A EFICACIA DA MICRO-LITERATURA

Escrita no ano 1998 como rección á consolidación en Francia do ultradereitista  Frente Nacional, Martin brun  (Mañana parda) na súa tradución ao castelán), é un exemplo senlleiro da eficacia da micro-literatura. Un libro de doce páxinas, vinte na súa versión ao español, que se le en menos de dez minutos, e que, porén, malia a súa brevidade, consegue transmitir con claridade unha resoante fábula antifascista. Para aqueles que non teñen fe na utilidade da literatura, a lectura desta mínima fábula pódese converter nun impactante  descubrimento  que os pode facer reconsiderar as súas opinións.

Franck Pavloff (Nimes, 1940) é o autor desta parábola antifascista, eficaz, mais moi afastada dos canons  habituais do discurso político. Un autor practicamente descoñecido, fillo dun anarquista búlgaro, brigadista na Guerra española, e dunha partisana francesa, dos que herdou a tendencia a loitar contra o conformismo. Publicou este pequeno libro en 1998 cunha aceptación discreta. O seu éxito inesperado abrollou de súpeto grazas á teima de dous ou tres xornalistas entusiastas e ao tremor e incrédula indignación que percorreu Francia en abril do 2002 cando Le Pén chegou a ser un posible vencedor nas eleccións francesas. Foi entón cando as breves páxinas de Franck Pavloff conquistaron un público moi amplo ata o punto de triplicar o número de exemplares nas sucesivas edicións, a tirada do Premio Goncourt. Ademais, para que acadase a máxima difusión, Pavloff renunciou os seus dereitos de autor, e El Aleph, o selo editor que o publicou en España, os beneficios comerciais que puidese obter coa súa venda.

Martin brun narra a historia dun réxime político que decide eliminar os gatos os cans que non sexan pardos. Na pequena parábola aparecen como espectadores mudos dous amigos que se adaptan á decisión do réxime  con tranquila indiferenza, privilexiando a propia tranquilidade e aprazando de forma indefinida o momento de se rebelaren. Sacrifican os seus gatos e cans e aceptan resignados as novas regulamentacións, convencidos de que a seguridade parda podía ter o seu lado positivo. Mais moi pronto libros e bibliotecas son depurados porque nos textos non aparece o adxectivo pardo. Asemade, os xornais son substituídos  polo diario “Noticias Pardas”. Chegará un momento no que os resignados amigos acabarán sendo detidos porque, con anterioridade, eles ou os seus familiares posuirán animais non pardos e agora iso é delito.No novo Estado Pardo todo o mundo pode facer o que queira sempre que pensamentos, accións e desexos sexan da mesma cor.

Unha parábola, xa que logo, contra a abulia cotiá, contra o cansazo que apaga as conciencias dos cidadáns. A literatura convértese entón no espello no que as persoas se ven reflectidas en nun motor que nos empurra a actuar..

Hai máis de oitenta anos Erich Fromm desde a psicoloxía intentou explicar as raíces do noso medo a sermos libres. Ser libre significa ser responsables dos nosos destinos. Unha responsabilidade moi pesada que angustia a moitas persoas que terminan delegando  nun home forte para que decida por eles. No seu texto, Pavloff explica cunha brevísima parábola a mesma crise de liberdade na civilización occidental contemporánea. A súa historia é moi sinxela, pero tan efectiva que os xornais franceses propugnaron no seu día que Martin brun debería ser distribuído gratuitamente xunto cos certificados electorais

LESBOS EN LINGUA ESPLENDOROSA

Para dicir abril

Xosé Vázquez Pintor

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 238 páginas.

 

O autor de Para dicir abril, Xosé Vázquez Pintor, honrado no ano 2008 coa letra E da Asociación de Escritores en Lingua Galega, como recoñecemento ao labor desenvolvido na súa ampla traxectoria como escritor todoterreo que aborda a poesía, o ensaio, o teatro e a narrativa. Foi un recoñecemento formal por parte dos seus colegas que lle fai xustiza a un escritor felizmente rescatado para a nosa escrita, logo de ser “canonicamente” excluído,  hai pouco máis de vinte anos,“de calquera atención ou xuízo valorativo reseñable” por cousa dos seus primeiros libros de poesía social.

