Especial Albert Camus

Grial.
Revista galega de cultura, número 205
Varios autores
Editorial Galaxia, Vigo 2015, 147 páxinas

Baixo o rubro “Albert Camus e Galicia”, unha sección coordinada por Dolores Vilavedra, o número 205 de Grial dedica unha parte sobranceira das súas páxinas a examinar as relacións entre Albert Camus e Galicia.
Na primeira das achegas, María Lopo analiza as mutuas relacións entre Albert Camus e Galicia. Camus, afírmase no artigo, atopou en María Casares unha intérprete ideal para moitos dos seus textos teatrais; e asemade María Casares foi a inspiradora, de forma total ou parcial de personaxes camusianos, como o de Victoria, protagonista de L’État de siège. Non entanto, a censura que asumiron os editores dos Carnets, converteu en practicamente invisible a presenza de María Casares que non aparece sinalada polo seu nome, senón de xeito anónimo ou baixo iniciais. Mais a colaboración entre o Nobel e a actriz de orixe galega, é indubidable, mesmo nas versións ao francés de pezas de teatro clásico español. Os biógrafos de Camus subliñan tamén a confianza que depositou o escritor francés en María Casares como lectora dos seus manuscritos. De por parte, Albert Camus exerceu unha notable influencia na vida de María Casares, nomeadamente na reactivación do seu compromiso coa España exiliada.
Manuel Forcadela examina as semellanzas que segundo el hai entre Albert Camus e Camilo Gonsar. Semellanzas de índole intelectual e creativa que sintetiza nas seguintes características compartidas por ambos os dous escritores: os dous crearon obras literarias con contidos moi próximos aos intereses da filosofía; o obxectivo das súas creacións artísticas persegue desenvolvementos filosóficos de carácter existencialista; tenden a disolver as diferenzas xenéricas entre a novela e o ensaio e, xa que logo, os seus sistemas de pensamento non están pechados nin definidos de vez; defenden nas súas obras a afirmacións de que a existencia precede á esencia; inclusión nas escritas dos dous dun elemento melancólico, froito do enfrontamento entre a beleza e a miseria da vida; non entanto, ningún dos dous se recoñece como existencialista.
Andrés Torres Queiruga, nun amplo e documentado artigo, analiza o problema do mal en Camus, tal como aparece tratado en La peste (1947), quizais o texto máis representativo do escritor e ateigado de paradoxos verbo da negación de Deus. Desde un tratado autónomo do mal ou “poneroloxía”, un neoloxismo creado por Torres Queiruga, analízase de xeito especial as crises de Paneloux e de Rieux, dous dos principais protagonistas desta obra, cimeira na narrativa do século XX.

                                                                        Albert Camus

Finalmente Damián Villalaín e Carlos Fernández repasan o contacto de Carlos Casares coas obras de Camus, contacto posibilitado polas edicións castelás das obras de Camus editadas por Sur e Losada, que atopaba na librería Hernández en Santiago; e a través do estudo crítico que sobre Camus publicou Charles Moeller (“Albert Camus o la honradez desesperada” en Literatura del siglo XX y cristianismo, vol. I). Camus, é a conclusión do artigo, será para Casares sobre todo “un ethos, unha predisposición intelectual e un guía moral (…) unha verdade entendida sempre desde a modestia do concreto e limitado, nunca desde a abstracción absolutizadora (…) que se desprega no terreo da creación literaria e tamén da acción pública”.
Parabenizo, como é de razón, este achegamento desde a lingua de noso e desde figuras importantes da nosa cultura ao personaxe e ao pensamento dun dos grandes escritores do pasado século, profundo pescudador dunha orde moral que atopa no clasicismo da súa arte a correlación estética perfecta

Xosé Filgueira Valverde: homenaxe gratulatoria

“Quíxose con primor e feitura”. Filgueira Valverde homenaxe
Cadernos Ramón Piñeiro XXXI
Edición de Luís Cochón e Laura Mariño Taibo
Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2015, 468 páxinas.

