Cavorcos de soidade*

Vía secundaria

An Alfaya

Edicións Xerais, Vigo, 2011, 102 páxinas.

 

Por veces un bo desenvolvemento narrativo é capaz de anular as distancias que median entre as chamadas baixa e alta literatura. Tal é o caso desta novela folletinésca de An Alfaia, condicionada na súa estrutura polas esixencias formais dunha novela de entregas. Vía secundaria  bota a andar cun atropelo que ten lugar nunha vía secundaria e que fai agromar un rodopío de intemperies vitais, nas que habitan os personaxes principais desde relato coral. Un fío narrativo que non se extravía en secuencias sen interese, un ritmo argumental apropiado, pegada da escrita da autora, contribúen a facer que o lector se mergulle na cerna deste relato.

O accidente e intento de asasinato é o elemento que desencadea a intriga, por veces detectivesca con acenos de novela negra, pero non se trata máis que dun pretexto para tradear no interior dos personaxes: esas parellas escravas de covardías, contradicións…expectativas fanadas, e retratadas sen chisca de compaixón. A intriga, e sobre todo a sondaxe dos conflitos psicolóxicos dos protagonistas, aos que as faenas do destino fai que se crucen, constitúe a cerna desta entrega na que o verdadeiro illamento non é o barranco do monte, senón os cavorcos de soidade nos que habitan personaxes que atopan a felicidade tras o parapeto da pantalla do ordenador.

* Texto publicado o día 29 de setembro de 2001, no suplemento “Faro da Cultura” do xornal Faro de Vigo.

Parodia da novela negra e crítica do “telelixo”

In vino veritas

Francisco Castro

Editorial Galaxia, Vigo, 2011, 380 páxinas.

 

Pérdome sen remorsos, e frecuentemente con abondo pracer, na escrita de Francisco Castro. Desde aquela “noveleta”, Play back, co-ganadora  no ano 1997 de Premio Lueiro Rey e que literaturizou, posiblemente por primeira vez na narrativa galega, o submundo das orquestas verbeneiras, un verdadeiro territorio darwinista, ata a súa última achega, esta ampla, complexa e ricaz novela, In vino veritas, un dos libros deste pasado verán entre nós.

In vino veritas é unha novela complexa e ricaz porque na mesma conflúen varios fíos narrativos e adúbase así mesmo con reflexións matanarrativas, xa ao comezo da mesma, unha querenza do escritor que xa se deixara ver noutras achegas, como Xeración perdida. Así mesmo, ao longo de toda a novela, nos comezos de cada capítulo, rotulados con citas de Raymond Chandler que pretenden ser un catálogo da novela policial e ao que o autor implícito contradí non poucas veces.

Mais In vino veritas é en primeiro lugar unha novela negra. Escribo negra e non detectivesca ou policial polo que logo se dirá. Un detective, Xulio Míguez recibe o encargo de atopar o marido dunha rica adegueira, unha xornalista de grande éxito que conduce un programa rosa e que interfire nas súas indagacións, encarreirándoo por camiños insospeitados. Formalmente, pois, unha novela negra que segue todos os parámetros e tópicos do xénero, mais en realidade, unha deconstrución do xénero detectivesco. Unha parodia da novela policial, como se di na contracapa. O detective de Francisco Castro é un sabuxo normal, pero non se caracteriza pola súa perspicacia. Ten que ser o autor implícito o que lle apunte como debe de interpretar os indicios, e no desenlace é a asasina a que lle da conta das razóns dos seus crimes.

Francisco Castro

Na novela de Francisco Castro atopamos todos os tópicos e convencións do xénero detectivesco. Pero o relato vai moito máis alá diso que os ingleses bautizaron como Whodunit ( Quen o fixo?). E este máis alá é precisamente esa fórmula narrativa máis rica e complexa na que a resolución do enigma deixa de ser o obxectivo principal, pasando a formar parte do primeiro plano a introspección psicolóxica dos personaxes e o retrato crítico da sociedade. É a proba definitiva que diferenza  a novela clásica de detectives, onde  a resolución do enigma é todo o que se lle ofrece ao lector, da novela negra que mantén a intriga e o misterio, aínda que a súa importancia fica desprazada pola temática social  e pola especulación psicolóxica. In vino veritas alíñase con claridade no territorio da novela negra. Xa nas primeiras páxinas o detective reflexiona (“é un tipo que pensa” páxina 22) sobre as coordenadas éticas do seu traballo.

