustracións nesta novela na que unha das protagonistas representa a unha súa irmá e a súa triste historia, froito da permisividade deses anos. Logo dunha revolución o que queda non é algo que nace, senón unha viúva preñada. Entre ambas, o caos e a desolación.

*Caos calmo de Sandro Veronesi. Historia dun personaxe obsesivo, dun home do común dos nosos días, envolto en acontecementos cribles e que nada teñen de extraordinario, agás a traxedia familiar coa que dá comezo a narración e que provoca un xesto protector do protagonista cara a súa filla, no que atopará a calma dentro do caos. Novela perfectamente resolta, soberbio retrato da existencia e desa confusa liña que separa a condición do heroe da do antiheroe.

 

Galaxia: vizosa colleita de narrativa no remate do ano ( I )

   Se alguén, alleo ao sistema literario galego e de maneira especial ao noso mercado editorial, ollase por primeira vez os andeis de novidades de calquera librería e tivese a ocorrencia de contabilizar as novidades que no eido da narrativa vén de poñer na rúa a Editorial Galaxia nas últimas semanas, sentiríase tentado a negar calquera indicio de crise no mercado editorial. Pensaría seguramente que as voces que diso falan entre os editores, non son outra cousa que infundados laios xeremíacos, sen base real. Porque, en efecto, nas últimas semanas, a Editora viguesa que cumpriu sesenta anos neste 2010, ofrécelle aos lectores galegos nada menos que nove títulos de narrativa nas súas dúas grandes coleccións de referencia: Literaria e Biblioteca Compostela. E tal cousa acontece nun intre no que editoriais como Anagrama, cun amplo prestixio en todo o mundo hispánico e cunhas expectativas de mercado, xa que logo, moito maiores, non ousan sacar a rúa máis ca catro títulos.

A relación de novidades en narrativa da Editora viguesa son por orde de numeración as que seguen:

Colección Literaria:

 *Futuro imperfecto de Xulia Alonso Díaz. Un relato a primeira vista sentimental e emotivo, pero que supón o reencontro, proxectado no futuro, coas experiencias  vitais dos mozos e mozas nas décadas dos 80 e 90  e as súas gozosas ou tráxicas consecuencias: o amor e a droga.

 *O imposible de desatar de Iván García Campos. Con este título o autor obtivo o Premio Blanco Amor deste ano e significa practicamente  o seu debut no relato de formato longo. A historia dunha familia, historia nutrida de accións, silencios e contradicións. Heroes anónimos nun tempo de crise como o actual.

 *Sunset Park de Paul Auster. Un chanzo máis na prolífica carreira do escritor de Brooklyn, o mestre das coincidencias azarosas. En Sunset Park  atopámonos de novo co mellor  Paul Auster, despois de certos baixóns de calidade nalgunhas das súas últimas entregas. Unha radiografía da vida socio – política de EE.UU e a súa crise económica actual, como pano de fondo dunha historia de amor e perdón, co béisbol como metáfora da América do presente século. Grazas, unha vez máis, aos responsables literarios de Galaxia por nos permitir gorentar en galego libros como os de Auster.

 *Obediencia de Antón Lopo. Case dez anos despois daquel exquisito e para moitos heterodoxo meiró literario que foi Ganga, retorna o xornalista de  Galicia Hoxe á narrativa cunha novela futurista na que a aventura, a ciencia ficción e os efectos perniciosos do control das mentes corren da man. Premio García Barros 2010 e sobre todo, cobiza e afouteza no deseño e planificación narrativa.

 *Cabalo de ouros de Víctor F. Freixanes. O regreso á narrativa do autor logo dun demorado silencio de máis de dezasete anos, cun proxecto cobizoso, unha envexable madurez narrativa e unha incursión  en novos rexistros. A memoria e o mundo de Vilanova de Alba nos anos duros do wolfram, ao compás dos cantares de cego.

 *Os fíos de Xurxo Sierra Veloso. Narrativa breve, mais non carente de intensidade na escrita dun autor que domina como poucos esa capacidade de tecer historias intensas en breves capítulos. Velaquí a historia de tres personaxes, que se acerca á intriga psicolóxica e na que o xogo de azares, ten un papel sobranceiro. Premio narrativa Breve Respsol 2010.

Cabalo de ouros de Víctor Freixanes

Víctor Freixanes, como recoñecen os dicionarios, ten demostrado dabondo  a súa contribución á tarefa de construír  unha mitoloxía literaria a partires de materiais intrinsecamente galegos e a través das súas tramas ( O triángulo inscrito na circunferencia, 1981, A cidade dos Césares, 1993). Con heroes personificados ben por galegos do interior, ben por fillos desta terra nas súas epopeas na diáspora. O macrotexto que Freixanes  pouco a pouco  está  a elaborar, acaba de recibir unha importante achega, Cabalo de ouros, unha novela  que aínda non figura  no catálogo principal de novidades de Editorial Galaxia, e coa que o universo de Vilanova de Alba, a vila do beiramar que se ergue fronte a Compostela na narrativa de Freixanes, volve á escena.

O narrador enceta a novela confiándonos o artificio de que lle debe a súa historia aos cantares de cego; e tal semella a súa estrutura, un esqueleto no que medra unha historia que comeza cunha partida de barallo nunha pousa da montaña. Tres días e tres noites  xogándose a vida ao azar das cartas. Amor, violencia, lembranzas atávicas dos días do wolfran e da derrota dos vencidos, recuperados con esa prosa caudalosa, sensual e envolvente, marca da casa dun fabulador poderoso, mais ata o presente, de escasa rendibilidade cuantitativa para a literatura galega.

Tempo teremos para volver sobre este Cabalo de ouros. Polo de agora deixámonos engaiolar pola beleza estremecida deste romance que canta o cego desde o estaribel da praza e co violino afinado,  e pola prosa lúbrica coa que Víctor Freixanes remata a súa novela

Cabalo de ouros

                                     “Cantar de cegos para superviventes,

banda sinfónica e pólvora

En Vilanova de Alba, antigo reino de Galicia,

hoxe sen reis nin memoria de que tal houbese,

ocorreron os sucesos que aquí se relatan

contra finais da década dos 40 e

primeiros anos 50 do pasado século,

días de moita calamidade.”

……………………………………………………………………………………………………………………………

“Lembro a  súa ollada  clara, case que líquida, fóra do mundo dos vivos, ela tamén. A vida pasa polas cousas, pola memoria dos feitos e polas criaturas que tales padeceron. O que noutrora foi furia e desolación, ferida e castigo, materia pezoñenta que apesta o mundo, o bálsamo do tempo cicatriza, non sei se cura, en calquera caso adormece, as máis das veces para sempre”