O AMANTE DE CHOLEN

O amante

Marguerite Duras

Traducción de Oriana Méndez

Kalandraka Editora (Faktoria  K Narrativa), Pontevedra, 2020, 109 páxinas.

 

Foi algo que semella rachar coas leis la lóxica dos sistemas literarios. Marguerite Duras obtivo en 1984 o Premio Gongourt cun libro moi breve e que posiblemente non é a súa mellor novela L’Amant, escrito soamente en catro meses e inspirado nunha serie de fotografías familiares da su adolescencia e xuventude. A novela foi considerada como unha novela autobiográfica, cando en realidade é unha biografía, aínda que a crítica comete un erro ao centrase demasiado no carácter autobiográfico. Mais a autora nunca revelou  o que había de realidade e ficción na súa obra. Agachou datos  moi relevantes na temática da peza: a relación sexual entre unha adolescente de catorce anos e un mozo de vinte e seis na Indochina de entre guerras. Hoxe sabemos que esa rapariga era a propia Marguerite Duras, e o mozo, o fillo dun millonario chinés.

Xa que logo, os dous protagonistas da trama existiron na realidade. No anos 1984, data na que Marguerite Duras escribiu esta  historia acababa de saír dunha cura de desintoxicación alcohólica. A súa ollada, ao escribir sobre aquela nena e verbo daquela historia, non superada da súa infancia, é dunha pureza total. Non é posible imaxinar intencións perversas no mozo millonario que cada día espera a súa amante á saída do colexio. E a súa caste de virxindade escritural revélase xa na prosa delicada e poética con que está escrita a novela, porque, malia o forte erotismo que encerran as páxinas da novela, este non se alicerza na descrición de escenas sexuais, senón no ambiente opresivo, corrupto e enfermizo no que se desenvolve a infancia e adolescencia da rapariga. O sexo foi para ela unha caste de válvula de escape fronte aos problemas familiares que soportaba na súa familia. Apenas coñeceu o pai falecido dunha enfermidade; e a nai era unha muller desnortada, esgotada mentalmente e vencellada ao fillo maior polo complexo de Edipo, que a incapacitaba para non o compracer, esquecéndose do resto da familia.

A única saída da rapariga era soñar nun mundo afastado  do ambiente familiar e ensumirse noutro ambiente definido pola delicadeza do amante chinés, na súa paciencia de home namorado e no misterio da espera..

Na trama non fai acto de presenza a protagonista nin con nome nin con apelidos. Emporiso, sabemos que ela, Margariete Duras  é a que nos estamos mergullando na súa vida. Só sabemos que estamos en 1925. Unha voz en terceira persoa fainos saber que unha rapaza de apenas quince anos, aínda co peito de nena, e de familia na miseria, está facendo unha viaxe no traxecto que atravesa o delta do Mekong. Regresa das  vacacións que pasara nun fogar da familia na provincia de Dong Thap. E vén de volta ao colexio a Saigón. A nai quere que faga as oposicións de matemáticas, pero ela o que pretende é escribir. Mentres se atopa na ponte da embarcación, atrae a atención dun mozo de vinte e sete anos, de orixe chinés, fillo e herdeiro dun importante home de negocios. Inicia a conversación coa repariga, e, a o desembarcar, proponlle acompañala no seu automóbil. Ela acepta  e lévaa á cidade, ao ingreso co colexio. A rapaza é filla dunha viúva  cuxas circunstancias xa revelei. A partir daquel momento, a rapaza nunca fará a viaxe no autocar  para os indíxenas. Terá unha limusina esperando sempre por ela. Cenará con chinés nos locais máis elegantes. Ela sabe que o mozo chinés está a súa mercede. Sabe tamén que, en diante a nai non deberá coñecer nada do que suceda. Na rapaza xurde o desexo, cando el llelo pediu. E a dor transfórmase en pracer. E a nena decátase de que o desexa. Farano unha e outra vez.

Así comeza unha relación que a rapaza pretende crer que é soamente sexual e de interese. Empeza mesmo a facerse pagar, como se fose unha prostituta, e leva diñeiro á casa. A nai e o irmán maior pretenden aproveitarse, ata que o pai do mozo chinés se entremete desaprobando a relación. Soamente moito máis tarde, a adolescente recoñecerá o seus propios sentimentos, a profundidade e a sinceridade do seu amor cara aquel mozo de ollos esquizados, porque non tiña a enerxía de amar máis alá do medo,  e o seu pai  non lle permitiu vivir a súa quenda, esa loucura de amor pola rapariga branca, convertida na muller que lle servía pracer ao amante de Cholén.

 

 

 

Quizais, malia algún salto temporal sen moito sentido o que provoca unha novela un pouco dislocada, o cero é que  Marguerite Duras, escribiu un libro único que fala a través das pausas, a través dos pequenos cadros e secuencias, dos detalles e imaxes. O que pretende explicar nesa novela é a necesidade de  contar, a obriga da escritura.

Autora atópase atada á narración para indagar en si mesma, para darlle unha ollada a súa personalidade de personaxe que se vai formando a través da canle da adolescencia. Moito máis que dunha historia de amor na vida dun adolescente, do que fala a autora é doutras cousas. En primeiro lugar do desexo de dar e de  recibir amor grazas a un home “prohibido” naquel tempo por ser chinés, por ser rico, por non ser europeo. É a vontade de sentirse dona de si mesma e ao mesmo tempo unha nena. E todo o territorio de Indochina, as planicies de lama e arroz, a forza da auga do río Mekong que avanza sen pausa cara ao Pacífico.

¿SHOSTAKÓVICH, UN TANATÓFOBO?

