Provocadora e entretida

A cea

Herman Koch

Tradución de María Alonso Seisdedos e Antón Vialle

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 321 páxinas

 

 

   Tras acadar un grande éxito en Holanda onde acaparou a tabela dos libros máis vendidos, chega a nosa lingua a tradución deste libro do escritor holandés H. Koch. A cea é unha historia aparentemente sólida, á vez retrato da sociedade actual e cadoiro de dilemas de natureza social e moral. O máis incisivo: ata onde estamos dispostos a chegar para xustificar ás persoas que queremos?

Herman Koch

   Narrada en primeira persoa desde o presente, a trama transcorre durante un longo serán nun restaurante de luxo holandés. Dous irmáns comparten mesa coas súas respectivas mulleres. A primeira parte da novela ten como eixo a idea da cea: a frívola ambientación con desfile de banalidades, de menús que gorenta a xente adiñeirada. Mais cara á metade do libro, o autor dá un xiro radical o seu relato facendo emerxer a razón de ser da cea: determinar o futuro dos seus fillos logo de que estes asasinasen gratuitamente a un indixente. É  entón cando xorden as preguntas cruciais que teñen que ver cos lindes da moralidade, da protección familiar e da responsabilidade dos mesmos pais.

   O escritor holandés é un gran creador de personaxes. Sabe asemade distanciar os tempos, impacientando o lector verbo do que vai suceder. Porén, na novela conviven certos amaños, como unha enfermidade hereditaria, que rompen, ao meu ver, o rigor argumental e baixan o nivel convertendo este texto nun bestseller.

( Testo publicado o día  24 de xaneiro de 2013 no suplemento Faro da Cultura do xornal Faro de Vigo)

A luminosa mirada dos ollos de Isaac

A luminosa mirada dos ollos de Isaac.

Isaac Díaz Pardo. Obra dispersa

Cadernos Ramón Piñeiro (XXIV)

Edición e prólogo: Xosé Ramón Fandiño

Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en humanidades

Santiago de Compostela, 2012, 195 páxinas.

 

   Recibo nestas datas tres publicacións memorialísticas, tres impagables agasallos que ademais de homenaxear a tres grandes persoeiros da nosa cultura, fanme pensar nese rastro que deixamos, esa acertada epígrafe que lle dá título a última novela de Agustín Fernández Paz. Velaí a verdadeira inmortalidade: perdurar nos ollos que nos len ou nas acordanzas dos que nos coñeceron. Agasallos que teñen nome de seu: Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia. O número de outubro-decembro do 2012 da Revista Grial, dedicado en boa parte a lembrar a Carlos Casares nos dez anos do seu pasamento (“Carlos Casares nun pais de palabras”). E finalmente, o número XXIV dos Cadernos Ramón Piñeiro que homenaxea, publicando a súa obra escrita dispersa, a Isaac Diaz Pardo, outra das grandes figuras históricas da nosa cultura desde hai moitos anos. Ocúpome arestora desta publicación do Centro Ramón Piñeiro, dirixida por Luís Alonso Girgado e Ramón López Vázquez, e que con perseveranza está  a recoller certas partes descoñecidas e de difícil acceso do noso patrimonio cultural.

   Con efecto, como escribe Xosé Ramón Fandiño, responsable da edición e do prólogo deste Caderno: “O 5 de xaneiro de 2012 Isaac Díaz Pardo adentrouse para sempre polos  vieiros da saudade. Desapareceu a enxoita figura, pero quédanos o pracenteiro consolo da súa obra e dos seus emprendementos tras 91 anos ao servizo da dignidade humana e da ética por riba de todo”. Iso foi verdadeiramente Isaac Díaz Pardo: un campión da ética, da arte e do emprendemento industrial gobernados por criterios ben afastados das políticas capitalistas de sempre e hoxe hexemónicas.

