Cara B, un debut prometedor

Cara B

Ignacio Silva

Edicións Xerais, Vigo 2011, 203 páxinas.

Vivimos tempos difíciles  para un debut literario. A crise xeral asáñase tamén co mundo da edición. A deriva de lectores está a provocar que os selos editoriais máis importantes do pais sexan moi precavidos á hora de poñer na rúa novos libros. Velaí, pois, o dobre mérito de Ignacio Silva, do que Edicións Xerais vén de publicar este volume, Cara B. José Ignacio Silva (Carballo 1978) ten recibido diversos galardóns polo seu labor como narrador. Premios convocados por distintas entidades, xeralmente para a mocidade. Ningún,porén,entre os máis coñecidos do noso sistema literario.

Cara B, editado na colección de Narrativa de referencia de Xerais, acolle tres deses textos, novelas curtas galardoadas en tres certames diferentes. Tres novelas breves certamente de lectura agradable e con temáticas moi interesantes. Un común definidor engloba os tres textos: as caprichosas veleidades do destino que se asaña cos protagonistas de cadansúa historia, facéndolles adoptar comportamentos agochados no interior das súas personalidades, condutas que nunca imaxinaron que habitaban no seu interior e que conforman esa escura e inexorable cara B.

Ignacio Silva

“Cela aberta” é o primeiro dos relatos co que se atopa o lector, gañador  no seu día do VII Premio Valle Inclán da Asociación Amigos do Museo Valle Inclán da Pobra do Caramiñal. Un relato sobre a destrución da dignidade humana nunha ditadura que tortura sistematicamente os disidentes. Un prisioneiro que nin sequera lembra os anos que leva detido no cárcere secreto dun réxime ditatorial, relata en primeira persoa as torturas ás que foi sometido sen que conseguisen vencelo, ata que a maldade sen límites do torturador logra o noxento triunfo perseguido. De súpeto un día, melloran as condicións de vida  na falcona, recupera  parte da súa vitalidade física o que fai que nel xurda o desexo sexual, ata chegar a violar a rapaza con el engaiolada, vítima igualmente da destrución física e psicolóxica. Cando recupera a liberdade, lembra o seu comportamento e séntese deshumanizado, corrompido e destruída a súa dignidade. Un desenlace inesperado pero moi efectivo ponlle o ramo a un relato que a este lector lle fixo lembrar aquelas palabras de André Malraux no Panteón de franceses ilustres: “Entra aquí Jean Moulin; e contigo, os que nunca falaron nas mans da policía francesa e da Gestapo alemá; e tamén aqueles outros que non resistiron a tortura e falaron”. Piedade e compaixón diante dos seres humanos destruídos polas atrocidades da tortura sobre todo cando esta é capaz de corromper a dignidade humana.

“Vértixes”, II Premio de Novela Curta da Cidade de Riveira (2009), é a novela que vén a continuación; a que soporta o peso do volume ao menos no referente á extensión das súas páxinas. Podería rotularse desta maneira: o amor como desvarío. O autor desenvolve no seu relato as vicisitudes da relación amorosa entre dous mozos, Ana e Daniel. Unha relación que se dilucida nos arduos compromisos  dunha guerra diaria. O cirio da paixón recompensa aos dous amantes con momentos moi felices e gorentosos, mais tamén con días tormentosos, porque a atracción que Daniel sente por Ana, é irrefreable. Amor pois como “delirium tremens”, como una intoxicación, como adicción psicolóxica, como tolemia  ante a posibilidade de separación da persoa amada o que provoca dúas mortes: a do amigo que pretende axudalos e o suicidio do protagonista. En resumo, o vandalismo determinístico de destino.

Este relato demanda un lector activo, un lector que recompoña mentalmente os capítulos da historia, xa que o narrador xoga coa anacronía. O tempo da historia e o tempo do discurso non coinciden e, xa que logo, o lector deberá ter en conta esta estrutura descontinua para non se perder nos saltos cara ao pasado no tempo da historia.

O protagonista do terceiro relato, “Escintileos”, galardoado así mesmo co II Premio de Micronovela do Concello de Soutomaior, é vítima dunha enfermidade que lle fai esquecer todo aquilo que, ante os demais, o pode facer aparecer como alguén negativo,. Non posúe, pois, personalidade real e monta unha historia moi peculiar. Nun intre de risco inminente para a súa existencia atopa na nai cega dun asasinado por el,  a súa protectora. O relato sutura psicopatías, vidas marxinais, corrupción, violencia e grandes doses de truculencia. Coa morte que chega así mesmo sempre puntual á cita.