En edición de Luís Cochón e de Laura Mariño Taibo ve a letra de molde o número XXXI dos Cadernos Ramón Piñeiro, que aparece como libro -así o consideran os responsables da edición- de homenaxe ao persoiero elixido pola Real Academia Galega na celebración do Día das Letras Galegas no ano no que andamos: Xosé Fernando Filgueira Valverde. “Homenaxe gratulatoria” de louvor e lembranzas, conxuntada por vinte e nove artigos escritos por trinta e dous autores ou coautores do presente Caderno (estudosos, críticos, científicos, médicos, xornalistas, profesores, poetas…), moitos deles discípulos no seu día de Filgueira Valverde.
Unha colectánea amplamente miscelánea que se configura como a ollada máis completa, e sobre todo a máis variada, dentro da bibliografía filgueiriana, sobre todo se a comparamos coa doutros anos, en honor do personaxe cabezaleiro da celebración do Día das nosas letras.
Un poema de Arcadio López-Casanova (“Mester de louvor”) e unha “Miscelánea introdutoria” escrita por Luís Cochón figuran no pórtico do volume. Luís Cochón, alumnos de Filgueira Valverde e membro do coro do Instituto pontevedrés, deita abondosa información verbo de Filgueira Valverde como docente (“mestre insigne da paideia de noso”, páxina 11), e talvez sen se decatar ou á mantenta escribe algo que, ao seu ver, reflicte un modo de ser filgueiriano: quedar a ben con todos sen mollarse por ninguén (páxina 16).
Coido que sería demasiado tedioso referir os nomes dos autores e os títulos dos artigos recollidos nesta homenaxe, todos eles, agás tres, relacionados coa figura do polígrafo pontevedrés. Tampouco falta algunha achega haxiográfica. Algúns dos textos son lembranzas persoais que reproducen a relación dos autores con Filgueira Valverde, quer como docente e director no Instituto de Pontevedra, quer como fundador do coro escolar “Os cantores do Instituto”. Mais a meirande parte dos artigos son estudos nos que, con dispar profundidade, se analiza o labor do erudito pontevedrés como investigador do feito trobadoresco, a súa tentativa teatral, a súa contribución aos estudos da épica galego portuguesa medieval, á ciencia ou á arte galegas. Filgueira Valverde como camonista, como procurador en Cortes. O seu papel na creación do Consello da Cultura Galega ou como importante rosalianista, entre outros títulos.
Saliento o estudo que fai Arcadio López-Casanova de Filgueira como representante na lírica galega do neotrobadorismo. Así mesmo o de Francisco Cerviño González, “Filgueira Valverde. Literatura e política”, no que cualifica a Filgueira Valverde como franquista vido a demócrata non por oportunismo, ou non só, senón por convencemento; que non concorreu ao Consello de guerra contra Alexandre Bóveda como testemuña da defensa, posiblemente por medo invencible. Tamén os recordos de Cipriano Luís Jiménez Casas, alumno en 1957 no Instituto de Pontevedra que cos seus compañeiros do curso preuniversitario saíu en manifestación á Alameda cunha bandeiriña na que se lía “¡¡Queremos papel!!” e que non ten reparo en afirmar que a participación ou responsabilidade de Filgueira Valverde na construción da fábrica de Celulosas de Pontevedra “é totalmente evidente”.
Resulta así mesmo de lectura moi ilustrativa e interesante o artigo memorialístico de Xesús Alonso Montero no que recupera a súa relación persoal e literaria con Filgueira. Un traballo amplamente documentado e que pode dar pé, e mesmo xustificar esa interpretación de que Alonso Montero “é parte interesada dun xuízo moral ao autor homenaxeado” ao que un recente libro seu (Xosé Filgueira Valverde. Biografía intelectual) lle salva a cara, como atinadamente escribe Mario Regueira.
Libro pois de honra e homenaxe laudatoria que, á vez que ofrece ampla información, achégalle aos lectores luces e sombras dun personaxe moi controvertido.

Os últimos agasallos

 

Nimbos: cáliz fervendo !

Cadernos Ramón Piñeiro ( XXIX)

Edicións e introdución de Luís Cochón

Centro Ramón Piñeiro para a investigación en Humanidades

Santiago de Compostela, 2014, 338 páxinas.

   

   Nos primeiros días de maio do ano no que andamos, centenario do nacemento de Xosé María Díaz Castro, saíu do prelo e viu luz o que seguramente é un dos últimos volumes monográficos dedicados ao escritor que este ano celebramos no Día das Letras Galegas. Nimbos: cáliz fervendo!  que lle dá contido ao número XXIX dos Cadernos Ramón Piñeiro. Encárgase da edición deste número Luís Cochón, baixo a coordinación de Luís Alonso Girgado e co colaboración de Laura Mariño Taibo.

   Súmase así o Centro Ramón Piñeiro, “en humilde parte”, á homenaxe que Galicia lle tributou a Xosé María Díaz Castro. Unha homenaxe de recoñecemento e estudo dunha obra poética, Nimbos sobre todo, na que Díaz Castro se converte en antólogo de si mesmo.