Mais, para alén desas calas nas interioridades dos personaxes, In vino veritas é unha acerba e corrosiva crítica social que a converte niso que o escritor repite unha e outra vez: unha novela furiosa. Furiosa censura do desencanto burgués e das súas ramificacións de fastío vital e  hedonista que leva  a algúns dos  personaxes  a buscar entretemento en desvíos sexuais de tipo sadomasoquista. Pero a furia desta novela estoura con toda  a súa intensidade cando critica o predominante papel do telelixo  na actual sociedade. Recoñece o autor que Belén Esteban “tivo moita culpa porque unha vez levando ao meu fillo ao parque pola tarde vina na tele alporizada, erguendo as mans. Logo, á volta, catro horas despois, aínda seguía alí”. Francisco Castro pasa por unha ácida peneira o mundo televisivo, dominado desde hai tempo pola tiranía colectiva do telelixo do mundo rosa. A furia desta novela agrándase porque hoxe en día a verdadeira realidade é a que nos deixan ver na pantalla: teatros de vulgaridades, barullos e zaragalladas sentimentais e morbosas, esnaquizamento da linguaxe. Do imperio de todo isto nace a ira coa que o escritor pretende desenmascarar a “telemerda”, hoxe imperante no principal medio de comunicación.

Na novela conflúen outras liñas narrativas como a homenaxe ao viño e a crítica agochada de todo ese aparato lambido que hoxe o acompaña. Porén, o cerne desta achega de Francisco Castro é unha trama de novela negra e asemade a súa parodia, cun inequívoco e necesario compromiso crítico coa sociedade que arestora se aveciña cada día máis á banalidade e á barbarie.

Guerra Civil. Que pasou en Galicia e en España

Guerra Civil

Que pasou en Galicia e en España

Federico Cocho

Edicións Xerais, Vigo, 2011, 379 páxinas.

 

O 18 de xullo de 2011, setenta e cinco anos despois de que a sublevación de parte do exército dese lugar ao estalido da Guerra Civil, rematouse de imprentar este libro de Federico Cocho, que engorda a colección “Memoria” de Edicións Xerais, una colección que xira ao redor da contenda civil e dos anos de posguerra, cos seus efectos perverso sobre os vencidos e aquelas persoas que dalgún xeito foron considerados afíns á ideoloxía democrática e ao goberno republicano.

Federico Cocho (Xinzo de Limia,1958) achéganos á Guerra Civil desde unha perspectiva galega, cunha clara intención divulgativa, esteando o seu libro non propiamente na esculca directa, senón nunha exhaustiva investigación bibliográfica que esnaquiza moitos dos estereotipos franquistas, como o do caos comunista. Mais o autor analiza tamén os erros da República que, porén, non xustifican o golpe. Un libro, pois, de síntese, que ten o seu xerme nos silencios cos que se atopou o autor en xeral e nomeadamente no círculo familiar no que ninguén lle quería falar do que pasara co seu avó e co seu pai, secretario de Mocidades Galeguistas, vítimas os dous da inxustiza da Guerra e da brutalidade da represión.

Xa que logo, o libro persegue  o obxectivo de integrar nun só texto o que acontecera durante a Guerra no espazo físico de Galicia e o que lles pasou aos galegos alén da nosa terra, na fronte de Aragón, en Teruel, Cataluña, Cantabria ou Asturias. Como acertadamente se recolle na presentación editorial, en Galicia “non houbo trincheiras, pero a represión franquista deixou preto de 5.000 fusilados e paseados e milleiros de mozos galegos mortos en crueis batallas lonxe da casa”. Con eses milleiros de vítimas inocentes aínda non se fixo xustiza e é dubidoso que se faga algún día tendo en conta as reaccións contra o movemento da memoria histórica e a “estéril” e “pueril” (Ángel Viñas) teima por impedir a esculca dos crimes contra a humanidade cometidos polos vencedores da Guerra.

Federico Cocho

O libro de Federico Cocho, escrito con ton e metodoloxía xornalística, ao xeito de grandes reportaxes, estruturase en trinta capítulos. Bota a andar analizando a experiencia da II República: expectativas xeradas, logros e atrancos, proceso de polarización nos meses previos a xullo do 36, trama golpista dirixida por Mola e sublevación de Franco. Nos capítulos sucesivos, estuda o autor o xurdimento do fascismo español e galego, os primeiros envíos de tropas desde Galicia,  a participación das mesmas nas principais batallas, a guerra no mar. Xa no corpo central do texto, detalla o autor os conflitos da Igrexa coa República e a toma de postura daquela a favor do golpe; cárceres, campos de concentración, batallóns de traballadores forzados; asañamento dos vencedores cos derrotados, mestres e masóns sobre todo.

