O terror nos mares abisais

 

Os botes do Glen Carrig

William Hope Hodgson

Tradución de Tuula Ahola Rissanen

Urco Editora, Santiago de Compostela, 2013, 210 páxinas.

 

   Marxinado no ostracismo durante moitos anos, William Hope Hodgson, é porén un dos grandes narradores do terror mariño. Un escritor de profundo alento, sen límites, que sacia  o espírito aventureiro de calquera lector que gorenta a narrativa esteada no chamado terror sobrenatural. Acostuma dicirse que Lovecraft  tivo moitos discípulos, mais un único mestre: Hope Hodgson ao que considera que poucos o poden igualar na súa descrición dunha humanidade asediada por formas innomeables e monstruosas entidades. Hope Hodgson forma parte, pois logo, desa literatura mariñeira que comeza con famoso retorno dos heroes aqueos logo de saquear Troia contado por Homero e que continúa, en tempos máis preto de nós coa novelística simbólica e metafísica de Hermann Melville e Joseph Conrad. O viaxe na nave como viaxe da alma nos barcos do destino, da morte ou da visión salvífica é, pois, un tema tan antigo como o mundo.

   Wiliam Hope Hodgson forma parte de pleno dereito da familia dos narradores de raza. Nace en Blackburn (Inglaterra en 1877). En contra da vontade dos seus pais, decide embarcarse aos catorce anos, como Melville, como Conrrad ou como moitos outros mozos ingleses e americanos prisioneiros da sede de exploración do descoñecido. Froito desa experiencia nos mares de medio mundo, é a súa Triloxía do Abismo (Os botes do Glen Carrig, A casa no confín da Terra e Os piratas fantasmas).

   Os botes do Glen Carrig, traducido arestora a lingua de noso por Urco Editora, posiblemente o único selo editorial galego que cultiva a literatura fantástica, narra en primeira persoa e por boca dun dos mariñeiros, as terribles aventuras e os feitos sorprendentes nos que se ven envoltos os tripulantes do buque do mesmo nome, náufragos en dous botes á deriva. Eses dous botes sucan o mar no medio dunha grande treboada. Ao lonxe, unha illa, promesa de salvación ou fonte de novos horrores. Os náufragos introdúcense nunha sorte de estuario-lagoa e circunvalan as estrañas  costas da illa, onde medra unha vexetación exótica, descoñecida, formada de árbores achaparradas e malsáns. A noite poboase de estraños laios que provocan o terror nos mariñeiros. Nunha enseada atopan máis tarde unha nave abandonada. Mais de noite volven escoitar un chío distante e prolongado que os deixa atormentados. É o perigo, representado para eles por a Cousa, paradigma do ser maligno. Proseguen a viaxe á deriva, enfrontándose con temporais, mares de argazos, monstros mariños, polbos xigantes…, unha verdadeira caterva de seres demoníacos chegados dos abismos e moito máis arrepiantes que aqueles que habitan os íncubos máis angustiosos.

  

William Hope Hodgson

O océano convértese así na platea desta incrible aventura  na que os protagonistas afrontan perigos e fatigas nunha loita desesperada contra forzas escuras e ancestrais que xeran visións espantosas, reflexos dos abismos máis tenebrosos da psicoloxía humana.

   W. H. Hodgson, cunha escrita imaxinaria moi suxerinte crea con habelencia unha atmosfera de suspense que involucra o lector nunha novela apaixonante e envolvente, hoxe considerada un clásico da literatura fantástica do mar. As peripecias dos náufragos de Hodgson transfórmanse así en peregrinacións ao lado escuro e ancestral da mente humana. Dese xeito o mar de Hodgson é en realidade unha fiel e intelixente representación do inconsciente colectivo e un chanzo imprescindible para entender de onde abrollan moitos dos elementos e formas do terror que serán desenvolvidos ao longo do pasado século.

