Lesbos en lingua esplendorosa

Para dicir abril
Xosé Vázquez Pintor
Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 238 páxinas
(Libros de fondo)

O autor de Para dicir abril, Xosé Vázquez Pintor, foi honrado no ano 2008 coa letra E da Asociación de Escritores en Lingua Galega, como recoñecemento ao labor desenvolvido na súa ampla traxectoria como escritor todoterreo que aborda a poesía, o ensaio, o teatro e a narrativa. Foi un recoñecemento formal por parte dos seus colegas que deste xeito lle fixeron xustiza a un escritor felizmente rescatado para a nosa escrita, logo de ser “canonicamente” excluído, en tempos anteriores “de calquera atención ou xuízo valorativo reseñable” por cousa dos seus primeiros libros de poesía social. A reivindicación real chegoulle da man das súas obras posteriores tanto no eido lírico como na prosa cando se decidiu a contrastar esa madeira de gran narrador que leva dentro e que produciu importantes froitos, en especial A memoria do boi, na miña estima, unha das grandes novelas galegas de todos os tempos. A obra de Vázquez Pintor é a dun activista da lingua que reconstrúe o mundo coa memoria, como acertadamente interpreta a súa produción, a crítica e profesora cubana, Yanelis Velazco Fajardo nunha tese de doutoramento sobre o escritor de Melide, presentada no ano 2007 na Universidade da Habana.
Tamén o lévedo da memoria está presente nos xermes da peza narrativa coa que hoxe nos agasalla o escritor de Para dicir abril. Porque hai, sen dúbida, un memorial do amor diferente, do amor entre mulleres, tan deostado dende sempre e cuxa representación literaria atopa en Galicia a invisibilidade e o esquecemento, posiblemente pactados. A afouteza do escritor e a orixinalidade da súa novela consiste, xa que logo, en esquecer os principios culturais dominantes sobre a representación das relacións entre mulleres, achegándonos ao mundo lésbico desde o respecto, a reivindicación e o intimismo dun percorrido vital. Este itinerario acércanos ao mundo que unha nena recupera a través das súas lembranzas. Unha nena que gastaba rizos pero agochaba moitos medos e que pronto tivo consciencia de que vivía nun mundo onde ser muller e lesbiana era unha dobre falta sen recurso. As súas intemperies de infancia desenvólvense entre o cariño protector da nai e o amor alén de toda norma do pai. O corpo pídelle o asasinato dese “meu” que tanto manca, pero faise maior en permanente descuberta e querendo ser ela mesma e sen culpa. Mais deberá facer fronte ás incertezas que están no silencio e ao cansazo das esperas.
A novela vai esmiuzando en alternancias e nun xogo de intertextualidades os medos da nena muller e as medras dun amor que abrolla con inmensa forza e que se ten que enfrontar ás dificultades do amor entre os/as diferentes. A protagonista busca precisamente esas certezas da diferenza e, como tributo para acadalas, deberá sufrir non poucas catástrofes emocionais e verdadeiras vivencias límite.

 

Xosé Vázquez Pintor

Para dicir abril é sen dúbida unha novela sobre o erotismo diferente, pero está inmensamente afastada de calquera lambetada ou produto xenérico. Riqueza temática, complexidade formal, un perfecto xogo de planos espazo temporais e unha estrutura pautada polos versos de Safo de Lesbos. Pero sobre todo a lingua. A prosa poética de Vázquez Pintor nas páxinas desde libro eleva o galego a unha auténtica e fermosa obra de arte, como poucas veces ten acontecido na nosa escrita. Un léxico exquisito e esplendoroso que recupera vedraños termos lingüísticos – a sabenza das estirpes – e orixinais e atrevidas figuras literarias converte a lectura desta novela nun gozo para os sentidos e nunha incitación para a intelixencia.

As bágoas de Eros. Radiografía dunha xeración fascinada

A identidade fascinada
Antonio Piñeiro
Editorial Galaxia, Vigo, 2015, 159 páxinas