Noutras seccións do volume, segue a evolución política e o día a día na zona nacional, os enfrontamentos na zona republicana e tamén o chamado terror vermello. O libro remata coa caída de Cataluña e o dramático éxodo de centos de miles de españois e cos capítulos dedicados aos maquis que loitaron contra a ditadura franquista ata finais dos corenta, así como a súa agonía nos anos seguintes ata 1952, cando o franquismo dá oficialmente por concluída  a liquidación dos bandoleiros en toda España.

Un libro que asume a historia, sen maniqueísmos, pero tamén sen falsos e inútiles irenismos, para dignificar e honrar as vítimas, rehabilitar a súa memoria e transmitirnos una lección que cómpre interiorizar, contra a intolerancia e os extremismos. Así conclúe Federico Cacho a Introdución a este libro de cuxas afirmacións é moi difícil discrepar, se un se basea non en querenzas de partidismo fanático, senón nesa guía que nos fai humanos e que non é outra que a razón

Grial, número 187: análise da lectura dixital

Grial, Revista Galega de Cultura

Número 187, tomo XLVIII

Editorial Galaxia,Vigo, 2010, 155 páxinas.

 

Foi e segue a ser un dos grandes referentes e voceiros da cultura galega. Durante moitos anos, en solitario. Hoxe compartindo angueiras cun exiguo número de publicacións periódicas de xorne cultural-académico. Fundada en 1951, unha suspensión administrativa obrigouna a gardar silencio durante máis de dez anos. Porén , desde a súa reaparición en 1963, non deixou de publicarse. Baixo a dirección de Ramón Piñeiro, Francisco Fernández del Riego, Carlos Casares e a parella Víctor Freixanes e Henrique Monteagudo arestora, Grial  continúa a manter o mesmo espírito universal, impronta dos seus fundadores: ser canle da actividade cultural galega e tender pontes para que a cultura universal penetre en Galicia.

Grial acada con este o número 187 -o último é o 190- cun contido que honra ese espírito porque pacta no monográfico desta edición cun dos grandes temas e inquéritos da revolución dixital: a lectura dixital. As novas maneiras de ler, esa cultura que ten, xaora, no libro o soporte que marca o canon, constrúe e lexitima. A aparición da World Wide Web fará que haxa un cambio radical nos medios e nas formas do espallamento da cultura, nos modelos de comunicación. Os soportes e programas para a lectura electrónica penetran de xeito acelerado no mercado e tamén nas nosas vidas. “¿Canto hai de consumo ( estratexia de mercado) e canto de transformación radical (novo paradigma)?”, pregúntase Víctor Freixanes na “Carta do Director”.

Achégannos coas súas reflexións  a esta nova realidade, Manuel Bragado (“O dificil camiño do libro dixital galego”). Un estudo e unha reflexión que nos aproximan ao novo paradigma comunicacional: o da literacidade electrónica globalizada (“un novo tipo de lectura urdida  coas utilidades que lle son propias á prosa electrónica”), partindo dos precedentes en galego desta nova literacidade: O portal Vieiros (1996), Ximanasio de Akademo de Manuel Forcadela, as experiencias de Camilo Franco e Andel virtual, entre outros.

Domingo Docampo (“Sobre a lectura dixital”) analiza o futuro da lectura dixital e o do libro tradicional, lembrándonos que a historia da lectura dixital atópase nos seus albores. Grial traduce un artigo de Robert Darnton, director da Biblioteca Universitaria de Harvard, no que se aborda o preito que a sociedade de autores e editores de Europa e América presentaron contra os propósitos de Google de monopolizar a lectura dixital mediante a dixitalización de millóns de libros, na procura dunha biblioteca universal accesible na Rede.

Daniel Cassany (“Viño e botellas con lectura e libros”) reflexiona verbo dalgunhas das solucións, en proceso de construción, tendentes ao aproveitamento das posibilidades de lectura electrónica e dos recursos tecnolóxicos. As novas formas de degustación do mesmo viño ou doutros aínda mellores.

Pecha o monográfico Carlos Lema (“O libro perfecto”). O poeta, pensador e editor fai un percorrido desde as formas máis primitivas do libro e da escrita ata a máquina perfecta, o libro electrónico. Nunha análise  profunda que se abeira á “semiótica do libro” e mesmo a unha filosofía do acontecemento-lectura, conclúe  Carlos Lema que o libro electrónico é perfecto porque se pecha sobre si mesmo, aprópiase de todos os textos, cousa imposible para o libro impreso. “É un colector sen límites no que entra todo” ( páxina 49), sen marxes, sen acabamentos.