   O libro homenaxe recompila un presado de artigos e ensaios de Díaz Pardo espallados en revistas ou como prólogos dos seus libros. Deste xeito podemos mergullarnos na vida do intelectual e artista galego e universal a través dos seus propios escritos. A publicación foi, na súa xénese, unha iniciativa da fundación do Pedrón de Ouro. Unhas achegas para o perfil biográfico daquel home, nacido na casa da Tumbona (Rúa das Hortas de Santiago) de Xosé Ramón Fandiño introdúcenos nos perfil vital de Díaz Pardo. Seis breves páxinas biográficas que, porén, nos fan revivir os medos e traxedias da guerra, os alicerces da cerámica industrial, A Magdalena en Arxentina, o Laboratorio das Formas e a derradeira batalla na que Díaz  Pardo, no ano 2006, foi afastado da presidencia das Fábricas de Cerámica do Castro e Sargadelos.

   Noventa e un anos ao servizo da dignidade que podemos revivir en boa medida nas mesmas palabras de Díaz Pardo, mediante esta colectánea de artigos e prólogos que Isaac Díaz Pardo publicou entre 1956 e 2011. O editor reúne os escritos de Díaz Pardo en oito apartados que van desde a declaración  de principios, o relato das vivencias da infancia e da Guerra Civil ata as lembranzas dos seus achegados.

   Polo seu ton, á vez memorialístico, dramático e que deitan luz nos ollos lectores, saliento os artigos do segundo capítulo e nomeadamente o penúltimo: “Testimonio de Isaac Diaz Pardo que contaba entonces menos de 16 años, de los primeros momentos del Alzamiento en Santiago”. Lemos con emotividade, por exemplo, o que escribe  Díaz Pardo: o pai Camilo Díaz Baliño, “paseado” no amencer do día 14 de agosto de 1936 en Palas de Rei,  e el, o seu fillo, sobrevivindo en A Coruña pintando retratos de Franco e Frechas falaxistas nos primeiros meses do ano 1937.

Isaac Díaz Pardo

   Son asemade de grande interese os artigos sobre Sargadelos porque deitan información sobre o proceso de xurdimento e creación do proxecto cultural máis importante feito en Galicia con posterioridade ao ano 1936. E asemade, as achegas de Díaz Pardo sobre Castelao e Luís Seoane.

   Unha coda de Lúis Cochón pecha esta publicación de grande interese para todos os galegos e que xustifica sobradamente a inversión de cartos públicos en algo tan de noso (“alguén do máis noso” son as palabras de L. Cochón), mais con proxeccións na cultura de alén das nosas fronteiras, porque Isaac Díaz Pardo foi un home galego e universal. Aínda o segue a ser neste libro.

“A punta de pistola”, interesante novela serial

A punta de pistola

Fran Alonso

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 141 páxinas.

  

   Nesta novela, A punta de pistola, aposta Fran Alonso pola literatura serial, e faino transformando a realidade en ficción, “unha novela de ficción aparentemente verosímil”, como declara o mesmo autor. Un reto, a súa incursión no xénero folletinesco, de ningunha maneira doado, porque estamos diante dunha caste de literatura que aspira a manter o interese dos lectores co artificio do argumento e coa estratexia editorial da súa publicación diaria nun xornal, axustándose ás bases do certame no que concursou a novela, o XII Premio de Novela por Entregas La Voz de Galicia. Un condicionamento  que actúa sobre todo verbo da estrutura da novela, necesariamente fragmentaria ou milimetrada en canto á extensión de cadanseu  dos seus trinta e un capítulos.

   E abofé que Fran Alonso superou o reto, ao menos segundo o criterio do xurado do devandito Premio. O exercicio de contención, que en efecto conduce á cerna da literatura, obriga a deixar de lado todo aquilo que é secundario para converter en ficción  un suceso real e manter o interese dos lectores mediante un axeitado exercicio de tensión narrativa que medra en cada secuencia, levando ademais a literatura á rúa, a lectores de xornais que quizais non lean libros.

