Premio Lueiro Rey de Novela Curta, 2012

Despois da volta á normalidade tanto na  convocatoria como na  resolución e adxudicación do Premio Manuel Lueiro Rey de Novela Curta, grazas en boa medida ao bo e dilixente facer da técnica de cultura do Concello, Marina Aguín Núñez co apoio institucional da coorporación, acaba de ser convocada polo Concello do Grove a edición deste ano 2012 do devandito Premio, o máis veterano e un dos máis prestixiosos dentro da súa categoría.

A convocatoria de Premio ten como finalidade honrar a memoria de Manuel Lueiro Rey, axudando asemade á promoción da literatura galega e dos seus autores. Colabora co Concello do Grove Sotelo Blanco Edicións que se reserva o dereito de publicación da obra ou obras premiadas.

As bases da convocatoria deste ano, na que o Premio Lueiro Rey acada a XIX edición, pódense ver pinchando aquí.

Ao longo destes anos teñen sido premiados moitos autores e autoras, tanto noveis como consagrados da literatura de noso. A título informativo, ofrezo esta relación de autores e obras galardoadas:

 

RELACIÓN DE PREMIADOS NO CERTAME LITERARIO DE

NOVELA CURTA MANUEL LUEIRO REY

 

1º (1992): MANOEL RIVEIRO LOUREIRO: O Encerro

2º (1993): MARIANO J. M. CABRERO FIGUEIRO : Historia de Zeltia

3º (1994): XOAN XOSÉ PIÑEIRO COCHÓN : Reciclador

4º (1996): ROSA ANEIROS DÍAZ: Xogo de espellos

5º (1997): FRANCISCO CASTRO VELOSO: Play Back

6º (1998): INMACULADA LÓPEZ SILVA: Canción de amor india

7º (1999): JOSÉ LUIS ÁLVAREZ PÉREZ: De maxia e de obras

8º (2000): MANUEL ANXO DARRIBA BLANCO: Velada do Billarista

9º (2001): SANTIAGO JAUREGUIZAR ORTIZ DE ZARATE: Breve crónica universal da clase obreira

10º (2002): XABIER LÓPEZ LÓPEZ: O mono no espello.

11º (2003): Mª DO PILAR BUELA PIEDRA: Ácaros Verdes

12º (2004): TERESA MOURE PEREIRO: A xeira das árbores

Finalista: PAULINO MARTÍNEZ PEREIRO: Sinfonía Cíclica

13º (2005): MANOEL RIVEIRO LOUREIRO: Xullo-Agosto

Finalista: XURXOí SIERRA VELOSO: Licor de abelá con xeo

14º (2006): MARIÑA PÉREZ REY: Canícula

Finalista: XAVIER FRANCO ALONSO: Aínda

15º (2007) RAMÓN CARIDE OGANDO: O Frío Azul

16º (2008) AN ALFAYA: Area Quente

17º (2010) CHELO SÚAREZ MUIÑOS: As horas rotas

Finalista: JUAN TALLÓN: A pregunta perfecta (O Caso Aira-Bolaño)

18º (2011) MARIO REGUEIRA: Outono aquí

 

Con Carver no horizonte?

Hotel Cidade Sur

Xerardo Quintiá

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 159 páxinas.

 

Foi no ano 1997 cando quen isto escribe tivo a gorentosa experiencia de ler o primeiro libro de Xerardo Quintiá (Friol, 1970). Aquel pequeno volume, Finísimo po nas ás, semellaba á primeira vista literatura insignificante e tematicamente minimalista, ganduxada porén con puntadas de fina textura, literatura inxel pero sen trampas que outra colección de relatos, Unha soa man e outros intres, volveu confirmar  sobre todo como escrita rebordante de aire fresco. Un rabaño de ovellas brancas, outra escolma de relatos, facíanos extraviar, hai agora dez anos, na recreación da Galicia rural, cos seus costumes atávicos, nas dores da emigración e no bulir de maxia que palabras mentireiras van deixando nas almas cativas, nos dramas do creto perdido.