Ignacio Silva veste as fantasías que agroman e levedan nas súas historias, cun rexistro léxico ricaz e con requintes estilísticos que fan da súa escrita un engaiolante galano. Verbo da lingua, cómpre admitir que nestes textos hai certos erros ( castelanismos, usos gramaticais incorrectos). Non son, con todo, máis nin máis graves dos que acostuman viciar moitos dos textos narrativos que saen daquelas casas editoras onde non hai correctores ou, se os hai, fan a vista gorda ou non traballan co rigor que o seu labor demanda. Non é unha xustificación, mais coido que neste mundo, tamén por suposto no da edición, todo é relativo.

De homes e de monstros*

Beowulf

Anónimo

Tradución de Jorge L.Bueno Alonso

Rinoceronte Editora, Cangas do Morrazo 2010, 166 páxinas

 

Parafraseando a Tolkien, tampouco Rinoceronte ten que dar razóns que expliquen o porqué da tradución de Beowulf. Escrito no anglosaxón ou inglés antigo, é un dos poemas fundamentais da literatura medieval europea e, malia a súa dificultade como texto, xa está vertido a moitas linguas do mundo. Textos coma este son imprescindibles coma esteos e sólidos alicerces de linguas minorizadas como a nosa.

Beowulf está composto por máis de tres mil liñas de verso aliterativo. Pénsase que xurdiu entre mediados do século VII e finais do X. É unha narración heroica, tal como foi definido por Seamus Heaney, que relata os feitos de Beowulf, sobriño do rei dos gautas, as súas loitas contra monstros, dragóns e contra os suecos. Unha obra de grande potencia imaxinativa e moi elaborada. Nada se sabe da súa autoría nin da súa verosemellanza, aínda que se sospeita que comezou sendo unha narración oral, obra dun bardo anónimo. Enriquecida logo en cada declamación ao longos dos séculos. Cómpre salientar os esforzos do tradutor, Jorge L. Bueno Alonso por acadar un estilo poético a partires das edicións críticas do texto anglosaxón  e do manuscrito orixinal. E así memso, a coherencia lingüística de Rinoceronte que optou por un modelo idiomático, o chamado galego identificado, e permanece fiel ao mesmo.

* Este texto foi publicado o día 24 de febereiro de 2011 no suplmento “Faro da Cultura”, páxina VI, do xornal Faro de Vigo. Para ver o orixinal, pinchar aquí

Volve Rei Ballesteros*

A sombra dos teus soños

Anxo A. Rei Ballesteros

Galaxia, Biblioteca Rei Ballesteros, 2ª edición, Vigo 2011, 132 páxinas.

    Volve Rei Ballesteros. Regresa á arte da palabra escrita para habitar os noso soños e incendiar, se cadra, as nosas escuridades. Despois dunha longa paréntese: Loaira (1992), unha grande e múltiple novela, era a súa última incursión na escrita. E retorna aos eidos literarios obrigado, apremado tal vez compulsivamente, pola potencia catártica e liberadora desa doenza interior que empuxa o creador a inventar mundos, sabendo, non obstante, que o espazo literario, non é o real. “Todo auténtico escritor arela non escribir máis libros, senón calar” xa lle dixera no ano 94 Rei Ballesteros a Vicente Araguas, nunha atinada reflexión que deberían facer súa os que viven a literatura baixo o espellismo de glorias, fumes e vaidades.

Volve, pois, Rei Ballesteros, porque non lle queda máis remedio, gurrando detrás dun fermoso libro de relatos. E, como neste noso tempo de exultante nihilismo e de déficit de ser, os soños están mortos, o espectro ordénalle a Xurxo Bugallal, un dos personaxes principais de Loaira, que escriba sobre a sombra dos seus soños.

Velaí as palabras que serven de pórtico e encadran estes seis relatos: cando nada queda, sobrevive ao menos a escura pantasma das nosas fantasías, das nosas esperanzas e utopías. Sombras dos nosos soños, mesturadas con fortes e agres doses de violencia, soterrada ou explícita, e nos que o amor convive de xeito inmisericorde e tremendo coa morte e co sexo.