   Nimbos: cáliz fervendo! É unha colectánea de achegas diversas escritas por vinte e catro estudosos que lle ofrecen ao lector distintas lecturas arredor do poeta X.M. Díaz Castro e a súa obra, tomando Nimbos como o macrotexto de referencia. Artigos que son lecturas diversas, por veces complementarias, estudos, ensaios, recompilación de lembranzas, feitos da man de críticos, investigadores e mesmo poetas.

   Este número especial dos Cadernos  Ramón Piñeiro estrutura o seu contido en dúas partes. Na primeira parte, Acadio López Casanova ofrécenos unha visión de totalidade do poemario Nimbos. Analiza o profesor da Universitat de València o contexto epocal -adscribe a Díaz Castro á póla poética de signo existencial que se desenvolve ao longo dos anos 1952-1961-  e o deseño macrotextual e construtivo de Nimbos. Pola súa banda, Andrés Torres Queiruga sonda a marca relixiosa do poemario, unha relixiosidade, porén, que non se superpón sobre a vida, senón que nace desde o fondo da mesma.

  

Xosé María Díaz Castro

A Parte II acolle vinte e dous traballos. Estudos de natureza  máis particular e diversa que van desde a glosa da recensión que sobre Nimbos publicou X. M. Álvarez Blázquez en outubro de 1961, asinada por Xosé María Álvarez Cáccamo ata as palabras comentadas, correspondentes a unha entrevista radiofónica que a Díaz Castro lle Xulio Xiz en xuño de 1985 e a outros textos  que o poeta de Guitiriz lle dirixiu en distintas ocasións.

   A seguinte relación de colaboradores que colaboran nesta segunda parte, ademais dos dous xa amentados, dá fe da importancia do volume para termos unha visión máis poliédrica de Nimbos. Son as lecturas, os estudos, reflexións ou recreacións poéticas de  Xosé Luís Axeitos, Alfonso Blanco Torrado, Darío Xohán Cabana, Marica Campo, Xosé Fernández Ferreiro, X. F. Fernández Naval, Manuel Forcadela, X.L. Franco Grande, María Pilar García Negro, Marcial Gondar Portasany, Xosé Miguélez Díaz, Olga Novo, Chus Pato, Segundo L Pérez López, Mercedes Queixas Zas, Mario Regueira, Armando Requeixo, Claudio Rodríguez Fer, Xosé Manuel Salgado e Félix Villares Mouteira.

   Xa que logo, unha homenaxe global e diversificada, quizais a última que este ano se lle ha tributar a Xosé María Díaz Castro.

Textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño

Cardernos Ramón Piñeiro (XXV): Roberto Vidal Bolaño. Escritos sobre teatro.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2013, 147 páxinas.

 

   O pasado 17 de maio saíu do prelo un nove volume dos Cadernos Ramón Piñeiro, co que esta  colección, destinada a recoller partes descoñecidas do noso patrimonio cultural (textos, bibliografía, homografía, epistolarios…) acada o número XXV. O novo volume, en edición de Luís Cochón e  coa colaboración de Lorena Domínguez Mallo, dedícase por enteiro a publicar algúns textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño que o dramaturgo escribiu verbo do teatro de noso.

   Recolle asemade catro achegas de amigos e/ou persoas próximas  a Vidal Bolaño, ao que acompañaron co seu apoio ou labor crítico. Achegas que lle serven de pórtico á edición dos textos do dramaturgo. Podemos así ilustrarnos cun breve escrito de Luís Cochón (“Que quedará do cómico?”) no que  o editor deste libro-caderno repasa as súas propias vivencias, asistindo durante trinta anos “de amizade, de leria, conversas, discusión e cariño” ao quefacer humano e dramatúrxico de Vidal Bolaño, “un santiagués de Vista Alegre”, que sendo “poeta  nunca deixou de ser cómico ou ó revés”.

   Gustavo Luca, noutro texto así mesmo breve (“Fábula do poeta na cadea”), reivindica a honradez intelectual irreprochable do teatro de Roberto Vidal Bolaño dentro do noso panorama teatral, malia as censuras e os ostracismos. Manuel Quintans Suárez, nun texto de maior fondura, analiza o tratamento do mito no teatro de Vidal Bolaño, e máis en concreto, na peza Días sen gloria. Finalmente Xan Vieito (“A querer ser cómico”) escribe a historia do grupo de teatro Antroidio  e a do papel que Vidal Bolaño desenvolveu naqueles anos, unido á figura doutro home ligado á escena e vencellado a Roberto, Xaquín García Marco. Non prescinde Xan Vieito dun rico anecdotario que acompañou algúns das viaxes e actuacións do grupo teatral.