O ruído do tempo

Julian Barnes

Tradución de Moisés Barcia

Rinoceronte Editora, Cangas do Morrazo, 2020, 192 páginas.

 

Unha das tendencias -mesmo se podería falar de subxéneros- máis frecuentes na narrativa contemporánea é aquela na que os narradores novelan a vida, ou algúns dos seus episodios, doutros escritores, e en xeral de persoiros que teñen destacado  en algunha faceta intelectual, incluídas as artes. Teno feito acreditados narradores do noso tempo coo J.M Coetzee, Philip Roth, Saul Bellow, Alan Hallinghurst, Kate Mose, Günter Grass, Raymond Carver ou Elena Poniatowska. Julian Barnes serviuse de un episodio amoroso da vida de Ivan Turgueniev para escribir un dos mellores relatos do libro A mesa limón.Faino de novo e o protagonista é un dos grandes compositores do pasado século Dmitri Shostakóvich.

O novelista inglés, unha das grandes revelacións da súa xeración, permítenos, en efecto, deleitarnos e á vez sufrir, co biografía novelada de Dmitri Dimitrévich Shostakóvich (San Petesburgo, 1906-Moscú 1975), na que abrollan como poucas veces o teñen feito, as colisións entre a arte e o Poder. Barnes aprópiase nesta novela do rótulo, “o ruído do tempo”, tirado das memorias de Ósip Mandelstan, o poeta que sufriu nas súas carnes e na súa alma a ferocidade irracional e desapiadada do réxime stalinista, e que, porén, resistiu heroicamente ata ser eliminado. Shostakóvich, pola contra morreu de maneira tranquila nun hospital moscovita, ateigado de honores como unha gamba en salsa rosa, repite Julian Barnes en varias ocasións.

Un verso dun poema de Shakespeare  (“E a arte amordazada pola autoridade”) e unha estrofa de Evtushenko que describía de forma intelixente cómo discorren as vidas baixo o Poder ( “En tempos de Galileo había outro  científico / non  máis parvo ca Galileo / Sabía moi ben que a terra xiraba, / pero tamén tiña unha familia que alimentar ” (páxinas 159-160), reflicten, ao menos de xeito aproximado, as complexidades da vida dun artista, dun grande músico baixo a tiranía. Julian Barnes pretende amosarnos esas complexidades: que non era doado ser covarde baixo as botas da tiranía. E faino mediante a recreación ficcional de tres episodios da vida de Shostakóvich. Tres calas ficcionales, mais cimentadas en feitos reais e documentados, unidas polo fío cronolóxico da vida do compositor, se ben con numerosos saltos no tempo e amalgamando os feitos internos dunha personalidade complexa e comida polo medo, dotada de grande sensibilidade musical, co circuíto familiar do protagonista e os intereses e caprichos do Poder totalitario.

 

                   Dmitri Shostakóvich

 

Estas colisións entre arte e Poder comezan o 26 de xaneiro de 1963. O punto de partida foi, sen dúbida a propia fama de neno prodixio que, aos dezanove anos asombrara o mundo coa Sinfonía nº. 1 en fa menor. Pero ese día de xaneiro de 1936 recibe a consigna de asistir a unha representación da súa ópera Lady Macbeth de Mtsenk no teatro Bolshoi de Moscú. A ópera estaba a ser un gran éxito tanto a nivel doméstico como internacional. Estarán presentes os camaradas Mólotov, Mikoyán, Zdánov, e tamén o grande Timoneiro, o camarada Stalin, agochado detrás dunha cortina. Aos dous días, unha editorial de Pravda (“Bulla no canto de música”) condena a ópera, acusándoa de formalismo, snobismo, anti popular, pornofonía, decadente, contrarrevolucionaria. Sospeitase que o autor do artigo puido ser o mesmo Stalin. A música da ópera de Shostakóvich fixera ladrar  aos cans maiores, e cando iso acontece, na Rusia de Satalin equivale a un rápido fusilamento. A única acción posible que lle quedaba a Shostakóvich, era abxurar dos seus erros, desculparse publicamente e mergullarse na música folclórica, a que lle gusta as masas. Non se desculpará, pero o Poder que nunca está ocioso, consegue igualmente que endereite a súa traxectoria. Terá que convivir co medo xeado que lle fai pasar as noites cunha maleta diante do ascensor, para lles aforrar os seis seres queridos o espectáculo da súa detención.

Con todo, o seu destino, polo momento semellaba seguir vivo. En 1937 escribe e estrea a súa Quinta Sinfonía, conservadora desde o punto de vista musical. E a apoteose final, optimista en opinión do réxime (alegría forzada e irónica para moitos intérpretes) deu comezo á súa reconciliación cos gobernantes.

Na segunda sondaxe reconstrúense algúns momentos da viaxe de Shostakóvich a Nova York, como un dos representantes da Unión Soviética, para participar no Congreso Cultural e Científico da Paz Mundial. Fixo a viaxe a Nova York malia a súa resistencia inicial, porque Stalin quería que fose. Na cidade, esperaba coñecer a Stravinski , cuxa música sempre admirara. Mais Nova York significou a máis dura humillación e a vergoña moral máis intensa para Shostakóvich. Nos discursos escritos por outros, mais lidos por el, condenaba a todos os músicos que acreditaban na doutrina  da arte pola arte. E era o  seu admirado Stavisnski o paradigma máis evidente desa perversión. Endalí que no seu interior, Shostakóvich sentiuse inundado pola vergoña e o desprezo cara a si mesmo.