Cegadores contos de amor e morte, moi elaborados, profundamente estruturados, con historias e fabulacións que o son de verdade e engalanados cun exquisito requinte formal. Rei Ballesteros individualiza a lingua – eis a literariedade en canto estilo dun texto -, converténdoa  en experiencia formal e construción representativa, singular e universalizable, mediante o

Anxo A. Rei Ballesteros

emprego dunha escrita na que transitan xuntos harmoniosamente  unha grande riqueza léxica, un galego coloquial e unha gramática de amplos rexistros que ata se podería propor como lección e exercicio paradigmático dun uso dos tempos verbais, infinitivos conxugados e futuros de subxuntivo especialmente.

Lendo algúns destes relatos, ao atopármonos  cun verdadeiro ballón de forzas fabuladoras e de primores formais, un ten  a sensación de entra na universal corrente das augas da vida, dos ineludibles fluxos da morte, e non certamente na esvaída palidez das súas sombras, colocados, sen decatármonos, nese asañado abalo e marusía. Porque o autor é capaz de empurrar a linguaxe, as súas estruturas, os seus recursos todos, galas e enfeites ata aquela fronteira na que as creacións humanas se converten en arte. Seguramente que cando todo isto lle sobrevén a un escritor, unha forza oculta e inconmensurable non lle permite estar calado e o verdadeiro escritor vese empurrado a escribir.

É parca en títulos a obra literaria de Rei Ballesteros, un autor afastado dos ouropeis do mundanal ruído e do que mesmo os dicionarios se esquecen. Sen embargo, o contacto cos seus textos fortalece o noso convencemento de estarmos diante dun dos autores fundamentais da literatura galega contemporánea. Este seu regreso de agora con A sombra dos teus soños converte a opinión en certeza e seguranza.

* Este texto, con leves correccións de erros gráficos e ortográficos, foi publicado o día 17 de agosto de 1998, no Suplemento “Revista das Letras” do xornal O Correo Galego. A segunda edición do libro de relatos de Rei Ballesteros converte en oportuna a súa reprodución nesta entrada.

A póstuma furia amatoria de Lois Pereiro

Conversa ultramarina

Lois Pereiro

Edicións Positivas, Santiago de Compostela 2010, 118 páxinas.

Foi Piedad R. Cabo a que fora parella e “cómplice ata o final” de Lois Pereiro, quen decidiu que tiña que ser Positivas a que editara este diario – carta inédito do poeta monfortino. E o editor, Francisco Macías, aceptou encantado. E non só porque Positivas foi o selo que editou os dous únicos libros que Lois Pereiro escribiu en solitario (Poemas 1981 – 1991, Poesía última de amor e enfermidade 1992 – 1995), senón sobre todo pola empatía que en vida e despois da morte semella existir entre unha editora pequena, “heterodoxa”, refuxio dalgúns dos malditos do sistema literario galego, e un poeta como Lois Pereiro que recibiu cualificativos coma estes: “poeta da disonancia e da paixón” (Chineses 7 / 6/ 1996), “ conduce ao lector polos camiños da poesía da experiencia. Poesía como un arreguizo, poesía dura e descarnada” (Helena González), poesía “con resonancias metálicas, frías, que cumpren a función necesaria para plasmar un mundo caótico” (XGG).

Lois Pereiro, membro dunha xeración perdida na que el mesmo se inclúe, cunha vida a tumba aberta, escribiu estes textos de Conversa ultramarina entre os meses de marzo e xuño de 1995. Unha longa carta, concibida a xeito dun diario e dividida en dúas partes. Dirixida á muller que sempre amou aínda que xa había tempo que deixaran de ser parella. Nunha “Nota á edición”, asinada polo filólogo Hugo Martínez, dáse noticia da orixe, datas e vicisitudes da obra, así como dos criterios de edición destes textos que Lois Pereiro escribiu con absoluta liberdade, mesturando idiomas (galego, español, inglés), e nos que prevalece non a corrección lingüística, senón a necesidade de comunicación coa persoa cuxas almas considera que son pouco menos que siamesas.