   Oito textos de Roberto Vidal Bolaño, algún deles inédito outros tirados de programas de man ou de distintas publicacións, constitúen o corpo do volume. Saliento entre eles, unha unidade didáctica escolar, “O espacio teatral”  na que o dramaturgo fai un percorrido pola historia das distintas formas de arquitectura teatral, desde que colleu forma en Babilonia, Exipto, Xudea, Grecia… ata os séculos XIX e XX nas distintas coordenadas xeográficas. Considero asemade de gran

Roberto Vidal Bolaño

interese o particular itinerario que fai Vidal Bolaño polo teatro de noso, desde a herdanza do século XIX (Rexurdimento, Irmandades da Fala, o teatro Nós, o teatro na emigración e no exilio, teatro de posguerra) ata  un presente que culmina no ano 1984 coa creación do Centro Dramático Galego. Unha suma de contribucións que fixeron posible que Galicia dispuxese da posibilidade de se outorgar un teatro de seu. Non son menos interesantes as reflexións do home de teatro arredor da obra dramática de Otero Pedrayo (“Teatro con T maiúsculo”).. Un inédito, escrito entre o ano 2000 e 2001 (“A propio intento”), un “texto testamentario do autor a prol da promoción da escrita e aposta en escena de novos textos dramáticos”, pon cabo a este novo número dos Cadernos Ramón Piñeiro.

   Unha publicación oportuna que recupera para a cultura de noso o pensamento teórico do seu dramaturgo seguramente máis importante ata o de agora: Roberto Vidal Bolaño.

A Trabe de Ouro, 93

 

A Trabe de Ouro

Publicación Galega de Pensamento Crítico

Dirección: X. L. Méndez Ferrín

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 2013, 142 páxinas.

    Vén sendo nos últimos vinte e cinco anos o gran referente do pensamento crítico en Galicia. Refírome á revista A Trabe de Ouro, cuxa última entrega, o número 93, corresponde aos meses de xaneiro-marzo do presente ano. Saíu dos prelos de Sotelo Blanco Edicións no pasado mes de xuño. A Publicación Galega de Pensamento Crítico que desde a súa fundación dirixe X. L. Méndez Ferrín, acode a cita co seu lectorado co mesmo espírito maledicente e revoltoso das entregas anteriores: rebelde contra os ditados fácticos do planetario dominio neoliberal. Mais unha rebeldía que sempre vai da man da rigorosa información, esteada na reflexión e na documentación.

   Logo dunha cumpridas planas editoriais que, baixo o título, “Saúde: ¿dereito ou negocio?”, nos achega una reflexión sobre o horizonte privatizador e a forma errática e inxusta pola que se encamiña a sanidade galega,  a revista nutre as súas habituais seccións (Cuestions, Acoutacións, Textos, Publicacións e Crónica) con traballos de fondo calado.

   Así a rigorosa investigación de Antón Figueroa (“Sobre Margot Sponer”) verbo da personalidade da filóloga alemá Margot Sponer, “unha figura científica de notable importancia para a historia da ciencia filolóxica galega”, que no ano 1935 defendeu unha tese de doutoramento “Altgalizische Urkunden” (“Documentos do galego antigo”); seguramente a primeira tese de doutoramento sobre a lingua de noso. Antón Figueroa infórmanos dos estudos da filóloga alemá, das súas viaxes a Galicia e de que, na súa condición de docente da Universidade de Berlín, na que ensinaba español, recibiu a visita de galegos como Felipe Fernández Armensto, Luís Tobío e Vicente Rico. A profesora Sponer, unha antinazi convencida e imbuída dunha grande integridade moral, loitou contra o nazismo alemá, feito que lle custaría a vida na primavera de 1945. O traballo do profesor Figueroa non só rescata do esquecemento a personalidade dunha muller que, en anos convulsos, estudou o galego no centro de Europa, senón que lle rende o merecido tributo á memoria da hispanista e galeguista alemá.

   Emilio González Fernández asina un traballo “«Míreme ben…Báixese ben». Do enfermo como «autor» ao médico como «crítico literario»”. Un estudo de campo sobre o poder da mirada médica para o campesiñado galego, que dá razón de toda unha cosmovisión verbo do labor do médico na sociedade galega. Un traballo sobre a orixe e significado ideolóxico da globalización e o imperialismo cultural da man de Iván Olmos Ferreiro, é unha oportuna acoutación que nos ofrece este número de A Trabe de Ouro.