   Vaia por diante, antes de máis,  a miña consideración como lector da escrita de Fran Alonso, tanto nos eidos narrativos como na poesía e nas reportaxes xornalísticas. Fran Alonso, especialmente na súa narrativa, sabe mergullarse nalgunha da doenzas e lacerías máis abraiantes da sociedade actual. E nalgunha das súas novelas faino dun xeito atípico e orixinal, botando man de tramas novidosas (o mundo dos camioneiros, os territorios da loucura, o illamento social…). E asemade por medio de canles narrativas pouco “ortodoxas” ou novidosas, como tal, no seu libro de relatos Males de cabeza. Endalí que con razón a obra de ficción de Fran Alonso teña sido etiquetada como a dun visitante ocasional da narrativa metaficcional que renega de categorías narratolóxicas canónicas como a do narrador e a do personaxe.

   Non ten lugar tal desviación das pautas canónicas nesta súa novela por entregas que é, porén, moi coherente co seu macrotexto, de xeito especial co mundo do traballo do camión da súa primeira novela, Trailer (1991). Este cronista conmocionado das fendas da posmodernidade, agasállanos en efecto cunha novela serial relevante, que non desmerece, ao meu ver, do resto da súa obra narrativa, e convértese, na miña particular estima, nunha das pezas máis logradas do xa amentado certame literario.

   Saliento entre os seus materias diexéticos e elementos  construtivos o que sigue. A habelencia do autor, capaz de artellar nun relato varios fíos narrativos que corren como secuencias paralelas e contrapostas. Dúas principais e outras dúas secundarias. En primeiro lugar o deambular sen rumbo e a aloucada e frenética fuxida dunha parella marxinal e fracasada que secuestra os seus propios fillos dun centro de acollida familiar, trasunto literario dun feito real acontecido hai anos en Vigo. O seu contrapunto é o relato da afouteza dunha moza de arestora que dirixe un negocio de transportes e conduce ela mesma un camión a semellanza de Celia Rivas (un dos fíos secundarios), a primeira muller galega que se puxo ao volante dun camión a comezos dos anos trinta do pasado século, homenaxeada nas moitas referencias que lle fai esta camioneira de hoxe que se sinte retratada no espello da coraxosa camioneira de Calvoca (Fisterra). Finalmente, a atoleirada historia de amor, ou mellor dito de sexo, entre unha adolescente e un camioneiro moito maior ca rapaza. O escritor amalgama perfectamente estas liñas narrativas en secuencias paralelas, ás que fai converxer con verosimilitude no desenlace do relato.

   Engádase a todo isto  a acuidade con que se reflicten os modos de vida no mundo de hoxe, en distintos tipos de persoas e ambientes sociais. Un verdadeiro rodopío de intemperies vitais, a desestruturación familiar, o protagonismo feminino coraxoso e autónomo.

Fran Alonso

   Secasí, novela na que predomina a acción, ateigada de planos cinematográficos, de referencias ás modernas tecnoloxías, con algunha chiscadela a personaxes do macrotexto do autor. Poño por caso, esa señora Lola que fai tortillas no seu bar (páxina 22).

   Apunto no debe do relato de Fran Alonso algunha pequena disonancia: non semella moi verosímil e realista redactar unha tese de doutoramento sen deixar de conducir un camión. Unha pequena eiva que non hipoteca a boa feitura desta peza narrativa moi atractiva tanto para o lectorado adulto como para o xuvenil, artellada coa estética e a lingua deste convulso mundo de hoxe e cuxo eficaz desenvolvemento narrativo anula as distancias que median entre as chamadas baixa e alta literatura.

O despece da cova, versos como dardos de Medos Romero

A ansia do lóstrego

Medos Romero

Follas Novas Edicións, Santiago de Compostela, 2012, 67 páxinas.