Lois Pereiro ( Foto: Nacho Santás )

Tanto o editor como o prologuista coidan que Conversa ultramarina pode lerse como o limiar de Poesía última de amor e enfermidade. Lois Pereiro está a experimentar por aquelas datas a segunda oportunidade que lle dera a vida. É consciente deste seu segundo renacer, mais tamén da precariedade do momento. Xa que logo, concéntrase en amar (“conxugando as verbas vivir e amar / en primeira persoa do plural / reducidos ás formas do presente” (…)  “mentres bordeo a fronteira entre dous mundos”, Poesía última de amor e enfermidade, páxinas 35, 45 ). Esa mesma obsesión amorosa aparece nunha entrevista que, asinada por Dario Janeiro, foi publicada o 25 de xaneiro de 1996. Confesa Lois Pereiro que escollera a forza da vida despois dun proceso autodestrutivo  máis mental que físico. A súa resurrección leva o nome do libro de poemas que acaba de ver publicado. Logo fai referencia a un texto de Raymond Carver que en boa medida define  a teima que está vivir o poeta monfortino: “Raymond Carver escribiu xusto antes de que a morte o levara: ¿E conseguiches o que querías desta vida? Conseguino, si. ¿E que querías? Considerarme amado, sentirme amado na terra. Se escribimos, se rimos, se nos vestimos todas as mañás é simplemente para que nos queiran”.

Os pequenos fragmentos desta carta – diario amosan sobre todo profundas vivencias, as intimidades e reflexións dunha persoa con inmensas ganas de vivir, que escribe á marxe de calquera sentido lóxico e que necesita facer patente as súas necesidades de amor. “Cando non podo estar con quen amo, intento amar a quen está comigo. Non sei se está ben, e non sei se está mal, pero así de momento, non vou perdendo altura e me manteño nas alturas”. Nunha escrita fondamente existencial e fragmentaria na que fan acto de presenza todos os referentes artísticos e literarios de Lois Pereiro e na que a mesma diversidade lingüística enriquece o texto, porque non é algo caótico, senón que responde, en efecto a un “patrón vivencial” (Hugo Martínez), que Lois Pereiro ten en conta en función da destinataria das entradas (castelanfalante) ou da expresión das súas propias experiencias e do diálogo consigo mesmo.

Velaquí pois un texto imprescindible para coñecer o poeta. O testamento vital dun home que venta o alento da morte, pero que aínda cre na vida e que estaba a punto de escribir o seu memorable e estremecedor epitafio: “Cuspídeme enriba candos pasedes / por diante do lugar no que eu repouse / enviándome unha húmida mensaxe / de vida e de furia necesaria”

Un cóctel explosivo*

 A viúva preñada

 

Martin Amis

Galaxia, Vigo 2011, 50o páxinas

   Como aconteceu con A casa dos encontros ( 2006 ), que inaugurou a Biblioteca Compostela, Galaxia edita en galego, ás poucas semanas da súa publicación en inglés, a última novela de Martin Amis, A viúva preñada. O autor, enfant terrible  das letras británicas, fillo doutro famoso escritor e descuberto na primeira fornada da Revista Granta, ten no seu haber algunhas das máis importantes obras de ficción contemporánea. Libros versátiles, ateigados de talento; outros, produtos híbridos entre o ensaio e o relato ficcional, mais escritos todos  nun inglés inimitable, cheo de enxeño, sutileza e un inigualable ton ácido e satírico. A viúva preñada, historia dun trauma sexual, segundo as palabras do propio Amis na Introdución, é una traxicomedia que reflicte a vida de seis mozos e mozas que gozan dunhas longas vacacións estivais durante os anos da revolución sexual, nun castelo italiano, un cliché do pracer na cultura inglesa. Aínda que para Amis a vida non é ficción, a novela ten moito de autobiográfico. O antieheroe, Keith Nearing  semella ser o propio Amis, e Violet, a irmá más nova de Keith, ficcionaliza a Sally, propia irmá do escritor e súa “triste historia”, xa que Amis considera que foi vítima  da revolución sexual dos anos 70. Como narrador, agás cando escribe sobre Stalin e o Gulag, e por certo con pouca documentación, Amis conta sempre  a mesma historia, a súa. Coincidindo coa publicación de A viúva preñada, o seu biógrafo inglés, Richard Bradford, revela que esta historia de rapaces ingleses encerrados nun castelo para unhas vacación de sexo, sol e introspección narcisista, xa a relatara o mesmo Amis nunha crónica xornalística no ano 1997 e na que el era un dos participantes. Todo isto, engadido ás críticas á revolución feminista e á permisividade sexual, converten A viúva preñada nun cóctel enormemente polémico e explosivo.

* Este texto, con pequenas modificacións, foi publicado o 17 de febreiro de 2011, no Suplemento ” Faro da Cultura” do xornal Faro de Vigo.

Cabalos do demo e outros invertebrados

 Cabalos do demo e outros invertebrados

Isidro Novo

Editorial Trifolium, A Coruña 2010, 96 páxinas.

