Novela homenaxe

O Día das Letras Galegas do vindeiro ano 2018 estará dedicado á escritora e profesora María Victoria Moreno Márquez. Así o acordou a Real Academia Galega o pasado día 17 de xuño.

Reproduzo aquí una breve recensión verbo da primeira obra literaria de María Victoria Moreno, publicada o día 9 de xullo de 2009 no xornal Faro de Vigo. Estas liñas sobre Onde o aire non era brisa, así traduciu Xavier Senín Alcores de Donalvar (1969), editada en 2009 por Galaxia, queren ser una modesta homenaxe a muller que fixo da nosa lingua a súa.

 

Onde o aire non era brisa

Mª. Victoria Moreno

Tradución de Xavier Senín

Editorial Galaxia, Vigo, 2009, 158 páxinas.

 

En poucas ocasións elementos paratextuais cumpren unha función informativa – e mesmo persuasiva – tan decisiva coma os do prólogo desta novela de Mª Victoria Moreno ( Valencia de Alcántara 1941 – Pontevedra 2005 ). Aos amantes das curiosidades literarias cónstalles que naquela escolma poética titulada Os novísimos da poesía galega ( 1973 ) dáse noticia da primeira  obra literaria de Mª Victoria Moreno, Alcores de Donalvar, finalista do Premio Café Gijón de 1969. Foi a primeira novela da escritora estremeña e a única escrita en castelán. O prólogo da obra que reseñamos, asinado por Pedro Ferriol, avisa ao lector de que o manuscrito daquela novela ficou esquecido durante 36 anos ata que, convencida a autora, escribiuna de novo con pequenas modificacións e cun novo título, Donde el aire no era brisa. Velaquí pois a primeira novela de MªVictoria Moreno, que ficaba inédita e que aparece en edición póstuma traducida ao galego por Xavier Senín.

A autora  de Anagnórise, e de tantos outros títulos de literatura xuvenil e infantil, narra na novela unha historia baseada nas experiencias dunha mestra nova que chega a Alcores de Donalvar, unha vila castelá, paradigma da intemporalidade ( “mil casas…mil homes silenciosos…mil mulleres renegridas” ), na década dos sesenta, tempos do quiñón do leite en po dos americanos. Unha vila dominada pola pobreza e avasalada polos caciques e a ignorancia. O discurso narrativo mestura as vicisitudes dos habitantes da vila, salferidas de longas historias de desaires, resentimentos e envexas, coas propias experiencias vitais da protagonista, identificada desde o primeiro intre cos máis pobres e cos desherdados. No corazón e nas contornas dese lugar imaxinario, literaturiza a autora retallos da vida aldeá, non exentos de costumismo, e unha galería de personaxes ancorados nos valores e pautas tradicionais, tales como a discriminación social e xenérica e o patriarcado.

 

María Victoria Moreno

No plano técnico, Onde o aire non era brisa, malia a revisión posterior non deixa de ser a obra dun neófito da escrita literaria, que, ao madurecer, chegaría a dominar con tanta perfección o discurso narrativo. Relato enxebre, con trazos propios do costumismo, do realismo, do romanticismo e mesmo do didactismo moralizante. Engalanado, porén, cunha lingua sinxela, directa, eficaz e ateigada de recursos líricos e expresivos que máis tarde rebentarían con tanta eficacia  na abondosa produción literaria da escritora. Cómpre pois achegarnos a esta obra póstuma de Mª. Victoria Moreno como unha homenaxe editorial á muller e á escritora que, desde  a súa chegada a Galicia, se identificou  de xeito definitivo coa nosa lingua e coa nosa cultura.

