Abecedario das Mantenzas

Abecedario das Mantenzas

Fausto Galdo

Prólogo de Xoxé R. Barreiro Fernández

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 319 páxinas.

 

   O autor deste libro, Fausto Galdo, outro deses ilustres médicos galegos, grandes humanistas, non tivo a fortuna, por cousa duns días de ver editada a súa obra cumieira no eido gastronómico, unha das grandes paixóns da súa vida. Este Abecedario das Mantenzas é sen dúbida o seu testamento intelectual, non nos saberes médicos, pictóricos ou musicais, senón dentro da literatura gastronómica galega, na que intenta encher un baleiro: o de ser unha humilde achega a través de receitas, historias e lendas, e contándoo todo dun xeito informal, as nosas cousas relacionadas coas mantenzas.

   E antes de máis, cómpre recoñecer que este Abecedario das Mantenzas é tamén un libro sensorialmente fermoso, comezando polo cadro que reproduce a portada, obra dun fillo do autor, Faxildo Galdo e continuando pola coidadosa edición, fermosamente ilustrada por Evaristo Pereira. Un acaído soporte, xa que logo, non só para as letras gastronómicas do doutor Galdo, senón tamén para enchouparnos neses pratos cuxas receitas acompañan este peculiar dicionario. Sabemos da importancia da alimentación en Galicia. Da súa transcendencia social. Na sociedade tradicional galega a comida e a bebida, malia a precariedade da vida da poboación, foron sempre elementos de grande importancia para artellar a convivencia e a vida diaria entre fames, enchentes, lembranzas e emocións.

   Endalí que este fillo da Mariña luguesa, profesor universitario e médico reumatólogo escriba en galego este libro “porque a  nosa cultura culinaria noutro idioma renxe”, como el mesmo escribe, precisamente porque o relativo ás mantenzas é un factor importante dentro da nosa cultura material.

   As orixes do libro son os artigos que durante anos o doutor Fausto Galdo publicou sobre a cociña galega no xornal coruñés El Ideal Gallego. Escritos no galego de Viveiro ou “nun castrapo un tanto especial”,  a obra que arestora comento, non os reproduce tal como apareceron aqueles artigos gastronómicos, que constitúen, porén, o material básico deste abecedario. Un dicionario que desde o A ata o Z nos ilustra sobre as nosas carnes, peixes, mariscos, froitas, viños e asemade verbo da forma de cociñalos, recollendo receitas tradicionais -moitas delas agasallos dos seus pacientes-, outras de propia colleita e outras herdadas da sogra, Lina Varela. Xa que logo, entre a descrición e a pequena historia do abadexo e as formas de preparalo e esa carne de porco picada e adubada que lle chamamos zorza, unha manchea de mantenzas da nosa terra coas que, quer na tradición oral, quer na produción literaria se pode facer un percorrido por toda a gastronomía galega de onte e de hoxe.

Fausto Galdo

   Un libro pois sobre mantenzas elaboradas nas lareiras e nas antigas cociñas de ferro -aquel cociñar a lume manso que facía que os alimentos conservasen o seu sabor-, ou segundo as modernas tecnoloxías culinarias, escrito por outro amador das comidas ao menos na escrita, con frecuentes e atinadas proxeccións no eido da creación literaria, recollendo o autor referencias doutras grandes plumas galegas no mundo da gastronomía ou no da literatura: Antonio de Guevara, Picadillo, Castroviejo, Cunqueiro, Rosalía, Eladio Rodríguez  ou Otero Pedrayo entre eles. Fausto Galdo procura neste libro non só a “mesa farta”, senón tamén a mesa saborosa, alicerzada na tradición gastronómica de noso.

Aproximación á figura e á obra de Vidal Bolaño

Dez obras na vida de Roberto Vidal Bolaño

Camilo Franco

Biblos Clube de Lectores

Cesuras (A Coruña), 2012, 142 páxinas.

 

   Están comezando a ver luz neste final de 2012 as primeiras novidades editoriais que nos aproximan á  vida ou a obra de Roberto Vidal Bolaño, o dramaturgo ao que a Real Academia Galega dedicou o Día das Letras Galegas 2013. Esta primeira achega que teño nas miñas mans, é un volume divulgativo no que o xornalista, escritor e crítico teatral, Camilo Franco, nos acerca á figura e sobre todo á obra de Vidal Bolaño, cuxas obras completas en seis volumes tamén serán publicadas nos vindeiros meses.