   Saliento pola súa importancia a versión ao galego que nos achega Manuel Outeiriño do “Poema inacabt” do poeta catalán Gabriel Ferrater. Un longo poema de

Antón Figueroa

ardua tradución, sobre todo polo propósito de M. Outeiriño de conservar na versión galega a forma rítmica dos versos orixinais cataláns.

   Completan o número unha recensión de Francisco Fernández Rei sobre  a novela Costa do solpor de Xosé Mª Lema; un comentario sobre o Discurso de ingreso na RAG de Xosé Fernández Ferreiro e a resposta de Manuel Rivas. A entrevista que o editor Olegario Sotelo Blanco lle fai ao Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria, Xesús Vázquez Abad. E o programa para a Presidencia da Real Academia galega que no pasado mes de abril presentou Manuel Fernández González.

   Xa que logo, unha vez máis e contra vento e marea A Trabe de Ouro achégase aos seus lectores con interesantes traballos que á vez que ilustran, aleitan o espírito crítico.

A Trabe de Ouro, 92

 

A Trabe de Ouro

Publicación galega de pensamento crítico

Dirección: X. L. Méndez Ferrín

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 2013, 146 páxinas.

 

   Contra vento e marea e facendo fronte a dificultades e atrancos dos que soamente son coñecedores a dirección da revista, o consello de redacción e a empresa editora, pero que nós podemos intuír, A Trabe de Ouro, esa publicación galega de pensamento crítico, acode á cita co seu lectorado, acadando así o número 92, que corresponde ao último trimestre do ano 2012. Vinte e tres anos de pensamento crítico, nunha época pouco propicia ao pensamento e aínda moito menos a esas revoltas lóxicas que, invocando a Alain Badiou, presente neste número, son consubstanciais con función de pensar de xeito crítico.

   Porque A Trabe de Ouro segue a ser maledicente e crítica nun mundo que confunde a universalidade coa uniformidade do pensamento, que menospreza o diálogo e marxina a aqueles que falan de pluralidade ou se rebelan contra as identidades impostas e tamén afirmadas e loadas polos poderes fácticos, é dicir polo planetario dominio neoliberal.

   Logo dunhas esclarecedoras liñas editoriais sobre os territorios da crise (reducida a Europa e aos EE.UU. países cen por cen capitalistas, e sobre a desfeita de Galicia), a revista nutre as súas habituais seccións (Cuestións, Acoutacións, Textos, Publicacións e Crónica) con traballos de fonda entalladura. Francisco Sampedro (“A urxente subxectivación política”) reflexiona, máis unha vez, sobre marxismo e cuestión nacional, chegando á conclusión de que o comunismo do século XXI ten a súa vixencia diante e non detrás e todo por ganar. Marx e o comunismo non pasaron polo mundo “como unha teoría e ideoloxía de superficie”. Están inscritos na historia, na forma dun discurso inédito, imprescritíbel. O filósofo Alain Badiou proponnos unha sorte de autoconfesión, feita non ao xeito dun autorretrato, senón con imaxes e viñetas biográficas. Dez viñetas que retratan as súas orixes -agregado de filosofía que é a única posibilidade de asumir a dobre filiación: a maternidade literaria e a paternidade matemática-, a súa formación e andadura ata desembocar na literatura. Verbo da identidade feminina  escribe Manuel Fernández Blanco (“Identidade feminina, amor, violencia e feminicidio na actualidade”). No ronsel sobre todo de Lacan, o autor analiza a feminidade na época actual, a violencia sexual, o feminicidio e a situación que se produce cando a muller deixa de ser obxecto para se converter en suxeito, cunha depreciación do amor no discurso de moitas mulleres. Xosé Ramón Pena achéganos a segunda parte do seu traballo “A occidentalización do cantar trobadoresco”. Un dos nosos medievalistas máis rigorosos e sobranceiros analiza as coordenadas onde emerxen os cantares de amor galego-portugueses.

X. L. Méndez Ferrín, director de A Trabe de Ouro

   Dúas recensión de publicacións con achegas de Víctor Campío Pereira sobre a novela A noite branca de Francisco X. Fernández Naval, e de Francisco Sampedro sobre o pomeario transmuta de Xabier Cordal e unha lembranza de Xan González Millán aos dez anos do seu pasamento e o desastre do Prestige, asinada por Francisco Fernández Rei, pon cabo a este número de A Trabe de Ouro, no que sigo botando en falta o espazo final “Censura democrática”. El será que a censura desapareceu das nosas coordenadas ou só está temporalmente adormecida?