Na terceira cala, Shostakóvich viaxa con cara angustiada na parte traseira do seu coche. Un Poveda. Non le permitiran cumprir o soño de adquirir un Mercedes. O terror tiña durado outros cinco anos, nos que seguía levando amuletos de allo para sobrevivir. Pero Stalin morreu, se ben c seu falecemento e con Nikita Khrushchov como Primeiro Secretario, o Poder non desapareceu; soamente se limitou a mudar de face. Pero Dmitri Shostakóvich xa lle pagara ao Cesar  e o  Cesar, en compensación, non fora ingrato: tres ordes de Lenin e seis Premios Stalin. Poren aquí cometeu outro gran erro. No canto das antigas ordes, agora había suxestións. Por iso mesmo, as súas relacións co poder tornaranse máis perigosas para a alma xa que medían a magnitude da súa covardía. Verase na obriga de aceptar a Presidencia da Unión de Compositores da Federación Rusa a facerse membro do partido comunista, algo que sempre conseguira evitar. Era a forma de lle reclamar a alma, agora que xa pasara o gran medo e a súa vida non corría perigo. Someteuse coma un moribundo se dá por vencido diante do sacerdote que o absolve.

Tense escrito que Jualian Barnes decantouse polo bando equivocado; é dicir, a favor de Shostakovik. Pero no é exacto porque Barnes admite a covardía do compositor. Por exemplo cando asigna o impreso de afiliación ao Partido Comunista, sendo consciente de que lle arrebataban a alma. Aplaude os discursos dos membros do Partido, pero a verdade é que non os escoitaba. Asigna os artigos do Pravda que, no seu nome escribiran outros, sen sequera lelos. Asignou así mesmo  unha inmunda carta contra Solzhenistsyn, malia a admiración que sentía polo novelista. Anos máis tarde asignará outra contra Sájarov. Segundo Barnes, cando dicir a verdade e obrar en consecuencia conduce á morte inmediata, cumpría disfrazala. E para Shostakóvich o disfrace da verdade era a ironía. O tirano non ten oído fino para escoitar a ironía y, por outra parte, imita a xerga do Poder. A ironía podía protexer a súa música, a arte da súa música que pervive e se escoita por riba do ruído do tempo. O problema é que na meirande parte das ocasións, nin sequera os seus amigos eran capaces de captar esa tonalidade irónica.

 

                        Julian Barnes

 

 

Sexa como for, Barnes non deixa de amosar unha certa compaixón polo terrible drama vivido por Shostakóvich. Nun pais como a Unión Soviética onde era imposible dicir a verdade e seguir vivindo, non só o persoeiro declarado inimigo do Estado, senón todo o seu entorno, a súa familia, os seus amigos…todos están contaminados. Para salvar os que amaba, non había elección, non existían posibilidades de evitar a corrupción moral, a non ser que un tivese madeira de heroe. Mais o heroísmo é un xesto de grandeza, non un imperativo ético.

Quizais Shostakóvich foi un tanatófobo, un obsesionado pola morte, como tamén é Jilian Barnes. “Envéxeo” díxolle a familia do seu amigo Solomon Mijoels, asasinado por orden de Stalin, porque a súa propia experiencia vital era un fiel testemuño de que a morte era preferible a un terror interminable.

Prosa evocativa, introspectiva y discontinua, con certos acentos líricos para narrar e facernos tomar conciencia da difícil e aterradora convivencia dun artista cuxo credo é darlle á o que é da arte nun estado exterminador.

A NANA FIDELIA TIÑA O RITMO NAS TETAS

As miñas nanas negras

Amalia Lú Posso Figueroa

Tradución de Isaac Xubín

Kalandraka Editora, Pontevedra, 2019, 184 páxinas.

 

Grazas a excelente tradución ao galego de Isaac Xubín podemos ler na lingua de noso Vean, ve mi nanas negras, y viaxar cos  ritmos de Amalia Lú Posso Figueroa ás terras chocanas, na Colombia que mira ao Pacífico; e  toparnos, quilómetros máis abaixo co Bulevar do Ron en Buenaventura (Departamento del Valle del Cauca), ese lugar desolado coa rapazada negra a revoar. Mais xa Antón Avilés de Taramancos en  Nova Crónica das Indias observara  que de noite a música transforma aquel curral fedorento nun escenario de fantasías. Xente variada no Bulevar do Ron. Mariñeiros de todos os navíos ancorados no porto. Contrabando, droga, mafia negra, mafia branca. Mullerío. Mulleres negras, brancas, loiras. Mulatas de quince anos como estrelas escuras. Unha noite inverosímil atoparía Avilés algo do transfundo da infancia, o Andrucho que viñera no Olga de Le Havre, barco de moito mar que levara a primeira remesa de armas para a guerrilla unificada do baixo Caquetá, fundadada e dirixida polo comandante Marulanda.  No porto de Buenaventura, Avilés de Taramancos e Andrucho cantan cantos de mocidade e xa se decatan do ritmo, da alegría, dos días de festa das mulleres do Chocó.

Amalia Lú Posso Figueroa é natural de Quibdó, ao norte de Buenaventura, pero tamén chocoana: “O río Atrato levou os meus ollos a viaxar, a chirimía coa súa música, ensinoulle o meu corpo a mexerse e as miñas nanas negras encheron de fantasías as interminables tardes cheas de relatos barulleiros.” Un libro breve no que a autora recompila vinte e cinco contos, transcricións das súas homenaxes á narración oral da súa terra natal, o Chocó colombiano ancorado entre o Caribe e o Pacífico. Relatos que foron orais e que deixan nos que teñen o privilexio de escoitalos de viva voz, os sons da narradora, o sabor dos movementos insinuantes, os seus contoneos, desvergoñas que desbordan a sensualidade de Amalia Lú, se ben sen perder nunca a elegancia aristocrática.