Crónica real ou novelada do personaxe imaxinario que eramos nese cóctel hedonista para aquela xeración mltitudinaria que nos anos oitenta se fixo dona de Santiago. Así resume o autor,Antonio Piñeiro o celme deste libro. Unha Compostela que é temario, fotocopia, prato combinado, o Ensanche, o vaso de tubo, e que, nun exercicio de recuperación, o autor pretende retomar. “Non lela, tocala”. Santiago, nese furco temporal que vai desde 1982 ata 1990, duplica a súa poboación durante o curso académico coa chegada masiva de estudantes, funcionarios autonómicos, traballadores e persoal doutros servizos. A tromba xeracional do baby boom dos sesenta. Un aluvión de estudantes, cuxo primeiro afán era atopar aloxamento, o cuarto, o cuarto cambiante, como espazo escenificador da autonomía persoal e intelectual. E tamén da fascinación.
Empregando una estrutura construtiva híbrida na que a escrita de A. Piñeiro conxuga a ficción novelada, a crónica individual e social, o ensaio, fontes documentais e o diálogo con pensadores referenciais. A identidade fascinada pretende ser a radiografía de Compostela nos anos oitenta, unha cidade ocupada, vivida, gozada pola xeración baby boom dos anos sesenta, universitarios naquela década. Santiago convertida en gran cuarto de alugueiro dunha mocidade que na fascinación atopa a súa identidade. Crónica, xa que logo, real e novelada do personaxe imaxinario que conformaban todos eles, tamén o autor, porque o itinerario por aquela Compostela ten moito de vivencia persoal do propio escritor. E como fío condutor, eixe e final desta década fascinada e optimista, Clangor, a explosión malfadada de Clangor. Así pois, Compostela convertida nun grande espazo hedonista no que conviven sesenta mil mozas e mozos universitarios, cuxa imaxe de comezos de curso non é o calendario senón o quorum; que se individualiza experimentado a súa propia liberdade, un hedonismo sen fechaduras, o espertar sexual, a revolución da moda. Que vive a explosión da literatura galega que tamén acrecenta a súa fascinación; que percibe a revalorización da arte (Atlántica), considerada asemade como material identitario, esteado porén na heteroxeneidade. Que asiste ao nacemento de formacións políticas e se identifica co feitizo dos seus líderes. Todo iso constitúe o cóctel hedonista do que fala o autor, deses anos oitenta en Compostela, unha época envolta no fume da explosión de Clangor, chanto final dun ciclo, de cuxa identidade tamén forma parte, malia o alén baleiro da súa mensaxe.

Antonio Piñeiro

O autor achéganos unha visión, ao meu entender, demasiado optimista e eufórica daqueles anos, mitificados na súa escrita. É certo que nunha das secuencias do libro deixa constancia de que na Compostela dos oitenta non só se atopa Eros, senón tamén a súa consumación en Tánatos. As substancias, a droga tamén foron signos desa época. Non entanto, esas “bagoas de Eros” fican eclipsadas polos ouropeis da fascinación do hedonismo, do consumismo, da movida que enchen boa parte do libro. Pero Compostela tamén foi unha verdadeira baixada aos infernos para unha manchea de mozas e mozos. Recorridos forzados cara á morte daquela xeración que pagou un pavoroso tributo a aquel frenesí libertario, hedonista, de amor libre, droga, movida. Tamén este reverso pouco fascinante forma parte da memoria daqueles anos e constitúe un fito importante desa identidade. Época pois con luces e sombras. O libro de Antonio Piñeiro reflicte moito máis as primeiras que as segundas.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 24 de setembro de 2015)

Sumisión

Michel Houllebecq

A publicación a comezos deste ano de Soumission, a última novela de Michel Houellebecq, converteuse en Francia nun asunto de estado. A saída á rúa da novela coincidiu cos atentados contra Charlie Hebdo, e desde esa data, Houellebecq considerado islamófobo por obras ou declaracións anteriores, soporta a servidume de escolta oficial. Porén, é moi improbable que, debido a esta súa última novela, Houllebecq teña que soportar ningunha caza de bruxas por parte dos musulmáns, porque o protagonista de Sumisión declara, no remate da novela, ter atopado no islam a coherencia que, na súa estima, desaparecera de Occidente: a orde perdida, a submisión da muller ao home e deste a Deus. Unha conclusión precedida dunha trama, polo de agora só política ficción: o protagonista é testemuña de cómo no ano 2022 un partido islamita moderado gaña as eleccións en Francia e o seu líder, Mohammed Ben Abbes resulta elixido presidente. Instaura a sharia, Francia convértese nun estado confesionalmente musulmán, os xudeus exílianse en Israel, as mulleres vense na obriga de vestir con máis decoro e, sobre todo, prodúcense grandes transformacións no eido da educación e da imposición de valores. Ben Abbes aposta polo patriarcado, por devolver a muller ao fogar, o seu lugar natural, e todos os docentes dos centros públicos terán que converterse ao islam. O protagonista, un indiscutible tipo houllebecquiano,, é despedido da docencia, mais, nostálxico da orde perdida e para darse unha segunda oportunidade e afastarse do seu solipsismo misántropo, dá o paso e convértese ao islam.
Sumisión é unha novela que prognostica grandes mutacións, anticipándose ao futuro, unha teima de Houellebecq. Para alén doutras consideracións, encomia o pracer da submisión no que se acada a cima da felicidade humana. A absoluta submisión da muller ao home, tal como a describían as fantasías de Historia de O. Regreso da muller ao fogar con beneficiosos efectos colaterais como a caída libre do paro. A publicación de Sumisión provocou unha manchea de interpretacións e controversias. A máis crible, na miña estima, é a que considera a novela unha fantasía erótico-lúdica dun escritor afeccionado a epatar, a chamar a atención e transmitirlle ao lector todo o contrario do que din as páxinas que escribe.