Púxolle letra á crise

Rafael Chirbes

Penso, sen ningunha dúbida, que Rafael Chirbes, o escritor valenciano que finou o pasado 15 deste mes, é un dos mellores novelistas españois do pasado século e do que levamos andado do actual. Algunhas das súas novelas (Los disparos del cazador, La larga marcha, La caída de Madrid, Crematorio ou a máis recente En la orilla) son pezas narrativas que marcan cumes e definen fronteiras. Rafael Chirbes renegou da literatura en abstracto e, por iso mesmo, sutura as súas tramas ao tempo da historia e ao dos acontecementos narrados. Debedor da concepción balzaquiana da novela, avala na máxima de que a mesma debe relatar a vida privada das nacións. Endalí que se considere a Chirbes un narrador galdosiano: crea unha novela imaxinándoa arredor duns personaxes aos que concibe asemade en estreita relación cos feitos do seu momento histórico. Boa proba de todo isto son as súas novelas Crematorio (2007) e En la orilla (2013), Premio Nacional de Narrativa. As dúas novelas reflicten o presente con gran fidelidade, sen escamotear as crises que baten contra a cidadanía dos nosos días (“Eu fago literatura do que vexo”, dixo Chirbes recentemente da súa escrita).
En la orilla pode ser lida como o envés de Crematorio: a dura e lacerante resaca derivada da burbulla inmobiliaria e da lamacenta especulación tematizada en Crematorio. As páxinas do relato amosan diferentes persoas -a narración ten moito de coral-, e nomeadamente unha mesta arañeira de intereses e de xenreiras. Sobre todos eles emerxe a figura de Esteban, un home sen atributos nin sustancia, vítima da actual crise. Mentres coida o seu pai, enfermo en fase terminal, reflexiona e pescuda verbo dos motivos da crise, da sucia voracidade da actual ruína, na que el xoga o papel tanto de verdugo como de vítima.
Chirbes ponlle pois letra ao triste e obsceno camiñar no comezo deste século e no momento actual, rebordante de dexeneración e podremia, desa prea que ateiga o lamazal do fedorento pantano que Chirbes coloca como metáfora do fedor da crise e como pano de fondo onde empeza e remata a historia. Xa que logo, unha novela que testemuña as posibilidades estéticas do realismo con flocos expresionistas.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela o día 21 de agosto de 2015. Facer clic aquí para ver o orixinal)

“Os días escuros”: a loita pola supervivencia

Apocalipse Z. Os días escuros
Manuel Loureiro
Tradución de Tomás Gonzáles Ahola
Revisión de Raquel Vila Amado e David Cortizo Conde
Capa de Denís Fernández Cabrera
Maquetación de Sacauntos Cooperativa Gráfica
Urco Editora, Santiago de Compostela, 2014, 365 páxinas

Os días escuros é o segundo volume da triloxía de literatura apocalíptica e temática zombi que o pontevedrés Manuel Loureiro escribiu e publicou en español. Nos pasados meses Urco Editora fixo que a novela vira a luz na lingua de noso en tradución de Tomás González Ahola.
A triloxía Apocalipse Z deu comezo en 2005, cunha estrutura que imitaba primeiro un blog e logo un diario no que un avogado aínda mozo contaba en tempo real unha invasión zombi. O avogado pontevedrés, logo de quedar viúvo, vive na súa casa na compaña de Lúculo, o seu gato, e ten noticia de que un grupo de guerrilleiros islámicos asaltaran una antiga base soviética, liberando un virus que se propaga de xeito veloz por todo o planeta. Os contaxiados morren de contado, mais resucitan ás poucas horas e arremeten de forma adoecida contra as persoas que atopan, coa finalidade de conseguir alimento a calquera prezo. A pandemia dos mortos viventes chega a Galicia e peta na porta da casa do protagonista. Este, acompañado por un grupo de xente, foxe fóra da Península na procura de salvación ou na prolongación do inferno apocalíptico.
Nesta segunda parte actúan os mesmos personaxes e outros novos que cobran relevancia no desenvolvemento da acción. O relato novelesco comeza cun breve resumo xeral da primeira parte, Apocalipse Z. O comezo da fin, co obxectivo de refrescar a memoria lectora ou posibilitar que os novos lectores non teñan problemas para coller o fío da trama da triloxía. A seguir, toma corpo a historia narrada neste segundo volume. Os superviventes de O comezo da fin voan en helicóptero para se poñeren a salvo nun dos puntos xeográficos que aínda están libres dos non mortos: as illas Canarias. Porén, o que alí atopan é un estado militar sumido nunha guerra civil, cunha poboación famenta e privada de recursos para sobrevivir. Entón os altos mandos de Tenerife pídenlle ao protagonista que, xunto cun equipo de soldados, leven a cabo unha acción suicida: saquear o hospital La Paz de Madrid, un dos Puntos Seguros que primeiro caeran, e onde se gardan toneladas de medicinas, necesarias para os superviventes. Xa que logo, deberán dicir adeus á seguridade da illa, e o protagonista terá que deixar a súa querida Lucía e o seu gato Lúculo e retornar a un inferno inimaxinable, un Madrid apocalíptico, ateigado de zombis belicosos que porán de novo a proba a intrepidez e a carraxe dos protagonistas.
Ä marxe da trama, bosquexada nesta sinopse, sen spoilerizar, espero, o argumento, Os días escuros achégannos unha fonda reflexión: a demostración de que o ser humano é capaz de facer calquera cousa na loita pola vida, mesmo nas situacións máis complexas e perigosas e con medios inverosímiles.