   Un estilo directo, alternando con algunhas digresións eruditas de natureza náutica, e non tan recargado como opinou Lovecraft, sérvelle de vestimenta a este libro que amalgama aventura e terror no escenarios dos mares do Sur.

Debullando as vidas dunha existencia

 

As vidas de Nito

Xabier Paz

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 398 páxinas.

 

   “As súas vidas, como el lles chamaba, tíñanlle certa semellanza co contido das caixas de zapatos, esa atrapallada miscelánea e confusa morea de papeis na que era tan difícil atopar algo, un fío condutor” (páxina 250). E así, ao chou, sen fío condutor, é como o avó lle conta as súas vidas a súa neta. Son Casiano e Aldara, os dous grandes protagonistas desta novela coa que Xabier Paz regresa aos mundos ficcionais, despois do seu debut, hai agora cinco anos, con aquel fresco renacentista, o acareo e a confrontación co renacentista italiano, Pietro Aretino, no xurdimento dun mundo novo. Mais agora, tanto o espazo novelesco como a trama nada teñen que ver coa efervescencia daquel mundo cambiante, senón cun retrato confesional no que un avó, Casiano, lle conta a súa neta as súas vidas, as vidas que imos acumulando ao longo de nosa existencia. Vidas poliédricas que lle permiten ao narrador achegarnos unha reflexión moi completa sobre a natureza humana a través da experiencia dun home que tivo un lento medrar.

   Agora, nunha senectude prolongada en precario nunha residencia, confésalle a súa neta que tivo moitas vidas, O estímulo das visitas que a neta lle fai, empúrrao a contarlle a súa experiencia vital -as súas vidas-, sen convertela nun conto trivial. Debulla así este home as lembranzas dunha existencia condicionada por un medrar vagaroso, que o puña en desvantaxe fronte aos rapaces da súa idade. É a primeira vida de Nito /Casiano na que todo foron desasosegos e desventuras. Entran nela, por exemplo, os libros, nesa lingua que garda misteriosamente dentro de si varios idiomas,  a literatura que é capaz de ir desvelándoos. E coa literatura empeza a soñar esperto, a viaxar da man dos autores.

   Vidas que se compoñen de miles de detalles. Uns transcendentes como a descuberta do amor, do sexo, os misterios do corpo, o activismo político, o sentido da morte, a desfeita (unha transnominación do fracaso paternal), o desencanto da Transición, o sentido do paso dos anos, da ancianidade e da morte. Outras, porén, intranscendentes, como a preparación do bacallau e moitos outros saberes extraescolares que aprende da súa nai.

   O resultado desta amalgama de aconteceres  vitais é unha novela de aprendizaxe ou formación, na que saen á luz unha chea de experiencias, acompañadas de xuízos do protagonista sobre as mesmas e os seus coñecementos nunha manchea de saberes tanto científicos como humanistas. Esta continua rememoración achéganos ademais un retrato xeracional dos rapaces educados no tardofranquismo e nos primeiros anos da democracia.

   Novela, pois logo, poliédrica, que reflicte as diversas personalidades que van configurando a unha persoa ao longo da vida. Salientable asemade o perspectivismo que nutre o relato que nos permite atoparnos con distintas personalidades en función de quen teña o temón do relato.

   Xa que logo, novela moi rica, ateigada de elementos de diversa filiación; escrita cunha lingua envolvente,

Xabier Paz

evocativa, por veces case que luxuriosa. Se algo pexa a novela é o seu ritmo lento porque o relato está lastrado polas abundantes e reiteradas digresións sobre o divino e o humano, unhas eruditas, outras, sinxelas curiosidades que semellan postas no libro para encher páxinas. Aínda que admito que esta é a natureza deste libro rememorativo. Son esas cavilacións coas que o autor semella querer reflectir o fluxo da conciencia do ancián Casiano. Todas as súas vidas dirían o mesmo: que todo canto temos é pasado. Un pasado que nos constrúe  a cada pouco e nos converte en moitas outras cousas ao longo da existencia, como se cambiásemos de pel.