Completan este número de Grial as xa familiares seccións de Documentos, Temas do Noso Tempo, Creación, O Espello das Letras, Crónicas, Artes da imaxe, Música, Comunicación e sociedade. Unha interesante conversa con Demetrio Bilbatúa, unha das grandes figuras da actual cinematografía documentalista mexicana, de orixe galega, ponlle o ramo a este número de Grial que nos mergulla neste novo mapa cognitivo, que diría Frederic Jameson, que é  a lectura dixital e que quizais soamente sexa un prólogo.

Testemuña Carrère*

Alguén, alén das nosas latitudes, escribiu verbo da novela De vidas ajenas de Emmanuel Carrère: “Se vai ler un só libro este ano, que sexa este”. Pouco máis se pode dicir desta peza narrativa, considerada pola prensa cultural francesa como a mellor novela do pasado ano. Os epítetos que colleitou esta “non-fiction novel”, levan a mesma marca laudatoria: arrepiante, literariamente maxistral, o libro dun novo Dostoivski. Dada a súa natureza non ficcional, aínda que escrita con inmensa vitalidade narrativa, desde as fondas raíces da dor real, o libro demanda un achegamento a súa xénese: Emmanuel Carrère é escritor, guionista e realizador de cine e TV. No ano 2004 atopábase de vacacións, xunto coa súa muller, en Sri Lanka. O matrimonio facía augas, pero alí foron testemuñas doutras augas: as do tsunami que devastou o Sudeste Asiático. Desde o seu hotel viron de forma directa a desgraza dunha parella de compatriotas cuxa filla de cinco anos foi engulida pola onda. Aos poucos meses, xa de volta en Francia, Juliette, a irmá da súa muller, nai de tres meniñas, foi fulminada por un cancro. Propuxéronlle relatar esas historias pero semelloulle algo “obsceno”. Mais o xuíz Étienne, amigo da cuñada, que na súa xuventude tamén fora vítima dun cancro, convenceuno de que todas esas experiencias extremas debían de ser contadas.

Xurdiu así De vidas ajenas que cumpre co requisito da literatura necesaria do que falaba Susan Sontag. E cúmpreo porque todo iso aconteceu e E. Carrère cóntao de forma obxectiva e honesta. Existiu a onda que estragou vivendas e vidas. Existiu a tremenda esgazadura da parella francesa que presenciou a desaparición da súa filla entre miles de mortos. Tamén os xuíces Juliette e Étienne, apaixodos da xustiza, que, para alén de calquera vaidade “revolucionaria, loitaban a favor da xente con problemas de sobreendebedamento  e para construír unha sociedade máis xusta. E a catástrofe íntima que fai que a muller de pouco máis de trinta anos comece  a morrer, non foi unha entelequia. Testemúñao Carrère, narrando este veloz escorregamento cara á morte non como unha historia triste, porque enxalza a vida que latexa con forza debaixo dese río imparable que é o morrer. Endalí que, ao rematar a lectura deste texto, sentimos alegría e conforto pola parte de felicidade da que somos capaces de nos apropiar, sen deixala escapar. Libro á vez dramático e fermoso que afonda na traxedia e na dor, mais sen recursos lacrimóxenos e de cuxa lectura xorde a mesma experiencia da que fala Pierre Cazenave: “unha solidariedade incondicional coa insondable aflición que entraña  a existencia humana”

* Texto publicado no xornal El Correo Gallego, o día 17 de setembro de 2011. Para ver o orixinal, pinchar aquí

Pensamento dos indignados na “idade das tebras”

Revolta dos indignados. Movemento 15-M: Democracia Real Xa!

Varios autores

Tradución de Ramón Nicolás

Faktoria K de Libros (Kalandraka Editora), Pontevedra, 2011,78 páxinas.

 

Este pequeno volume é a tradución galega dos textos orixinais de La rebelión de los indigndos que Fakyoría K de Libros publica co subtítulo, Movemento 15-M: Democracia Real Xa!. Responsabilizouse da tradución Ramón Nicolás. O volume recompila cinco reflexións que, en forma de palabra, foron pronunciadas en manifestacións do 15-M, ou artigos de análise que dan idea dabondo dos ideais e ideoloxía do Movemento 15-M. O volume segue o ronsel de Stéphane Hessel. Neste pequeno volume, como no de Hessel, reivindícase unha sociedade mellor, alicerzada en esteos xustos, que nada teñen que ver, xa que logo, coas bases ideolóxicas e as praxes das sociedades neoliberais do mundo globalizado.

