Clavícula

Marta Sanz

 Poeta e  narradora, “narradora proteica, astuta novelista” en palabras de Rafael Chirbes coas que definía a Marta Sanz, ganadora do Premio Herralde de Novela e finalista do Nadal no ano 2006; practicante, nalgunha das súas obras, da literatura do eu, percibidas, porén, como pezas de ficción. Faino de xeito reduplicativo na súa última novela Clavícula, editada hai unhas semanas por Anagrama. Marta Sanz literaturiza a existencia do personaxe Marta Sanz desde a perspectiva dos inmensos desaxustes que se traducen nunha manchea de dores somáticas, psicolóxicas, psicosomáticas. As dores provocadas, xaora, pola sobreexplotación  coa que son punidas moitas mulleres nas sociedades actuais coa coartada da crise. Unha proposta literaria moi orixinal, na que a autora desenvolve un insólito nó temático: a esculca e a crónica, asemade vivenciais e temáticas, dunha dor corporal e outros padecementos por parte dunha muller madura, e cuxo punto de arrinque é unha dor na clavícula que ela mesma sentiu durante unha viaxe aérea. Unha dor que se compacta co seu corpo como o cemento das obras.

A escritora ábrese de arriba a abaixo, desmiola todas as súas intimidades: as relacións co seu home, cos pais, a forma de durmir, mesmo as finanzas familiares dunha proletaria das letras. E faino para representar as vítimas do capitalismo avanzado, as súas secuelas, somatizadas con máis intensidade polos corpos femininos. A Marta Sanz, a pique de cumprir os cincuenta, dóelle certamente o seu corpo, pero tamén somatiza o gran trebón de inxustizas dos nosos días. Clavícula tematiza moitas outras cousas, como tal os discursos da medicina oficial ganduxados desde patróns masculinos, as enfermidades femininas escasamente estudadas porque as mulleres non tiveron voz nos eidos da ciencia durante moitos séculos..

Libro cru, descarnado, escrito sen adobíos e desde o fragmentarismo de moitos materiais, mais sostido por unha forte coherencia interna, e unha tonalidade que impresiona o lector. Así como cunha prosa natural e certeira, sen ben ornada con chispas de gran plasticidade e mesmo de lirismo.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o día 11 de maio de 2017)

Susi Arnela e os senlleiros bebedores e vagabundos de Xuvino

Fin de Festa

Diana Varela Puñal

Edicións Laiovento, 2ª edición, Santiago de Compostela, 2017, 85 páxinas.

 

Cunha nova portada na que Diana Varela Puñal homenaxea a seu avó e padriño, Suso Puñal, un traballo ao xeito de introdución asinado polo profesor Luís Antonio Guiadás, responsable asemade dun glosario de cormelanismos e de topónimos de Corme, a terra onde naceu a escritora. E coa recuperación de dous poemas ausentes por vontade propia na primeira edición do ano 2015 (“Antonia Dourado” e “Danza de brindes ou alianza”) bota a andar esta segunda edición de Fin de Festa, a novela erguida coa coherente ensamblaxe de moitos relatos fragmentarios, que serven, porén, para achegarnos a historia de Susi Arnela acompañada dos “solitarios bebedores e vagabundos” de Xuvino.

Reproduzo a recensión da primeira edición de Fin de Festa que publiquei no ano 2015 cun algún breve engadido.

Setenta e sete planas abóndanlle a Diana Varela Puñal que, con esta peza, fai a súa estrea no eido da prosa para retratar o microcosmos de Xuvino, a vila mariñeira, posible trasunto ficcional do Corme da súa infancia. E faino cun destro e atinado emprego da evocación, amalgamando lembranzas e ficción en pequenas secuencias que recrean a historia de Susi Arnela, fío condutor desta novela de relatos, os retratos dun monllo de personaxes senlleiros da vila ou da contorna, e o mesmo Xuvino, convertido, nas prosas de Diana Varela Puñal, nun novo espazo mítico, desta volta á beira do mar.

É a vida de Susi Arnela, despregada en catorce secuencias, a principal fía condutora destas historias, pequenos retratos -retratos de sombras segundo a presentación editorial- para non esquecer. Susi Arnela que dominaba co seu poderío e o seu feiticeiro fulgor que lle  corresponden por ser a moza máis fermosa da vila, pero que, para a súa desventura, inxire sustancias que, ao cabo dos anos, amosan estragos no seu aspecto, transformándoa nun mito vido a menos. Susi Arnela que se afastaba dos amoríos e soamente se deitaba por cincuenta euros cos tipos de boa presenza que lle chistaban. Ata que toca fondo e comeza a delirar, porque quizais o seu sino nunca fora estar con ningún home, senón mergullada na inconsciencia e no soño. E como é de lei, a súa existencia está transitada de anécdotas como a de mexar coas amigas ao aire libre, rito iniciático que preludiaba a entrada na adolescencia.

Enrestradas nas andanzas de Susi Arnela, outras trece narracións e dous poemas que nos achegan pequenos retratos doutros personaxes de Xuvino que, dalgún xeito, entremesturan as súas vidas coa da protagonista, e comparten con ela diversos episodios da súa existencia e do seu mundo. Personaxes senlleiros da vila mariñeira como “O deslumbrado”, un toliño malpocado; “Nolovegho”, un grande afeccionado ao lambocio ao que, malia que lle “leiqueban” as mulleres, era no fondo un anacoreta; o mangallón de Constante para o que non había camisas nin calzas; Fernando D’avás, de linguaxe misteriosa por cousa do seu tatexo; Gonzalo Ushanka, o “filósofo” que lle daba ben á garnacha; Elpidio Zulueta, un pillo semental destemido que preñara a solteiras e casadas; Vidú, o cociñeiro de Susi, de orellas picudas e con sona de gran conquistador; en fin, Secundino Tusitala, un mariñeiro mercante que navegara por medio mundo. Cada un destes “senlleiros persoeiros” cos que se trenza o retrato de Susi Arnela, arrastra consigo historias curiosas ás que lle fai de pano de fondo Xuvino, un espazo con moitas fías sentimentais, E os dous poemas, novidade desta edición: “Danza de brindes”, a recreación dunha bebedela de ribeiro deshumanizada, sen sequera mirarse os que na mesma participan. E “Antonia Dourado”, a muller violada unha e outra vez, o calvario dunha muller fraquiña e pobre pola súa condición de xénero.

 

Diana Varela Puñal

Diana Varela Puñal mergulla o lector nesta colectánea de estampas e retratos, en arquitectura trenzada coas do mito de Susi Arnela e as súas malfadadas esquinas. E faino co emprego dun estilo de prosa evocador que, coa mirada condescendente e comprensiva, mais sen esquecer esa praga do mundo da droga, nos achega unha voz narradora que non xulga nin condena, e nos enfronta co camiñar cara a destrución persoal do personaxe principal, Susi Arnela, “cínica e libre como a auga”, que encara a morte con asombro e dignidade.