Novela de iniciación e camiño

 

Tantos cabaliños lindos

Cormac McCarthy

Tradución de Eva Almazán

Faktoría K de Libros (Kalandraka Editora), Pontevedra, 2013, 301 páxinas

 

 

   Gregario solitario e estudoso dos sistemas complexos, Cormac McCarthy está considerado, porén, como un dos grandes escritores vivos da narrativa norteamericana. Kalandraka Editora ofrécenos agora a posibilidade de ler na lingua de noso o primeiro dos volumes que compoñen a Triloxía da Fronteira, en acertada tradución de Eva Almazán.

   A novela de McCarthy narra en efecto unha historia de fronteira. Ambientada no ano 1949 nas terras estremeiras entre Texas e México, o autor centra a súa trama no personaxe de John Grady, un mozo de dezaseis anos, fillo de pais separados que, tras a morte do seu avó, acorda fuxir a cabalo cara México, acompañado polo seu mellor amigo, Rowlins, para atoparen todo un mundo marcado pola dureza e a violencia: paisaxes áridas, penedosas, tan inclementes como o desarraigamento do que son acaída metáfora.

    

Cormac McCarthy

Unha novela de aprendizaxe con resonancias épicas, de camiño interior e xeográfico que nos achega personaxes solitarios, de poucas palabras, na procura de si mesmos, mergullados na ferocidade dunha terra de fronteira. Ateigada de escenas dignas das mellores películas do oeste e escrita co estilo e a feitura propia da narrativa de McCarthy: unha acción que transcorre con lentitude, con diálogos parcos, mais moi potentes como se reflectisen a sequidade do ambiente. Maxistral construción dunha trama onde, a diferenza da desolación faulkeriana, ten cabida unha certa esperanza in extremis.

 

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 20 de xullo de 2013)

“Endogamia 0.2”, Retratos do presente (Dous)

 

Endogamia 0.2

Ramón Caride

Ilustracións de Manuel Busto

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 103 páxinas.

 

   Prosegue Ramón Caride no ronsel de Exogamia 0.3, publicado hai apenas dous anos, coa ficcionalización de problemas decisivos para a humanidade, que teñen que ver cos dereitos humanos, coa ecoloxía ou cos retos da tecnoloxía, iniciados  naquela súa primeira entrega Perigo vexetal (1995) á que seguiron outros títulos que deron lugar a serie As aventuras de Said e Sheila.

   A ficción científica, a temática ambiental, a tecnociencia e outros problemas da actualidade como a violación dos dereitos humanos ou os comportamentos machistas están así mesmo presentes en Endogamia 0.2, que continúa, como xa dixen, a serie que tivo o seu comezo en Exogamia 0.3.

   Desta volta, Ramón Caride recolle tres relatos cos que continúa a debuxar, dun xeito enxeñosamente crítico, e por veces retranqueiro, o momento presente. R. Caride, pois logo, desde a ficción, aínda que  con relatos non estritamente literarios, tenta defender o espazo humano tanto dos fundamentalismos relixiosos ou ecoloxistas como das temeridades tecnocráticas, sobre todo cando fan que os dereitos humanos fiquen esquecidos ou nun lugar secundario.

   Rotula o autor o primeiro relato deste pequeno libro cun título ben expresivo: “Tan lonxe, tan preto”. Unha trama que se desenvolve entre  Bangladesh, onde un xornalista intenta pasar  un pendrive con imaxes do suplicio ao que foi sometida unha rapaza condenada por un tribunal islámico e ten dificultades coa policía de control de pasaxeiros, e España (Compostela e Madrid). O relato salta dun espazo a outro para facerlle ver ao lector que esas imaxes estarrecedoras da rapaza matada a lategazos, desfilan en paralelo cos comportamentos machistas e a violencia de xénero que se producen entre nós. Tan lonxe e tan preto acontece o mesmo: asoballamento dos dereitos e da dignidade das mulleres.