Manuel Loureiro

Manuel Loureiro presenta a trama dun xeito vibrante e ao mesmo tempo crible. Por iso mesmo, Os días escuros, sen superar a O comezo da fin, é unha boa continuación da triloxía, xa que humaniza os personaxes. Amosa as limitacións ás que está sometido o ser humano, como individuo e como membro dunha colectividade. De por parte, Manuel Loureiro acerta de cheo ao entremesturar co desenvolvemento da acción algúns compoñentes imprescindibles nunha novela te terror: o mal, o ben, o valor, o desacougo, a exasperación.
Cómpre salientar un cambio importante na estrutura deste segundo volume. O autor abandonou o formato blog/diario, esquema estrutural da primeira parte, e acolle nesta segunda un desenvolvemento compositivo máis clásico: narración dos acontecementos en primeira persoa, con numerosos diálogos. Un ritmo así mesmo máis pausado, menos acción e un papel secundario por parte dos zombis que semellan ser o pretexto para que o autor conte a historia de supervivencia dos protagonistas nun medio hostil e envurullado. Un estilo da prosa semellante ao da primeira parte da triloxía: tan gráfico como “gore”, alleo a calquera enfeite literario. Unha forma de escribir clara e directa que pon máis fácil a lectura para os seareiros da novela de terror dentro do subxénero dos mortos viventes.

Dúas novidades de Urco Editora

Como nalgunha outra ocasión, o comentario de hoxe será soamente informativo: para dar conta de novidades editoriais. Non é o que máis gorenta este comentarista porque do mesmo estará ausente aquilo que é precisamente a esencia da crítica literaria: o xuízo de haberes e deberes dunha obra literaria. Será noutro momento, logo da lectura repousada, destas dúas novelas de Urco Editora, cando neste caderno darei conta da miña valoración persoal das mesmas. Hoxe limítome a informar de xeito sumario e externo, baseándome, sobre todo, nas presentacións que a casa editora fai destes dous libros.
Como xa teño sinalado, Urco Editora é un selo editorial louvable por varios motivos: en primeiro lugar porque enche un oco de forma sistemática dentro do sistema literario de noso: a publicación de literatura fantástica, ciencia ficción e terror. Engádase a ética profesional e o esforzo cooperativo dos que traballan ou cooperan con Urco Editora, cuxo labor é recoñecido. Criterios de edición, como tal, un traballo editorial baseado no software libre e o emprego de licenzas “Creative Commons” en moitos casos. O que permite que o lectorado poida copiar e distribuír estas obras, sempre cando se cite a fonte e se faga sen ánimo de lucro.
Mérito pois dos editores e recoñecemento por parte dos lectores. Dou conta, xa que logo, de dúas das últimas novidades da editora santiaguesa especializada, nas súas sete coleccións (Gótica, Fantástica, Ciencia Ficción Alcaián, Biblioteca Niké, Urco Xuvenil e Urco Infantil), en facernos pasar medo ou en contar en transmitir lendas, mitos, elementos fantásticos ou proxectarnos en mundos futuros.

Sangue 12
Cristina Pavón
Edición: David Cortizo Conde
Revisión: Raquel Vila Amado
Deseño da capa: José María Picón
Maquetación: Xiana Iglesias Villaverde
Urco Editora (Colección Alcaián), Santiago de Compostela, 2014, 201 páxinas.