A reivindicación real chegaralle da man das súas obras posteriores tanto no eido lírico como na prosa cando se decidiu a contrastar esa madeira de gran narrador que leva dentro e que produciu importantes froitos, en especial A memoria do boi, na miña estima, unha das grandes novelas galegas de todos os tempos. A obra de Vázquez Pintor é a  dun activista da lingua que reconstrúe o mundo coa memoria, como acertadamente interpreta a súa produción, a crítica e profesora cubana, Yanelis Velazco Fajardo nunha  tese de doutoramento sobre o escritor de Melide presentada na Universidade da Habana.

Tamén o lévedo da memoria está presente nos xermes da peza narrativa coa que no ano 2008 nos agasallou o escritor, Para dicir abril. Porque hai, sen dúbida, un memorial do amor diferente, do amor entre mulleres, tan deostado dende sempre e cuxa representación literaria atopa en Galicia a invisibilidade e o esquecemento, posiblemente pactados. A afouteza do escritor e a orixinalidade da súa novela consiste, xa que logo, en esquecer os principios culturais dominantes sobre a representación das relacións entre mulleres, achegándonos ao mundo lésbico desde o respecto, a reivindicación e o intimismo dun percorrido vital. Este itinerario acércanos ao mundo que unha nena recupera a través das súas lembranzas. Unha nena que gastaba rizos pero agochaba moitos medos e que pronto tivo consciencia de que vivía nun mundo onde ser muller e lesbiana era unha dobre falta sen recurso. As súas intemperies de infancia desenvólvense entre o cariño protector da nai e o amor alén de toda norma do pai. O corpo pídelle o asasinato dese “meu” que tanto manca, pero faise maior en permanente descuberta e querendo ser ela mesma e sen culpa. Mais deberá facer fronte ás incertezas que están no silencio e ao cansazo das esperas.

A novela vai esmiuzando en alternancias e nun xogo de intertextualidades os medos da nena muller e as medras dun amor que abrolla con inmensa forza e que se ten que enfrontar ás dificultades do amor entre os/as diferentes. A protagonista busca precisamente esas certezas da diferenza e, como tributo para acadalas, deberá sufrir non poucas catástrofes emocionais e verdadeiras vivencias límite.

 

Xosé Vázquez Pintor

Para dicir abril é sen dúbida unha novela sobre o erotismo diferente, pero está inmensamente afastada de calquera lambetada ou produto xenérico. Riqueza temática, complexidade formal, un perfecto xogo de planos espazo temporais e unha estrutura pautada polos versos de Safo de Lesbos. Pero sobre todo a lingua. A prosa poética de Vázquez Pintor nas páxinas desde libro eleva o galego a unha auténtica e fermosa obra de arte, como poucas veces ten acontecido na nosa escrita. Un léxico exquisito e esplendoroso que recupera vedraños termos lingüísticos -a sabenza das estirpes – e orixinais e atrevidas figuras literarias converte a lectura desta novela nun gozo para os sentidos e nunha incitación para a intelixencia.

UN RELATO AUTOBIOGRÁFICO DE CONRAD

A liña de sombra

Joseph Conrad

Tradución de Benigno Fernández Salgado e Isabel Iglesias Francos

Ir Indo Edicións, Vigo, 161 páxinas

(Libros de sempre)

 

The Shadow-Line traducida no seu día ao galego por Benigno Fernández Salgado e  Ana Iglesias Francos para a Editorial Ir Indo, é seguramente a novela máis autobiográfica de Joseph Conrad. O escritor polaco que non empezou a escribir seriamente ata pasados os trinta anos e nunha lingua que no era a súa e que aprendera de forma autodidacta, inicia este pequeno relato a finais do ano 1914 e remátao no mes de marzo de 1915. Apareceu publicado primeiramente nunha revista en 1916 e, ao ano seguinte, ve a luz nun volume independente da man dunha editora londinense.

