“Olympia ring,1934”: esculca duha morte matada

Olympia ring, 1934
Xabier López López
Editorial Galaxia, Vigo, 2014, 304 páxinas

En moitos dos sistemas literarios proliferan narradores que, de xeito habitual ou esporádico, cultivan a novela detectivesca. Son, porén poucos aqueles que dan un paso máis e se aventuran nos territorios da novela negra. Na narrativa galega, un destes últimos é Xabier López López (Bergondo, 1974). Fíxoo de maneira cumprida na novela A vida que nos mata (2003), e recunca arestora na súa última entrega narrativa, Olympia ring, 1934. A novela do ano 2003 foi a presentación dun xornalista, o plumífero Sebastián Faraldo, “un adolescente de cincuenta anos e cen quilos”, que, contra as teses da xustiza, decide perforar os segredos dun crime.
Nesta nova entrega, o xornalista obeso e sentimental volve actuar como accidental sabuxo, tamén nos días da República, mais non no Gran Hotel Mondariz-Balneario, en Madrid, Bilbao, Pontevedra e Vigo, senón na convulsa Barcelona do ano 1934. O atípico xornalista de sucesos de Pontevedra viaxa a Barcelona xunto con Valiña, o director do Matutino, o xornal no que traballa, para informar como cronista deportivo da velada na que se ían enfrontar polo título mundial dos pesos pluma Josep Gironés e Freddie Miller, así como das veladas previas, con cartos das apostas en xogo, nas que interviría Manuel Ramírez Castro, O Camión, un boxeador pontevedrés intelixente, con estudos e membro do Partido Galeguista. Viaxa tamén facendo o papel de encubridor sen sabelo das andanzas de Valiña, o director do xornal. No combate entre O Camión e o seu adversario deportivo, Marc Martell, o boxeador galego vense abaixo no ring e morre de forma sospeitosa.
Contra o parecer da policía e da xustiza que dan por sentado que o que acontecera aquela noite no ring fora un accidente casual, Sebastián Faraldo sospeita que se trata dunha morte matada e, á vez que exerce de cronista deportivo, comeza unha indagación que o mergulla na tensa Barcelona do ano 1934, unha cidade axitada desde o punto de vista político e social pola ruptura que Lluís Companys e a Generalitat acaban de facer co goberno de Madrid, a proclamación do Estado Catalán, a declaración do estado de guerra, intervención armada e a reclusión dos membros do goberno da Generalitat no buque Uruguay, fondeado no porto barcelonés. Unha cidade ademais dominada polo pistolerismo, o terrorismo branco, o Sindicato Libre, chulos, galopíns, baixos fondos, apostas amañadas arredor do mundo do puxilato…
A través dunha investigación na que cobran protagonismo numerosos personaxes secundarios e na que se suturan non poucas historias fragmentarias, Sebastián Faraldo conducirá a pescuda dos autores e do porqué do crime ata chegar a un desenlace insospeitado: o boxeador pontevedrés só fora un pobre actor nunha traxedia que non era a súa.
Xabier López López mergulla o lector nunha trama vigorosa, na que se amalgaman de xeito harmónico dous grandes eixes narrativos: a propia intriga investigadora e a radiografía histórico-social da Barcelona de 1934, e tamén a imaxe de Galicia, centrada sobre todo na visión moderna que nos achega da cidade de Pontevedra. Reproduce en efecto o autor con moita fidelidade e rigor histórico e mesmo xeográfico o clima social da Barcelona do 34 e dos anos previos. A Barcelona escura dos baixos fondos, dos negocios sucios, dos tugurios, dos pequenos e non tan pequenos gánsters, o barrio do Raval, o ambiente dos clubs ingleses ou a dura existencia nos barrios proletarios.
Todo iso máis a ambivalente descrición do mundo do boxeo (as súas conexións coa hampa, mais tamén o sacrifico dun deporte duro) constitúen o marco escénico, o pano de fondo a través do que o xornalista, obeso e sentimental, conduce a súa esculca da morte matada de O Camión. Acerta o autor na caracterización física e emocional dos personaxes e non soamente do protagonista, senón tamén na doutros actantes secundarios, mais con indubidable peso no desenvolvemento da acción: Valiña, Malparit, Mister White, Candame, Marc Martell ou ese Eduardo Cortiñas, chamado o Notario, esteo de Faraldo en Pontevedra.