As palabras de Carlos Taibo, un dos oradores tras a manifestación do 15 de Maio na Puerta del Sol, encetan o libro e dan testemuño da indignación das persoas normais e correntes de todas as ideoloxías e opcións políticas fronte ao panorama social, político e económico que nos rodea. Indignados pola corrupción  de certos políticos, empresarios e banqueiros e pola indefinicións dos cidadáns de a pé. Indignados, así mesmo, polo gasto militar que responde aos obxectivos de manter a España no núcleo de países poderosos, é dicir, que apoian as guerras de rapina global que lideran os EE. UU.

Josep María Atentas, profesor de socioloxía na Universidade Autónoma de Barcelona e a activista Esther Vivas, pertencente  ao Centre d’Estudis sobre Moviments Socials da Universidade Pompeu Fabra, achégannos as súas “Notas desde a Praza Tahrir” de Barcelona, nas que consideran que a indignación, tal como a transmitiu o panfleto de Hessel, é unha das ideas-forza que define as protestas do 15-M contra a “nova orde mundial” proclamada polo Presidente George Bush pai, logo da primeira Guerra do Golfo, a desintegracións de URSS e a caída do muro de Berlín.

O filósofo Antoni Domenech reivindica a vocación política e democrática do Movemento 15-M e a dignidade humana. “Non somos mercadoría nas mans de políticos e banqueiros”. Aposta así mesmo Antoni Domenech  por manter un movemento que responda ás necesidades da actual sociedade, que formula nun programa contrafático de dez puntos.

O xornalista Iván Giménez Chueca lembra a xestión en Internet do movemento  “Democracia Real Xa” e analiza a forma e a medida en que conceptos como ciberactivismo, Open Government ou Democracia 2.0 poden catalogarse como formas de incentivación da cidadanía na xestión da política.

Finalmente, o profesor da Universida Complutense Juan Carlos Monedero, nun artigo cun rótulo tan significativo como “A Marsellesa na Puerta del Sol” evoca a Comuna de París de 1871 e os seus paralelismos co Movemento 15-M:  a súa capacidade de autoorganización e os berros de igualdade e participación.

O volume complétase con varios Anexos: o Manifesto e as propostas do 15-M, un comunicado de apoio das comunidades cristiás populares do Estado español e o Manifesto feminista de Sol.

Son millentas as razóns que neste pequeno volume se nos achegan para indignarnos. Millentas as formas de sometemento, as formas de abdicación e as formas de violencia (“Violencia é cobrar seiscentos euros”, dicía un lema dos indignados). Teño, porén, para min, que a máis noxenta é caer en mans de megaempresarios ventaxistas -algúns deles ata se consideran fillos nostálxicos e proteicos do Maio do 68!- que sosteñen sen pudor que non se poden soster os “luxos” do Estado de Benestar e lle negan á xente o dereito ao traballo, á seguridade no emprego, a unha vida digna e ata a mesma existencia, porque despiden de forma compulsiva, asumindo cun sorriso sardónico ou con fría indiferencia a improcedencia dos despedimentos.  Amparados na corrupción política co emprego, na claudicación  que supuxo o Estatuto dos Traballadores, en formas subliminais de violencia laboral e no medo das clases obreiras, xa que a súa cabeza pende dun fío e  poden ir á rúa en calquera momento, arestora son eles os negreiros da época da globalización. Fan medrar o seu ego narcisista exhibindo obscenas ostentacións do seu poder sobre os mais débiles, facéndolles entender aos seus empregados: eu son máis poderoso ca ti e bótote a rúa cando me pete. Oxalá fora unha fabulación o que estou afirmando: esta clase de empregadores que despiden compulsivamente!. Infelizmente existen -tamén empresarios honrados que se ven na obriga de despedir pola voracidade do capital-  e o seu número seguirá aumentando a medida que recúen os dereitos sociais e aumenten as vítimas da miseria. Non se decatan de que atacan directamente o corazón de calquera economía: o seu capital humano.

Neste libro tamén se nos abren os ollos sobre estas formas tan actuais de sometemento. A loita contra estas miserias da actual “idade das tebras”, tamén forma parte da revolta  dos indignados.

Xa que logo, un pequeno volume ateigado desa reflexiva sabedoría revoltosa que loita  por unha sociedade na que o centro sexan as persoas e non os mercados, como se reivindica no último documento amentado. De necesaria lectura e reflexión, pois, por parte daquelas persoas que se consideran cidadáns e non súbditos.