A autora, Cristina Pavón (A Coruña, 1962) aborda na súa narrativa, mediante argumentos realistas ou fantásticos, a construción e o esboroar da identidade, a erosión do eu, e o papel que neses procesos xogan a memoria e a linguaxe. Ten no seu haber varios premios literarios, entre eles, o Premio no Certame Nacional de narracións breves Modesto Figueirido 2013, ou o Primeiro Premio de relato da Asociación de Mulleres Progresistas de Vigo do ano 2009. Na contracapa do libro, a seguinte sinopse achéganos a temática de Sangue 12: nesta novela de feitura bizarra, onde se mestura o real e o fantástico dacabalo entre os séculos XIX e XXI, preséntasenos unha fábula vampírica que conxuga fíos de feminismo, tecnoloxía e literatura para tecer a historia do delongado transo adolescente da protagonista, unha rapaza que asume os propios devezos e constrúe unha identidade vista como aberrante polos demais.

Apocalipse Z
Os días escuros
Manuel Loureiro
Tradución: Tomás González Ahola
Revisión: Raquel Vila Amado e David Cortizo Conde
Deseño da capa: Denís Fernández Cabrera
Maquetación: Sacauntos Cooperativa Gráfica
Urco Editora (Fóra de colección), Santiago de Compostela, 2014, 365 páxinas.

Este volume ocupa o segundo lugar da triloxía de literatura apocalíptica e temática zombi que inaugurou Manuel Loureiro con Apocalipse Z. O comezo da fin. O autor, nado en Pontevedra (1957), escribe porén en español. Os seus libros están acadando un salientable éxito internacional, con traducións a diversos idiomas e centos de miles de lectores, en especial na versión dixital.
En Os días escuros, o protagonista, na compañía dun grupo de xente, que fuxiran dunha pandemia zombi con numerosos mortos viventes e que chegara tamén a Galicia, consegue finalmente acadar as Illas Canarias, unha das últimas zonas libres de Non Mortos. Mais o que alí el e os demais superviventes van atopar é un estado militar nun ambiente de pre-guerra civil e ademais cunha poboación sen apenas recursos para sobrevivir. Os altos mandos acordan pór en marcha unha misión case que suicida: voar ata Madrid para se fornecer de medicinas no hospital La Paz, un dos primeiros “Puntos Seguros” en caer e onde se almacenan por milleiros. Para levar a cabo esta arriscada misión deberán contar coa habilidade do piloto Pritchenko.
O avogado protagonista, ao verse na obriga de acompañar o impredicible piloto ucraíno para garantir o éxito da misión, terá que abandonar a súa querida Lucía, así como o seu gato Lúculo. Deste xeito perderá a relativa seguridade da illa para volver a se enfrontar aos zombis ataviado novamente cun traxe de neopreno.

Entretida narración. Terror zombi entre nós

 

Apocalipse Z: O comezo da fin

Manuel Loureiro

Traducción: Tomás González Ahola

Maquetación: Raquel Vila Amado

Capa: Denís Fernández Cabrera

Urco Editora, Santiago de Compostela, 2013, 386 páxinas.

 

   O autor de Apocalipse Z: O comezo da fin é un pontevedrés que escribe en español. A súa novela que acadou na versión orixinal un grande éxito internacional, é o primeiro volume dunha triloxía de literatura apocalíptica e temática zombi.Este best seller, inquire sobre as consecuencias que acontecerían se un día descubrimos que a nosa civilización se está esfarelando por culpa dunha pandemia zombi. Iso é o que lle ocorre  ao protagonista, un avogado pontevedrés que ve alterada a súa vida por un  incidente que acontecera nun arredado país do Cáucaso, ao ser liberado nunha antiga base soviética un virus letal que mata, mais as súas vítimas transfórmanse en mortos viventes. Unha pandemia que chega tamén a Galicia.

   Novela pois de Non Mortos, na que se mestura o xénero de terror con brochadas de thriller, alicerzada  nos tópicos das historias zombis. Mais con certos trazos positivos: narración en primeira persoa, estruturada ao xeito dun blog-diario o que lle outorga ao relato un ton realista. Historia entretida e ao mesmo tempo terrorífica, cun final aberto para facer posible a triloxía. Ritmo, o meu ver desigual: pausado ao comezo pero vertixinoso a medida que se vai desenvolvendo a acción. Un estilo tan gráfico como “gore”, directo e preciso, sen concesións ás ouriverías literarias. Acción, aventura e moito terror zombi tamén entre nós.