Retorna arestora á narrativa Xerardo Quintiá con oito novas historias recollidas neste volume de Editorial Galaxia. Oito vidas cruzadas que latexan dalgunha maneira nunha pequena cidade galega, nos seus arrabaldes, feitos da confluencia do rural e do urbano, claro trasunto literario da cidade de Lugo. Oito relatos amalgamados pola presenza dun hotel, cuxo nome rotula o libro, e poboados por antiheroes, personaxes perdedores que, á vez que nos mergullan no presente, recúan algúns deles ata outro tempo, o tempo da infancia, no que se pescudan as causas ou as raiceiras da súa vida grisalla na xuventude ou na madurez.

Un monllo pois de contos, transidos case que todos eles pola presenza da realidade urbana e asemade rural e, segundo algúns comentarios, escritos baixo o maxisterio de Raymond Carver, afirmación que coido cómpre matizar.

É verdade que Xerardo Quintiá coñece profundamente a obra e a vida de Carver e tamén a da muller, Tess Gallagher, que compartiu con el os últimos dez anos da súa vida. Coñéceo e quizais admírao ata o punto de convertelo en protagonista do relato que pon cabo á colección, “A derradeira propina”. Un relato de excelente prosa metaliteraria que nos achega á figura de Carver visitando a cidade lucense e hospedándose no Hotel Cidade Sur. O escritor recorre as rúas da cidade e lembra, ao compás dos seus pasos, os anos de propina que significou a convivencia  como parella ao lado de Tess Gallagher. Esa foi a verdadeira propina como expresou no poema “Propina” cando xa era consciente de que se acercaba  a súa hora: (“Unha propina estes dez derradeiros anos. / Vivo sobrio, traballando, amando / E sendo amado por unha boa muller”). Este poema e aquel outro, “O derradeiro fragmento” que está colocado en moitas lápidas de sartegos norteamericanos e que se recita nas vodas, enmarcaron as forzas que uniron a Raymond Carver e a Tess Gallagher: o amor e a literatura e a súa “luminosa reciprocidade”.

A liberdade que a ficción lle outorga ao escritor galego, permítelle conxecturar que foi nesta viaxe cando a mente de Carver concibe aquel poema  e que a derradeira propina foi para Carver a contemplación das rosas que medraban vizosas diante da casa, antes de que se aveciñara a definitiva escuridade da noite.

Mais a escrita de Xerardo Quintiá non sae directamente dos faldróns de Carver, como afirmaba Jay McInerney a respecto dos autores de relatos máis novos que Carver. A icona da literatura minimalista norteamericana “depende do omitido” (Harold Bloom). No entanto, Xerardo Quintiá non comparte co Chéjov norteamericano nin a sequidade da súa prosa, nin o seu estilo elíptico, as súas “diexeses parsimoniosas” ou mesmo insignificantes, os seus inesperados e terribles desenlaces. Tampouco X. Quintiá  comparte o que Tim O’Briam dixo de Carver. O escritor de Friol non emprega o galego como unha coitela, non despoxa as súas prosas de todo, agás a cerna da emoción humana.

Partilla porén da escrita minimalista ese mostrario de heroes que poboan os seus relatos: personaxes sinxelos, triviais, pero cuxas vidas captadas a través dos enfoques ficcionais, sen espazos en branco, sen nada, os converte non en asasinos ou mentireiros, pero igualmente en perdedores, en seres monótonos en fráxil equilibrio, seres grises que ven dunha maneira ou doutra tronzadas as expectativas que algunha vez aniñaron no seu ser formando parte das súas ilusións.

Verbo desas vidas fracasadas indagan sobre todo os cinco primeiros relatos. Será a vivencia da infancia e o seu tránsito á adolescencia, os seus desacougos, as súas tristuras e un ronsel de saudades no friso desa pequena cidade, a cidade infinda que rotula o primeiro relato, porque nela non existen valados nin as corredoiras da aldea. Noutras prosas son as convencións sociais (“A vida como é debido”) as que escangallan definitivamente os soños, as ilusións, transformando a vida dos protagonista en algo rutineiro e insípido. A pusilanimidade  para afrontar, polo que dirán, o íntimo secreto, o sabor do primeiro bico, fai que o protagonista enmascare a súa covardía  cun gran sorriso de amargura.