   No segundo relato da escolma, “Mecánica da apocalipse”, o narrador achéganos aos perigos da radioactividade provocada por un accidente nuclear con tráxicas consecuencias de contaminación radioactiva. Porén, a defensa do ecoloxismo nos lles semella cousa seria aos delegados das centrais nucleares. Tampouco aos políticos que mesmo deciden intervir en conflitos internos dos países veciños para que se deixe de falar do accidente nuclear. O relato reflicte dous escenarios: o dos miles de refuxiados nun pavillón que intentan protexerse do escape radioactivo, e o dos políticos e directivos das compañías nucleares, movidos soamente polo imperativo económico.

   Pon cabo a escolma o relato, “Alto rendemento” que nos debruza sobre o drama familiar que “a deteriorización neuronal progresiva” (eufemismo piadoso do Alzheimer) de Gustavo causa no seu contorno familiar. Mentres os

Ramón Caride

familiares sofren duros calvarios, os políticos enchen a boca con ampulosas terminoloxías relacionadas coa biotecnoloxía e a biomedicina. Mais todo fica niso: en palabras para a galería. O rendemento mediático das inversións en programas deportivos gáñalle unha vez máis a partida ás vítimas do Alzheimer  nesta sociedade na que manda o espectáculo e a “palanquita”, como din nalgúns países latinoamericanos. Imposible entrar en nómina sen o padriñado do cacique provincial.

   Sen apenas treitos digresivos e baseándose sobre todo en áxiles diálogos, Ramón Caride mergúllanos con habilidade neste retrato dun desacougante  presente, sen ter que anticipar desta volta o futuro.

Unha dicotomía na historia alternativa de Mark Twain

 

Un ianqui na corte do Rei Artur

Mark Twain

Tradución de Carlos Acevedo

Faktoría K de Libros (Kalandraka Editora), Pontevedra, 2013, 433 páxinas.

 

   Samuel Langhorne Clemens (1835-1910), máis coñecido polo pseudónimo Mark Twain, adoptado en lembranza dos seus anos de piloto fluvial (“marca dous” ao botar a sonda), non pretendeu ser máis ca un escritor modesto, sen aspiracións de alta cultura. Porén, hoxe en día está considerado como un dos grandes clásicos universais que nos ofrece a literatura norteamericana. Dunha das súas obras, Huckleberry Finn recoñece o mesmo Hemingway,  que xurde toda a literatura moderna norteamericana. Escritor de xinea progresista, na súa obra que el nunca pensou que puidese ser propiamente literatura, déixase sentir un talante popular, humorista, por veces corrosivo  aínda que as críticas máis acedas e duras foron arrancadas dos seus manuscritos pola súa muller. Como pano de fondo da súa obra, cómpre ter en conta a grande expansión e popularidade da narrativa norteamericana que no século XIX acadou a súa idade de ouro. Literatura en xeral puritana, que ten en Mark Twain un perfecto contrapunto, xa que se converteu nun crítico radical da maneira de vivir norteamericana e, sobre todo, da ideoloxía que a alimentaba. As súas obras máis coñecidas son As aventuras de Tom Sawyer (1876)  e Huckleberry Finn (1884). Non obstante, escribiu outros libros que acadaron a fama. Un deles é A Connecticut yankee in King Arthur’s court ( 1889) e que arestora nos ofrece Kalandraka Editora en tradución de Carlos Acevedo.

   Nesta obra, así como en Personal recollections of Joan of Arc (1896), Mark Twain emprega o recurso do desprazamento temporal cara ao pasado da historia para conseguir un resultado humorístico. Un ianqui na corte do Rei Artur  está escrita coa intención de inserir as ideas relixiosas e políticas, así como os coñecementos tecnolóxicos do século XIX nunha ficción  satírica de cabaleiros  que se desenvolve no reino de Camelot.