   

A autoría desta escolma de relatos, Cabalos do demo e outros invertebrados, faime lembrar a aquel Isy New que en 1997 nos agasallou cunha chispeante e paródica novela dun esperpéntico Far West ( Por unha presa de machacantes ), pero sobre todo ao autor daquela colección de relatos, Carne de can, nos que a creatividade e forza fabuladora demostraban que aínda non está todo inventado e que hai creadores capaces de brindarnos cada día novas luzadas de engaiolantes mentiras. Isidro Novo, cal meigo que xamais descansa, seguiu alimentándose dos grandes mananciais dos ríos da fabulación, engaiolándonos con novas coleccións de historias, relatos curtos, nos que a súa natureza ficcional se sutura coa brevidade e a condensación. Tamén con relatos de formato longo, as súas novelas Súa de si, Rosa lenta e Un escuro rumor tralo silencio.

Agora volve enmeigarnos con cinco relatos que lle dan forma e contido a este fermoso libro, Cabalos do demo e outros invertebrados que inaugura a colección “Litterae” da Editorial Trifolium, xunto coa tradución ao galego da obra de Elena Poniatowska, Benquerido Diego, abrázate Quiela.

   De temáticas moi diversas son estes cinco relatos que compoñen o libro, unidos, porén, pola gran forza fabuladora que neles se agocha, un aquel de retranca, marca da casa do escritor lugués e, agás o último, polo intento de captar con ollada realista esa suposta transrealidade, esa dimensión máxica, característica do noso ser como pobo, que xorde nese rodopío de incontables lendas populares nas que as premonicións, aparicións, alucinacións e outros fenómenos derivados da superstición, fan acto de presenza.

Pecha o libro, como digo, un conto realista, “Vostede siga ben señor fiscal”. Un particular e lúcido axuste de contas coa xustiza, mediante o retrato, condensado nunhas poucas liñas, da figura dun fiscal amante da rectitude absoluta, friamente altivo, condicións que non perde nin sequera cando o fino estilete da vinganza popular fende as súas costas. “O lobo daquela Caparuchiña” é, como anuncia o seu rótulo, un conto de lobos; a reintepretación que fai Isidro Novo do clásico de Perrault: o reencontro da nena co can cimarrón, abandonado polos seus pais e que lidera agora a manda de lobos. Noutro dos relatos, “Unha asombrosa sombra” atópase o lector cun peregrino holandés que fai o Camiño e que de socato se dá conta de que nas súas camiñadas o acompaña unha sombra, proxectada polo seu propio corpo, pero que debuxa a imaxe dun peregrino doutrora.

Isidro Novo

A presenza da figura do demo e do preternatural ou de feitos que obedecen a leis alleas ao mundo coñecido, están presentes nas outras dúas historias. Relatos fantásticos que tentan captar esa dimensión máxica da nosa terra e que soen dar lugar á literatura de medo. Nun deles, “O voyeur e a dama intanxíbel”, aparece o demo, un demo sen demasiada graduación, que se fai amante da muller de rostro xélido e emprega todos os seus poderes para manter o seu amor e fidelidade, sen conseguilo. Finalmente “Cabalos do demo”, que inaugura a escolma, é sen dúbida o de maior contido narrativo. Seméllame un conto erguido tralo ronsel dun dos narradores que Isidro Novo recoñece como mestre, Ánxel Fole. Un conto de carácter culto, pero baseado no amplo manancial do imaxinario popular galego e destinado a suscitar o estarrecemento e o arrepío dos oíntes: “Historias inverosímiles, case todas incríbeis e algunha ata imposíbel de catar polo maxín”. Malollados, lobicans, enormes pinchorras, bichos noxentos, bruxas e os seus exércitos, os cabalos do demo, para lle render culto á luxuria. Isidro Novo, emprega neste conto, como Fole, a técnica da oralidade narrativa co obxectivo de darlle credibilidade ao que é froito dun maxín alucinado. O procedemento do conto contado: a narración fluída sen outras complicacións que as naturais dun discurso oral contado e escoitado en noites de taberna e con abondas interpelacións omniscientes aos oíntes: “Díxenvolo e repítovolo como o vin, outra cousa é que queirades crelo ou tomarme por tolo, que a min tanto me ten” ( páxina 13 ), “ Tal como volo digo, así foi” ( páxina 14 ). En resumo, unha historia propia do que Silvia Gaspar denominou “ Terror en galego” capaz de seducirnos e trabar de xeito forte sobre a nosa materia emocional. Tal como no seu día fixo “Carne de can”

A eterna procura do amor absoluto

Mal de pedra

Milena Agus

Faktoría K de libros ( Editorial Kalandraka ), Pontevedra 2010, 94 páxinas.