Xerardo Quintiá

Outros relatos, como “Un libro de John Berryman”, achégannos a outras derrotas, esta vez nos estudos, dun mozo ao que a gadoupa da incomprensión lle arrínca todos os seus soños literarios. Mais Xerardo Quitiá non se circunscribe ao universo infantil ou xuvenil ese remuíño de existencias transidas pola trivialidade con soños fanados. No relato “Romeu & Xulieta, unha historia”  mergúllanos nos fracasos de parella, no baleiro e no naufraxio sentimental.

En resumo, historias cotiás que seguramente non nos deixan arrepiados como aquelas de Carver, desapiadadas ata o inhumano -hoxe sabemos que debido a descomunal poda que nelas fixo Gordon Lish, o editor que o fixo famoso- pero que reflicten fragmentos de vidas idénticas ás de moitos lectores, que por elas mesmas son boas e fermosas prosas e dan testemuño de que tamén entre nós hai moitas “vidas cruzadas” polo fracaso, a inxustiza e aludes de ilusións fanadas.

 

“Los Living”*

Martín Caparrós

Los Living, así rotulou o escritor arxentino Martín Caparrós o texto que se fixo merecedor do Premio Herralde de Novela, un dos máis selectos do panorama literario en lingua española. Los Living é unha proposta narrativa moi cobizosa, un texto profundamente arxentino, mais á vez universal. Novela de formación, novela picaresca e de humor negro desde o comezo ata o remate, como adaxe dun disparate surrealista no final do relato. Pero, ao mesmo tempo, unha continua presenza e conivencia coa morte. Un alude de reflexións e inquéritos sobre a morte aterreplanando a canle do texto narrativo.

A novela, con todo, apunta dunha maneira e remata doutra. Comeza co nacemento do protagonista en xullo de 1974, no mesmo día no que se produce a morte do século, a de Juan Domingo Perón, ocasión que aproveita o pai da criatura para, nunha brincadeira torta, bautizala co seu nome. Durante os seus anos de neno e na preadolescencia o protagonista sofre a perda de dous seres queridos: desde entón e de cada pouco, sentirase alanceado polo significado deste tránsito definitivo.

Mais antes de que eses inquéritos entren no escenario novelesco, Martín Caparrós entretennos con varios capítulos de “picaresca contemporánea” que nos permiten troulear co coñecemento do protagonista, mesmo antes da súa concepción ao final do sexo pracenteiro dos proxenitores, coa súa educación nas telenovelas, coa chegada á adolescencia, arrevesada e  cruel, coa iniciación no sexo con mulleres de revistas, que o converten nun artista do “pajoleo”. E nomeadamente co camiñar no gume abisal da relación cos mortos, tras o óbito do seu pai e do avó. É a partir de aquí cando os defuntos acaparan todo o protagonismo ata o punto de que a morte vólvese literalmente a súa forma de vida. Como vaticinador de mortes futuras, será o anxo exterminador e unha estrela de rock predicando defuncións. Ata a pirotecnia esperpéntica final: cómpre ter os mortos nos living!

Deste xeito, unha narración de avolto picaresco, no sei inicio, remata cun grande esperpento surrealista non exento de simbolismo e de acre crítica ao país que viu nacer ao narrador. Os arxentinos que só falan de fútbol e de que o país vai á merda, convivirán agora non só coa memoria, senón tamén cos corpos embalsamados  dos familiares finados. Unha estética carnavalesca que acompaña todo o relato, converte a lectura desta novela nunha excelente ocasión para o divertimento a tamén para a cavilación.

* Texto publicado o 22 de marzo de 2012 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal facer clic aquí

Ficción e utopía

Ricardo Piglia

MICRO ENSAIOS LITERARIOS

En 1986 nunhas lúcidas reflexións, o excelente narrador e crítico arxentino Ricardo Piglia respondíase a si mesmo sobre a esencia e os lindes da ficción. Sostiña Ricardo Piglia que non existe un eido propio e específico para a ficción e que todo pode ser obxecto da acción ficcional. Calquera curruncho da realidade por intranscendente que nos semelle, está ateigado de substancia ficcional  e pode, xa que logo, ser ganduxado por fíos ficcionais e ser trasladado doadamente aos libros que desenvolven fábulas. Ricardo Piglia puña como exemplo ou modelo onde se pode facer o transvasamento, á propia realidade arxentina durante os anos da ditadura militar, un bo lugar, dicía, para espreitar ata que punto o poder adquire frecuentemente a forma dunha ficción criminal, se ben engadía que a ficción non é o lugar da verdade.