 

   Doce anos despois de perderme, no sentido máis positivo desta palabra, gorentando aqueles minirrelatos  do seu debut narrativo (Dubido se matei a Lena) achégome á última entrega poética de Medos Romero, A ansia do lóstrego, en fermosa edición de Libros da Frouma de Follas Novas Edicións. Aqueles relatos erguidos cunha narrativa aberta, de estruturación fragmentaria, ateigados de mensaxes implícitas verbo, sobre todo, da condición humana  (dos seus medos negros, desazóns, das nosas feblezas, das teas de araña que amalloan o noso ser), trocan arestora a súa feitura, mais non o seu mandado. Porque a mensaxe diríxese agora contra as desfeitas que ese “homo sapiens sapiens” está  a facer no seu entorno.

   Se o lector olla a autopoética desta muller “vital e enérxica”, que empezou serodiamente a escribir, entenderá que estes poemas eran necesarios nunha persoa que medrou “entre bidueiros e carballos, cun monte malva de queirogas e toxos en flor que hoxe se vai convertendo pouco apouco en eucaliptal”. E así, xaora, xorde o verso, esta balloada de versos, metonimia simbólica, alegación e denuncia do espolio do noso medio e dos recursos naturais. Con palabras líricas os poemas de Medos Romero mergúllannos desde unha postura, á vez melancólica e crítica, na orxía indescritible  que a civilización occidental, en nome dunha exclusiva razón económica, está  a facer co noso medio natural.

   A ansia do lóstrego é, xa logo, un gran fresco sentimental e amacelado  daquel mundo que a voz poética lembra de cativa (“ouveo dos lobos ao lonxe, os medeiros grandes, as merendas das cinco nos cómaros”), agora engulido pola cobiza insaciable dunha economía capitalista, apoiada de xeito omnipotente na moderna tecnoloxía. Endalí que soñe a poeta co “poder das escavadoras rabuñando vilmente as paredes da casa, /  os recordos máis íntimos, a nosa tribo expulsada”. E rexurda “á ferida inerte dun novo territorio / amplo na súa cicatriz profundo / morto en sinal da técnica e do espanto”. Velaí “o esqueleto da grande proeza industrial…omnipresente e poderoso” conclúe no seguinte poema Medos Romero. E nós, abandonados a frenética destrución, “admitimos o despece da cova, con todo o seu letal / derrubamento”.

Medos Romero

   Segundo avanza a escrita medra a potencia do berro de dor e de acusación e denuncia, nomeadamente cando a voz poética se achega ás dentadas que nos nosos días impón o xigante insaciable sobre o ser humano, convertido en man de obra barata. Diante deses anos  “engulidos pola ansia do lóstrego”, só fica un reduto: “a memoria da patria, o enxalzamento de vellas batallas, a forza do amor”.

   Os versos de Medos Romero deitan luz sobre o mundo de hoxe e o perigoso camiño escollido pola especie dominadora da terra. Poemas indómitos, xa logo, escritos desde  a vitalidade feminina, herdeira de raza forte. Poemas de queixa e de loita, de ousadía reivindicativa, mais moi afastados daquel prosaísmo  de orientación social de hai varias décadas. Un eu lírico que se manifesta con sinxeleza, pero non orfo de metáforas. E escribe con palabras de liberdade, revoltosas, que nos achegan tamén aos saberes, arelas e querenzas da nosa tribo, malia o desvergoñado desfalcamento que está a sufrir.

Jasper Gwyn copista de xente

Mr. Gwyn

Alessandro Baricco

Tradución de Carlos Acevedo

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 185 páxinas.

 

    Traducido hai apenas unhas semanas a varias linguas peninsulares (ao galego por Galaxia, ao español por Anagrama e ao catalán por La Magrana), temos a oportunidade de enmeigarnos coa última novela, Mr. Gwyn, un texto cristalino e transparente, do escritor italiano Alessandro Baricco. Despois de dar a luz Seda e Emaús, cunha escritura “severa e angulosa”, Baricco, un dos mellores estilistas actuais (nel a  escritura é vocación, non profesión e ai quen afirma que non se pode escribir máis bonito do que o fai Baricco), agasállanos en Mr Gwyn cun “thriller poético”, unha novela metaliteraria sobre o oficio de escribir e eses xestos que de socato fan que un libro, unha fermosa historia empece a ter vida. Por iso cómpre ler a Baricco paseniñamente, gorentando cada palabra que lemos, na soidade, dispostos a mergullarnos nunha escritura de cristal.