E sobre todo un canto á vida, unha exaltación dos ritmos, o punto de  partida de todo. En efecto, cada nana negra que Amalia trae á escena leva na herdanza dos seus xenes o ritmo nunha parte do seu corpo que exerce como compás e leme: as tetas, as nalgas, as axilas, o nariz, o susuné, boca, corazón: “As mamilas das tetas de nana Fidelia sinalaban o sur e o norte, o oriente e o occidente, arriba e abaixo, o centro e o dentro, simbolizan sempre a ruta axeitada” (páxina 11). A nana Limbana Pretel tiña o ritmo no susuné. Bella Paz Murillo Palomeque, a nana Bella, a muller máis fea que se contemplara en todo Quibdó e nos seus arrabaldes tiña o ritmo na boca. Outras nanas chocoanas levan o ritmo no corazón, no pan, que é como lle chaman no Chocó á vulva, no talón, nos ollos, nas cadeiras, no clítoris, no embigo, na ollada no saudar, nas costas, entre as pernas. E así vinte e cinco chocoanas movidas polos ritmos. Contos que son ritmo e son baile, pel e corazón;  e pequenas historias en consonancia con natureza dos ritmos.

Contos amalgamados coas partes do corpo que amosan a ledicia dos días, esa festa que consiste en estar vivo hoxe e mañá..

 

Amalia Lú Posso Figueroa

 

Relatos que son una viaxe á Colombia menos coñecida, ata esa rexión do Chocó, noutrora terra de escravitude, onde a pel e negra e a terra fértil,  e os días veñen un tras outro ao ritmo de nana. Relatos que constitúen un xesto de afirmación da cultura local da rexión do Chocó, e unha reivindicación   dunha literatura nacional colombiana máis inclusiva que recoñeza o protagonismo da rexión do Pacífico Colombiano, das mulleres afrodescendentes, da figura da nana, do erotismo feminino que si ser o único empoderamento persoal e cultural, é algo importante. Colombia, grazas a visión dunha escritora, formada desde nena na oralidade, xa non é soamente o río Magdalena, Aracataca ou Macondo. Como repite a autora, os relatos, verdadeiras recreacións literarias das mulleres que ocuparon a súa nenez, enchen de fantasías as interminables tardes ateigadas de relatos buliciosos e metéronme o “corrinche” de gozar con todos os ritmos que ten o meu corpo. Así pois, un recoñecemento a identidade cultural e una recuperación da oralidade

AS OBSESIÓNS DE MARTIN AMIS

A casa dos encontros

Martin Amis

Tradución de Eva Almazán

Editorial Galaxia, Vigo, 277 páginas

(Libros de sempre)

 

 

Un mes despois da súa publicación en lingua inglesa e inaugurando a colección Biblioteca Compostela de Narrativa Europea, Galaxia ofréceunos no ano 2006 a última proposta narrativa dunha das vacas sagradas da actual literatura inglesa, mestre do “dirty realism” e un dos máis arteiros escritores satíricos contemporáneos. Trátase de House of Meetings  (2006) que a versión galega de Eva Almazán rotula co título de A casa dos encontros.

   Alguén escribiu que os lectores de Amis nunca se senten traizoados e sempre se ven sorprendidos. A casa dos encontros desmonta porén tal xuízo, pois Amis retoma na mesma o tema da Unión Soviética, xa tratado na súa alegación antistalisnista, Koba the Dread (2002). O mordaz enfant terrible das letras británicas ataca de novo abordando o mesmo tema e material do seu libro do ano 2002: os campos de traballo da Unión Soviética stalinista e as atrocidades do gulag. Mais A casa dos encontros  é todo o que non chegou a ser o libro sobre Stalin. Koba the Dread era una estraña mestura de relatos históricos arrepiantes sobre os crimes de Stalin con xuízos autocompracentes sobre a vida da clase media alta en Inglaterra. A casa dos encontros, pola contra, e sen deixar de ser un libro político  por máis que Amis reitere unha e outra vez que a súa ideoloxía é a non ideoloxía, é sobre todo ficción. Ficción sobre os pesadelos da sociedade soviética stalinista que o escritor traduce nunha trama que podemos definir coma un triángulo amoroso-sexual entre dous irmáns, presos políticos nun gulag ruso e a muller á que os dous aman e que atravesa todo un continente para visitalos. Pero, como apuntamos, o pano de fondo son os males da sociedade soviética e o talante ante a existencia en situacións extremas.

O narrador é un vello malhumorado que se sente empurrado a contar a súa vida e os seus crimes como unha sorte de penitencia. A narración permítenos saber que foi un veterano da Segunda Guerra Mundial, que resultou ferido e foi condecorado, malia ser un home brutal  que sen ningún remorso participou nas violacións masivas cometidas polos soldados rusos na súa ofensiva en terras xermanas. Máis tarde caerá en desgraza e será enviado, xunto cun seu irmán, a un gulag instalado polo réxime stalinista na rexión ártica. As súas palabras están dirixidas a súa fillastra estadounidense e adoptan a forma dun longo e-mail, mentres realiza a derradeira viaxe ao campo onde el e o seu irmán estiveran encerrados durante dez anos.