( Texto publicado o día 8 de outubro no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal facer clic aquí )

Narrativa breve de Otero Pedrayo

Contos do camiño e da rúa
Contos de Santos e Nadal
Ramón Otero Pedrayo
Editorial Galaxia, Vigo, 116 , 110 páxinas
(Libros de fondo)

Ademais das edicións en distintas coleccións, desde comezos do presente século, Editorial Galaxia vén publicando distintas bibliotecas de autor (Biblioteca Castelao, Blanco Amor, Vicente Risco, Ánxel Fole, Álvaro Cunqueiro, Carlos Casares e tamén a Biblioteca Otero Pedrayo). O obxectivo das mesmas non é outro que publicar agrupadas e cun deseño especial algunhas obras dos clásicos do seu fondo editorial. Polo de agora a “Biblioteca Otero Pedrayo” conta con oito títulos, o último Lembranzas do meu vivir, editado hai unhas datas. Os títulos que hoxe comento como libros de fondo, forman parte desde o ano 2003 da “Biblioteca Otero Pedrayo”. Ambos os dous contan cunha edición diferenciada, tanto no deseño como na iconografía das cubertas, tiradas de obras pictóricas de Isaac Díaz Pardo.
Cerca de vinte e cinco anos separan a redacción dos relatos de ambos os dous volumes. Contos do camiño e da rúa aparece en 1932 en edición da Editorial Nós. Son sete textos reproducidos na “Biblioteca Otero Pedrayo: “A serea”, “A criada”, “O fidalgo”, “O Pecado”, “O Pazo das Cinco Chagas”, “Medicina legal” e “Dona Xohana e don Guindo”. A partir desta data (1932), e nomeadamente nos anos de posguerra , Ramón Otero Pedrayo escribirá moreas de relatos. Os texto de Contos de Santos e Nadal foron redactados en 1956, no cuarto do hotel no que Otero Pedrayo se hospedaba en Santiago de Compostela, e coa intención de completar o ciclo narrativo dedicado ás distintas estacións do ano. Trátase de nove relatos que confirman os trazos máis característicos da narrativa breve de Otero Pedrayo, e inciden na temática das súas pezas anteriores.
En efecto, a poligrafía de Otero Pedrayo, a súa riquísima cultura e a súa fervenza creadora fixeron abrollar numerosas pezas breves de ficción. O relato, sen ser o xénero que máis fama lle proporcionou, ten en Otero un asiduo e notable cultivador. Trátase dunha narrativa realista na que non soamente imos atopar a épica de tema fidalgo, que diría o seu primeiro crítico, Ricardo Carballo Calero, senón tamén unha cosmovisión do mundo galego. Unha verdadeira antropoloxía galega que establece unha clara dicotomía entre a vida na aldea e a vida vilega, trazos que non soamente marcan a escrita de Otero Pedrayo, senón en xeral a de todos os escritores do Grupo Nós.
Os dous volumes, reeditados na “Biblioteca Otero Pedrayo” confirman que, entre os seus moitos merecementos, a Otero Pedrayo correpóndelle o de ser o principal creador dunha narrativa breve en lingua galega. Unha prosa abertas ás influencias que triunfaban alén das nosas fronteiras, acorde coas esixencias dos tempos, capaz de rachar cos esquemas costumistas e folclorizantes que a aferrollaban desde o século XIX. Como subliña o primeiro crítico dos contos de Otero Pedrayo, Carballo Calero, a narrativa breve oteriana ten unha importancia de primeira orde na historia do noso conto literario, xa que supón unha ampliación temática e unha modernización técnica do mesmo.
Parafraseando a Varela Jácome e analizando o conxunto da narrativa galega breve anterior, cómpre recoñecer que os relatos de Otero, xunto cos de Risco, Castelao e Dieste, significan a verdadeira modernización da narrativa breve de noso. Mais é con Otero Pedrayo co que xorde unha nova arte de contar, na que xogan un papel decisivo a ampliación temática e a modernización técnica da narrativa breve galega, ata entón choída dentro das fronteiras ríxidas dunha escrita de indubidable sabor costumista.
Os dezaseis relatos, recollidos nos dous volumes, amosan que a prosa curta non lle quedou curta á creatividade explosiva de Otero Pedrayo e que soubo adaptarse habilmente á brevidade e á condensación propia do subxénero. A narrativa breve oteriana debuxa unha Galicia ateigada de orixinalidade e de riqueza de matices e aspectos. Ningún outro creador galego do seu tempo acometeu, con tal luxo de perspectivas, a tarefa de describir literariamente o ser natural do país.
Verbo da lingua e do estilo da prosa destes relatos, aínda que son elementos importantes para o escritor de Trasalva, cómpre recoñecer que na súa prosa non atopamos o labor dun ourive atento e coidadoso, nin o dun estilista clásico, senón unha grande e descoidada espontaneidade, caracterizada ademais polo emprego dunha morea de imaxes que lles achegan ás páxinas destes contos un aire barroco.