   E abofé que Mr. Gwyn non é unha excepción, porque é un libro onde un escritor semella querer cambiar de profesión, deixar de escribir libros, mais non para esquecer a escritura, senón para crer e crear a maxia. O máis sorprendente deste libro é que Baricco, desde unha proposta  claramente metanarrativa, é quen de somerxernos  no corazón da maxia, do asombro, na cerna da fermosura, escribindo unha historia moi inxel, case que infantil e irreal a primeira vista, pero que chega a atraparnos coas poutas da intriga.

   Unha historia iloxicamente doada que cómpre inserila dentro da corrente da metanarrativa, como xa apuntei. Jasper Gwyn é un autor de éxito que despois da terceira novela decidide deixar de escribir libros porque se decata de que iso non lle acaía ben. Fai unha lista que publica nun xornal inglés de cincuenta e dúas cousas que non quere volver facer xamais. A cincuenta e dúas é precisamente esa: non volver escribir libros. Pero ao pouco tempo bota en falta o xesto de escribir. E venlle á cabeza a idea dun posible oficio: ser copista, non de actas notariais, copista de persoas, escribir retratos de persoas. A partir de aquí, sen saber moi ben cómo facelo e contando coa complicidade dunha rapaza bolseira, empeza a exercer o traballo inventado.

   Será entón cando comece o insólito: o desenvolvemento dunha historia que nos vai fascinando pouco a pouco. Homes e mulleres pasan trinta e dous días pousando para el. É aquí cando a novela se incrusta claramente na metanarrativa. Alessandro Baricco non só reflexiona sobre o proceso da escritura en xeral e  verbo das distintas perspectivas desde as que se pode facer unha tematización do acto da escritura, unha idea eixo da posnarrativa, senón que mesmo lle amosa ao lector o taller do escritor ata nos seus nimios detalles: o local, as luces, a música e paseniñamente imos comprendendo cómo escribe este home indo máis alá da regra. Velaí o seu segredo que lle permite escribir relatos marabillosos de xente moi dispar, porque Mr. Gwyn  retrataba a xente escribindo escenas, anacos de historias, pois que el acreditaba no feito de que non somos personaxes, somos historias, páxinas de libros que ninguén escribiu xamais.

   A novela afonda asemade no misterio dos ritos da experiencia que poden conducir, como tal, a unha muller espida e sentada nunha cadeira, a deixarse mirar por un home louco, sendo capaz de reordenar esa experiencia ata transformala nun refuxio para os dous, no que, sen a mediación das palabras, ao final xurda o desexo de algo físico, da eliminación do distanciamento.

Alessandro Baricco

   O desenlace do libro, fermoso e sorprendente -un verdadeiro proceso de investigación-, fainos pensar neses contornos irreais tan queridos por Baricco. Ao final o escritor nunca deixa de selo. Soamente cambia de perspectiva. Troca o arduo traballo da inspiración e deixa levarse pola maxia, como xa apuntei. Endalí, lémbranos o escritor, que hai moitos retratos ocultos circulando polo mundo adiante, cosidos secretamente ás páxinas de libros.

   Narrada cun estilo moi persoal que non se fai “insoportablemente naif” como din os seus críticos, Mr. Gwyn non só é metaliteratura sobre o oficio de escribir, senón unha historia, quizais imposible, pero non por iso menos fascinante.

Hóspede perpetuo no hospital

 

O curioso mundo das persoas normais

Xosé Monteagudo

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 131 páxinas.