Mario Regueira, Premio Lueiro Rey de Novela Curta 2011

Mario Regueira (Foto: Galicia Hoxe)

Por unanimidade dos membros do xurado, o escritor ferrolán Mario Regueira gañou a XVIII convocatoria do Premio Manuel Lueiro Rey, que organiza o Concello do Grove, na convocatoria deste ano. A obra gañadora, presentada co título Outono aquí, é unha novela sobre as responsabilidades do pasado no presente dunha familia, na que tivo lugar unha traxedia que segue estando viva malia o paso do tempo. Unha trama orixinal e ben estruturada, unha grande virtualidade narrativa, un idioma vizoso, un estilo forte e brillante, un final aberto e un exquisito e practicamente novidoso tratamento de formas de sexualidade diferentes da heterosexualidade foron algunhas das virtudes que os membros do xurado apreciaron en Outono aquí.

Mario Regueira, ao que no seu día incluín na que denominei “Xeración 2000”, une así o seu nome ao Premio Lueiro Rey, referente indiscutible de novela curta nas letras galegas.Un premio que, malia as dificultades, organiza o Concello do Grove, este ano outra vez coa eficacia e bo facer doutrora. Un premio que, ao longo dos anos, descubriu a autores noveis e galardoou a outros xa consagrados, así como a textos narrativos de temáticas moi diferentes.

Mario Regueira é autor de distintos proxectos de creación na rede e membro do proxecto editorial alternativo Estaleiro Editora. Como narrador publicou en Xerais o volume de relatos Rebelión no inverno (2004) e a novela L’aficche rouge (2007). No eido da poesía é autor, entre outras pezas, de Blues da Crecente e  de Tanxerina (Espiral Maior, 2006), Premio Nacional de Poesía Xosemaría Pérez Parallé.

Reproduzo algúns fragmentos dos comentarios que, verbo dos dous libros de narrativa, publiquei nos anos 2004  e 2007.

………………..

 

“(…) Un libro de rebelións no sentido máis amplo do termo, de personaxes subversivos que intentan cambiar o mundo no que vivimos para facelo cadrar cos seus soños. E tamén un libro existencialista, de desacougos producidos, como tal, por un cuarto que se torna estraño desde que no mesmo se introduce un móbel que fai que os seus moradores anden pola casa como vagabundos(…)

(…) Inquietante debut literario de Mario Regueira que, con pinceladas curtas, sen preciosismos estilísticos, se converte en pesadelo de inverno que fai aterecer vidas”.

( Recensión de Rebelión no inverno: Suplemento Correo das Culturas do xornal El Correo Gallego, 18 de abril de 2004).

………………..

“(…) Mario Regueira agasállanos, non cunha historia lineal de doada lectura, senón cunha manchea de encontros, conversas entre xente moza arredor da súa propia identidade. Mozos e mozas que tentan identificarse levando trenzas ou unha camiseta cunha enorme folla de maría, co que queren deixar patente as distancias entre eles e as súas familias(…)

“(…) Velaquí pois unhas mínimas pautas para achegarnos a esta segunda peza narrativa de Mario Regueira na que o medo, o terrexío, os seres solitarios e subversivos son substituídos por rapaces e rapazas que andan á procura da súa identidade”.

( Recensión  de L’aficche rouge: Suplemento Faro da Cultura do xornal Faro de Vigo, 18 de outubro de 2007)

Pequenos dramas anónimos*

Un dedo manchado de tinta

Manuel Portas

CD: Letra de Clara Pino. Música de Abel Rubén e Clara Pino

Editorial Xerais, Vigo, 2011, 367 páxinas.

 

Sen prolegómenos e de forma serodia entrou hai un ano Manuel Portas nos eidos da creación literaria. Foi coa súa primeira novela, Denso recendo a salgado, que recibimos   como unha realidade literaria consolidada. Recunca agora con Un dedo manchado de tinta, unha novela cunha estrutura singular e innovadora: ganduxada co fío e a agulla de cinco historias que o lector empeza a ler sen se decatar de que entre elas hai unha relación aparente, subterránea quizais, que reflicte esa condición estocástica  da vida nunha xeografía urbana como a cidade de Santiago, onde conflúen e interactúan, vidas anónimas, mundos ateigados de experiencias comúns ou dramáticas. Advírtello ao lector testán, xa desde os prolegómenos, o alter ego do escritor: isto non é unha novela, ou polo menos non é unha novela ao uso. Xa que logo, unha das poucas fórmulas narrativas innovadoras, experimentais e con trazos metanarrativos, que cómpre ensaiar no nos país, aínda que se corran riscos e xurda un cadoiro de interrogantes e pasmos nalgunha crítica.