Saiban cantos estas cartas viren…

Cadernos Ramón Piñeiro (XXIII): Saiban cantos estas cartas viren Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal (1955-1961)

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 1012, 195 páxinas.

 

Acaba de ver luz este novo volume dos Cadernos Ramón Piñeiro, o terceiro deste ano que fai o número XXIII desde que no ano 2003 o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades sacaba á rúa  esta nova colección destinada a recoller certas partes descoñecidas do noso patrimonio cultural: bibliografías, homografías e epistolarios sobre todo.  Tal acontece coa correspondencia que intercambiaron Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal. O volume, que abre as súas páxinas cunha carta con glosa e escollo de Blanco Amor a Álvaro Cunqueiro datada no ano 1949, está contextualizado por unha Introdución de Luís Cochón e un prólogo de César Cunqueiro González Seco. O seu corpo central reproduce unha parte moi significativa da correspondencia nun período temporal de sete anos ( 1955-1961 entre  o escritor mindoniense e o notario vigués.

Segundo testemuña César Cunqueiro,  a relación de amizade entre Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal naceu nos primeiros anos da década dos cincuenta. Co paso do tempo xurdiría entre eles unha intimidade fraternal, xustamente reflectida neste epistolario. O notario e xurista vigués Alberto Casal e Álvaro Cunqueiro mantiveron en efecto unha longa relación de amizade. Foron dous amigos que formaron parte do que Méndez Ferrín chamou “o cenáculo vigués”. Estas cartas, como digo dan testemuño desa fonda relación entre ambos. Alberto Casal, “protector das artes e das letras”, coa súa xenerosidade e intelixencia foi para Cunqueiro, para a “soidade cunqueiriana”, un báculo providencial inestimable . Asemade, a presenza  de Cunqueiro na vida persoal e familiar do notario e o feito de ser este testemuña activa do nacemento e desenvolvemento da obra literaria cunqueiriana foi o pagamento co que Cunqueiro correspondeu ao xeneroso apoio durante trinta anos.

Como afirma Luís Cochón, nas cartas cruzadas entre os dous amigos está presente case que toda  a obra de Cunqueiro, “o pasado, o presente e ata o futuro das obras non nacidas”. O volume recolle esta correspondencia, aínda que cun certo desequilibrio: corenta e dúas cartas de Cunqueiro fronte a soamente dezaseis de Alberto Casal, descompensación explicable pola dilixente custodia das primeiras por parte de A. Casal, mentres que a correspondencia recibida por Cunqueiro debe a súa supervivencia non a dilixente conservación por parte do escritor senón aos vaivéns do azar.

Alberto Casal na casa dos Anxos. Foto de Noelia Souto

Poñen cabo ao caderno tres contos da autoría de Álvaro Cunqueiro, recollidos do libro Jordán escondido y otros cuentos (Madrid, 2007) que contén seis contos escritos polos dous amigos co gallo do nacemento dos seus fillos a partir de 1966.

Oportuna pois a publicación deste volume que deita luz sobre unha fonda relación de amizade, do vivir diario coas súas angueiras, alegrías e preocupacións de dous amigos durante uns anos que fuxiron como “un vuelo de pájaros en un cómaro” (páxina 81). E dá noticia sobre todo do proceso de creación dunha das máis importantes obras da nosa literatura, composta por un escritor de “bolsa pobre”, mais de abondosa e ricaz imaxinación.

Máis literatura do eu de Neira Vilas

Cadernos Ramón  Piñeiro (XXII): Correspondencia de Xosé Neira Vilas con Valentín Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela 2012, 169 páxinas.

 

 

Hai agora por volta dun ano que Xosé Neira Vilas publicaba o seu segundo libro de memorias (Penúltimo dietario, Xerais, 2011), no que daba conta das actividades e encontros que el e a súa parella Anisia Miranda tiveron desde xaneiro de 1993 ata outubro de 2009. Libro memorialístico  que o autor xustificaba como una forma de amor a súa terra. Non toda a crítica acolleu aquelas memorias de forma positiva. Páxinas que non teñen ningún interese para o lector, que se escriben cando non se ten nada que dicir, chegou a escribirse. Desde esta mesma bitácora opinei que  a meirande parte das anotación do dietario de Neira Vilas eran prescindibles, porque nada lle engadían a historia social da nosa literatura.