  Non é a primeira vez que Xosé Monteagudo ficcionaliza feitos e acontecementos reais. Lembro, como tal, a súa novela Un tipo listo (Galaxia, 2009), na que narra desde o territorio da ficción o enorme calote financeiro  producido nunha sucursal dun banco de Vigo, atribuído ao director da mesma, Pepe do Banco Pastor. Recunca arestora con esta novela breve, O curioso mundo las persoas normais, inspirada asemade nun caso real: a vida dopaciente do cuarto 415 do Hospital Provincial de Pontevedra, Agapito Pazos, falecido no ano 2010, logo de pasar setenta e sete anos nesas dependencias, tras serlles detectado, cando foi abandonado con apenas dous anos, alá polos anos trinta, un certo atraso mental e espiña bífida, que o convertían nun discapacitado.

 Da noticia xornalística entón publicada, xorde a cerna desta historia que, porén, non é a biografía deste paciente perpetuo, senón unha verdadeira ficción contada desde un peculiar punto de vista do autor, froito todo dun verdadeiro acto creativo, se ben o paciente real (Agapito Pazos) e o personaxe da novela comparten certos trazos (o medo ás gaivotas e a saída fóra das paredes do Hospital durante un fin de semana). Todo o demais, sobre todo a visión do mundo real que ten o personaxe de Xosé Monteagudo, é froito do seu maxín.

O gran reto para o escritor foi sen dúbida atopar a perspectiva axeitada para contar unha historia dun personaxe que non se move do escenario das catro paredes dun cuarto hospitalario, sen resultar o seu relato unha historia insufrible, sen aburrir ao lector. E atopouna o escritor facendo desfilar a través dos ollos do seu personaxe unha boa parte da historia do século XX, sen excluír  a Guerra Civil. Endalí que o personaxe da novela ingresa no centro hospitalario, non no ano 1933 con dous anos como Agapito Pazos, senón un pouco antes para dotalo de capacidade de percibir a través de voces vicarias o acontecido no ano 36.

   Resulta lexítimo cuestionarse se o personaxe novelesco pode ter unha perspectiva histórica verbo do que acontece extra muros do seu cuarto hopistalario e do que soamente ten noticia a través de persoas interpostas: o que lle contan médicos, coidadores, , os outros doentes, os seus familiares Ou o que capta por veces a través de murmurios ou medias palabras, percibidas desde o seu retraso mental e sen ningún referente obxectivo real, e sobre todo sen coñecer o significado das palabras, de palabras como felicidade, amor, honor…

Mais o autor sae airoso desta situación e, a través de informacións que ha de completar o lector, permítenos presenciar ou adiviñar a evolución de Galicia (A Guerra Civil, os medos da represión franquista que se ceba no doutor que o atende ao que lle deron matarile (palabra que el obviamente non entende), os fuxidos no monte, a “sabedoría” de non preguntar que observa nalgunha xente do mundo de fóra, certas sinais de cambio na transición  democrática… Así como a captación parcial que o paciente vai tendo do mundo de fóra.

   É aquí onde Xosé Monteagudo converte os receptores do seu protagonista nunha ollada crúa, a vez inocente e irónica, que non entende o funcionamento e o falso proceder das persoas normais (“a segunda cara que non se percibía a simple vista e que a miúdo contradicía o que el entendera de primeiras”, páxina 31).

Á marxe pois da vida exterior, alleo mesmo á vida administrativa ata os seus últimos anos, o protagonista constrúe no seu cuarto hospitalario o seu propio espazo vital, no que se sente  cómodo e satisfeito, aínda que nun intre  soñe co amor dunha enfermeira. E sobre todo chega á conclusión de que o mundo de fóra é ben curioso e funciona baixo unhas regras que non entende o seu cerebro.

 

Xosé Monteagudo

Xosé Monteagudo achéganos ao punto de vista deste paciente perpetuo e faino por medio dun narrador en terceira persoa por mor da discapacidade mental do seu protagonista. Narra ademais dun xeito verosimil, sinxelo, á vez tenro e desacougante, con pingas de humor, facendo que abrolle na mente lectora paradoxalmente unha visión crítica do que coñecemos como sociedade normal, ollada desde a perspectiva da persoa eivada, privada do mundo e mesmo de desexos e que, con todo, semella ter vivido feliz malia a súa absoluta vulnerabilidade.

