UN RELATO AUTOBIOGRÁFICO DE CONRAD

A liña de sombra

Joseph Conrad

Tradución de Benigno Fernández Salgado e Isabel Iglesias Francos

Ir Indo Edicións, Vigo, 161 páxinas

(Libros de sempre)

 

The Shadow-Line traducida no seu día ao galego por Benigno Fernández Salgado e  Ana Iglesias Francos para a Editorial Ir Indo, é seguramente a novela máis autobiográfica de Joseph Conrad. O escritor polaco que non empezou a escribir seriamente ata pasados os trinta anos e nunha lingua que no era a súa e que aprendera de forma autodidacta, inicia este pequeno relato a finais do ano 1914 e remátao no mes de marzo de 1915. Apareceu publicado primeiramente nunha revista en 1916 e, ao ano seguinte, ve a luz nun volume independente da man dunha editora londinense.

A liña de sombra é, como dicía, un relato biográfico que dá conta das experiencias marítimas máis dramáticas da vida do autor. Pertencente  á aristocracia rural polaca, pero enmeigado pola paixón das viaxes e aventuras, Conrad consegue entrar na mariñería con tan só dezasete anos en Francia, pasando catro anos máis tarde a Inglaterra. Grazas as súas viaxes por todo Extremo Oriente, foi ascendendo paseniñamente ata chegar a capitán e, sobre todo, enchendo os arquivos da súa memoria de materiais e experiencias vitais, moitas delas reflectidas nas grandes novelas do seu primeiro período: O Negro do Narcissus, Tifón, Lord Jim, O corazón da escuridade.

A liña de sombra,  se ben non foi redactada ata 1915, inscríbese entre os textos desta primeira etapa; e na mesma o mestre da “narración indirecta” relata un dos derradeiros episodios marítimos  da súa vida, acontecido en 1888. Enfastiado da existencia monótona que lle proporciona a súa condición como segundo do Vidar e decatándose de que estaba a piques de cruzar a “liña de sombra”, esa fronteira que separa a xuventude da idade madura, e desexoso ao mesmo tempo de aventuras e experiencias novidosas, abandona  o seu posto no barco aproveitando unha escala en Singapur, e sen ter idea do que ía facer despois. O destino, porén, quixo que aos poucos días se lle confiase o mando do Otago, unha bricbarca ancorada naqueles intres en Bankok, e acostumada a navegar polos mares meridionais da China.

No relato, Conrad narra todas as peripecias que o levaron a facerse co posto de capitán do veleiro e a odisea de guialo no máis grande dos calmazos e cunha tripulación enferma de malaria, ata o seu primeiro destino, navegando por rexións de terras fragmentadas, brisas lixeiras e augas estancadas do golfo de Sian. Logo de vinte e un días dunha lenta e agoniante destrución, chegan a Singapur con toda a tripulación adoecida pola febre.

Conrad é un dos pais da alta literatura de aventuras, e como tal ten partidarios incondicionais -un deles foi Virginia Woolf, a máxima mestra do axuste estilístico na literatura inglesa-, que saben ao que se arriscan coa lectura das súas novelas. O mar e as aventuras mariñas  acadan en Conrad unha representación engaiolante, ateigada de riscos e de emocións. Á vez, achéganos unha galería de tipos humanos, ambientes e situacións descritos coa forza e coa propiedade que soamente podería provir da pluma de quen as tivese vivido en carne propia.

Con todo, para alén da trama argumental, Conrad mergúllase con extraordinaria  sensibilidade e rigor analítico nas rexións máis fondas e escuras da condición humana, facendo que, moito máis que coa aventura exterior, o lector se deixe atrapar pola interior: o proceso que se desenvolve de portas adentro dos personaxes, as reccións e experiencias  humanas, os males da alma. Precisamente todo aquilo que, a xuízo de J. Jameson, converte a literatura de Conrad en inclasificable, aboiada nun lugar incerto entre Stevenson e Proust.

Todo isto é o que vai atoar o lector de A liña de sombra. Malia tratarse dun relato de feitos reais, aos que o autor en xeral é fiel, Conrad envolve a súa narración dentro dunha atmosfera atormentada, impresión multiplicada polo calmazo da mar que inmobiliza o navío e polos progresos inflexibles da malaria.

 

Joseph Conrad

 

Unha escrita por veces abstracta, tesa, moi analítica que chega a abafarnos, e a teima do autor de pór por diante os xuízos e conceptos verbo dos personaxes, antes de deixalos actuar, dificulta por veces a lectura de A liña de sombra, nomeadamente nos dous primeiros capítulos que corresponden a unha terceira parte do libro. Nestas sesenta primeiras páxinas, a lentitude, o detallismo descritivo, a análise minuciosa das persoas e das súas reacción, chegan, na miña estima, a enfastiar a vontade lectora máis forte. O libro comeza a engaiolarnos de veras desde o intre no que o narrador protagonista toma posesión do mando do Otago, e dá comezo o seu periplo por un mar no que, en vez de liberdade, só se atopa calma e febre. No horizonte e como arquetipo O Holandés Errante nos mares de China. Un barco á deriva por augas tranquilas con toda a tripulación agonizando lentamente sobre a cuberta.