 

 

                           Martin Amis

Un longo monólogo que se troca en reflexión non só sobre as súas propias experiencias, senón sobre todo verbo do mal e as diferenzas entre os dous paraísos: o capitalista e o comunista. Martin Amis subordina nesta novela o seu gusto pola pirotecnia posmoderna ás esixencias da historia. Bota man, xa que logo, dun estilo realista, sen apenas floreos formais e presenta a vida dos seus personaxes con gran economía de palabras e de detalles, mais non de presaxios e repetidas aseveracións. E aínda que a parte máis intensa da novela son as descricións da vida no gulag , Amis imprímelle á historia unha arquitectura baseada na rivalidade dos dous irmáns polo amor de Zoia, a muller que os visita. Prosa densa e apertada e, por veces de lectura non doada, que finalmente deixa translucir a clásica batalla amisiana entre dous irmáns e as actuais teimas do escritor inglés: omnímodo e visceral perseguidor de atrocidades, como se o feito de escribir sobre temas e acontecementos realmente malos e perversos, fixeran del un grande escritor.

UN RELATO AUTOBIOGRÁFICO DE CONRAD

A liña de sombra

Joseph Conrad

Tradución de Benigno Fernández Salgado e Isabel Iglesias Francos

Ir Indo Edicións, Vigo, 161 páxinas

(Libros de sempre)

 

The Shadow-Line traducida no seu día ao galego por Benigno Fernández Salgado e  Ana Iglesias Francos para a Editorial Ir Indo, é seguramente a novela máis autobiográfica de Joseph Conrad. O escritor polaco que non empezou a escribir seriamente ata pasados os trinta anos e nunha lingua que no era a súa e que aprendera de forma autodidacta, inicia este pequeno relato a finais do ano 1914 e remátao no mes de marzo de 1915. Apareceu publicado primeiramente nunha revista en 1916 e, ao ano seguinte, ve a luz nun volume independente da man dunha editora londinense.

A liña de sombra é, como dicía, un relato biográfico que dá conta das experiencias marítimas máis dramáticas da vida do autor. Pertencente  á aristocracia rural polaca, pero enmeigado pola paixón das viaxes e aventuras, Conrad consegue entrar na mariñería con tan só dezasete anos en Francia, pasando catro anos máis tarde a Inglaterra. Grazas as súas viaxes por todo Extremo Oriente, foi ascendendo paseniñamente ata chegar a capitán e, sobre todo, enchendo os arquivos da súa memoria de materiais e experiencias vitais, moitas delas reflectidas nas grandes novelas do seu primeiro período: O Negro do Narcissus, Tifón, Lord Jim, O corazón da escuridade.

A liña de sombra,  se ben non foi redactada ata 1915, inscríbese entre os textos desta primeira etapa; e na mesma o mestre da “narración indirecta” relata un dos derradeiros episodios marítimos  da súa vida, acontecido en 1888. Enfastiado da existencia monótona que lle proporciona a súa condición como segundo do Vidar e decatándose de que estaba a piques de cruzar a “liña de sombra”, esa fronteira que separa a xuventude da idade madura, e desexoso ao mesmo tempo de aventuras e experiencias novidosas, abandona  o seu posto no barco aproveitando unha escala en Singapur, e sen ter idea do que ía facer despois. O destino, porén, quixo que aos poucos días se lle confiase o mando do Otago, unha bricbarca ancorada naqueles intres en Bankok, e acostumada a navegar polos mares meridionais da China.

No relato, Conrad narra todas as peripecias que o levaron a facerse co posto de capitán do veleiro e a odisea de guialo no máis grande dos calmazos e cunha tripulación enferma de malaria, ata o seu primeiro destino, navegando por rexións de terras fragmentadas, brisas lixeiras e augas estancadas do golfo de Sian. Logo de vinte e un días dunha lenta e agoniante destrución, chegan a Singapur con toda a tripulación adoecida pola febre.

Conrad é un dos pais da alta literatura de aventuras, e como tal ten partidarios incondicionais -un deles foi Virginia Woolf, a máxima mestra do axuste estilístico na literatura inglesa-, que saben ao que se arriscan coa lectura das súas novelas. O mar e as aventuras mariñas  acadan en Conrad unha representación engaiolante, ateigada de riscos e de emocións. Á vez, achéganos unha galería de tipos humanos, ambientes e situacións descritos coa forza e coa propiedade que soamente podería provir da pluma de quen as tivese vivido en carne propia.

Con todo, para alén da trama argumental, Conrad mergúllase con extraordinaria  sensibilidade e rigor analítico nas rexións máis fondas e escuras da condición humana, facendo que, moito máis que coa aventura exterior, o lector se deixe atrapar pola interior: o proceso que se desenvolve de portas adentro dos personaxes, as reccións e experiencias  humanas, os males da alma. Precisamente todo aquilo que, a xuízo de J. Jameson, converte a literatura de Conrad en inclasificable, aboiada nun lugar incerto entre Stevenson e Proust.

Todo isto é o que vai atoar o lector de A liña de sombra. Malia tratarse dun relato de feitos reais, aos que o autor en xeral é fiel, Conrad envolve a súa narración dentro dunha atmosfera atormentada, impresión multiplicada polo calmazo da mar que inmobiliza o navío e polos progresos inflexibles da malaria.

 

Joseph Conrad

 

Unha escrita por veces abstracta, tesa, moi analítica que chega a abafarnos, e a teima do autor de pór por diante os xuízos e conceptos verbo dos personaxes, antes de deixalos actuar, dificulta por veces a lectura de A liña de sombra, nomeadamente nos dous primeiros capítulos que corresponden a unha terceira parte do libro. Nestas sesenta primeiras páxinas, a lentitude, o detallismo descritivo, a análise minuciosa das persoas e das súas reacción, chegan, na miña estima, a enfastiar a vontade lectora máis forte. O libro comeza a engaiolarnos de veras desde o intre no que o narrador protagonista toma posesión do mando do Otago, e dá comezo o seu periplo por un mar no que, en vez de liberdade, só se atopa calma e febre. No horizonte e como arquetipo O Holandés Errante nos mares de China. Un barco á deriva por augas tranquilas con toda a tripulación agonizando lentamente sobre a cuberta.