As cinco historias desenvólvense en cadanseu capítulo, ao xeito de novelas breves.  Unha pluralidade de voces que acoden  e acoutan o xogo da realidade e da imaxinación e reflicten a diversidade social que se atopa en calquera das nosas cidades. Novela de personaxes que converten, porén, esta achega de Manuel Portas nunha peza coral que reivindica a humanidade daqueles que nunca ou case que nunca foron tratados como seres humanos e que teñen conciencia de que a felicidade é algo alleo as súas existencias. Tal é o vivir de Alberte, o funcionario municipal, teimudo na busca dos familiares dos vellos emigrantes galegos; o de Malulú, o emigrante senegalés, vendedor ambulante que só pola cor da súa pel se ve enleado nun asunto criminal; tamén as duras experiencias no cárcere dun home acusado de violar a unha menor, filla da súa parella e a dramática decisión desta de crer á filla ou ao home do que está namorada. Ou a vivencia doutra nai, a sindicalista Cristina, comprometida coa xustiza e coa verdade nun despido improcedente. Finalmente, os riscos extremos dunha avogada e investigadora privada nun asunto de corrupción nunha recualificación urbanística. Heroes ou antiheroes de pequenos dramas anónimos que comparten afectividades desbaratadas, fracasos existenciais e radiografan biografías de seres do común. As súas aventuras/desventuras convértense, no conxunto desta peza, en fraccións vitais dunha novela sobre a vida, moi existencial, narrada con frescura e asemade profundidade.

* Texto publicado no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo, o día 8 de setembro de 2011.

Manuel Portas

 

Os Cadernos Ramón Piñeiro

Cadernos Ramón Piñeiro (XVII): Bibliografía e hemerografía de Ramón Piñeiro.

Cadernos Ramón Piñeiro (XVIII): Cartas de Ramón Cabanillas a Isidoro Millán en modo de antífona.

Cadernos Ramón Piñeiro (XIX): Homenaxe a Fernando Pérez-Barreiro Nolla

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

Santiago de Compostela, 2011.

 

Foi no ano 2003 cando o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades sacaba á rúa o primeiro volume dunha nova colección: os Cadernos Ramón Piñeiro. Recollía aquel primeiro número da nova colección dous breves ensaios sobre a obra de Ramón Piñeiro. Desde entonces, con perseveranza e unha certa irregularidade temporal, dezanove volumes, tres deles neste ano 2011, levan recollidas certas partes descoñecidas do noso patrimonio cultural, sobre todo o legado epistolar entre figuras sobranceiras das nosas letras no pasado século. Dirixen con acerto a colección os profesores Luís Alonso Girgado e Ramón López Vázquez.

O primeiro dos números monográficos publicado neste ano, o XVII, recolle a bibliografía e a hemerografía actualizadas de Ramón Piñeiro. Complétase así o traballo compilado no terceiro volume destes cadernos, publicado no ano 2003. Aquela “contribución” á produción escrita de Ramón Piñeiro era necesario poñela ao día polo feito da designación do pensador de Láncara para o Día  das Letras Galegas do ano 2009. En efecto, unha manchea de textos e reedicións das obras de Piñeiro foron publicados ao longo dese ano. Analizaban a súa figura e a súa obra nas súas distintas dimensións. Esta nova edición, corrixida e aumentada daquel Caderno III modifica de forma significativa a bibliografía pasiva de R. Piñeiro. Un equipo formado por Luís Alonso Girgado, Alexandra Cillero Prieto, Élida Abal Santoruum, María Cuquejo Enríquez, Teresa Monteagudo Cabaleiro e Montserrat Vázquez Riveiro responsabilizáronse desta compilación bibliográfica completa e, ao mesmo tempo, selectiva do ideólogo galego.

En edición, introdución e notas de Luís Cochón, o número XVIII dos Cadernos publica a correspondencia dirixida por Ramón Cabanillas a Isidoro Millán. Francisco Fernández Rei, coñecedor como poucos da vida e da obra do seu conterráneo Cabanillas, escribe un   necesario e preciso limiar contextualizador destas vinte e nove cartas de Cabanillas a Isidoro Millán que “a parte dunha constante manifestación de afecto  a un mozo lingüista, constitúen un excelente documento sobre a xeira final do Cabanillas novamente entregado á causa do galeguismo” (páxina 8). O volume recolle non só a correspondencia epistolar de Cabanillas ao humanista Isidoro Millán, fillo, senón tamén outras cartas a diversas persoas próximas a Cabanillas por razóns familiares ou por motivos intelectuais (Elisa González Pardo, Isidoro Millán Mariño, Francisco Fernández del Riego, Filgueira Valverde…). E así mesmo, un epílogo no que Isidoro Millán matina e pondera a posibilidade da creación dunha institución (“Seminarium Linguae Gallaecae Investigandae”), que tería como obxectivo a investigación da nosa lingua e a creación dun Gran Dicionario Galego.