Milena Agus é un profesora de Lingua e Historia nun Instituto de Cagliari ( Sardeña ). Considérase unha persoa normal, pero os seus amigos comezaron a facerlle notar a súa “tolemia”. Foi entón, cando para sandar, decidiu escribir, porque a súa non era unha loucura que esixise medicamentos ou internamentos psiquiátricos. Amósase unicamente coma unha necesidade de “crear”. Mal de pedras é a súa segunda achega narrativa e confirma o éxito obtido no seu debut con Mentre dorme il pescacane. A forza da escrita de Milena Agus reside precisamente na sinxeleza do seu narrar, no frescor das súas descricións, na naturalidade coa que nos abeira aos personaxes, na fidelidade coa que retrata a atmosfera e os ambientes sardos, potenciada coa forza das formas dialectais que a tradución de Carlos Acevedo respecta nalgunhas ocasións ou reflicte con notas a pé de páxina.

Milena Agus

Quizais non se trate dun relato autobiográfico, como confesa a autora, pero certamente aseméllao. Milena Agus, empregando a primeira persoa, debulla con tenrura e una enorme complicidade, a vida da avoa. A ollada adulta da neta, que escribe mentres prepara o seu casamento, permite que nos mergullemos no particular universo da avoa. Trinta anos, romántica, namoradiza, na procura do amor ideal. Mais os pretendentes foxen dela porque lles escribía ardentes poesías amorosas que mesmo facían referencia a porcalladas. Increpa a Deus por que é tan inxusto como para negarlle o amor. Cásana cun home recollido no fogar pola familia tras os bombardeos de maio de 1943. Pero non o ama e dormen coma irmáns, acurrrunchados cada un nunha esquina da cama. E un día a avoa dille ao avó que no gaste o diñeiro nas mulleres da casa de citas, xa que ela lle vai facer todos eses servizos. Convértese así na puta do avó, xogando á casa de citas. Se o amaba ou non, iso non importaba. Ata que viaxa ás curas termais e alí atopa o Veterano do que se namora perdidamente, sen medo a ningún inferno. E a partires de entón, a súa vida divídese en dúas partes.

A novela, pois, intérnanos na eterna e desesperada pescuda do amor con maiúsculas, esa obsesión que estará na raíz de todos os acontecementos da vida desta muller, que mesmo provocará que a familia e mais os amigos a traten coma unha verdadeira tola e que pretendan internala nun manicomio, circunstancia  da que a liberou o feito de que Italia entrase na guerra.

Recoñezo que Mal de pedra é unha sinxela novela costumista, mais tamén é certo que, segundo avanza, a autora vainos desvelando matices e claroscuros dos personaxes e o mesmo relato gana en profundidade. Ademais a autora sabe explotar con man mestra a escenografía, o curioso e adorable entorno da avoa, a Sardeña do vento mistral e mar brillante, a sociedade semi – rural sarda, na que as relacións semellan ser aínda as propias dos grupos primarios. Un relato quizais insubstancial para algúns lectores, para outros, un verdadeiro galano para os sentidos. E unha nidia mensaxe: nas tolemias amorosas cómpre encomendarse á maxia, pois non hai maneira de aplicar regras.

As pequenas historias da historia de Yashmina Shawki

Fundación Libélula

Yashmina Shawki

Xerais, Vigo 2011, 95 páxinas.

Nada en Vigo de nai galega e pai kurdo iraquí, Yashmina Shawki medrou nun berce familiar no que se falaba galego e castelán. Ela, graduada en Dereito e Historia contemporánea na Universidade de Santiago, exprésase nas dúas linguas. Escolleu o galego para esta novela breve porque pensa que á historia lle vai mellor o galego polo “seu aquel doce, morriñento e musical que se presta mellor para algunhas historias”. Rexeito, e penso que cómpre rexeitar tal criterio, porque é unha manifestación máis da diglosia. Pero esa é a súa escolla, ou mellor dito, as súas declaracións aos medios de comunicación.

