Un pesadelo ateigado de escenas kafkianas

A torre no deserto
Xoán Fuentes castro
Editorial Toxosoutos, Noia, 258 páxinas
(Libros de fondo)

Cun título tirado dun fragmento de literatura fantástica que le un dos personaxes, debutou Xoán Fuentes Castro (San Vicente do Mar, 1932 – Pontevedra, 2013), de forma serodia, pero moi digna, na narrativa galega. Porén a súa achega as nosas letras veu precedida por un amplo e eficaz labor como tradutor. En efecto, Xoán Fuentes Castro verteu ao galego antes desta novela, entre outras, obras como A engranaxe, O último Safari, Lingüística e colonialismo, Para comprender a música contemporánea, Conversas con Kafka e certos relatos de Joyce.
O fragmento que Xoán Fuentes Castro fai seu, sinálanos a idea xeratriz desta súa primeira novela. No medio do deserto, uns traballadores constrúen unha torre sen portas para celebrar a memoria dun príncipe que non chegou a nacer. Unha fermosa torre que non necesita de portas porque dentro non hai nada. Só a area na que se apoia. Unha construción que funcionalmente roza o absurdo e que serve de perfecto epígrafe para rotular os sistemas e os mundos que o autor nos fai ollar na súa narración.
Todos temos lido historias-pesadelos que, nun principio pertenceron ao campo da fantasía pero que, co paso do tempo, foron cambiando as súas coordenadas e remataron por se converter en reais. Unha destas historias-pesadelos, que nos tempos que corren, deixan de ser inverosímiles, é a que se atreve a contarnos Xoán Fuentes Castro. Unha histioria estarrecedora que debemos colocar na fileira e no ronsel das utopías negativas, aquelas visións do futuro que non viven da anticipación dunha maior liberdade, senón que nos lembran a ameaza da súa perda. Así, ás obras clásicas desta visión pesimista -quizais antiutópica- como Nós de Eugene Zamiatine, Un mundo feliz de Aldous Huxley, 1984 de George Orwell ou Fahrenheit 451 de Ray Bradbury, cómpre engadir A torre no deserto de Xoán Fuentes Castro. Como esas novelas, a fabulación de Xoán Fuentes Castro acentúa ata o caricaturesco a visión crítica do momento presente, proxectándonos nun porvir que, ao contrario das utopías positivas, xa non é radiante, senón perigoso e aterrador. Tampouco A torre no deserto describe relacións verdadeiramente humanas, senón o monstro totalitario, un antagonista inhumano que se absolutiza e nutre de todos os tópicos redentores; busca un perfecto axuste social e introdúcenos nun orbe de imaxes arrepiantes, verdadeira fábula do mundo moderno, por mor do seu culto a certas innovacións tecnocientíficas e do acatamento de tendencias tiránicas e ditatoriais que, sen nos decatar, rebentan con moita frecuencia.
O autor amósanos un escenario, o territorio dunha realidade bipolar desde o que aos protagonistas lles resulta posible enxergar dous futuros ao alcance da man, separados por unha verdadeira folla de navalla. A un lado, o mundo organizado, seguro, hermético no que se descoñecía a crueldade e o erro, mais no que pensar e sentir eran unha perda de tempo e estaban prohibidos porque xa o facían para os demais os bonzos do sistema. As autoridades cubrían as necesidades básicas e toleraban, e mesmo fomentaban, unha rede de caprichos. Pero as paixóns grandes e pequenas, os sentimentos, e sobre todo a doenza identitaria, ficaban desterrados, xa que non traían máis que conflitos, inimigos por excelencia do sistema. Fronte a este mundo unificado, libre de contrastes, alleo a calquera caste de continxencia, e vedado a toda aventura persoal, estaba -e está, poderiamos dicir- o seu oposto que reproduce a existencia humana en toda a súa crucial e contraditoria crueza. En definitiva, as dúas caras da maioría das configuracións sociais que agachan no seu interior “o tenebroso e satánico en combate perpetuo co luminoso e sublime.”