   Tal como o salientou a RAG, ao xustificar a elección da candidatura de Vidal Bolaño, a figura do dramaturgo, director teatral, guionista  e actor  é un personaxe imprescindible para comprender a dimensión do teatro galego e, xa que logo, do noso sistema literario. Un gran escritor, sempre comprometido coa lingua de noso, compromiso reflectido no seu monolingüísmo  e na súa constante preocupación pola experimentación, en diálogo coa tradición culta e popular, literaria e histórica, social e política.

   No volume que arestora publica Biblos, Dez obras na vida de Roberto Vidal Bolaño, Camilo Franco fai una aliaxe entre a vida e a obra do dramaturgo, pero en realidade dá conta moito máis da obra que da vida. Camilo Franco, en efecto, escolleu as dez obras que lle pareceron máis representativas na traxectoria do dramaturgo e, á vez que situaba cronoloxicamente  e apuntaba algúns trazos das mesmas e da súa repercusión, agasállanos con pequenas pinceladas sobre a vida de Vidal Bolaño.

   Estas dez obras ás que se aproxima Camilo Franco son: Bailadela da morte ditosa, Agasallos de sombras, Saxo Tenor, Días sen gloria, As actas escuras, Doentes, Anxeliños!, Rastros, Criaturas, Animaliños. Ademais da ficha técnica de cada unha delas, o autor realiza un estudo bastante pormenorizado para ser este un libro divulgativo, polos signo do tempo no que naceron, as circunstancias e ánimos da época (páxina 26), o seu significado na produción do dramaturgo, e sobre todo achéganos a substancia temática de peza, o carácter dos personaxes, as influenzas asumidas ou que pairan sobre a peza e os propósitos aos que o dramaturgo quere levar aos espectadores.

   Un estudo, xa que logo, sobre cada unha destas dez pezas dramáticas de Vidal Bolaño, que supón non só unha introdución  á mesma, senón tamén unha análise acabada do seu contido e circunstancias contextualizadoras que nos permitirán lela hoxe cos ollos dos lectores / espectadores que viron nacer estas pezas teatrais fortemente simbólicas, que zumegan saibos farsescos  e esa combinación permanente entre  elementos da nosa tradición  popular e outros tirados da realidade socio-cultural do momento.

Camilo Franco

   Un amplo limiar (“Os anos revoltos”) aproxímanos dunha forma máis directa á traxectoria vital de Vidal Bolaño como home das artes representativas, desde que no ano 1968, como axudante de produción de Euloxio Ruibal, opera no equipo Lupa realizando curtametraxes e montando pezas teatrais, ata  os últimos anos coas súas colaboracións no CDG. Trinta anos de creador de espectáculos sobre os que pairan, segundo Camilo Franco dúas ideas fundamentais: “a desesperanza por todas as cousas que puideron ser e non foron, e o humor negro provocado por unha sociedade que non quere recoñecer algúns dos seus absurdos”(páxina 19).

  Unha digna aproximación pois ao grande referente do teatro galego. Un gran contemporáneo á hora de entender o oficio teatral. E este volume da autoría de Camilo Franco fornécenos sen ningunha dúbida dos instrumentos para entender a figura e a obra de Roberto Vidal Bolaño, escritor galego.

Apocalipse do tempo

Hora zulú

Santiago Lopo

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 228 páxinas.

 

 

   Aínda que este exercicio de ficción de Santiago Lopo pouco teña que ver coas propostas metaliterarias, é posible que a súa lectura faga xurdir máis dun interrogante naqueles lectores acostumados a propostas narrativas convencionais, esteadas sobre todo nos discursos compactos e lineais. Porén, a arquitectura compositiva de Hora zulú dá razón do seu caracter posmoderno, un territorio pouco frecuentado no sistema literario galego e que produce por veces certas doses de pasmo, mais cuxo mérito foi recoñecido xa hai moitos anos por escritores que traballaron desde o outro lado do espello como Henry James, Borges ou Walter Benjamin entre outros: historias fragmentadas, ramificadas, as multiplicidades, o libro rizoma  que dirían Deleuze e Guattari.

   O xurado de Premio García Barrros 2012 tivo a intrepidez  de galardoar unha novela cuxa estrutura está baseada no fragmentarismo como estratexia construtiva, unha opción que hoxe ten cabida na narrativa porque responde a nosa forma de percibir o mundo, cada vez máis fragmentado, inconexo e incoherente.

