“Mitoloxía de Galiza”: outro almacén mitolóxico

Mitoloxía de Galiza

Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres

Vítor Vaqueiro

Editorial Galaxia, Vigo, 2011, 571 páxinas.

 

Este libro ten a súa orixe na Guía da Galicia máxica, mítica e lendaria que no ano 1998 publicou Vítor Vaqueiro en Editorial Galaxia. Mais variou o contido, atendendo ás novidades aparecidas nestes trece últimos anos, e tamén á estrutura do volume. O libro do ano 1998 pretendía ser un roteiro polo mundos galegos da maxia, do mito ou do conto marabilloso. Pola contra, Mitoloxía de Galicia articúlase como un dicionario con 346 entradas principais, conectadas mediante ligazóns con outras do seu mesmo campo mítico. Advirte aos lectores Vítor Vaqueiro que nas páxinas deste volume atoparemos narracións tan fabulosas como a pasaxe do Mar Vermello do relato do Xénese, malia que o costume ou o poder que a Igrexa exerce sobre a sociedade e a cultura, nos faga acreditar que, se unha muller pertencente ao corpus cristián voa, estamos en presenza da Asunción da Virxe María, pero “se quen o fai fica excluída de dito corpus, achámonos perante unha meiga que voa para o aquelarre”.

Un bo aviso para nos mergullar nesta Mitoloxía de Galiza que acubilla nas máis de trescentas entradas outro grande almacén da nosa mitoloxía. E malia que a acollida non conteña elementos de análise ou de interpretación, senón soamente de exposición e vulgarización, constitúe o noso imaxinal, o imaxinario simbólico galego, asentado en pegadas inmemoriais. Velaquí, pois, as simboloxías culturais (non as esenciais etnometafísicas, se nos queremos entender coa linguaxe dos pensadores postjungianos do Círculo de Eranos), que veñen moi de lonxe, arroladas no mundo das fantasías dun país de dous mil anos de memoria, transmitidas en narracións quer de xinea popular a través da oralidade, quer en relatos literarios ou relixiosos escritos.

Vítor Vaqueiro

Con efecto, nas sabias exposicións divulgadoras desta Guía cóase a inmensa fervenza dos seres míticos galegos e das criaturas do transmundo que compoñen a cerna da nosa simboloxía. Na mesma aprendemos a non perdernos nun universo máxico ateigado de néboas mestas, lubicáns, mouros e mouras gasalleiros e o nubeiro. Aprendemos tamén a fuxir do Abantaxo, do afillado do demo, do paxaro da morte, da cabra do ar, do Canouro, dos encantos dos castelos de “Irás e non voltarás”, da Chuchona, do home das bubas, do demachiño, da Estadea, da Maruxaina, do Olláparo, do Rabeno, de Brancaflor e de todas as fillas do demo. Sérvennos as entradas desta Mitoloxía para empregar o Escalote contra as meigas e a bolsa dos adobíos contra o enganido. Guíanos para non perdernos no mar limiar, arraiano do Alén; para contemplar con Ith os “catro cadrantes”, unha sombra na distancia e louvar a terra irlandesa; para camiñar por riba das augas con Luciña do río; para rebelarnos con María Castaña e admirar as meigas todas de Cangas, netas de María Soliño. Ensínanos  cómo achegarnos a territorios máxicos coa Sociedade do Óso; a amar a Aimirgin, a Ana Manana, o Apalpador, as Oureanas, o Pataqueiro e a Pedro Chosco. E tamén a celebrar o noso Samaín e con el a eternidade, o instante no que o tempo fica detido.

Un Diccionario, pois, que nos desvela a enorme riqueza e fondura da mitoloxía de noso e que serve, entre outras cousas, para decatármonos unha vez máis da verdade do dictum cunqueirán: “Somos a metade soño”. O que equivale  a dicir que o transmundo, a maxia e o prodixio forman parte da vida cotiá da Galicia rural e mariñeira, sen que sexamos infieis “ao curso da matería”, como dixo o noso poeta.