Feminismo de tolerancia cero

Como ser Muller

Caitlin Moran

Tradución de Moisés Barcia

Rinoceronte Editora,Cangas do Morrazo, 2017, 341 páxinas.

 

A escritora Caitlin Moran (Brighton, 1975) é unha famosa e divertida comentarista na televisión inglesa, con miles de seguidores nas redes sociais e centos de miles le lectores desta súa segunda novela -ou o que sexa-, How To Be a Woman (Londres, 2011), traducida recentemente ao galego e cos dereitos de edición vendidos en máis de vinte países. Foi considerada ademais como o libro do ano 2011 en Inglaterra.

As páxinas do libro encarnan  o que Caitlin Moran chama “feminismo exaltado” e de tolerancia cero coa cultura patriarcal, ao mesmo tempo que deconstruen os modelos femininos politicamente correctos. Un libro, xa que logo contra a feminidade perfecta, esa que se vende en estereotipos. E tamén á marxe do feminismo académico, ese feminismo aburrido  e enfadado que xa chegou, segundo a autora, a un punto morto e ao que, porén, o queren defender, mais desde o desenfado. Con razón Caitlin Moran está sendo considerada nalgúns círculos como a emperatriz dese feminismo bautizado como vaxina-lit, baseándose no test que autora propón na páxina 90: “Mete a man dentro da braga e responde: a) Tes vaxina? b Queres ser responsable dela”. Exaltada e criticada ata a exasperación – Martin Amis dice dela que é máis macho ca os machos- mais  cunha grande aceptación entre os lectores.

O libro é, secasí, unha exposición e unha defensa do feminismo, dos pequenos, cotiáns e ata estúpidos  problemas que as mulleres afrontan cada día ao longo da súa vida, desde o momento no que, case que sempre de xeito improvisado, e sen que ninguén lles teña falado diso, chega a regra, ou o ferinte intre no que toma  a decisión de abortar porque sabe con enteira certeza que no pode ter outro bebé, por moi obscena que semelle a imaxe da nai que se nega a dar vida. Ou o convencemento de que facer a cirurxía estética non é nin sensato nin acertado e tampouco feminino. As engurras son realmente a arma da muller contra os idiotas.

Cun radical e convincente sentido crítico e unha linguaxe moitas veces desenfadada, desvergoñada, tamén divertida e nomeadamente moi didáctica, Caitlin Moran introduce o lector na súa propia experiencia de se facer muller a partir dos trece anos e con sobrepeso. A avalancha hormonal da adolescencia, a torpe primeira masturbación que se converterá, porén, nun hobby; a pornografía que, segundo a súa forma de pensar, non é intrinsecamente explotadora nin machista xa que no fondo non é máis que follar e practicar sexo, se ben pola súa parte aposta por unha pornografía na que poida verse a xente practicando sexo non mecánico, senón porque o desexa.

E seguen moitos outros testemuños e reflexións tiradas, como xa quedou apuntado, da súa propia experiencia verbo do corpo; a novidade do peluxe na pube, e a solución ao problema roubándolle unha coitela de afeitar ao  pai; todas as eclosión da puberdade, a conciencia do feminismo logo de ter lido A muller eunuco de Germaine Greer, sen saber moi ben de que trata; a roupa especializada para a muller (o equivalente feminino do traxe de bombeiro e do casco, escribe con humor); a súa defensa do coqueteo feminino; a experiencia do namoramento e a importancia que se lle outorga ao feito de que unha muller teña parella; a súa voda, a trampa das vodas con gastos avultados e excesivos, responsabilidade case que sempre das mulleres e trapela na que ela mesma cae. As súas experiencias coa maternidade, narradas en primeira persoa nas secuencias cómicas e de máis grande peso nesta publicación; “Por que deberías ter fillos”, “Por que non deberías ter fillos” e “Aborto”. Nos dous derradeiros capítulos non só nos fai partícipes  da súa decisión, tomada de forma consciente co seu home, de abortar no seu terceiro embarazo, senón que tamén amosa o seu xuízo indignado diante da idea de que o aborto está contraposto á feminidade, baseada na concepción de que a quintaesencia da feminidade e da maternidade é sustentar unha vida a calquera prezo. Mais a autora recoñece que o aborto é algo brutal, extremadamente violento.

 

 

Caitlin Moran

Libro sen dúbida feminista, mais alicerzado no feminismo do propia experiencia, non homologable  co de todas as mulleres, porque tampouco existe o estereotipo feminino, senón moitas mulleres, cada unha dentro da súa vida. E iso acádase facéndolle fronte os grandes ou pequenos atropelos  machistas. Endalí que Como ser Muller sexa claramente un libro radical contra a misoxinia, mais o feminismo de Caitlin Moran ten pouco que ver co defendido pola meirande parte dos movementos feministas cuxo teorema central é que a muller debe saír do fogar para sentirse realizada e liberada do xugo patriarcal. O que Caitlin Moran propugna é un feminismo cimentado na súa propia crónica biográfica. Por esa razón é nada ou moi pouco académico e si, ata certo punto, televisivo. Mais cun postulado central indiscutible: a liberdade da muller para ser ela quen decida se sae ou no do fogar, con quén ergue unha familia, se iso éo que decide, cántos fillos quere trae ao mundo ou mesmo se opta por se depilar ou ser peluda. Noutras palabras: o que realmente debe querer unha muller é ser aquilo que, con todas as consecuencias, é: un ser humano.