   Hora zulú é en efecto unha novela feita de fragmentos, de rexistros de moi distinta natureza, máis iso non quere dicir que careza dun centro oculto que faga cadrar as pezas desta novela-puzzle. No exercicio narrativo de Santiago Lopo relátase en efecto unha historia e eses fragmentos (poemas, informes hospitalarios, anexos dos mesmos, correos entre dous psiquiatras e cinco textos rotulados co título da novela) non denotan un caixón de xastre, senón que nos remiten a unha historia que un lector activo sabe apreixar.

   Aparentemente a trama de novela non sería outra cousa que a busca da identidade dunha persoa que aparece ferida ao pé dun acantilado na costa galega. A amnesia que semella padecer, fai que o internen nun hospital psiquiátrico. A manchea de fragmentos, pero de xeito especial os correos que unha psiquiatra lle fai chegar a un antigo compañeiro e os cinco texto nomeados como “Hora zulú”, semellan remitir á figura dun misterioso Profesor -o home nu e ferido atopado na praia galega-, cuxa enigmática figura tira da atención do lector ata o desenlace final. Mentres todo isto acontece, o texto achéganos ao ambiente dun hospital psiquiátrico, por certo moi humanizado, e a temas e a inquéritos ecolóxicos que teñen que ver co desenlace.

Santiago Lopo

   Mais o tema da novela, a idea-eixo  subxacente e que asemade lle dá sentido a  esta historia, vai moito máis alá da mesma e remítenos ás etiquetas espazo-temporais nas que se move a humanidade. O tempo, como as vidas humanas, no é lineal, non existe, aínda que o etiquetemos en fusos horarios para procurar entendelo. Somos pois escravos da súa medición. Endalí esa “Hora zulú” do título, afastada de calquera meridiano. Será o desexo de liberarse dese sistema de referencia, de parar o tempo o que induza e determine o desenlace da novela e, xa que logo, a trama da mesma, a parte visible do iceberg que esconde este artefacto narrativo, arriscado sen dúbida, mais cuxa calidade e fondura a este lector non lle ofrecen dúbidas, considerando tanto a súa coherencia compositiva como a liña de pensamento que a sustenta.

A forma das nubes

A forma das nubes

María López Sández

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 95 páxinas.

 

   Leo con pracer este debut no xénero narrativo de María López Sández, As formas das nubes, sen esquecer algo que esta moza, doutora en Teoría da Literatura e Literatura  Comparada, escribía no ano 2007 nun ensaio que lle valeu o Premio Ramón Piñeiro de Ensaio: “A erotización da paixase foi fundamental para a empresa colonial ao converter a xeografía nun corpo maduro para a conquista. Hai, logo, un hábito cultural que marca  a paisaxe como feminina que ten moito que ver co papel dominante dos homes nas actividades culturais que conforman a nosa visión da paisaxe” (Paisaxe e nación, páxina 186). Palabras que comparte en boa medida quen sexa consciente desa tradicional dicotomía natureza / cultura, con claras proxeccións e atribucións xenéricas. Pero  por motivos igualmente fundados cómpre rexeitar e rexeito os tópicos que soen acompañar as pezas de literatura intimista -así foi cualificada por algún membro do xurado que lle outorgou á novela o Premio de Narrativa Breve Repsol 2012: se unha muller escribe unha novela intimista, resulta feminina. Se o fai un home é profunda.

   Profunda e escrita con riles poderosos é esta Forma das nubes coa que hoxe nos agasalla a Editorial Galaxia. Novela intimista certamente que afonda na personalidade da protagonista -soamente sabemos que se chama C-, nas estratexias do eu e na repercusión do que acontece fóra sobre a súa personalidade, na súa evolución desde o momento no que con trece anos emprende unha viaxe, ata a súa idade adulta. Cunha temperá aprendizaxe do desamor, co bloqueo da dimensión emocional, concentrándose unicamente no sexo, ata que chega o amor e as súas barreiras son tan inútiles a hora de evitar o namoramento como fáciles de erguer de novo cando chega a traizón.