 

Xoán Fuentes Castro

Neste dominio inhumano, un home, emblema de todos os que procuran e se decatan de que o sistema rexistra e goberna día a día o programa das nosas vidas, atopa unha nena á que profilla e emprende unha viaxe, culpado e desterrado por lle dar cabida aos sentimentos, cara a unha cidade inexistente, un lugar de ficción que ninguén coñece. A partir de aquí, o texto convértese nun peregrinar tras un fantasma. Unha viaxe absurda, nun país non menos absurdo, que leva os protagonistas cara á inexistencia, ao anonimato, símbolo do que moitos sistemas sociais actuais intentan facer cos seres humanos: degradalos á inexistencia.
Un desenlace, afastado de calquera tipo de convencionalismo optimista, ponlle fin ao retrato ficcional deste pesadelo ateigado de escenas kafkianas. Unha tremenda arremetida contra a faciana máis negativa do sistema que cambia de nome, de aspecto e de épocas, pero que xermola inexorablemete coma os fungos, vive do home e catalógao, aínda que soamente sexa para condenalo.

Digna ópera prima. Derrotas na vida de dous inconformistas

O rebumbuio dos vagalumes
Alberte Santos Ledo
Edicións Laiovento, Santiago de Compostela, 2015, 227 páxinas

Con esta novela, O rebumbio dos vagalumes, fai o seu debut na narrativa galega, Alberte Santos Ledo, un xornalista, activo profesional no eido da comunicación. A súa estrea é un exercicio de inconformismo co que, non entanto, pretende que o dono da historia sexa o lector. Cun título que fai referencia ao feito de que os vagalumes dan luz para chamar a atención dos seus iguais, mais sen desprender calor, o autor achega unha historia de rebeldía da que é protagonista unha muller -o personaxe central-, que é capaz de superar, con aflición pero sen crises, as súas frustracións vitais, pouco menos que crónicas, con respostas de distinta natureza.
O protagonismo da historia recae sobre Paula, unha profesora universitaria emparellada cun executivo de éxito no mundo das finanzas. É ela a que se revira contra un destino ao que se sente atada, para erguer e manter a súa felicidade. A novela dá comezo habilmente cunha referencia ao avó de Paula que rexeitara varias promocións laborais que alongaban, porén, o seu horario de traballo, en detrimento do seu lecer tocando o violín. Ao contraio do que acontece coa súa parella que non ten tempo para a familia, o que fai nacer e medrar o afastamento entre eles. A seguir, o relato do encontro e da relación de parella, contados desde a perspectiva do home, cada día máis ocupado en proxectos e compromisos financeiros que acrecentan a súa valía profesional e o cansazo de Paula que esgota o crédito que tivo algunha vez no mundo profesional do seu home, á vez que fai presumir un final decadente da relación..
Escoitamos a voz de Paula contando a historia desde o seu punto de vista ao final da narración. Non quere perder unha nova rifa do azar e experiméntase aliviada pola longa ausencia por motivos laborais do pai das súas fillas, á vez que tira vantaxes sentimentais da mesma. Un final pechado e sorprendente que non é o que o lector podía agardar, pon cabo á función.
Porén, a novela non soamente é a radiografía das relacións da parella desde a perspectiva de ambos os dous, senón tamén un exercicio narrativo calidoscópico. Interveñen, en efecto, outros narradores que o fan en primeira persoa, e achegan a súa olladas verbo de Paula especialmente. Son as historias contadas por un boticario, por un traumatólogo e por un médico cubano que traballa en Praga. Os tres transmiten unha parte da historia para configurar a visión poliédrica da realidade. Os tres senten unha gran atracción física por Paula; e a necesidade de conquistar e gozar da alma e do corpo de Paula dálle sentido as súas piraterías. Mais tamén a protagonista feminina sabe impor as súas tácticas de sedución. Endalí que a novela tamén é unha extensa acumulación de lostregadas emocionais e, á vez, de xogos sexuais de alta voltaxe, con expresión explícita e brava de sexo que fai que O rebumbio dos vagalumes comparta certos trazos co subxénero erótico. Con todo, na cerna da novela o que verdadeiramente paira son as derrotas da vida de seres inconformistas.