É xustamente nesta encrucillada de camiños entre a verdade e a falsidade onde a ficción xoga as súas cartas. Todo o que é literatura de creación -pensemos sobre todo na novela, no relato e no teatro- é pola súa propia natureza unha grande fábula, unha grande mentira, por moito que se nutra nos mananciais do cotián ou corra parella á realidade.

O escritor de ficción é pois  un visionario que se instala no futuro e constrúe o que non existe, o novo, con materiais que lle ofrece o presente. Ou como dicía Ernest Bloch, “a literatura é unha festa e un laboratorio do posible”. Non fai falla que a ficción estea feita de algo extraordinario. Neste sentido tiña razón Michel Foucault cando afirmaba que a literatura non está feita de algo inefable. Endalí que con toda xustiza se lle poida chamar fábula, no sentido estrito e orixinario do termo.

G. Lukács

Non nos deben entón estrañar os inquéritos que verbo do futuro da novela formulaba hai anos George Steiner: ¿que novela pode hoxe competir en condición de igualdade coa mellor reportaxe, coa narrativa inmediata? Unha apreciación semellante á que chegara tamén outro grande escritor, V. S. Naipul: a novela non sobreviviu ao seu momento histórico, xa non desempeña un papel útil e será substituída pola simple narración obxectiva.

Non se trata de cuestionar a calidade  da creatividade moderna. Xa no século V antes de Cristo xurdiu a pregunta sobre se pagaba a pena copiar en custosos pergameos historias tan caóticas e carentes de emoción como as contadas na Ilíada e na Odisea. O que cómpre é determinar o seu status. E este non é outro que o seu carácter utópico. De novo volvo a unha cita de Bloch: “O caracter esencial da literatura é tratar o que aínda non se ten manifestado como existente”. Xa que logo, poida que sexa este seu carácter utótipo e non a narración inefable o que en última instancia salve a ficción nas súas constantes apostas coa morte ao longo dos séculos e converta en verdade o que expresou Lukács, o máis grande crítico marxista: “Ningunha novela ten un final desgraciado”.

Memorias literarias e humanas

De Xente Nova a Brais Pinto

Memorias dun afiador rebelde

Xosé Fernández Ferreiro

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 172 páxinas.

 

 

A colección “Xerais Crónica” amplía a súa serie “Memorias” con esta achega ao subxénero memorialístico que recolle as acordanzas literarias e humanas do narrador e xornalista Xosé Fernández Ferreiro, no contexto da súa pertenza aos grupos literario-culturais Xente Nova e Brais Pinto. O libro, cun formato de cerca de duascentas páxinas, naceu como ampliación do texto que o autor leu no antigo mosteiro de San Estevo de Ribas de Sil con motivo da homenaxe que a finais do ano 2009 lle tributou e Pen Clube de Galicia.

O primeiro que chama a atención destas “Memorias dun afiador rebelde” -así se autodefine Xosé Fernández Ferreiro- é o  carácter atípico  dunhas memorias, moi afastadas da crónica pormenorizada e convencional, do quefacer literario-cultural dos dous grupos de mozos aos que pertenceu, ao longo dos días, meses e anos. No libro de Fernández Ferreiro recóllense fitos importantes da loita cultural e literaria duns mozos galegos en Ourense e en Madrid nos anos cincuenta, pero sobre todo, as vivencias humanas de todo tipo que conformarían as vidas daqueles mozos que en tempos “da posguerra, da fame e do noxo” e da bohemia madrileña, pretenderon romper con todo, cousa que non conseguiron, pero si fixeron abrollar desde as súas cabezas cheas de soños a renovación máis profunda da literatura galega dos últimos cincuenta anos do pasado século. Porén, os datos que nos proporciona Fernández Ferreiro, confirmando outros libros memorialísticos ou de conversas, son de grande relevancia para  a historiografía e a socioloxía da literatura galega.