   A novela preséntanos o diario ficticio dun mozo norteamericano, Hank Morgan, especialista metalúrxico, que tras recibir un golpe na cabeza, esperta transportado cara atrás no tempo, no ano 528, nos gloriosos anos do Rei Arturo. Capturado e levado ao castelo real, é condenado a morrer na fogueira. Mais o americano bota man dos seus coñecementos para predicir un eclipse solar e líbrase así da execución. Pensando que  posúe poderes máxicos, o Rei Arturo noméao ministro a perpetuidade. Coa axuda de Clarence moderniza o reino, cos ollos postos non no altruísmo, senón no negocio, como el mesmo

Mark Twain

confesa. Un labor que non lle resultará doado pola aciaga influencia  das institucións: a igrexa e a monarquía nomeadamente, inimigas do progreso tecnolóxico e de todo aquilo que soe a modernidade.

   Unha novela concibida orixinariamente como unha sátira, aínda que os seus dardos cambian de destino ao longo da obra: comeza satirizando os tópicos románticos e os males da Idade Media (superstición, tiranía, escurantismo, o poder da nobreza e da Igrexa Católica, a monarquía absolutista) contrastándoos cos valores do progreso, da democracia e da tecnoloxía, pero nunha sorte de xiro apocalíptico, Mark Twian, na segunda parte da novela, termina pondo en cuestión a superioridade do progreso moderno e a industrialización que cavan  o seu propio sartego porque ninguén é capaz de controlar as súas bases. Endalí, que ao final Merlín acabe con Hank Morgan. O mito da superstición e a ignorancia fanse co triunfo e sobrepóñense ao espírito científico.

   Así pois, unha viaxe no tempo cara ao pasado cunha clara lección: a tecnoloxía é capaz de acadar conquistas sorprendentes en moitos campos, pero, ao final, non é quen de transformar a mentalidade da xente para que se afasten da superstición e as persoas pensen por si mesmas.

 

Trinta Premios Xerais, a loita polo lector

 

MICRO ENSAIOS LITERARIOS

   Unha vez máis e como cada ano  desde 1984, Edicións Xerais outorgou, o pasado día 8 do mes que andamos, os seus galardóns ás mellores pezas narrativas que a xuízo dos respectivos xurados optaban ao Premio Merlín de Literatura Infantil e ao Premio Xerais de Novela. E tamén unha vez máis abrolla espontánea a reflexión sobre a funcionalidade dos mesmos e, xaora, doutros moitos premios do noso sistema literario.

   A crecente universalización do fenómeno dos premios literarios dentro do sistema literario galego que tivo lugar nos últimos vinte ou trinta anos, premios que resisten malia a crise económica, obríganos a botar man dalgún criterio taxonómico ou variable xerarquizadora. A falta doutras máis académicas e actuais, empregarei os catro criterios que no seu día expuxera o finado Xoán González-Millán: a organización convocante, o tipo de traballo galardoado,  a tradición do certame e finalmente a dotación económica. Resulta evidente que se lle aplicamos estes catro criterios, o Premio Xerais de Novela sitúase no cume da xerarquía galardoística do noso sistema literario, á vez que goza dun gran recoñecemento social e mediático, por mor sobre todo do gran labor difusor das letras galegas que co gallo da súa organización (unha semana cultural cando era itinerante,  a festa da entrega na Illa de San Simón actualmente) realiza a entidade organizadora, Edicións Xerais de Galicia. Pódese afirmar algo semellante verbo do Premio Merlín.

   Coa institución do Premio Xerais de Novela en 1984, unha editorial galega proxectaba un premio literario anual, consciente de que en Galicia xa non se lía en galego por militancia, por esixencias da conciencia nacional, senón que escritores e editores víanse na obriga de loitar polo lector. Xa que logo, os premios literarios en xeral e os Premio Merlín e Xerais en particular atopan aquí a súa funcionalidade. Son como plumas que locen os escritores, cal aves faisaniformes, para lle servir de engado ao lector.