Xosé Neira Vilas

Chégame arestora a última entrega de Neira Vilas -cómpre non esquecer que é un clásico da literatura galega contemporánea- á chamada “literatura do eu”, a través das páxinas dun novo volume dos Cadernos Ramón Piñeiro. A publicación que dirixen Luís alonso Girgado e Ramón López Vázquez, recupera parte da correspondencia do escritor con Valentín Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro. Non é a primeira vez que o autor de Esperando o leiteiro fai pública o seu epistolario con Paz Andrade, Celso Emilio Ferreiro e outros persoeiros e amigos (Cartas de vellos amigos, Galaxia, 2010), mais a novidade desta nova edición é que non soamente inclúe esas cartas remitidas polos dous amigos, senón tamén as misivas que Neira Vilas lles enviou, co que se completa para o lector interesado o diálogo en ambas direccións. Neira Vilas, confésao el mesmo exercía o oficio ou o lecer de escribir cartas moito máis do que os seus correspondentes lle escribían a el. E xustifica esta publicación porque unha carta é literatura, é historia, abarca moitas cousas. Nefeuto, na súa correspondencia con Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro fanse referencias a acontecementos da política, da historia e da literatura galega na segunda metade do pasado século, ademais de permitir que nos acheguemos ás vivencias e afectos das tres persoas, amigos entre si, malia térense visto en moi poucas ocasións.

Publicación, xa que logo oportuna, non pola súa carga de vivencias e afectos, nin tampouco pola actualidade mediática no ano 2012 de Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro, senón porque esta correspondencia é narrativa referencial ou autorreferencial, que traduce vivencias, testemuños de amizade, pero tamén novas, proxectos, ideas, inquedanzas que son historia, no dicir de Neira Vilas. Un corpus epistolar, pois,  que supera o anecdótico e que permitirá enriquecer, non só as biografías dos tres persoeiros, senón sobre todo esa futura historia social da literatura galega, se algún día chega a escribirse.

Cadernos Ramón Piñeiro, número XXI

Cadernos Ramón Piñeiro (XXI): Correspondencia habida entre Xosé Mª Álvarez Blázquez  e Isidoro Millán González-Pardo.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2012, 121 páxinas.

 

Acaba de ver luz un novo número dos Cadernos Ramón Piñeiro que edita o Centro do mesmo nome baixo a dirección de Luís Alonso Girgado  e Ramón López Vázquez. Alédame dar noticia, máis unha vez, da aparición deste número XXI, porque a publicación, aínda que non teña unha periodicidade predeterminada, achéganos cada ano varios números monográficos, coa finalidade de recoller distintas contribucións practicamente descoñecidas do noso patrimonio cultural, espalladas en revistas, xornais, publicacións periódicas xa fenecidas, ou mesmo en arquivos familiares como acontece no número que comento.

Isidoro Millán

Con efecto, este número XXI dos Cadernos Ramón Piñeiro recolle un epistolario, a correspondencia cruzada entre Isidoro Millán e Xosé María Álvarez Blázquez, desde agosto de 1961 ata xuño de 1984. Cartas que, como atinadamente  e nun rexistro poético, escribe no prólogo Xosé María Álvarez Cáccamo, “traen noticia saudosa de vida en labaradas que prenden na memoria e alentan o rumbo imaxinario do regreso, da duración sen morte” (páxina 11).

Correspondencia, conversas de máis de vinte anos entre dous amigos, que dá comezo con tres cartas en castelán (as do ano 1961) e prosegue cun amplo epistolario na lingua de noso a partires de xaneiro de 1966. Novas familiares, pescudas e achados no eido da nosa literatura nos séculos escuros, hipóteses etimolóxicas, orixe de topónimos e antropónimos, proxectos editoriais e moitos outros quefaceres e angueiras intelectuais enchen esta correspondencia. Non están ausentes, porén, asuntos polémicos como a presentación da baixa de Isidoro Millán como académico numerario da RAG, en carta dirixida ao daquela presidente da institución, Domingo García Sabell, descontento o primeiro coa configuración da Academia e para “decrarar a vacante… e dispor incontinente doutra praza de Numerario que se proviste, en xente aliada e segura, ao voso mellor gosto e poder de votos” (páxina 74).