Se o lector se achega ás provocativas observacións de Caitlin Moran, con honesta apertura mental, esa é a conclusión que se extrae deste libro, afastado de lecturas e interpretacións aberrantes, froito xeralmente de prexuízos.

Carver: todos os contos

Todos los cuentos

Raymond Carver

Editorial Anagrama, Barcelona, 2016, 702 páxinas

  Raymond Carver (1929-1988)está considerado como o mellor contista de América; talvez xunto con Chéjov o mellor de todos os tempos. A súa obra ficcional está formada por cincuenta e oito relatos publicados en vida do escritor, máis cinco póstumos atopados a partir de 1999. Todos eles aparecen arestora editados por Anagrama  nun só volume da colección  “Anagrama compendium”. Tanto os publicados no estilo extensivo no que escribía Carver, como os reescritos a partir de 1981 polo editor Gordon Lish que fixo unha extensa demouca nos manuscritos orixinais, convertendo así a Carver no cultivador por antonomasia do realismo suxo e da literatura minimalista, “dependente do omitido” (Harold Bloom), erguida con estruturas  unicamente enunciativas, diexeses  instaladas na frugalidade e mesmo na insignificancia, personaxes vulgares  que habitan na monotonía e desenlaces inesperados e moitas veces pavorosos. Mais a prosa orixinal de Carver, logo de que no ano 2009 apareceu publicado Beginners, a versión orixinal de What We Talk About When We Talk About Love ten pouco que ver con xuízo que da mesma fixo Tim O’Brien: “emprega o inglés como unha coitela, esculpe pezas de prosa austera e exentas de calquera adobío…agás a cerna da emoción humana.”

Na presente edición de Todos los cuentos de Carver atopamos a prosa orixinal e a prosa martelada polo seu editor. Pero nos dous casos, prosas realistas, con escenarios cotiáns, personaxes grises, reflexo do máis agochado da condición humana, escritos polo autor cando era escravo do alcohol ou cando, desde o ano 1977, o amor da poeta Tess Gallagher lle regalou dez anos de propina e fixo posible a escritura de contos, poesía e compilacións. Contos que, malia a secura da súa prosa, dos ambientes abraiantes, convertéronse en clásicos porque gozan da capacidade de transmitirnos unha forza sorprendente e unha gran credibilidade. A consistencia artística coa que Carver conta as súas historias, e que nestas coleccións estoura en mil direccións, permítenos mergullarnos na estética dun dos grandes escritores do pasado século, cuxas historias seguen a arrepiarnos precisamente porque son moi boas.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o 5 de outubro de 2016)

 

 

 

Distopía apocalíptica

   Anna, a última novela do narrador italiano Niccolò Ammaniti, recentemente publicada en castelán por Anagrama, é unha incursión no que se acostuma coñecer como ficción distópica; a representación, neste caso, dun mundo apocalíptico poboado por nenos orfos, e que o autor sitúa nun futuro próximo, no ano 2020 e nun espazo inhóspito: nunha Sicilia en ruínas, estragada por un virus mortífero que, malia que tamén incuba nos nenos, soamente na xente adulta se converte en enfermidade mortal. É unha doenza descoñecida que arrasa o planeta. A familia de Anna,  a principal protagonista, fora varrida do mapa xunto con millóns de adultos. Sobreviven Anna de trece anos e o seu irmán, Astor de catro. O mundo estase a transformar nun deserto apocalíptico. Sen adultos que impoñan orde, os nenos organizados en salvaxes hordas de esfarrapados recorren a Illa asaltando vivendas e calquera lugar onde pode haber algo para comer. Un cru escenario de silencio, fame, arrepío, con mandas de cans transformados en máquinas de matar.

Neste contexto espacial coloca Ammaniti a protagonista da novela que, con unllas afiadas, intentará sobrevivir xunto co irmán, coa esperanza de que no continente a xente non morra aos catorce anos. Calabria seméllalles a terra prometida. Se cadra tampouco alí hai xente adulta, mais para os cativos representa o horizonte de esperanza para seguir loitando. É a utopía que renace no estourido dun mundo rexido pola morte.

A novela é asemade a historia dunha arriscada viaxe, unha odisea fuxindo da morte, e unha novela de formación, de iniciación á vida, nomeadamente para Anna que, na fuxida do virus, experimenta o cumprimento das leis biolóxicas, a arribada da puberdade coas súas reclamacións hormonais que son ao mesmo tempo o aviso agoreiro da pronta chegada das manchas vermellas da doenza. Mais tamén entre a degradación e a barbarie hai un lugar para a experiencia do amor. A novela está rodrigada nunha exposición clara, nun bo deseño dos personaxes e na relación intertextual  con moitos outras novelas como Lord of tehe Flies de W. Golding ou The Road de Cormac Mccarty.

 

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal premer aquí)

Desde a alma melancólica

O castelo branco

Orhan Pamuk

Tradución de Bartuğ Aykan e Eva Almazán

Editorial Galaxia, Vigo, 226 páxinas

(Libros de fondo)

No ano 2007, Editorial Galaxia, proseguindo coa súa política editorial tendente a normalizar as relacións entre os campos literarios galegos e os das restantes literaturas do mundo, puxo  nas mans dos lectores a tradución de O castelo branco do turco Orhan Pamuk. Non se trata, no presente caso dunha novidade editorial, senón dun texto do ano 1985, un clásico da literatura turca que, desde hai máis de dez anos, temos a posibilidade de gorentar na lingua de noso nunha versión directa do turco, quizais por cousa dese plus promocional que supuxo a concesión de Premio Novel no ano 2006 a seu autor.