Xabier López López

Un estilo de prosa moi fluído, un ritmo apropiado que lle vai ofrecendo ao lector pequenas doses de intriga ata desembocar nun final inesperado; unha arquitectura compositiva lineal, logo da prolepse inicial, propia da novela do xénero negro-detectivesco, na que se dá conta da morte do boxeador pontevedrés, forman a acaída vestimenta da acción de Olympia ring, 1934.
Remato cunha observación que, ao meu ver, constitúe o principal mérito da proposta narrativa de Xabier López: Olympia ring, 1934 non é unha novela detectivesca, senón una verdadeira novela negra. O fío conductor da novela detectivesca é a investigación e resolución dun feito criminal, sendo a investigación do enigma o elemento estruturador de todo o relato que queda nesas “maquinas de pensar” que son os detectives clásicos. A novela negra, porén, engade algo moi importante: o retrato crítico da sociedade e a introspección psicolóxica, tanto en relación co investigador como co criminal ou criminais. Xa que logo, mentres que a novela enigma amosa a tendencia a tratar o crime como un xogo de habilidades onde o misterio e o enxeño teñen un fin en si mesmos, a novela negra é moito más rica: mantén o misterio, aínda que a súa importancia fica desprazada pola temática e ambientación social e pola especulación psicolóxica. Ambas as dúas son fías narrativas basilares en Olympia ring, 1934.

“Matarte lentamente”: un estremecedor friso do noso tempo

 

Matarte lentamente

Diego Ameixeiras

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 167 páxinas.

    A literatura, a boa literatura, non é allea ao que acontece na rúa. Ten a capacidade de aproveitalo todo e por iso mesmo acostuma ser un bo e fiel testemuño dos tempos. Foino sempre  e segue a selo tamén nos nosos días. Desa condición é consciente Diego Ameixeiras ao escribir esta novela: “Ten moito que ver co que un vai lendo nos xornais todos os días”, declarou no seu momento o escritor. Para reflectir esa realidade cotiá, o presente, Diego Ameixeiras, como fixera noutras ocasións, bota man do xénero negro, no que é xa un narrador moi experimentado e adáptao ao mundo galego, pois as súas historias e os protagonistas das mesmas, corruptos, vitimarios  ou vítimas, son cidadáns da nosa terra ou persoas que viven entre nós. Se ben o que Ameixeiras narra resulta perfectamente aplicable ao resto de España, onde, como tal, se enganou a tanta xente con produtos financeiros tóxicos como as participacións preferentes, un dos motivos e fías narrativas desta novela. Unha novela que o autor articula non contexto máis amplo que transcende un acontecemento puntual: a crise da actual sociedade neocapitalista, as súas apetencias depredadoras e, nomeadamente, a carencia de ética que rexe as relacións humanas, os mecanismos de poder e os asuntos financeiros.

   Ese narrador experimentado e solvente que é Diego Ameixeiras, confirma nesta novela o cambio de rexistro do que xa dera probas en Historias de Oregón (2011) e Todo OK  (2012): o abandono das convencións do xénero detectivesco en beneficio da novela negra. Na súa narrativa anterior, a investigacións dun feito criminal era o elemento estruturador de todo o relato. Na novela negra, porén, unha fórmula moito máis rica e complexa, pasa a formar parte do primeiro plano o retrato crítico da sociedade así como a introspección psicolóxica dos personaxes. E iso precisamente é o que o lector atopa en Matarte lentamente: un retablo das desoladas negruras do noso tempo.

   Servíndose de varias fías argumentais e con personaxes, moitos deles con esquinas agochadas e todos escravos dos seus fantasmas, Ameixeiras debrúzanos fronte un friso moi realista dos nosos días: vidas rotas, existencias que aboian entre os peores abismos e pesadelos: un home que ten serios problemas coa bebida, a adolescente que quere rematar e remata de xeito clandestino cun embarazo non desexado, parellas que entran en crise, o desespero e o terrexío dunha moza ecuatoriana que é empuxada a facer de mula e traga cincuenta pebidas de coca que logo non será capaz de expulsar,  a detective que investiga de forma prioritaria a infidelidade do seu home, violacións na escuridade da noite, a vinganza dun “matarte

Diego Ameixeiras

lentamente” como punición ao violador… en fin, o home máis respectable  do “edificio” que obriga á empregada do banco a colocar as preferentes entre anciáns e xubilados e que, ao final, sofre un castigo ficcional; o salvaxismo da morte da mula latinoamericana…

   Todo acontece na capital de Galicia que actúa na ficción como pano de fondo deste mosaico de situacións desesperadas que fan fluír moito sangue e moito noxo. Domina o relato unha voz narradora aparentemente neutra que, en secuencias breves, en relatos minimalistas que renuncian a todo o que non é imprescindible para a narración, amósanos a vida humana nos seus peores momentos. Doses acaídas  de realismo sucio, unha vez máis a poética da desesperación de Ameixeiras, secuencias fragmentarias que van encaixando a medida que corren as páxinas, relatadas cunha linguaxe tersa e plana, cunha grande economía de descricións que axilizan o ritmo do relato, á vez que fan medrar a tensión. Algunhas secuencias narrativas, cuxo desenlace o lector pode prever, non empecen, con todo, que este friso da negrura, sexa un dos mellores retratos da actual sociedade galega.