 

A enmeigante historia da Estrela de Oriente

A Estrela de Oriente

Unha historia dos Reis Magos

Pemón Bouzas

Ilustracións de Marcos Calo

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 63 páxinas.

 

 

   A literatura que todo o aproveita, nunca deixou de lado o tema natalicio para fornecer de substancia os seus mananciais creativos. No Nadal, os membros das culturas de xerme cristián satisfacemos esa necesidade que forma parte do noso ser como humanos de beber soños, como diría Álvaro Cunqueiro, ou de ateigar o noso imaxinal con fantasías de colorido nunha época senlleira do ano, tanto para os cativos como para os adultos. Na nosa terra, igual que noutras partes do mundo, existe unha tradición oral de noso, relacionada co Nadal que se manifesta en contos, panxoliñas, romances, cantos de reis, aceptados pola meirande parte da xente, para alén das súas crenzas relixiosas. Unha tradición oral vertida en obras de creación escrita por escritores clásicos galegos como Armando Cotarelo Valledor, Otero Pedrayo, Manuel Rivas e máis recentemente, no ano 2011, Antonio Reigosa. Edicións Xerais acostuma agasallarnos cada ano coa publicación dunha ficción relacionada co tema natalicio. Desta volta o agasallo é este fermoso libro verbo dun dos grandes mitos da cultura de Occidente: unha historia dos Reis Magos da autoría do xornalista e escritor Pemón Bouzas, que, dunha forma moi orixinal, renova unha historia contada mil veces e inserida pola nosa cultura nas ilusións dos máis pequenos.

   Pemón Bouzas, logo de moito investigar, escribe A estrela de Oriente, para contarlles aos nenos quén son os Reis Magos sen rachar as súas ilusións e transmitindo asemade unha mensaxe aos que xa medraron. Unha historia multicultural, xa que cada un destes personaxes máxicos proveñen de xeografías distintas e moi afastadas: un deles chega das altas montañas de Oriente; outro é o príncipe das tribos do sur, onde se agachan os mananciais do Nilo, e o terceiro é un druída das nacións celtas do norte.

   Son os tres Reis Magos deste excelente conto de Pemón Bouzas, que , acompañados polo pequeno Aziz, seguen a Estrela de Oriente na súa peregrinación  cara Belén. Tres culturas distintas, amalgamadas, para alén das orixes étnicas, na procura dunha utopía.

Pemón Bouzas

   Un bo soporte estilístico do que fai uso o autor, sérvelle a Pemón Bouzas non só para transmitir de xeito renovado e luminoso unha historia da que podemos gorentar cativos e adultos, senón tamén, e sobre todo, para facer agromar e transmitir valores como a solidariedade, a interculturalidade, o respecto entre os seres humanos sexa cal for a cor da súa pel.

   Nesta véspera da noite dos Reis Magos deixémonos guiar por esta Estrela de Oriente, pola aventura recollida nela, pola literatura amable que ergue Pemón Bouzas, sen caer porén no sentimentalismo, escrita non só coa tinta das emocións e da fantasía. Literatura transitada polo abalo das emocións e mola maxia dos mitos, capaz ademais de transmitir aqueles valores fundamentais dos que está orfo o mundo de hoxe.

“A noite branca”, ceibando e enfiando lembranzas dun mundo convulso

A noite branca

Francisco X. Fernández Naval

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 415 páxinas.

 

    Non deixa de chamar a atención que o tema da División Azul, non demasiado frecuentado polas distintas narrativas españolas, teña coincido na fin do ano 2012 con cadansúa novela en español e en galego, que teñen como pano de fondo á División militar que o réxime franquista enviou a Rusia para axudar aos nazis. Estoume a referir á novela Me hallará la muerte de Juan Manuel de Prada e A noite branca de Francisco X. Fernández Naval. Porén, máis alá da coincidencia temporal e espacial, as dúas propostas difiren, como é natural, na súa trama, desenvolvemento, tratamento e importancia desa circunstancia que foi o alistamento na División Azul de personaxes importantes de ambas as dúas novelas.