A novela curta que acaba de saír dos prelos de Edicións Xerais é, á vez, unha denuncia social e unha chamada á esperanza e á solidariedade. Denuncia da explotación das mulleres, trabadas en situación precaria. Mulleres violadas, escravizadas por proxenetas no calvario da prostitución forzada, como é o caso dunha das protagonistas, ou que viven un inferno no seo da propia familia: maltratadas física ou psicoloxicamente pola propia nai ou pola sogra, feito que leva á autora á consideración de que a violencia contra as mulleres é transxenérica.

O libro dá comezo cun punto final á xeito de reflexión e inicio, a primeira vista contraditorios, porque ese punto final é a narración do calvario polo que teñen que pasar as tres vítimas – protagonistas. Mais tamén un comezo dunha nova vida. E de contado, atopámonos coa historia de Gladys, unha rapaza colombiana que chega a España soñando en paraísos, e o que atopa é o secuestro e a escravitude nun bordel. Coa de Helena, a rapaza menor de idade que á vez que estuda, ten que manter a catro irmáns e a unha nai drogadicta, prostituta, cunha enfermidade mental e que arrastra a súa familia ao inframundo. E coa de Laura, que chega todos os días á casa rebentada de traballar, casada cun lacazán e legón e baixo a férula dunha sogra que converte o seu fogar nun  abismo.

Yashmina Shawki ( Foto: AGENCIAS )

Pero de socato e case que de xeito accidental, aparece o anxo salvador na persoa da avogada María Xosé Muradas, defensora de xente con cartos. Un personaxe singular á que a autora coloca nunha situación de enfermidade terminal, como metáfora de que a vida renace día a día, malia que tamén esmoreza a deste personaxe.

A novela está tinguida polas cores da esperanza e da superación. Velaí o tema de fondo que se pode resumir neste parágrafo: “( … ),a vida non é dos más fortes nin dos más listos. A vida é dos que caen, máncanse, choran, sofren e despois levántanse coa carraxe e volven pelexar” ( páxina 78 -79 ).

Comoser humano seméllanme moi loables todos os esforzos, tamén os literarios, para acabar coa explotación e os malos tratos dos e aos máis débiles. Como analista dun produto literario, coido que non abonda con gabar as boas intencións dos que está ateigada  esta novela curta de Yashmina Shawki. Mérito seu é fuxir do melodrama, dunha escrita sensibleira, contarnos historias  reais que acontecen cada día nas nosas cidades. O que boto en falta, é un tratamento más complexo, profundo e ricaz que reflicta como é realmente a realidade. Comprendo, con todo, que noventa e cinco páxinas non dan máis de si.

No taller do escritor*

Juan Tallón ( Foto: Europa Press )

 A Pregunta perfecta ( O caso Aira – Bolaño )

Juan Tallón

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela 2010, 188 páxinas.

    Remato a lectura deste relato de Juan Tallón tendo presente aquela definición da novela que ofreceu no seu día Henry James, un escritor que tamén traballou desde o outro lado do espello. A novela, escribiu H. James, é a casa da ficción (… ) non ten unha senón un millón de fiestras; cada unha das que foi aberta ou pode aínda abrirse. A miña mente vén tamén un texto de Ficciones ( “Examen de la obra de Herbert Quain”) no que Borges  interpretaba a obra dun autor imaxinario. “Quain, di Borges, arrepentiuse  da orde ternaria e predixo que os homes que o imitarían, optarían polo binario, mais os demiurgos e os deuses polo infinito: infinitas historias, infinitamente ramificadas”  Dúas perfectas enunciacións doutra lóxica, distinta da identitaria, a do pensamento complexo, aplicable tamén á narratoloxía e á narrativa.