Dá comezo Fernández Ferreiro á recuperación das súas lembranzas coa constitución de Xente Nova en Ourense nos primeiros anos cincuenta en compaña de César Arias, Víctor Campío, Serafín Gómez Pato e Daniel Conde Mir. O seu principal empeño tanxible foi a edición dunha revista bilingüe que a censura da época impediu que saíse á rúa. Porén, destes anos rememora o autor moitos acontecementos que teñen que ver coa nosa lingua ou con Galicia: os actos conmemorativos do centenario do nacemento de Curros Enriquez en Celanova;  a relación con persoeiros galeguistas da época, nomeadamente con Otero Pedrayo; o desencontro dos galeguistas de base de Ourense e Ramón Piñeiro, ao que acusaban de ser un “vulgar politiquillo”, cuestionando que el fose a persoa indicada para liderar o galeguismo dos anos vindeiros. Pasa revista así mesmo a outros eventos daqueles anos: a loita contra o encoro de Castrelo de Miño, o concerto de Raimon en Santiago e moitas outras actividades que atesouran un inestimable valor documentalista e mesmo anecdótico, sobre todo verbo da vertente humana dos seus protagonistas e dalgunhas figuras da cultura galega.

Mais, aínda moito máis importante para a historia social da literatura galega, son os breves capítulos que Fernández Ferreiro dedica ao xurdimento e ás xeiras do grupo Brais Pinto en Madrid, “un sono que nos axudou a vivir en tempos hostís” (páxina 59). Unidos pola lingua galega e o amor  á Terra, presumiron sempre dunha incorruptible galeguidade. Formaron o grupo Méndez Ferrín, César Arias, Raimundo Patiño, Bautista Álvarez, Bernardino Graña, Ramón Lorenzo e o propio autor. Foron “os sete magníficos” (Costa Clavell), un grupo que pronto aumentaría ata nove coa chegada de Heminio Barreiro e Alexandre Cribeiro.

Xosé Fernández Ferreiro

Brais Pinto, como se ten recoñecido, foi un intento de poñer ao día a cultura galega nunha dirección de vangarda. Constituído o grupo en Madrid na primavera de 1958, Fernández Ferreiro enumera as distintas actividades que desenvolveron: fundación da editorial Brais Pinto, edición de Bocarribeira, un poemario de Otero Pedrayo, a sonora asubiada a Fraga Iribarne no Centro Galego cando lle escoitaron dicir que “Gracias a Franco, un gran gallego, ya no se emigra ni hay viudas de muertos ni de vivos en Galicia”. E as mil aventuras, quefaceres, vencellos sentimentais destes mozos en Madrid. As relacións cos amigos (Ben-Cho-Shey, Martínez Barbeito, Novoneyra, Costa Clavell). As andainas e experiencias vitais deste grupo de “contestatarios, rebeldes, visionarios, existencialistas, surrealistas, transgresores, románticos, provincianos, aldeáns, escépticos” abriron portas e cancelas, novos camiños desde a sequidade intelectual e a miseria moral da capital do estado español que foron fundamentais para a renovación política, literaria e artística de Galicia, como escribiu un dos seus membros. Este libro é a memoria viva daqueles anos, daquelas arelas e daquelas angueiras.

Para espertar conciencias

Delito de silencio

Federico Mayor Zaragoza

Tradución de Begoña Combo Castro

Editorial Trifolium, Iñás-Oleiros (A Coruña), 2011, 71 páxinas.

 

Apoloxía dos ociosos

Robert L. Stevenson

Tradución de Mª Fe González Fernández

Editorial Trifolium, Iñás-Oleiros (A Coruña), 2011, 48 páxinas.

 

Segue medrando a colección “Musa pedestris” da Editorial Trifolium. Desta volta coa publicación de dous breves ensaios: Delito de silencio, escrito polo ex Director Xeral da UNESCO, Federico Mayor Zaragoza, e Apoloxía dos ociosos do novelista, ensaísta e poeta escocés. Robert Louis Stevenson (1850-1894). Verten ao galego ambos os dous ensaios, directamente do castelán e do inglés, Begoña Combo Castro e Mª Fe González Fernámdez.