A liña de sombra é, como dicía, un relato biográfico que dá conta das experiencias marítimas máis dramáticas da vida do autor. Pertencente  á aristocracia rural polaca, pero enmeigado pola paixón das viaxes e aventuras, Conrad consegue entrar na mariñería con tan só dezasete anos en Francia, pasando catro anos máis tarde a Inglaterra. Grazas as súas viaxes por todo Extremo Oriente, foi ascendendo paseniñamente ata chegar a capitán e, sobre todo, enchendo os arquivos da súa memoria de materiais e experiencias vitais, moitas delas reflectidas nas grandes novelas do seu primeiro período: O Negro do Narcissus, Tifón, Lord Jim, O corazón da escuridade.

A liña de sombra,  se ben non foi redactada ata 1915, inscríbese entre os textos desta primeira etapa; e na mesma o mestre da “narración indirecta” relata un dos derradeiros episodios marítimos  da súa vida, acontecido en 1888. Enfastiado da existencia monótona que lle proporciona a súa condición como segundo do Vidar e decatándose de que estaba a piques de cruzar a “liña de sombra”, esa fronteira que separa a xuventude da idade madura, e desexoso ao mesmo tempo de aventuras e experiencias novidosas, abandona  o seu posto no barco aproveitando unha escala en Singapur, e sen ter idea do que ía facer despois. O destino, porén, quixo que aos poucos días se lle confiase o mando do Otago, unha bricbarca ancorada naqueles intres en Bankok, e acostumada a navegar polos mares meridionais da China.

No relato, Conrad narra todas as peripecias que o levaron a facerse co posto de capitán do veleiro e a odisea de guialo no máis grande dos calmazos e cunha tripulación enferma de malaria, ata o seu primeiro destino, navegando por rexións de terras fragmentadas, brisas lixeiras e augas estancadas do golfo de Sian. Logo de vinte e un días dunha lenta e agoniante destrución, chegan a Singapur con toda a tripulación adoecida pola febre.

Conrad é un dos pais da alta literatura de aventuras, e como tal ten partidarios incondicionais -un deles foi Virginia Woolf, a máxima mestra do axuste estilístico na literatura inglesa-, que saben ao que se arriscan coa lectura das súas novelas. O mar e as aventuras mariñas  acadan en Conrad unha representación engaiolante, ateigada de riscos e de emocións. Á vez, achéganos unha galería de tipos humanos, ambientes e situacións descritos coa forza e coa propiedade que soamente podería provir da pluma de quen as tivese vivido en carne propia.

Con todo, para alén da trama argumental, Conrad mergúllase con extraordinaria  sensibilidade e rigor analítico nas rexións máis fondas e escuras da condición humana, facendo que, moito máis que coa aventura exterior, o lector se deixe atrapar pola interior: o proceso que se desenvolve de portas adentro dos personaxes, as reccións e experiencias  humanas, os males da alma. Precisamente todo aquilo que, a xuízo de J. Jameson, converte a literatura de Conrad en inclasificable, aboiada nun lugar incerto entre Stevenson e Proust.

Todo isto é o que vai atoar o lector de A liña de sombra. Malia tratarse dun relato de feitos reais, aos que o autor en xeral é fiel, Conrad envolve a súa narración dentro dunha atmosfera atormentada, impresión multiplicada polo calmazo da mar que inmobiliza o navío e polos progresos inflexibles da malaria.

 

Joseph Conrad

 

Unha escrita por veces abstracta, tesa, moi analítica que chega a abafarnos, e a teima do autor de pór por diante os xuízos e conceptos verbo dos personaxes, antes de deixalos actuar, dificulta por veces a lectura de A liña de sombra, nomeadamente nos dous primeiros capítulos que corresponden a unha terceira parte do libro. Nestas sesenta primeiras páxinas, a lentitude, o detallismo descritivo, a análise minuciosa das persoas e das súas reacción, chegan, na miña estima, a enfastiar a vontade lectora máis forte. O libro comeza a engaiolarnos de veras desde o intre no que o narrador protagonista toma posesión do mando do Otago, e dá comezo o seu periplo por un mar no que, en vez de liberdade, só se atopa calma e febre. No horizonte e como arquetipo O Holandés Errante nos mares de China. Un barco á deriva por augas tranquilas con toda a tripulación agonizando lentamente sobre a cuberta.