   A noite branca, a novela que hoxe comento é un exercicio de memoria familiar que correu por boa parte do século XX, provocado por unha caixa de marmelo. Nesa caixa unha tía do autor gardaba un monllo de fotos e cartas escritas por un voluntario da División Azul desde a fronte rusa. A lectura desas cartas, confesa o escritor, fixo que un dos protagonistas do relato, Maria Luisa, empezara a medrar como se fose un personaxe dunha lámpada marabillosa. Velaquí a orixe desta novela que o autor recoñece que é o proxecto máis importante, tanto a nivel literario como vital, no que se ten mergullado ata o punto de que nos meses de marzo e abril de 2011 reproduciu o itinerario que levou os divisionarios galegos anta a fronte rusa en Novogord, na ribeira do río Volchov.

   Mais o protagonismo da novela non recae unicamente no voluntario da División Azul do barrio ourensán de A Ponte, ao que uns falanxistas de Ourense lle meten na cabeza a idea de se alistar na División Azul, e que recorre Europa, loita en Rusia e é repatriado en agosto de1942. Anovela, ás avesas, está construída  desde os resóns de catro voces: as cartas gardadas na caixa de marmelo escritas polo divisionario ourensán que ocultan más do que din; a historia do grupo divisionario ourensán desde que os seus membros se inscriben na División Azul ata os combates nas xeadas estepas rusas; os monólogos da tía María Luísa, unha muller libre que ceiba e enfía lembranzas e repasa así a súa vida en Galicia, en Cuba e de novo en Ourense. Finalmente a voz dun escritor -alter ego do autor- que investiga, recolle e analiza a información  e persegue as lembranzas entre familiares e amigos, moitos deles, personaxes reais vivos que aparecen na novela.

   Xa que logo, na novela están presentes os escenarios cos que está vencellada esa familia: a emigración a Cuba, onde nace Alfredo, o soldado das cartas, fillo de María Luísa pero non do seu home; os lugares da ribeira do Miño, o barrio da Ponte, Oira, Ponte Canedo, Rivela, Ourense… territorios que xa  foran protagonistas na primeira novela de F. Fernández Naval, O bosque das Antas. E finalmente a xeografía dunha Europa en guerra desde a fronte do río Volchov ata Riga onde, ferido, convalece o soldado Alfredo: as noites brancas dos territorios bálticos no verán e a perpetua noite branca que os expedicionarios galegos viviron en Rusia coa chegada do inverno.

   F. Fernández Naval narra con obxectividade  e sen maniqueísmos  os avatares dos españois en Rusia, Aqueles homes viviron experiencias extremas que no reflicten as cartas atopadas na caixa de marmelo; morreron milleiros deles nas accións bélicas ou conxelados e comestos polos piollos e malia ser homes sen soños, coma pantasmas  (así os vían os rusos) e participar nunha aventura convertida en naufraxio, a súa coraxe e valentía nunca foron posto en cuestión.

Francisco X. Fernández Naval

   Con todo, a novela é sobre todo un relato da intrahistoria familiar, reconstruída a través dos monólogos de María Luísa -a súa personalidade aterraplena todos o relato- que repasa a súa vida contándolla a dúas amigas. Ela é a gran protagonista desta novela. O seu recendo e o seu desexo de escribir son unha mostra do xenio que habitaba na caixa das cartas e que aluma esta historia na que se mesturan memoria e esquecemento. Malia pois que existiron os personaxes e de que todo aconteceu, a historia de María Luída e a do seu fillo Alfredo, en Ourense, en Cuba ou en Rusia é ficción, unha reconstrución feita desde a memoria, o esquecemento e a investigación, con abondas doses de fabulación.