   A escrita de María López Sández ispe a protagonista diante do lector deixándolle axexar nas interioridades do seu eu, nas súas vulnerabilidades, nas vivencias dunha vida que nace e nos sentimentos cando  a traxedia se asenta no seu fogar. E faino cunha pragmática narrativa na que, entre outros recursos, a autora combina habilmente analepses  e proleses , que lle permiten amalgamar planos temporais, mesturando o pasado co presente, tratando, porén, de construír realidades novas. Eses retallos do pasado son as teselas existenciais dun friso vivencial ao que  a protagonista quere darlle sentido, interpretalo, como fai como cando, ao mirar o ceo, contempla as formas das nubes e as converte en signos ou en enigmas.

María López Sández

                                               

Obra pois de formato biográfico -mais sen esquecer o seu carácter ficcional-  e cuxo referente non é a autora. Discurso narrativo na acepción de Todorov, como corresponde a accións en movemento, aos avantares dunha vida. Discurso narrativo moi afastado de calquera sedución de lirismo poético, pero un libro que non despreza as palabras e cree no seu valor performativo no sentido que lle deu Austin.

   A forma das nubes, como máis arriba quedou sinalado, fíxose merecedora de Premio de Narrativa Breve Repsol 2012. Outro premio outorgado á literatura non ás vendas, nin tampouco á afouteza da innovación.

O fillo da leiteira. A autonovela de Manuel Rivas

As voces baixas

Manuel Rivas

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 207 páxcinas.

 

A estas alturas da película coido que resulta ocioso / odioso que alguén pense que o recoñecemento de Rivas como un extraordinario escritor se debe ao feito de ter detrás ao grupo Prisa. Tampocuo penso que alleas mediocridades se teñan cebado  co escritor coruñés e menos por ese motivo. Manuel Rivas é un escritor extraordinario porque así o testifican as súas numerosas obras, case que todas rozando a excelencia literaria. De non ser así, de pouco lle terían servido eses alicerces mediáticos, nin tan sequera  as campañas publicitarias que os seus editores, sobre todo en Galicia, levan a cabo cando Rivas publica algún libro. Velaí temos a Manolo Bragado, un día si e outro tamén, pateando  vilas e cidades galegas para presentar publicacións de Edicións Xerais. Mais consideracións paraliterarias á marxe, cómpre centrase xa nesta novela memorialística, As voces baixas de Manuel Rivas que semella que se pode converter nun dos libros do ano,

A novela de Rivas é unha persoalísima  rememoración dunha vida nos seus anos de infancia e primeira mocidade, cunha manchea de voces baixas deixándose escoitar nun tempo ruín. Esas voces baixas, lémbranolo o mesmo escritor, son as voces dos nenos, da xente do común, dos emigrantes, dos mortos e dos animais… “as voces dos que nos queren dominar e alimentarse de palabras e contos”. E velaí, nese desfile de voces baixas, un escritor recuperando centos de lembranzas da súa infancia e adolescencia  e sendo capaz asemade de converter  os lugares da súa infancia (a rúa Marola no Monte Alto, Corpo Santo, o fogar do avó, a casiña e as ladeiras de Castro de Elviña) en lugares míticos, imaxinarios. E o mesmo acontece coas cousas e cos obxectos e as íntimas psicoxeografías que poboan esas coleccións de relatos do fillo da leiteira: desde os primeiros medos que lle provocaron os cabezudos, o realismo máxico da “Cucaracha”, o coche de liña, o universo de saberes que tiñan as xentes de Castro de Elviña, ata a teima polos enlaces cando comezou a traballar de meritorio no Ideal.

   Un lugar sobranceiro entre as voces baixas está ocupado polas intrahistorias familiares, esa familia pola que Rivas sente un profundo amor:o pai traballando con vertixe nos cumios dos edificios da Güaira, a nai que non podía enfermar, o sorriso da irmá María, a moza anarquista que morreu no mesmo cuarto no que pouco despois finarían pai e nai. Outro posto privilexiado entre as voces baixas é o das mulleres, as mulleres con sella de auga, con cántaros de leite, cos lotes de roupa, cos feixes de herba, as pescantinas coas súas patelas. Sen que estean ausentes entre as voces baixas as dos familiares vítimas da barbarie da Guerra do 36 (un avó nas portas da morte e outro fuxido un tempo no monte).

Centos de historias que son evocadas pola memoria, pero As voces baixas é unha novela e Rivas é capaz de converter os lugares e os acontecementos das súas historias en realidades imaxinadas que lle dan máis vida ás evocacións memorialísticas.

A estrutura da novela? A dun río que vai engordando con seu caudal de intrahistorias, coas afluentes, meandros, remuíños e fervenzas, para alén dun discurso compacto e pechado -presentación , nó, desenlace- que no responde á realidade desta creación na que a memoria arrolada pola imaxinación vai destilando pingas, as pingas da vida.