   O Premio Xerais convértese así nunha das principais determinacións sociais que diría P. Bourdieu, dos narradores galegos. O Xerais supuxo a recuperación de narradores maduros ou xa consagrados para o grande público, pero, sobre todo, descubriu novo narradores (Lois Xosé Pereira, Francisco X. Fernández Naval, Xosé Ramón Pena, Xosé Carlos Caneiro, Manuel Seixas, Inma López Silva, Rexina Vega, Iolanda Zúñiga, Manuel Lorenzo e María Lorenzo entre outros e outras). Porén, aínda non destapou a grande novela galega, que pedía Torrente Ballester, porque seguramente non a hai nin a haberá durante moitos anos. Ou poida que xa estea feita e publicada á marxe dos premios.

   Os trinta anos do Xerais amósannos que a convocatoria do Premio non é unha forma ritual de gañar o ceo da galeguidade por parte da entidade convocante. Galeguidade abondo demostrada ao longo trinta e catro anos da súa existencia. Con todo, a funcionalidade do premio, a efectividade dese plus de publicidade que o galardón lle engade a unha novela, segue a ser un  interrogante  ao que eu non ousaría responder de maneira absolutamente afirmativa. O Premio Xerais de Novela aporta, non necesariamente calidade, senón publicidade inmediata a certas obras. Unha publicidade loable e lexitima sen ningún xénero de dúbidas e moitos máis arestora coa crise que está sufrindo o sector. Porén, para que este e outros premios literarios deixen de ser unha servidume necesaria, deberían apostar e promocionar moito máis a calidade que o consumo. Feito que afortunadamente, polo que escoitei o pasado sábado, seguramente acontecerá con novela de Xabier López López, gañadora este ano. Daquela, prometo aplaudir ata que me ardan as mans cada vez que o Xerais e outros premios queden desertos, como aconteceu na convocatoria do ano 1993. Esa sería de verdade a grande forza do Xerais e do sistema de galardóns  da nosa literatura.

Rescatado do aire das ondas

Álvaro Cunqueiro (1911 – 1981)

Entrevistas e reportaxes: Manuel Pérez Bello

Coordinación: Luís Alnso Girgado e Lorena Domínguez Mallo

Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2013.

 

Unha venturosa coincidencia fai que poidamos gorentar ao mesmo tempo dous verdadeiros meirós cos que nos agasalla Editorial Galaxia e o Centro Ramón Piñeiro, que recuperan texto e voz dese Señor das maxias e das palabras que foi Álvaro Cunqueiro como articulista en lingua galega, no primeiro caso, artigos recollidos no libro O mundo que teño de meu ao que lle prestarei a merecida  atención outro día. E a entrevista e reportaxes que con e sobre Cunqueiro emitiu o Centro rexional da TVE en dúas ocasións: no ano198’, poucos meses antes do pasamento do escritor co gallo do doutorado “honoris causa” pola Universidade de Santiago, a concesión do Premio da Crítica e a entrega do Pedrón de Ouro a carón da casa de Rosalía. Dez anos máis tarde, a mesma entrevista, ampliada con varias reportaxes, foi de novo emitida na Semana das Letras Galegas dedicada ese ano a lembrar a figura de Cunqueiro.

Hoxe en día, este material constitúe un verdadeiro galano, un piar dentro da cultura galega que interesa a todos aqueles aos que lles importa a lingua de noso. Un fermoso agasallo comezando polas ilustracións, tanto da cuberta dos dous  CD, da man de Isaac Díaz Pardo, como a do fascículo no que se reproduce unha parte substancial da entrevista do ano 1980, da autoría de Siro López.