O texto de Mayor Zaragoza cómpre situalo no contexto das publicacións e movementos de concienciación e indignación que fixo abrollar Stéphabe Hessel. Unha chamada á implicación, á reconstitución democrática, para alén dos sistemas democráticos formais, que nos converta de súbditos en cidadáns, que nos impulse a inventar un mañá acorde coa igual dignidade de todos os seres humanos (páxina 11). Chegou o momento de pór en práctica todo iso fronte ao “gran dominio” (económico, enerxético, militar, mediatico) do mercado, dos grupos “plutocráticos”, das institucións públicas como o Fondo Monetario Internacional, o Banco Mundial e outras privadas:as axencias de cualificación de dubidosa imparcialidade que están a actuar de forma interesada e a prol dos mesmos que orixinaron a actual crise, impoñendo a súa ditadura económica e ditándolles aos Parlamentos como e cando suprimir os dereitos humanos e sociais da cidadanía, como atinadamente comenta a nota introdutoria  do editor.

Con todo, o breve ensaio de Mayor Zaragoza deixa aberta a porta da esperanza para arranxar este mundo, confiando na “incontíbel marea do ciberespazo” que amplía a capacidade democrática e fai que o tempo da resignación e do silencio conclúan de vez. Unha chamada pois, clara e ardida, para berrar basta a un sistema que desembocou na actual crise e que nos chega non dun “aloucado”  e inexperto líder revolucionario, senón en palabras reflexivas, aínda que enérxicas dun home á vez sabio e libre.

O editor galego de  Apoloxía dos ociosos presenta este breve opúsculo como un canto á vida. E a fe que tal é o texto de Robert L. Stevenson: unha apoloxía da arte de vivir e de ser felices, acubillando  a nosa existencia baixo o paraugas da ociosidade  Os dicionarios, tamén o da Real Academia Galega, definen a palabra ociosidade remitindo por unha relación de afinidade semántica á galbana, á nugalla, á preguiza ou á vagancia. Mais abonda con ler as poucas páxinas de Robert L. Stevenson para nos decatar de que a ociosidade “non consiste en non facer nada, senón en facer moitas cousas non recoñecidas nos dogmáticos formularios da clase dirixente”.

Stevenson presenta o seu breve texto á xeito dunha apoloxía, argumentando en contra da dilixencia. Pero faino non con argumentos lóxicos, senón repasando a vida dos obsesos do traballo ou a daqueles que se  consagran aos libros con dilixencia: son ríxidos diante das provocacións do azar, carentes de curiosidade, sen diversión na mente, pésimos conversadores, maleducados e pateticamente estúpidos ata o final.

Finalmente Stevenson agasállanos con seu gran teorema para vivir  a vida: se unha persoa non pode ser feliz sen estar ociosa, ociosa ten que permanecer. Un concepto revolucionario, recoñece o ensaísta, mais moi apropiado para a época na que este apólogo foi escrito: finais do século XIX cunha industrialización que escravizaba a clase obreira. Lexible asemade nos nosos días nos que os patriarcas financeiros, disfrazados algúns de políticos, dinos  que os españois temos que traballar máis horas ou empezan a suxerirnos que o modelo de traballo dos chinos é o acaído  para saírmos da crise ou cando Carla Bruni teme pola vida do seu home, Sarkozy, de tanto que traballa! A prosa, estilisticamente axustada de Stevenson e a c claridade dalgúns dos seus argumentos poden ser unha boa guía para escoller o papel que queremos desempeñar na vida.

Robert L. Stevenson, por Sargent

Sacudidos pola tempestade*

Ellis Island

Georges Perec

Trdución de Eduardo Estévez

Franouren Ediciones, Ourense, 2011, 73 páxinas.

 

 Dos prelos deste novo selo editorial, Franouren, acaba de saír este libro híbrido entre a poesía e a prosa, Ellis Island de Georges Perec, unha reprodución do manuscrito orixinal do filme “Récits d’Ellis Island. Histoires d’errance et d’espoir” (1980). A edición en galego non reproduce, porén, as entrevistas, ao igual que xa fixera a edición francesa de 1995. O propósito de Perec céntrase no texto para subliñar a importancia que tivo na escrita o enfrontamento co espazo de clausura, diáspora e esperanza que foi, desde 1892 ata 1924 Ellis Isaland. Polo illote así chamado pasou a última etapa dun éxodo sen precedentes na historia das inmigracións humanas. Nese estreito banco de area,  arrexuntáronse millóns de homes, mulleres e cativos que erguerían a nación americana. Preto de dezaseis millóns de seres humanos, procedentes de toda Europa, foron acollidos, recluídos, dispersados ou devoltos, porque Ellis Island era  a Porta de Ouro case ao alcance da man da América soñada, onde todos ían ter a súa oportunidade. Tamén a Illa das Bágoas para aqueles que foron rexeitados.