Cómpre por último facer unha referencia ao estatuto narratolóxico deste libro. Narrativa autorreferencial, do eu, con claras repercusións no plano enunciativo, exercido por un narrador en primeira persoa. Súmase así Rivas á autoficción, unha orientación importante  na narrativa de hoxe. Mais nada que ver coa narrativa narcisista ou ensemismada da que falou Linda Hutcheon. Rivas, en efecto, reivindica a súa experiencia concreta e neste libro expresa, desde o seu punto de vista o que lle acontece na súa infancia  e adolescencia. Con diversos recursos, fundindo sobre todo as súas experiencias co inventado, ten o dominio da primeira persoa. As voces baixas -collo prestadas palabras de Javier Marías-, non é autobiografía, non é un diario, memorias, actas notariais, ensaio novelado, novela pura onde todo é imaxinación. Pero é todo iso xunto, porque a literatura é o reino da liberdade, asimílao todo. E Rivas faino con gran maestría.

Manuel Rivas

Pero Rivas non é un literato solipsista, transcende o propio eu e proxéctase  nun nós. Un eu, xa que logo, disperso, fragmentado a través dunha manchea de espellos que son os seus personaxes. Quizais ninguén o dixo mellor que G. Bernard Shaw: o home que escribe verbo de si mesmo e da súa propia época, é o único que escribe acerca de todas as xentes e de todos os tempos. Moi atinado asemade para fixar o estatuto deste libro os termos que inventou un dos creadores paradigmáticos do eu, Marcel Proust: “O deber e a tarefa dun escritor son os dun tradutor”. Tradutor de todos nós.

 

 

Poesía, vida e obra de Manuel Leiras Pulpeiro

Vida e obra de Manuel Leiras Pulpeiro. Antoloxía poética

Xurxo Martínez González

Armando Requeixo

Editorial Galaxia, Vigo, 2012, 132 páxinas.

 

   Manuel Leiras Pulpeiro (Mondoñedo,1854-1912) é un ilustre descoñecido para a maioría do lectorado galego, malia que o seu único volume poético publicado en vida Cantares gallegos (1911) non só recibiu as gabanzas da crítica, senón que moitas das súas estrofas axiña se fixeron populares. Descoñecidos asemade os seus valores e consistencia ética tan asentados e pertinentes ata o punto de que as denuncias que fixo no seu tempo (finais do século XIX e comezos do XX) verbo da situacións dos labregos  teñen hoxe plena vixencia neste noso mundo de ladroízo, falcatruadas e asoballamento desapiadado dos cidadán máis débiles que estamos a presenciar ou  a ver sufrir a cotío. Se Leiras Pulpeiro incitou  a miúdo ao levantamento revolucionario, ¿que non diría hoxe cando os poderes financeiros, coa conivencia de moitos políticos, converten a tantos cidadáns do común en vítimas de súa cobiza, corrupción   ou mal goberno?

   Con gallo de se cumpriren os cen anos do pasamento deste soberbio poeta mindoniense e referente ético para o seu tempo e para o noso, o investigador Xurxo Martínez González e o estudoso da literatura galega e crítico literario Armando Requeixo acaban de sacar á luz nos prelos de Galaxia un pequeno volume, Vida e obra de Manuel Leiras Pulpeiro. Antoloxía poética. A devandita Antoloxía tomou como textos de referencia os publicados en Cantares gallegos na edición orixinal, as Obras completas editadas en 1930 por Antón Vilar Ponte e a Obra completa (1930), preparada por Xosé Luís Franco Grande. Están asemade presentes anotacións e comentarios de Xesús Alonso Montero na súa edición das Obras completas (1983) e de Ramón Reimunde, Poesía galega completa (1984) e un ensaio de 1998.

   Os editores completan o volume con “Outros poemas”, unha ampla recompilación  de trinta e dous poemas, publicados por Leiras Pulpeiro en revistas e cabeceiras do propio Mondoñedo e das vilas limítrofes, no primeiro xornal monolingüe galego, O tío Marcos da Portela e mesmo na prensa da emigración galega. Poemas de distinta natureza, algúns deles patrióticos, poesía cívica galega, e outros para lembranza de amigos.