A través desta correspondencia podemos percibir o proceso creativo de Ramón Cabanillas nos anos da posguerra, os proxectos que non pasaron diso e a decadencia física dunha persoa optimista e retranqueira mesmo nos seus derradeiros anos. Material imprescindible, xa que logo, para o cabal coñecemento dun home e dunha época da literatura galega ateigada de brétemas.

O avogado, escritor, xornalista e políglota Fernando Pérez-Barreiro Nolla (Ferrol, 1931-Lancaster 2010) é unha figura  descoñecida case que de todo entre nós, malia o seu intenso labor cultural e os premios e distincións -o último o Premio Castelao da Xunta de Galicia no ano 2009- dos que se fixo merecedor. Velaí pois a oportunidade deste volume que recupera o seu epistolario con Ramón Piñeiro, unha pequena pero significativa parte do seu pensamento (Apartado IV. Selección de textos) e os testemuños de persoas a el moi achegadas: a súa muller Teresa Barro, os amigos X.L. Franco Grande, Eduard Punset (ambos compartiron traballo nos servizos exteriores da BBC), Camiño Noia, Francisco Fernández Naval e Xulio Ríos, entre outros.

Os editores, Luís Alonso Girgado, Nicolás Vidal e Alexandra Cilleiro Prieto agasállanos cunha crono-bio-bibliografía imprescindible para achegármonos á andaina vital e intelectual dunha figura tan afastada dos dogmas e, á vez, tan próxima ao mellor da cultura europea, como de Fernando Pérez-Barreiro Nolla afirma X.L Franco Grande.

Diría por último que todos estes volumes e outras publicacións editadas pola Xunta de Galicia  ou por organismos e institucións oficiais non deben ficar amoreados nos sotos dos edificios institucionais, senón espallados entre as bibliotecas e centros de ensino do noso país, xa que son libros que pertencen a toda a cidadanía galega.

Doctorow esnaquiza o soño americano*

E. L. Doctorow

E. L Doctorow é, sen dúbida, un dos grandes escritores do século XX en lingua inglesa. En Norteamérica considérano un patrimonio nacional. Ganador de todos os premios e galardóns da literatura estadounidense, eterno candidato ao Nobel, soubo reflectir mellor que ningún outro a cara agochada de EE.UU. Baixo esa óptica, as súas novelas revelan a memoria colectiva de todo un país ahistórico, aínda que non exento de mitos. Faino arestora de forma insuperable en El lago, incorporada hai unhas semanas por Miscelánea Editores á Biblioteca Doctorow. El lago, porén, non é unha novela de doada lectura. Inmediatamente posterior a Ragtime, engástase, como esta, nos vieiros abertos por John Dos Passos na súa triloxía verbo de EE.UU. Non é unha novela lineal, senón a máis experimental das do escritor de Nova York.

A historia oculta de Norteamérica acostuma cimentar as novelas de Doctorow e en El lago xoga así mesmo un papel crucial, nomeadamente o período da Grande Depresión e o auxe dunha sociedade emerxente na primeira metade do século XX, no que miles de vagabundos, como Joe o heroe de El lago, deambulaban dun lugar a outro na procura de sustento e tamén de esperanzas. En efecto, a trama descontinua de El lago achéganos á figura deste mozo que foxe  do fogar familiar, aprende cuns feirantes a dura realidade da vida, ata que unha noite o vagón iluminado dun tren, con varios personaxes e unha muller espida nos seus compartimentos, fai que siga as vías do ferrocarril ata desembocar en Loon Lake. Será o comezo dunha turbadora historia de soños, desexos, abraios e pesadelos que se desprega a través  dunha fuxida esbardallada a través da América profunda. Un periplo que lle permite a Doctorow retratar e denudar a vida americana. Un mundo violento, individualista e cruel no que un personaxe como F.W. Bennet o mesmo rompe cos seus matóns un intento de folga, como acolle de xeito paternal a un pobre diaño como Joe, que simboliza o self-made-man a partir da nada.

A lectura desta novela esixe activar o pacto narrador-lector, porque Doctorow non insire a trama nunha arquitectura lineal, como acostuma facer. Porén, o ritmo da súa prosa é o característico da súa escrita: constrúe con habelencia atmosferas humanas sen golpes de efecto, cunha prosa minuciosa, envolvente, sen pausas. Virtuosismo técnico para esnaquizar o soño americano, dominado por prácticas mafiosas e habitado por un lumpemproletariado vagabundeando polo país.

* Este texto foi publicado o día 20 de agosto de 2011 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal pinchar aquí