Mais os pavos nunca caeron asado nos pratos e as rúas de Nova Iorque non estaban empedradas de ouro. A aqueles apátridas “sacudidos pola tempestade”, como lembran os versos de Emma Lazarus que alguén gravou no piar da Estatua da Liberdade, fixéronos vir como man de obra barata. Eles empedraron as rúas de América, cavaron túneles e canais, construíron estradas, vías de ferrocarril.

Georges Perec

A prosa poética ou o verso libre de Georges Perec recupera a historia de Ellis Island e, sobre todo, o sentido do lugar e as pegadas de todos os que pasaronpor Ellis Island. Na imaxinación de Perec están presentes os dezaseis millóns de historias individuais de nenos, mulleres e homes, expulsados da súa terra pola fame, a miseria, a opresión política ou relixiosa. E sobre todo, mergúllanos nos infindos mares da errancia, da dispersión, porque Ellis Island, na escrita de Perec, é o lugar da ausencia, o non lugar, o exilio. E aínda que hoxe é un monumento nacional, non pertence só a América. É patrimonio de todos aqueles aos que a intolerancia ou a miseria expulsou e segue expulsando da terra na que naceron.

* Texto publicado o día 8 de marzo de 2012 no Suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo

Bukowski e o agochado debaixo da alfombra

Servizo de Correos

Charles Bukowski

Tradución de Alejandro Tobar

Editorial Hugin e Munin, Santiago de Compostela, 2011, 202 páxinas.

 

Post Ofice, Servizo de Correos na tradución ao galego da Editorial Hugin e Munin, foi a primeira novela de Charles Bukowski, escrita aos cincuenta anos, logo de abandonar o servizo americano de correos. A novela, ao igual que as cinco que o escritor publicou despois desta, ten como protagonista  a Hank Chinaski, antiheroe e alter ego do propio autor. Bukowski logra nesta primeira novela crear un gran tipo, un antiheroe, cunha escrita que é un verdadeiro paradigma do realismo sucio, no sentido literario e literal. O realismo sucio (“Dirty realism”), é, segundo se soe afirmar, un forma de escribir que nada ten que ver co lixo, coa grosería nin con personaxes fedorentos, senón co emprego dunha linguaxe sinxela, usando os mínimos recursos (endalí o nome de minimalismo co que tamén é coñecido) para contar historias cotiás, sen engadir enfeites formais, fuxindo do didactismo e deixando as historias sen pechar.

Aínda que non foi Bukowski o creador do realismo sucio, é xunto con Raymond Carver, Richard Ford ou Tobias Wolff un dos seus grandes referentes norteamericanos.

Non deixa de ser curioso e típico de burocracia estadounidense a orixe desta novela. En 1968 os supervisores do servizo de correos decatáronse  de que Charles Bukowski era o autor de varios artigos obscenos publicados nunha revista. O que fixeron foi interrogar a Bukowski, esculcar na súa vida e, por ser un funcionario do goberno, informar ao FBI, que abriu un expediente. Ao remate, máis que a “baixa categoría moral”, foi o absentismo o que terminou co emprego de Bukowski na estafeta  de correos. O seu amigo John Martin, editor de Black Sparrow Press propúxolle que por un salario de cen dólares mensuais se dedicase só a escribir para a súa editorial. Foi así como o arquivo 140-35907 deu paso á primeira novela de Bukowski, Servizo de Correos.