Parodia da novela negra e crítica do “telelixo”

In vino veritas

Francisco Castro

Editorial Galaxia, Vigo, 2011, 380 páxinas.

 

Pérdome sen remorsos, e frecuentemente con abondo pracer, na escrita de Francisco Castro. Desde aquela “noveleta”, Play back, co-ganadora  no ano 1997 de Premio Lueiro Rey e que literaturizou, posiblemente por primeira vez na narrativa galega, o submundo das orquestas verbeneiras, un verdadeiro territorio darwinista, ata a súa última achega, esta ampla, complexa e ricaz novela, In vino veritas, un dos libros deste pasado verán entre nós.

In vino veritas é unha novela complexa e ricaz porque na mesma conflúen varios fíos narrativos e adúbase así mesmo con reflexións matanarrativas, xa ao comezo da mesma, unha querenza do escritor que xa se deixara ver noutras achegas, como Xeración perdida. Así mesmo, ao longo de toda a novela, nos comezos de cada capítulo, rotulados con citas de Raymond Chandler que pretenden ser un catálogo da novela policial e ao que o autor implícito contradí non poucas veces.

Mais In vino veritas é en primeiro lugar unha novela negra. Escribo negra e non detectivesca ou policial polo que logo se dirá. Un detective, Xulio Míguez recibe o encargo de atopar o marido dunha rica adegueira, unha xornalista de grande éxito que conduce un programa rosa e que interfire nas súas indagacións, encarreirándoo por camiños insospeitados. Formalmente, pois, unha novela negra que segue todos os parámetros e tópicos do xénero, mais en realidade, unha deconstrución do xénero detectivesco. Unha parodia da novela policial, como se di na contracapa. O detective de Francisco Castro é un sabuxo normal, pero non se caracteriza pola súa perspicacia. Ten que ser o autor implícito o que lle apunte como debe de interpretar os indicios, e no desenlace é a asasina a que lle da conta das razóns dos seus crimes.

Francisco Castro

Na novela de Francisco Castro atopamos todos os tópicos e convencións do xénero detectivesco. Pero o relato vai moito máis alá diso que os ingleses bautizaron como Whodunit ( Quen o fixo?). E este máis alá é precisamente esa fórmula narrativa máis rica e complexa na que a resolución do enigma deixa de ser o obxectivo principal, pasando a formar parte do primeiro plano a introspección psicolóxica dos personaxes e o retrato crítico da sociedade. É a proba definitiva que diferenza  a novela clásica de detectives, onde  a resolución do enigma é todo o que se lle ofrece ao lector, da novela negra que mantén a intriga e o misterio, aínda que a súa importancia fica desprazada pola temática social  e pola especulación psicolóxica. In vino veritas alíñase con claridade no territorio da novela negra. Xa nas primeiras páxinas o detective reflexiona (“é un tipo que pensa” páxina 22) sobre as coordenadas éticas do seu traballo.

Mais, para alén desas calas nas interioridades dos personaxes, In vino veritas é unha acerba e corrosiva crítica social que a converte niso que o escritor repite unha e outra vez: unha novela furiosa. Furiosa censura do desencanto burgués e das súas ramificacións de fastío vital e  hedonista que leva  a algúns dos  personaxes  a buscar entretemento en desvíos sexuais de tipo sadomasoquista. Pero a furia desta novela estoura con toda  a súa intensidade cando critica o predominante papel do telelixo  na actual sociedade. Recoñece o autor que Belén Esteban “tivo moita culpa porque unha vez levando ao meu fillo ao parque pola tarde vina na tele alporizada, erguendo as mans. Logo, á volta, catro horas despois, aínda seguía alí”. Francisco Castro pasa por unha ácida peneira o mundo televisivo, dominado desde hai tempo pola tiranía colectiva do telelixo do mundo rosa. A furia desta novela agrándase porque hoxe en día a verdadeira realidade é a que nos deixan ver na pantalla: teatros de vulgaridades, barullos e zaragalladas sentimentais e morbosas, esnaquizamento da linguaxe. Do imperio de todo isto nace a ira coa que o escritor pretende desenmascarar a “telemerda”, hoxe imperante no principal medio de comunicación.

Na novela conflúen outras liñas narrativas como a homenaxe ao viño e a crítica agochada de todo ese aparato lambido que hoxe o acompaña. Porén, o cerne desta achega de Francisco Castro é unha trama de novela negra e asemade a súa parodia, cun inequívoco e necesario compromiso crítico coa sociedade que arestora se aveciña cada día máis á banalidade e á barbarie.