O castelo branco  é a terceira novela de Pamuk e significou para o escritor o comezo do éxito mundial que remataría co outorgamento do Novel de Literatura. En O castelo branco atopamos ante todo a un escritor que esculca as pegadas, encontros e desencontros, de Oriente e Occidente e viceversa. A trama argumental da novela achéganos á historia de dous homes: un veneciano e un turco, cuxas vidas se entrecruzan. O primeiro, un  científico italiano, é capturado polos piratas do Mediterráneo. Levado a Turquía, pasará uns anos baixo o poder do sultán que finalmente o regalará como escravo a un sabio turco que, cobizoso de coñecer os avances de Occidente, pronto ficará seducido polos coñecementos da súa nova adquisición.

O escravo italiano, nunca citado polo seu nome, representa a modernidade occidental. O seu amo móvese máis pola fe que pola lóxica. Case sen se decataren, ambos viven xuntos en Istambul vinte e cinco anos. Sentan cada día arredor dunha mesa, como quería o italiano e non no chan como suxería o turco, a compartir coñecementos. Este diálogo intercultural dá bos resultados: fabrican espectaculares fogos artificiais, controlan a peste bubónica e interpretan os soños do sultán que os nomea asesores seus.

Mais este delongada convivencia tamén carrexa as súas trampas: chega un intre no que comezan a confundir as súas identidades. Ao final do libro, cada un toma o rumbo do outro e nin sequera se sabe cal dos dous conta a historia en primeira persoa. É esta, na miña estima, a verdadeira idea-eixo que latexa na novela: a historia de dous homes que trocan o seu lugar na vida. Por riba dun relato de aventuras, coloreado con tons exóticos, paira o motivo central do dobre, do sosias, do intercambio de roles, tema moi reiterado no panorama da literatura universal. Un xogo de identidades que é intencional.

Pamuk deixa claro no seu texto o fácil que resulta influenciar a o outro, malia tratarse de dúas persoas provenientes de mundos tan distintos. Pero se iso lle acontece aos seres humanos, coas culturas pasa algo parecido, especialmente coa turca que terma do espírito de Europa e á vez síntese culpable polo mesmo. Unha tensión que lembra a de dous irmáns competitivos e que Pamuk experimentou na súa infancia e adolescencia. Xunto a esta idea central, flúe polas páxinas da novela un mangado de posicións ideolóxicas, explícitas ou agachadas. Entre elas cómpre salientar o respecto polas diferenzas, pero sen esquecer a identificación do autor coa liberdade e a tolerancia. Na novela prodúcese unha manifesta superación da paixón polas identidades nacionais exclusivas, que son o maior atranco contra a paz.

 

Orhan Pamuk

Pamuk bota man da estrutura narrativa propia da novela occidental, pero non perde os trazos tradicionais da escrita oriental. O ambiente máxico, ateigado de lendas co que está ganduxada a obra, acércanos a esa “alma melancólica da súa cidade natal” da que falou no seu día a Academia sueca. Todo isto complétase cunha prosa eficaz, moi natural, sen lirismos innecesarios, capaz de acompañar a evolucións psicolóxica de dous personaxes que se desenvolven chegando a adoptar cada un a perspectiva do outro, vendo a través da súa mirada.

Amores zoofílicos

A escritora Marian Engel

Oso
Marian Engel
Traducción de Magdalena Palmer
Editorial Impedimenta, Madrid, 2015, 171 páxinas

Non faltan pensadores que sosteñen que o bestialismo, as relacións sexuais con animais, foron na antigüidade unha práctica xeneralizada, anexada mesmo a rituais relixiosos. A meirande parte dos códigos -non todos porén- condenan as actividades zoosexuais. É moi coñecido o caso de Claudine de Culan sentenciada a ser aforcada e logo queimada en 1601 xunto co can co que supostamente tería copulado. A literatura que nunca é allea a canto acontece no terreo dos comportamentos humanos e nas súas derivacións, ten tematizado as relacións sexuais con animais. Unha mostra requintada é a peza narrativa Bear (1976) da escritora canadense Marian Engel que o editor Enrique Redel publicou nos pasados meses en Impedimenta. Oso, un libro estraño, contundente e ao mesmo tempo engaiolador, mereceu o honor de ser considerado como a novela más polémica que se teña escrito no Canadá. Unha peza narrativa que supera as tonalidades eróticas e penetra claramente nas prácticas zoosexuais. A protagonista da mesma, Lou, é enviada a unha illa no norte de Canadá para catalogar un legado que recibira o Instituto Histórico no que traballa. Na corte da mansión hai un vello oso ao que debe tratar coma un can.
Mais a soidade do lugar provoca que paseniñamente Lou se achegue ao animal, e, co transcorrer dos días, vaia ganduxando co mesmo unha relación sensorial, afectiva e sexual. Amores prohibidos, bestialismo. No entanto, a protagonista furga en todos os recunchos da súa conciencia para comprobar se notaba algunha culpabilidade. Mais non, non recoñece ter roto as barreiras do tabú. Soamente se sente querida sen depender docilmente dos caprichos dun home. E así, grazas ás relacións co oso, atópase finalmente a si mesma e cómoda no mundo. A novela, malia os anos pasados, pode escandalizar. Porén, se algo debería provocar, son reflexións verbo dos lindes e sobre o porqué natural ou cultural do tabú das prácticas zoofílicas, tal como acontece, por exemplo, co incesto que, segundo Levi-Strauss, abre a pasaxe da natureza á cultura, e consonte cos pensadores do movemento de liberación animal, serían éticas sempre que o animal non sexa vítima da crueldade humana.

(Texto publicado o día 14 de novembro de 2015 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal, facer clic aquí)