Xosé María Álvarez Blázquez

Intercalado entre as cartas VIII e IX, os editores inclúen  o primeiro fascículo dun folletín por entregas, publicado en Pontevedra no ano 1849, que leva o título de EL CARNAVAL, obra dun “neófito escritor”, o avogado e escritor festivo e rexoubeiro, pontevedrés da Moureira, Xosé Ramón Franco Méndez. Álvarez Blázquez fai relación na súa correspondencia desde opúsculo e verbo do mesmo escribe dous “Parrafeos” e un “Comento”. Prosa galega do noso Pre-Rexurdimento, cuxos fragmentos en galego analiza Rosario Álvarez nun documentado estudo co que se pecha este número que rescata para todos nós un epistolario moi suxestivo e esclarecedor  e pequenas alfaias ata o de agora descoñecidas, pero que forman parte das nosas letras.

A Trabe de Ouro 89

A Trabe de Ouro

Publicación galega de pensamento crítico

Dirección: X. L. Méndez Ferrín

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 2012, 150 páxinas.

 

Máis unha vez, acode puntual á cita co lectorado que gorenta do pensamento crítico, a Trabe de Ouro que así acada o número 89, correspondente ao primeiro trimestre do presente ano. Contra vento e marea e para lectores desexosos de gabear pola abas e encrucilladas do pensamento crítico. Eles son o verdadeiro ancoradoiro da publicación. Contra vento e marea no medio de escura calixeira das institucións oficiais galegas e da engrenaxe do sistema que arestora ten sometido, na súa orde imperial e globalizadora, a todo o planeta.

Para ese sistema uniformizador seguen a ser rosmóns e maledicentes libros e publicacións esteados no espírito ceibe e combativo. Espírito que atopamos xa nas páxinas introdutorias, nas que se editorializa sobre a figura de Paz Andrade, co gallo da celebración do Día das Letras Galegas, dedicado este ano a lembrar a figura dun “alto pensador económico-social…un resistente teimudo ao franquismo e que denunciou publicamente a insuficiencia do estatuto de Autonomía”.

Nútrese a Revista, e aléitanos asemade a todos nós, coas súas habituais seccións: Cuestións, Acoutacións, Textos e  Publicacións. Na primeira das mesmas escribe Marcial Gondar Portasany sobre lingua, cultura e saúde, co obxectivo de “xustificar como a lingua e a cultura dun pono poden ser utilizadas como instrumento terapéutico”. Poden e “deben”, engade Marcial Gondar nun estudo teórico, mais alicerzado nun traballo de campo que apela a presupostos epistemolóxicos da Gramática da sedución ou linguaxe emotiva. Anxo Angueira retrocede a Sarmiento, ao “océano Sarmiento”, en concreto  á obra do bieito pontevedrés Coloquio de 24 gallegos rústicos, analizado ata o de agora só baixo o aspecto lingüístico. Para o novelista e estudoso da nosa literatura o Coloquio é, e así o demostra, “a primeira pedra, o alicerce, a base a partir da cal se foi construíndo o edificio da literatura galega  contemporánea” (páxina 39).

Francisco Sampedro, un filósofo galego de caste, reflexiona sobre o marxismo e a cuestión nacional, unha achega breve na que, admitindo que en Marx non hai unha teoría sistemática sobre a cuestión nacional, demostra que, con todo, Marx defendeu o principio de autodeterminación, “cinguindo o seu alcance e lugar aos obxectivos do movemento obreiro” ( páxina 51). Asemade, sobre marxismo e independencia escribe o sindicalista Ricardo Castro Buerger, noutra pequena análise na que amosa como tarefas básicas a recuperación da identidade nacional e a recuperación da identidade de clase.

X. L. Méndez Ferrín

De por parte, noutras seccións deste número de A Trabe de Ouro camiñan e chegan ata nós estudos de Xabier Cordal (“Os libros arden mal”); Enzo Traverso (“Da memoria e os seus usos críticos”); Carmen García Cela (“A realidade pasmada do poder da imaxe”); Newton Sabbá Guimarâes  (“A arte no conto em Xosé Neira Vilas”. Miguel Anxo Seixas Seoane edita un poema inédito de Paz Andrade, “Canto en catro ao Conde de Andrade”.

As recensións de publicacións con achegas de María González Salpurido, María Dolores Villanueva Gesteira, Luís Cochón e Francisco Fernández Rei pechan este número de A Trabe de Ouro, no que, porén, boto en falta ese espazo final “Censura democrática”. Ausencia que nos faría contentar se no comezo deste ano 2012  a censura tivese desaparecido, aínda que sospeito que soamente está durmida  ou desta volta non atopou materia que reprobar ou expurgar