 

Alberte Santos Ledo

Escritura lineal, malia a visión prismática do mundo da protagonista feminina; unha lingua fluída e correcta e un debuxo dos perfís dos personaxes polo que din ou polo que fan, sen describilos expresamente, son algúns dos trazos formais desta ópera prima que acrecenta con dignidade a narrativa de noso.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 7 de xaneiro de 2016)

Calendarios fotográficos Xerais, 2016

Calendario Xerais 2016
A Coruña anónima
Prólogo de Antonio López Mariño
Edición de Celia Torres
Edicións Xearis, Vigo, 2016, 24 páxinas.

Calendarios Xerais 2016
Alberto Martí. Emigración
Selección de fotos e prólogo de José Caruncho
Edición de Celia Torres
Edicións Xerais, Vigo, 2016, 24 páxinas.

Como en anos anteriores, Edicións Xerais pon a disposición de galegos e galegas calendarios fotográficos de parede, mais con particularidade que, nesta ocasión, é posible elixir entre dous calendarios: o que leva por título “A Coruña anónima”, e o rotulado “Alberto Martí. Emigración. En ambas as dúas opcións, trátase de calendarios ateigados das esencias máis fondas da terra de noso.
“A Coruña anónima” é unha recuperación da vella cidade herculina. Doce fotografías anónimas, tiradas no século XIX, aínda que difíciles de datar, pero que seguramente constitúen a primeira reportaxe gráfica da cidade. Doce imaxes da Coruña no século XIX, recuperadas e tratadas polo fotógrafo José Caruncho e comentadas con brevidade, mais con acerto por Antonio López Mariño. A anónima máquina fotográfica alumea, sostén e obxetiviza, de forma atemporal, a Rúa de Garás -actual Linares Rivas-, que percorría en paralelo a ensenada de Santa Lucía; O Porto; O Peirao de ferro. Unha imaxe das históricas fortificacións que defendían a cidade. O paseo e os xardíns Méndez Núñez, o primeiro espazo público no centro da cidade, construídos sobre terras gañadas aos mar. O Campo da Leña, antes escenario de execucións capitais, e como fondo, o cuartel do príncipe Alfonso. A Praza de Atanasio Alesón -hoxe, María Pita- no día no que se colocou a primeira pedra do pazo municipal. A igrexa de San Xurxo. A Estación do Noroeste. A Rúa Canta Catalina, rúa de carabineiros e, nos baixos, con obradoiros de prateiros, reloxeiros, xastres e outros oficios. Finalmente, unha imaxe da Casa Caruncho, na súa orixe, vivenda familiar dun indiano, completa esta escolma que recupera a vella face dunha cidade galega ateigada de historia.

Para o segundo Calendario 2016, “Alberto Martí. Emigración”, José Caruncho seleccionou para a Editora viguesa trece fotografías da colección Emigración, que o fotógrafo Alberto Martí tomou nos peiraos da Coruña e Vigo. Alberto Martí Villadefrancos (A Coruña, 1922) é un fotógrafo que, aos seus noventa e tres anos, segue en activo, ordenando e clasificando os miles de negativos do seu arquivo. Destaca entre eles a súa serie sobre a emigración, unha colección esquecida, xa que o fotógrafo non a publicou no seu momento. Unha reportaxe rebordante de naturalidade e frescor que nos permite recuperar as olladas, case que sempre cinguidas pola angustia e incerteza, de mulleres, homes, nenos e vellos que, nas décadas de 1950 e 1960, emprenderon as rotas da emigración. Tamén os intres nos que o familiares baixaban dos transatlánticos. Ou nenos que perderon o barco e esperan sentados nas súas maletas. Imaxes das vellas maletas doutrora que nos lembran que a xente galega tivo sempre, como fatal destino, a emigración. Amavías fotográficas que pautan, porén os días e os meses do ano 2016 cun nimbo de mágoa e tristura que un pobo emigrante como o noso expresou nesas décadas do pasado século e aínda segue amosando arestora.