Na novela de Juan Tallón prodúcese, ao meu entender, a eclosión vaticinada por Borges e ten así mesmo perfecto cumprimento a afirmación de H. James: a novela como casa da ficción. As fiestras de H. James son portas para Juan Tallón. No seu formato de novela breve A pregunta perfecta encerra innumerables preguntas e sondaxes sobre o estatuto narratolóxico na posmodernidade, pero tamén hai un argumento: a procura dos vínculos secretos e invisibles entre César Aira e Roberto Bolaño e un diario do propio vivir dun narrador homodiexético en diálogo cos seus lectores, as súas obsesións por narrar esa historia. A esculca desas ocultas conexións entre os dous grandes escritores latinoamericanos e a dos significados comúns nas súas vidas e obras; a imposibilidade de que queden relacionadas dúas personalidades tan acusadas, outorgan sentido a un relato que, a medida que medra, transforma o vivir  cotián do escritor – narrador. Endalí  que a súa existencia devén só literatura. Xa que logo, A pregunta perfecta tórnase polomesmo metarrelato e tamén paratexto ao modo da non fiction. Unha tematización do acto da escritura que nos permite entrar na casa do escritor e instalarnos no seu taller. O escritor represéntase a si mesmo, e non por narcisismo, o seu nome mesmo figura nos e-mails que recibe de César Aira  ou de Michel Lafon, o seu tradutor en Francia. E por suposto canivaliza non só textos alleos, cos que dialoga, senón toda clase de materiais, mesmo epitafios e o teorema de Ruffini porque todos son imputs  que deben aproveitar os post – escritores, narradores que narran o novo e amplían como nunca as súas fontes de influencia. Así pois, un texto no só metaliterario, senón “intraliteraio” xa que todo se aproveita e forma parte do desenvolvemento argumental. En definitiva, a estética da subversión constante nunha obra que excede calquera categorización xenérica, que narra encontros de escritores e non aburre, abre os lindes da prosa galega e nos sutura coa narrativa máis vangardista de hoxe en día.

* Este texto foi publicado o día 3 de febreiro no Suplemento “Faro da Cultura” do xornal Faro de Vigo. Para ver o orixinal, pinchar aquí, páxina VI. E o día 5 de febreiro no xornal La Opinión de A Coruña. Para velo pinchar aquí, paxina  6.

 

 

Sobre fragmentarismo, metanovelas e novelas transgresoras ( II ): Metaficción*

Unha historia que non vou contar

Cid Cabido

Xerais, Vigo 2010, 267 páxinas.

A estas alturas da sesión non resulta novidoso para ninguén, achegado as nosas letras, nin desacougante para o mesmo autor, a constatación de que Cid Cabido é seguramente o narrador máis singular, insólito e inclasificable do sistema literario galego. Pouco ou nada visible nin adicto  aos aparatos e afagos extraliterarios, deixase ver unicamente a través das súas obras, desde Días contados e Panificadora ata Blúmsdei, sen esquecernos daquela novela tan transgresora como é Grupo abeliano. Na mesma dirección  sorprendente alíñase a súa última entrega, Unha historia que non vou contar,  que non é certamente unha historia de colmos nin de evidencias primarias ou seres marxinais e surrealistas, senón unha verdadeira trama, unha diexese, malia o que di o título, pero cunha forma interna rachadora e experimental en boa medida. Por iso, os receptores deben de ser fieis ao pacto narrativo co autor para a cabal comprensión desta obra, entremedias entre o xénero detectivesco e a novela negra, pero que se permite os luxos dunha construción literaria que pon en cuestión os mesmos lindes da ficción.

Cid Cabido

A novela abéiranos ás figura dun escritor, un tipo raro, “incomunicativo” e cun alto nivel de nugalla que, a finais do 2005, comeza  a investigar un crime cometido en Vigo e que circulou como lenda urbana no ano 1974. Pártese, xa que logo, dun caso real, o asasinato do conserveiro Antonio Alfageme – na novela Antonio Alfaren -, relátanse así mesmo as grandes liñas do caso Reace, no que todo quedou tapado e ben tapado e que serve como contexto social e político deste crime pseudo – pasional, para completar un puzzle no que a maioría das interpretacións que xerou, seguen a ser nesgadas e inconsistentes. Mais a investigación permítelle ao escritor confirmar algunhas certezas, nomeadamente as do carácter corrupto do franquismo que provoca formas de vida anquilosadas, sordidez e mediocridade que nin as persoas máis poderosas dunha cidade como Vigo eran capaces de superar.

Cid Cabido dispón da rara habilidade de suturar no desenvolvemento dunha intriga que  sen dúbida tira do lector, materiais moi diversos: narracións puramente ficcionais xunto con outros que están antes ou despois dos lindes da ficción: relatos de feitos reais, testemuñas, conversas, noticias dos xornais,  pequenos esbozos gráficos e mesmo reflexións sobre o propio acto creativo. Metaficción en definitiva. Un universo literario pois selvático e  polifónico, con abondosas pegadas do cinema, que conforma unha novela cen por cen viguesa. Un rexistro coloquial baseado na oralidade é unha vez máis o instrumental deste provocador iconoclasta das nosas letras, dono dun territorio literario persoal, rico  e moi especial.

* Este texto foi publicado o día 14 de xaneiro de 2010 no Suplemento “Faro da Cultura” do xornal Faro de Vigo