Unha magna obra, O Dicionario Xeográfico Ilustrado de Galicia

Diccionario Xeográfico Ilustrado de Galicia

Director: Francisco Javier Río Barja

Coordinación editorial: Marina Salgueiro Álvarez

Xeogal Publicacións, Santiago de Compostela 2009, 28  volumes.

    A Xeografía, como oportunamente nos lembra Francisco Rodríguez Lestegás, era noutros tempos un dos “ollos” da Historia, porque asumía o papel de dar conta do escenario teatral no que se producían os acontecementos do pasado. Este irmanamento  da Xeografía coa Historia proseguiu ata ben entrado o século XIX, destacando as primeiras achegas nos postremeiros tempos renacentistas que viron xurdir os primeiros dicionarios xeográficos e históricos. E acadou o seu máximo apoxeo durante  a Ilustración. Fillo da Ilustración foi Martín Samiento que plasmou os seus proxectos e  as súas ideas xeográficas en obras de grande importancia, nomeadamente na súa obra senlleira, Problema Chorográfico para describir todo el Reino de Galicia con el nuevo Método ( 1762 ), que dotou a Galicia da primeira cartografía científica dentro dos territorios . Foi durante o século XIX cando en España abrolla con forza o afán e unha fecunda liña de esculca para dotar ao pais de dicionarios histórico – xeográficos. Teima que continuará no pasado século XX.

Co referente da Ilustración, coa ollada posta no milenio inaugurado hai dez anos e con moitos máis medios para  a súa confección, xorde  o Dicionario Ilustrado de Galicia. Un magno proxecto editado por  Xeogal Publicacións, baixo a dirección honorífica  de Francisco Javier Río Barja. A coordinación editorial correu a cargo de Marina Salgueiro Álvarez; a supervisión editorial é responsabilidade de Francisco Rodríguez Lestegás, e da redacción e fotografía, un amplo equipo de xeógrafos e xornalistas do Grupo Correo Gallego, coa colaboración do Colexio de Xeógrafos de Galicia e da Comisión de Toponimia da Xunta. O resultado é  un Dicionario Xeográfico Ilustrado da nosa terra escrito no noso idioma e esteado no noso coñecemento do medio.  Os vinte e oito volumes do Dicionario Xeográfico Ilustrado de Galicia constitúen non só un monumento ao esforzo humano, senón tamén un moi útil instrumento como material de referencia e consulta para toda clase de público. É especialmente proveitoso para os estudantes de calquera nivel como ferramenta axeitada para o coñecemento do medio. Un formato áxil e avanzado permite efectuar  unha busca rápida de calquera núcleo de poboación  existentes na nosa terra, segundo o Nomenclator oficial, entre as 46.000 entradas despregadas alfabeticamente con datos moi actuais, pois foron recompilados no ano 2008, tirados de fontes oficiais, publicacións e traballos de campo. Teñen ademais cabida neste Dicionario os accidentes xeográficos, recollidos na cartografía Dixital, cunha toponimia moi detallada; as zonas costeiras, os espazos naturais protexidos, múltiples gráficos e contidos temáticos doutras disciplinas, pero que son referencia importante para Galicia, tales como xeografía económica, gandaría ou aspectos turísticos.

Marina Salgueiro, coordinación editorial

Un amplo despregamento xeográfico fotográfico reflicte a iconografía máis salientable de Galicia e serve de complemento ilustrativo, xunto cunha gran cantidade de infografía, ás entradas escritas. En resumo, un gran proxecto cultural patrocinado por Caixanova – é rechamante a ausencia de patrocinio da Xunta de Galicia, aínda que descoñezo os motivos – que nos amosa con rigor, amenidade e sinxeleza a realidade xeográfica de Galicia, o inmenso mundo que nos dá acubillo “ na súa aparente pequenez territorial, heteroxéneo na súa enganosa  uniformidade física e antropolóxica” como escribe na presentación  Francisco Javier Río Barja.