VIDAS EN ESPERA DA MORTE

Mal mor

Emilio Araúxo

Axóuxere, Rianxo, 2017, 70 páxinas.

 

“Unha das voces máis creativas da escrita galega contemporánea”. Así escriben os editores verbo de Emilio Araúxo (Coles, 1946), e abofé que non erran, malia que o comportamento discreto deste poeta, narrador, etnógrafo, mitógrafo, editor e tamén fotógrafo de vocación, fai que a súa visibilidade sexa reducida e soamente chegue a eidos moi restrinxidos. Emilio Araúxo leva ofrecéndonos desde hai ben de anos as esencias e o buligar da vida do rural galego, nomeadamente as pegadas e o que aínda perdura da nosa cultura material. Unha das súas últimas achegas é este libro de escasas páxinas, pero de lectura, á vez gorentosa e saudosa xa que semella o testemuño dos derradeiros, das vellas mulleres das aldeas rurais galegas, personificadas por unha anciá en espera da morte.

Emilio Araúxo alicerza o seu relato nunha novela que Samuel Beeckett escribiu en 1981, Mal vu mal dit, que entra enteiramente na área onde se dirimen as relacións entre a realidade, a percepción e a linguaxe. Se Beckett reproducía as andainas e degoiros dunha anciá irlandesa medio cega, Emilio Araúxo reescribe e achéganos a modesta épica desta vella galega que espera a morte nunha aínda máis vella casopa nun pedregal que atura xeadas e friaxes tal como a vella muller. O autor concentra  a relación desta anciá co seu vivir cotián nunha soa xornada en un brazado de lembranzas que abrollan, case que sempre, con mágoa nos seus días e noites.

A protagonista xa non ten forzas, mais algo aínda vai facendo. Derreada e con dor nos cadrís, con chancas que lle abrigan os pés, malia que pesan e se desatan os amallós, vai ás castañas, cava na horta para sementar allos, estende o esterco, planta coias, colle a herba. Ten cadela e burro, pillo coma sempre. Pon a pota ao lume para facer o caldo branco que come no cazo e faille sufrir a súa boca esfolada. Vive soa mais non chora porque chorar non fai nada. Pouco sabe contar porque non foi a escola. Dese privilexio discriminouna o pai. Aprendeulle a traballar. O irmán á escola, ela a cavar  a terra. Nunca deu bicos, xamais pintou os beizos. Sempre vestida de loito. Non acredita no que din os curas, pois o inferno xa o ten aquí abaixo.

 

 

Emilio Araúxo

O autor abéiranos neste pequeno artefacto aos verdadeiros suxeitos da identidade de noso, dese noso rural que hoxe está esmorecendo. Vidas duras, ateigadas de frío, xeadas, neve, agardando a morte, acompañadas soamente pola negrura e a soidade, porque na vellez todo se xunta. Emilio. Araúxo narra sendo testemuña emocional, empático e por veces reivindicativo. E faino cunha prosa que sutura a oralidade, aquilo con que matina a vella que, por obviedade, nunca fala cun rexistro literario depurado de todo o que pode ser sobreentendido sen facelo explícito. É unha das características desta novela testemuño. Amosa unicamente aquilo que é esencial no cotián quefacer da vida desta muller que xa nada agarda agás a morte.

(Texto publicado na Revista Tempos Novos, nº. 253, xuño 2018)

ACERTADA PEZA NARRATIVA. COBIZAS PREDADORAS, VIDAS DERROTADAS

A crueldade de abril

Diego Ameixeiras

Edicións Xerais, Vigo, 2018, 131 páxinas.

    Se Baixo mínimos (2004) supuxo a presentación literaria para o lectorado galego de Diego Ameixeiras, e tamén do detective Horacio Dopico, protagonista de varias novelas do escritor nado en Lausanne -hai outro sabuxo, Alberte Cudeiro, que pescuda na súa novela Asasinato no Consello Nacional (2010)-, A crueldade de abril, a súa máis recente achega, profunda no tema do mal, un subxénero relacionado coa novela negra, mais baixo outra óptica: o mal gravitando en todos os tecidos da sociedade. É a negrura que forma parte da realidade actual, que xera historias verbo da marxinalidade e sobre a dobrez que levamos dentro. Xa que logo, unha novela sobre a crueldade, como xa se nos advirte no rótulo do libro e que supera sobradamente a literatura detectivesca ou de resolución de enigmas.

A novela, estruturada en tres partes (O amor, A vinganza, O odio), bota a andar coa presentación dos sen teito e cunha breve referencia as súas existencias pasada: Elvira, Fara, O Cata, O Negro. Seres cuxo mundo é un bosque nas tebras, asombrados polo peso das súas nostalxias, que pensan que son unha anomalía, paseadores da tristeza e cun cartón de viño como único consolo. Salientable, sobre todo, o retrato do personaxe feminino, a muller de vinte anos e cuxo desexo de morrer xa lle ven de antigo. Todos eles dormen ou amparan o seu desacougo no Casino, unha casa abandonada. De súpeto, as chamas arrasan coa casa, debido á cobiza predadora.

Dous cadáveres calcinados: o dunha muller e o dun home. Un salto no tempo de varios anos, e un irmán de Elvira ponse a investigar o incendio que semella non concordar coa versión oficial. E a vinganza que pretende descubrir especialmente quen era o home invisible dos tres que mallaron nos que se refuxiaban na casa abandonada e fixeron que ardese, e por que o fixeron, por que montaron a cacería dos sen teito, cuxa morte non conmovera a vinguen.

Malia que Diego Ameixeiras non abandona querenzas detectivescas -neste caso, porén, non se trata dun sabuxo profesional- o enfoque e o  punto de vista son outros: retratar o que somos, o mal, a perversidade humana, pór ao día a cruel demencia da natureza humana; o principio e o horizonte da demencia furiosa da especie, a irrupción da desorde, a ubris, o desenfreo criminal e depredador que en cada momento da Historia sabe adaptarse as súas circunstancias. A embute nas sociedades contemporáneas. E á par, un percorrido polos vieiros daquelas vidas feridas, estragadas, derreadas; as do mundo marxinal e as de aqueles que o habitan fartos e cansados de vivir.

 

Diego Ameixeiras

Velaquí, pois logo,  a razón de que esta novela breve entre con xustiza na nómina, non da novela-enigma, senón na da novela negra que ten como principal obxectivo o retrato crítico da sociedade.   O modo narrativo que emprega Diego Ameixeiras, estéase en capítulos curtos que avivecen o ritmo narrativo, na vontade de nos achegar un galego coloquial, urbano, ateigado de fraseoloxía e xiros da fala corrente. Con saltos no tempo que non supoñen ningún atranco para a lectura, espazos baleiros para que o lector poida construír a súa versión desta historia do mal e do amor murado polo lume. Poesía da crueldade, como se ten escrito, crúa poesía da desesperanza, da indefensión e de derrotas. Por todo isto, A crueldade de abril, malia a súa brevidade, é, na miña estima, a mellor peza narrativa das que  Diego Ameixeiras  leva escrito ata agora.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 7 de xuño de 2018)