NAS GADOUPAS DO AZAR

Na maleta

Xurxo Borrazás

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 217 páxinas

(Libros de fondo)

 Malia que Na maleta é unha novela de lectura doada que chega moi ben a quen se atreve a lela, non resulta fácil  dar conta do núcleo diexético e da idea central que dirixen os fíos cos que Xurxo Borrazás (Carballo, 1963) ganduxa esta novela publicada no ano 2000, editada no seu día por Sotelo Blanco, xunto cun caderno non venal no que Inmaculada Otero estuda a narrativa do escritor, con especial atención a dúas das súas novelas anteriores, Criminal e Eu é. Todo iso debido ás especiais querenzas narrativas de Borrazás: un creador moi ambicioso, moi minucioso -non son óbice as declaracións do autor nas que manifesta ter escrito esta novela dunha tirada-, vangardista (paradigma da estética posmoderna máis transgresora, como ven definido en Wikipedia), verbalmente minimalista, que pescuda o fragmentarismo e que acostuma ateigar as súas novelas de referencias culturais.

Consecuencias desas teimas narrativas, son algúns dos trazos  que se acostuma a catalogar como propios da posmodernidade, tales como a carnavalización, a ironía, o relativismo, a irrepresentabilidade. Con todo, e tendo en conta ademais o feito de que o autor nunca se presenta aos certames literarios, fuxe do pequeno carrusel mediático que xa leva anos botando raíces  no sistema literario galego, e non acredita “na gran novela galega”, as obras de Xurxo Borrazás (Cabeza de chorlito, Criminal, Eu é, Contos malvados, Ser ou non) acostuman ter o aval daqueles lectores que na súa escrita contemplan a obra dun creador preocupado pola trama, polas historias que se destilan das experiencias vitais dos seus personaxes. Non en van, unha novela súa, Criminal, mereceu no ano 1994 o Premio da Crítica Española e o Premio San Clemente outorgado polos estudantes dos institutos galegos, e non polo quiñón das lecturas obrigatorias. No presente caso, a novela de Borrazás é un traballo narrativo, á vez complexo no referente ás mensaxes, teses ou ideas directrices que agocha o seu argumento, e ao mesmo tempo moi simple desde a perspectiva puramente formal.

O núcleo diexético da novela érguese arredor dunha viaxe, unha constante no rexistro narrativo do autor. Unha novela de itinerancia na que se ven pillados os dous principais personaxes da fabulación, tan do común coma os seus propios nomes. Pepe e Carme forman unha parella con moitos anos de noivado; son curmáns ao comezo da narración, e moito máis ao seu remate. El traballa para unha empresa que remunera de xeito espléndido o seu traballo delirante a  cambio de obediencia mental. Ela exerce de mestra nun lugar afastado no Courel. A trama dispárase no intre no que el atopa casualmente unha maleta acugulada de cartos. Desde ese instante, o relato convértese nunha fuxida-busca polo labirinto das serras do Courel. Primeiro o personaxe masculino, máis tarde a parella ao completo foxen cara a ningures; a primeira vista polo medos aos cartos, aterrados polo golpe de sorte que eles interpretan como unha verdadeira maldición.

Os dous personaxes, verdadeiros antiheroes, non son capaces de encadrar nas súas vidas un cambio de fortuna tan serio como azaroso e, cando atopan a maleta con millóns, coa mesma descobren a sensación de culpa. Ao final, monicreques nas gadoupas do azar imponderable, decátanse de que a súa escapada non serve de nada; e un remate do relato triste e impecable fainos pasar dos soños dos mares do sur ao realismo cotián do barrio de Teis, “unha merda colgada dun pao”.

Xa que logo, a tese máis salientable que se agocha baixo a trama novelesca de Na maleta, é, sen dúbida, a idea do azar e da casualidade como administradores das accións dos seres humanos. Endalí que Na maleta, como en xeral todas as novelas de Xurxo Borrazás, son textos que obrigan a pensar, a botar unha ollada, escéptica seguramente, sobre a condición humana en todas as circunstancias que nas sociedades modernas tentan determinala.

Verbo da forma, Na maleta é un traballo narrativo que se parece pouco ás anteriores pezas ficcionais de Borrazás. Unha novela centrada basicamente nos personaxes, no que eles pensan, din ou realizan. É moi probable, na miña estima, que a historia de Na maleta xurdise a partir da invención dos seus personaxes principais.

 

Xurxo Borrazás

Na elaboración do texto, o autor espiu o relato de todo aquilo que puidese estorbar a atención do lector. Así pois, na novela non atopamos xogos metaliterarios nin pluridiscursivos, nin esa armazón, por veces impenetrable, de referencias culturais que izaban a obra narrativa anterior do escritor. O autor concentra a súa atención unicamente no ritmo narrativo que se acelera incesantemente por medio dunha estratexia narrativa baseada no diálogo e nunha linguaxe minimalista que elude as frases longas e complexas. As frecuentes mesturas de soño e de realidade, sen que por veces se saiba claramente onde se atopan os linden entre ambos, e o emprego de certos símbolos, entre eles o molete de pan que temos que aprender a comezalo e que, dalgunha maneira, equivalen a alicerces da propia existencia, non supoñen, porén, ningunha contradición desta escrita simplificada á mantenta que procura efectivamente ese estilo “desprovisto e incerto” (autopropiación que fai o protagonista dunha novela anterior do escritor), empregada como vestimenta dunha historia de personaxes perdidos e perdedores nas poutas do azar.