   Leiras Pulpeiro, como poñen de manifesto os autores desta Antoloxía, sentíase sobre todo poeta do pobo. Por iso soamente achegou ao prelo Cantares gallegos, un “trasvase do tradicional oral ao elaborado autorial”, un material oral que Leiras Pulpeiro foi recollendo nas súas idas e vidas dacabalo exercendo de médico e de filántropo das xentes da contorna mindoniense.

   Un glosario final que recolle as solucións dialectais empregadas polo escritor, a regulacións dalgunhas solucións gráficas, a substitución de castelanismos que non afectasen nin á métrica nin á rima dos poemas, un encomiable aparello de notas ao pé de páxina e sobre todo unha ampla e documentada introdución, mais de doada lectura para calquera lector, completan esta edición divulgativa da meirande parte da obra poética de Leiras Pulpeiro.

Manuel Leiras Pulpeiro

   Xurxo Martínez González e Armando Requeixo homenaxean así, acercando aos lectores una boa parte das composicións poéticas dun home humilde -a súa modestia fixo que rexeitase o nomeamento como académico numerario da Real Academia Galega- rexamente asentado nas súas conviccións republicanas, federalistas, no anticlericalismo combativo e nun comportamento altruísta e filantrópico. Homenaxe, xa que logo, a un cidadán exemplar e a un poeta que aínda hoxe pode e debe ser lido por toda clase de lectores, sen excluír os máis novos.

Agasallos da memoria

  O rastro que deixamos

Agustín Fernández Paz

Edición de Isabel Soto

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 239 páxinas

 Desde hai abondos anos teño ben entendido que non é papel do crítico valorar unha obra do xénero que sexa en base a criterios paraliterarios; e aínda menos desde a empatía ou afastamento que o comentarista sinta verbo da personalidade do autor. Iso sería a deturpación do labor de análise dun libro. Non o require, de por parte, o autor desta obra, non xente de segunda fila, senón un dos grandes, non só entre nós, desa literatura que tamén lle gusta  a nenos e  a nenas. Concéntrome pois  nos miolos do texto, na trama e estrutura do libro, cuxos orixes mostra nun epílogo aclaratorio a editora da obra, Isabel Soto.

   O rastro que deixamos é un libro de natureza híbrida, estruturado en dúas grandes seccións. A primeira, sen dúbida a máis engaiolante, que pode ser encadrada dentro das narrativas facticias, máis en concreto, na literatura do eu. A prosa memorialista do escritor (“As paisaxes da memoria”) rememora as súas vivencias, sobre todo na infancia e adolescencia, relacionadas co mundo da escola e da súa vila natal. Esa infancia responsable en gran medida de boa parte dos fíos dos seus libros e da súa visión do mundo. Fíos que van desde os do xersei da primeira foto que ilustra o libro e que contén un catálogo selectivo de vivencias dos seus anos de cativo na Vilalba natal, ata a despedida da promoción de Bacharelato no  seu instituto, coincidente coa súa propia xubilación no ano 2007. Prosas memorialísticas, esteadas tamén en textos escritos para distintas ocasións, ganduxadas cos fíos da vida,que sen teren vontade novelística, lense porén co mesmo saibo dunha novela, porque Agustín Fernández Paz adorna o seu sarillo de acordanzas de natureza autobiográfica e sentimental con vontade de estilo e coa claridade e naturalidade lingüísticas que apreciamos na súa obra de ficción.Relatos pois vivenciais, evocacións fascinadas   dun estilo de vida que xa non existe.

Agustín Fernández Paz

   Na segunda parte do libro (“O oficio de escribir”), achega o autor un brazado de textos escritos para distintos foros ou ocasións e cuxa enfiada parte da lingua, a literatura, o oficio de escribir e a súa importancia. Textos asemade ateigados de lucidez e con fortes recendos de verdade. Unhas pingas de ficción  ao final de cada parte amosan a mestría narrativa do escritor mesmo nas distancias curtas.

 

(Texto publicado o día 6 de novembro de 2012 no Suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

Álvaro Cunqueiro en La Noche

“Los días” en La Noche

Álvaro Cunqueiro

Edicións de Luis Alonso Girgado e Lorena Domíguez Mallo

Colaboración de Anastasio Iglesias Blanco

Librería-Editorial Follas Novas, Santiago de Compostela, 2012, 488 páxinas.