Como escribe Manuel Pérez Bello, no medio da avalancha de recoñecementos, xurdiu unha longa conversa con Álvaro Cunqueiro, que quixo ser un seguimento da traxectoria vital do escritor, estruturada en catro capítulos: Cunqueiro como poeta, narrador, dramaturgo, xornalista e escritor plural. En cadanseu destes capítulos, a entrevista emitida de novo no ano 1991, incorpora outras reportaxes. Así X. L. Méndez Ferrín fai unha atinada valoración de Cunqueiro como poeta. Tamén como inventor de traducións de poetas estranxeiros que escribiron en idiomas que o mindoniense descoñecía. Recreacións libres, xa que logo, como tamén mantén Darío Xoán Cabana que analiza a vertente de Cunqueiro como narrador. Manuel Lourenzo fai o mesmo co Cunqueiro dramaturgo, na mellor tradición teatral galega, ao lado de Otero Pedrayo. Finalmente para estudar a faceta de Cunqueiro como xornalista e escritor plural, a reportaxe sérvese das opinións de Francisco Armesto e Anxo Tarrío. Dous poemas do escritor recitados por Salvador García Bodaño e Claudio Rodríguez Fer poñen cabo a esta ampla reportaxe hoxe rescatada para todos nós.

Álvaro Cunqueiro

Na entrevista a Cunqueiro abrolla a meirande parte dos temas e teimas do escritor nas diversos xéneros que frecuentou, mais coido que teñen un especial significado, sobre todo tendo en conta o ano e as circunstancias nas que Cunqueiro se expresou, a emotiva homenaxe que lle tributa á lingua  de noso, a manifestación de que Merlín e familia é o seu libro preferido, a afirmación de que o castelán lle sabe tamén a pan fresco na boca, aínda que sempre foi unha cousa secundaria na súa escrita. E na mesma liña, a declaración inequívoca de que non cre no bilingüismo, que a súa lingua de fondo é o galego, idioma no que pensa e ao que se mantivo sempre fiel, a fala da súa pequena patria galega.

Sinalo algo negativo neste produto editorial que mestura o papel co audiovisual. Ao meu ver, o fascículo que acompaña os CD, queda demasiado curto cando recolle soamente unha parte da entrevista de Álvaro Cunqueiro. Coido que é unha mágoa que non poidamos gorentar, na palabra escrita, todas as que saíron da boca do escritor, así como as atinadas análises que realizaron os xa amentados escritores e intelectuais galegos que interveñen nas distintas reportaxes. Con todo, beizón a Luís Alonso Girgado e Lorena Domínguez Mallo, coordinadores da edición e a todas e todos os que interviñeron  para que esta impagable entrevista e reportaxes non se perdan no aire.

A creba do soño americano

 

 

Pastoral americana

Philip Roth

Tradución de Fernando Moreiras

Faktorís K de libros ( Kalandraka Editora), Pontevedra, 2013, 469 páxinas.

 
 

   É un verdadeiro agasallo para unha lingua e os seus falantes a tradución e edición na mesma dunha peza literaria como Pastoral americana de Philip Roth, un dos grandes escritores norteamericano vivos. Ata hai unhas semanas toda a obra do escritor nado en Newark estaba vertida ao castelán. Ningunha á lingua de noso. Secasí, arestora xa podemos gorentar en galego da primeira novela da “Triloxía americana” de Roth, Pastoral americana.

   Philip Roth ergue a súa novela arredor do soño americano e o seu doloroso esnaquizamento a finais dos anos sesenta.A novela, en efecto, pode ser lida como a gran saga verbo da construción dese soño e a súa tráxica fenda no seo dunha familia xudía americana, que Roth nos achega  a través da historia de Seymour Levov, un mozo xudeu, modelo paradigmático dese home nacido para ser un heroe, con todas as garantías para triunfar na vida.                                   

Philip Roth

  

A encarnación, pois logo, do soño americano. Mais no decurso da novela, co pano de fondo da guerra de Vietnam e as protestas de moitos mozos e mozas, entre eles a filla de Levov, sobrevén a traxedia e o esborrallamento  da vida e da familia do protagonista. Roth ilustra de xeito maxistral a creba desa maneira de ver o mundo: a idea de que Estados Unidos é o pais  dos triunfadores. Ese soño encova unha besta de mil caras que o autor reflicte con gran acuidade. Excelente e crúa metáfora pois do esfarelamento dun soño.