Bukowski é un escritor eminentemente biográfico. O que relata en Servizo de Correos son os cerca de doce anos que sobreviviu á xungla urbana, empregado nunha sórdida oficina de correos de Los Angeles. Hank Chinaski é un nugallán e borrachuzas  que vive en Los Angeles de costas a calquera traballo. Pero un día, un colega de bebedelas comunícalle que están empregando a calquera que se presente na oficina de correos. Debido ás ganas de conseguir diñeiro e pensando que se trataba dun oficio doado e que ademais lle permitiría desafogar os seus impulsos sexuais con algunha das mulleres que pensaba atopar no reparto, presentouse e foi seleccionado. A novela conta a historia destes anos traballando como carteiro. Os seus días de resaca, os exabruptos  cos xefes, a súa obsesión polas mulleres. Un retrato irónico, descarnado, a outra cara do soño americano, que fala sobre borrachos, prostitutas, infelicidade e desventuras, sendo el mesmo parte dese mundo. Doce anos polas rúas de Los Angeles, polos seus hipódromos, sorteando calamidades, mulleres aloucadas, lidando con constantes trancas e bebedelas.

Charles Bukowski

Unha divertida e á vez amarga sátira sobre o soño americano na que o escritor renuncia a todo aquilo  que non lle resulta imprescindible para a narración. Mínimas descricións, linguaxe lisa e plana, con personaxes que sobreviven como poden á desesperanza e á mediocridade. Bukowski logra nesta súa primeira novela non perder o control sobre o seu antiheroe; ás avesas, agasállanos coa figura dun gran tipo que nos descubre toda a varredura que se esconde debaixo de alfombra dourada de América. Charles Bukowski non só bebe todo canto pode, escribe todo canto pensa, sen disfrazar posturas misóxinas. Realismo sucio, espido, descoroado de atavíos formais, con historias rutineiras e vulgares. E, con todo, alta literatura.

Os versos de Vázquez Pintor*

 

Unha salutación, antes de máis, para este libro-compilación de corenta anos de dicir poético que chega en sazón, maduro, nostálxico, tenue por veces, claramente combativo as máis delas, ao que me achego á vez temeroso e conmovido, porque acercarse á voz lírica de Vázquez Pintor significa acaroar  esa grande verdade/milagre do mundo que dirían os nosos clásicos. Este polifacético domador de palabras que labra cada liña que escribe cun rexistro literario vigoroso, ateigado de tensión, emotividade e sorpresa, ergue, no eido da lírica, “a memoria que reconstrúe un mundo” como rotulou a súa tese verbo do escritor da Terra do Medio e da beiramar a profesora cubana, Yanelis Velazco Fajardo. Velaquí pois, editados con galanura por Espiral Maior, os versos de media vida, escritos coas palabras que o poeta máis quere, para turrar sempre dos soños contra as esperas.. Dez poemarios amalgamados polo título “Seara”, a palabra que nos fai pensar no país, sendo como é de terra de montes, pero que une as dúas xeografías vivenciais do escritor: a Terra do Medio, a do seu Deza natal e a da beiramar.

Lemos os versos das primeiras andaduras: Gándaras, Terra e pan, O espertar tamén é noso, vítimas de inxustas sentenzas pronunciadas polos que pretenden señorear o canon. Son, porén, “a primeira illa dos soños”, “a partida de nascemento” como escribiu o prologuista do primeiro, Varela Buxán. Tamén os poemas de Ofidios de diario co que se produce a viraxe na forma e no contexto dun quefacer poético que agora asenta a súa cerna nas isóbaras dun  mundo fantástico, ensoñado e cicelado  ao ritmo das imaxes brunidas con palabras. E os tres últimos poemarios, No corazón mancado, Rotación violeta e Banzados que significan unha volta a outras etapas vitais, ateigadas de ousadías, rachando os medos da luxuria e camiñando por veces no territorio dos loucos e do destempo.

Xosé Vázquez Pintor

Completan o volume dous inéditos: Anuncian as aves e Os versos do zapateiro. Exercicios de habilidade escritural e diálogo con pezas de pintores e escultores do Deza, bebendo o granitos e os óleos. Os versos do zapateiro son a memoria dos últimos anos dun dicir lírico que manifesta sempre con habilidade as lembranzas da infancia,  a ollada sobre os amigos, obxectos e acontecementos. Tamén as arelas, soidades e illamentos e os saberes e querenzas da nosa tribo. Mergullarse neste libro compilatorio de Vázquez Pintor confírmanos nesa seguranza de que función poética, algo pequeno na súa configuración gráfica, é paradigma de fermosura. E o que é máis relevante: que a poesía é forte (Michel Deguy), sobordante de fulgores e bríos máxicos.

* Texto publicado o día 28 de febreiro no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal, pinchar aquí