 

   Se algo salta á vista nunha primeira ollada deste volume publicado por Follas Novas en edición encomiable de Luis Alonso Girgado e Lorena Domínguez Mallo, é o infatigable labor de Cunqueiro do que falan os dicionarios. No ano 1955 recoñecíase que aínda que xa existían algunhas recompilacións dos seus artigos de prensa en libros, a meirande parte dos mesmos aínda agardaban ser reunidos  en publicacións unitarias. Desde entón moito se ten traballado nesa liña, ata o punto de que os editores rexistran vinte e seis libros, en galego ou en castelán, que recollen artigos de Cunqueiro, publicados en diversos medios. Unha amplísima bibliografía,  xa que logo, á que arestora se lle engade este volume que recompila as colaboracións de Álvaro Cunqueiro no xornal santiagués La Noche, que desapareceu en decembro de 1967 dando lugar a actual cabeceira, El Correo Gallego. Cunqueiro como xornalista xerou exquisitas fabulacións “con tendencia á ucronía, (e) equilibrada mestura de humor e erudición” (Dicionario da Literatura Galega, I). Tocou os temas máis dispares e mesmo o erotismo non lle foi alleo e forma parte dalgunhas das súas colaboracións, como tal na páxinas eróticas de Bazaar  (1977-1979).

   Aínda que Cunqueiro pensaba que periodismo e literatura eran irreconciliables e confesou que foi xornalista por necesidade como un medio de subsistencia, recoñeceu, porén, que o xornalismo lle ensinara a arte da brevidade, da claridade e da sinxeleza. Hoxe é lexítimo pensar que os miles e miles de artigos en revistas e xornais e esa disxuntiva xornalismo / literatura non significou un atranco significativo no seu labor como creador literario. Remítome as súas obras.

   O xornal vespertino La Noche foi unha das incontables cabeceiras de prensa nas que Cunqueiro colaborou. La Noche foi un xornal  que en tempos difíciles soubo manter un talante galeguista baixo a dirección de José Goñi Aizpurúa  primeiro e máis tarde,  de Borobó. Colaboradores como Vicente Risco, Otero Predrayo, Filgueira Valverde, Méndez Ferrín, Cunqueiro…prestixiaron o labor do xornal santiagués. Por galeguista e tras a denuncia dun coronel de Ourense, tal como confesa Cunqueiro, foi prohibido e desapareceu o xornal compostelán .

   Neste medio colaborou activamente Álvaro Cunqueiro quer con artigos soltos, quer cos que integran a serie “Los días”, que son os que recolle este volume. Douscentos trinta e tres artigos publicados entre o 22 de setembro de 1959 e o 9 de outubro de 1962. Artigos todos eles en castelán, mais con frecuentes incrustacións en galego e un Postludio de Luís Cochón igualmente na lingua de noso. Artigos de temas moi variados, escritos moitos deles desde a maxia, que foi o motor de moitas de obras de creación literaria do escritor mindoniense. Con coexistencia do real e do soñado, do universal e do galego, e que non perseguen informar baixo criterios de actualidade, de signo exteriorista, senon dar conta de vivencias persoais e íntimas, nacidas baixo o pulo dunha lectura ou da lembranza dun libro escrito por el.

   Se ben Cunqueiro colaborou con revistas falanxistas e medios xornalísticos da ditadura, entre eles El Alcazar, estes artigos, agora recompilados,  están depurados dese xorne ideolóxico, proselitista e retórico, característica da súa escrita xornalística dos anos trinta e corenta. O que prima nestes artigos é a inmensa capacidade fabuladora do mindoniense, ao servizo da literatura xornalística. Artigos, pois, para embarcarnos a partir de temas cotiáns en singraduras fantásticas.

Álvaro Cunqueiro

   Paga a pena e é de xustiza salientar a edición de Luis Alonso Girgado e Lorena Domínguez Mallo, así como o Postludio de Luís Cochón. Os editores agasállannos  cunha ampla introdución  contextualizadora da obra xornalística de Cunqueiro e unha compilación moi preto do que é unha edición crítica, con profusión de anotacións ao pé de páxina. O Postludio de Luís Cochón afonda e reinterpreta algúns dos temas do labor xornalístico e literario  de Cunqueiro e as súas circunstancias. Da última das súas calas tiro esta referencia do amigo de Cunqueiro, Alberto Casal, que xustifica compilacións como esta: “Y sobra decir que los tuyos  revisados -los artículos- tienen un interés perenne que debe pasar de la hoja de periódico al tronco macizo del libro” ( páxina 434).