 (Texto publicado o día 6 de xuño de 2013, no suplemento Faro da Cultura, páxina VII, do xornal Faro de Vigo)

“Cantares gallegos”, memorable edición crítica

 

Cantares gallegos

Rosalía de Castro

Edición crítica de Anxo Angueira

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 466 páxinas.

 

   O 17 de maio de 1863 tivo lugar en Vigo a publicación de Cantares gallegos de Rosalía de Castro, o que supuxo o comezo do Rexurdimento xa na súa plenitude. Malia a lectura folclórica, interpretación dominante durante moitos anos como puxo de manifesto Basilio Losada, Cantares gallegos é sen dúbida o libro inaugural, o primeiro libro escrito integramente na lingua de noso da literatura galega moderna. Desde esa data de hai agora cento cincuenta anos, sucedéronse as edicións, algunha delas en vida da autora (Madrid, 1872). Existen mesmo edicións críticas, como a realizada por Andrés Pociña e Aurora López, editada por Sotelo Blanco en 1992 e a de María Xesús Lama (Galaxia, 1995). A importancia de Cantares gallegos para o futuro das letras galegas é transcendental (“supuxo un remuíño  decisivo na súa obra, pero tamén un golpe estratéxico de enorme transcendencia para o futuro das letras galegas”). Resulta pois van e sobexo que me deteña en comentar a importancia das glosas de cantares e ditos populares aos que lles deu forma poética Rosalía, expresando de xeito auténtico e pertinente a voz colectiva da nosa terra, “unha sorte de epopea popular”, alegoría nacional, como caracteriza a obra o editor no estudo introdutorio, seguindo a Fredric Jameson, na que non falta a expresión do pensamento político, social, crítico e mesmo feminista por parte da autora.

   Mais coido que é non só oportuno, senón tamén obrigado salientar esta memorable edición crítica coa que agasalla á cultura galega e tamén a cultura universal Anxo Angueira e que edita Xerais, formando parte dun proxecto xeral de edición das obras completas de Rosalía de Castro en oito volumes. Anxo Anguiera é, sen dúbida a persoa indicada para levar a cabo este colosal traballo de fixación canónica das obras de Rosalía. Os seus estudos previos sobre a autora e os seus vencellos coas terras do Sar, así o poñen de manifesto. Porén, moito máis que os antecedentes, importa o rigoroso e laborioso traballo que xa amosa este primeiro volume.

   Con efecto, a edición de Anxo Angueira vén precedida dun extenso e esclarecedor estudo introdutorio  de mais de cen páxinas que en si mesmo podería ser editado como libro independente. Neste estudo analiza Anxo Anguiera o nacemento do poemario de Rosalía, as teorías sobre a súa xénese, salientando a relación da obra con Sarmiento (Coloquio  como fonte), a súa estrutura, Cantares como alegoría nacional, como novo paradigma poético,  a lingua literaria da poeta, criterios de edición, entre outros apartados de grande interese e algún mesmo novidoso.

Anxo Angueira

   Traballo filolóxico e hermenéutico moi esmerado, ao que seguirán outros sete volumes coa edición crítica do conxunto da produción literaria rosaliana, tanto as obras escritas en galego como aqueloutras que a autora publicou en castelán. Un dos proxectos editoriais de autoría individual de maior entidade. Unha das “Sete Marabillas” no eido editorial galego. Este primeiro volume dá fe do labor xigantesco, cuxo reto asume Anxo Angueira e que espero que chegue a bo porto, seguramente co ritmo pausado que demanda un traballo desta natureza, mais cun navegar seguro e consolidado, convindo quizais co paradigma dixital, mais sen excluír a edición en papel. E fortalecido, se for necesario, co diñeiro público porque a obra de Rosalía é alta literatura e un alicerce fundamental da nosa estirpe, da nosa tribo, da nosa nación.