(Texto publicado o día 3 de abril de 2014 no Suplemento Faro da Cultura do xornal Faro de Vigo)

Narrativa apocalíptica e terror zombi

 

Apocalise Z: O comezo da fin

Manuel Loureiro

Tradución: Tomás González Ahola

Corrección: Raquel Vila Amado

Capa: Denís Fernández Cabrera

Urco Editora, Santiago de Compostela, 2013, 386 páxinas.

    Manuel Loureiro (Pontevedra, 1975) é un deses escritores nados en Galicia, mais non un escritor galego, xa que escribe en español. Co seu debut no xénero narrativo, Apocalipsis Z. El principio del fin (2009), acadou un grande éxito internacional, con tradución a diversos idiomas e lectores en todo o mundo. Centos de miles sobre todo na versión dixital. A tradución inglesa de Apocalisis Z, logrou, na categoría de narrativa de horror, un número de vendas superior ás do mesmo Stephen King. Best seller, libro de culto nomeadamente en internet, enceta unha triloxía de literatura apocalíptica e temática zombi, que continúa con Apocalisis Z. Los días oscuros e Apocalipsis Z. La ira de los muertos. Urco Editora achéganos arestora, en tradución ao galego, o primeiro volume da triloxía que se completará proximamente coa edición das outras dúas partes.

   Tracexo a trama desta primeira parte. Apocalipse Z: O comezo da fin alóxase nunha estrutura que imita primeiro un blog e despois un diario que un avogado aínda mozo escribe precisamente en Pontevedra. Neses medios escritos anota os acontecementos que observa nun período temporal que corre desde un 30 de decembro ata mediados do mes de setembro do ano seguinte, que todo indica que é o 2009.A través das súas anotacións en entradas case que diarias, o protagonista, que escribe en primeira persoa, achéganos unha cumprida historia apocalíptica que dá comezo cunha pandemia zombi. O avogado pontevedrés que, logo de quedar viúvo, vive na súa casa na compaña do seu gato, ten noticia de que un grupo de guerrilleiros islámicos asaltaran unha antiga base soviética situada en Daguestán liberando un virus que se propaga de xeito veloz por todo o planeta. A enfermidade mata os contaxiados, mais os mortos resucitan ás poucas horas e arremeten de forma adoecida contras as persoas que atopan co único obxectivo de conseguir alimento a calquera prezo. As medidas que toman as autoridades non abondan para frear a pandemia, xa que os mortos viventes son moi numerosos. O desastre deixa de acontecer ao lonxe, chega a Galicia e acaba por petar nas portas da casa do protagonista. Na procura dun lugar seguro, este atravesa o territorio antes coñecido como Galicia e na compañía dun grupo de xente, foxe fóra da Península cara á salvación ou á prolongación dese inferno apocalíptico.

   Novela de Non Mortos;  a primeira ambientada en España, que se converte nunha xenuína historia apocalíptica, na que se mestura o xénero de terror con pinceladas de thriller, alicerzada nos tópicos das historias de zombis. Mais con certos aspectos positivos, como o feito de que  a narración ten lugar en primeira persoa ao xeito dun blog-diario, o que lle outorga ben de veces un ton realista que se incrementa para o lectorado galego por mor das descricións de  lugares do noso país e tamén pola proximidade de ambientes e persoeiros de todos coñecidos.

Manuel Loureiro

   Historia entretida e ao mesmo tempo terrorífica, cun final aberto para facer coherente a publicación do resto da triloxía. Ritmo, ao meu ver desigual: pausado ao comezo, mais vertixinoso segundo se vai desenvolvendo a acción. Con intres de elevada tensión, como o do recorrido do protagonista e algúns dos seus acompañantes por Vigo, un Vigo morto e devastado, e a incursión no Hospital Meixoeiro. E tamén con certos decaementos da acción, como tal, cara á metade do libro e no seu remate, intres nos que proliferan os tópicos do xénero e a narración perde o frescor orixinal. Un estilo tan gráfico como “gore”, con todo o aparato propio do xénero. Alleo a calquera caste de ourivería literaria, co imperio absoluto dunha forma de escribir directa e sen ningunha concesión aos galanos estilísticos. Un libro atullado de acción, aventura, terror, zombis, que fará que os amantes ou seareiros do xénero disfruten e o pasen mal e que, secasí, sigan lendo.

No corazón da selva

 

Contos de amor, loucura e morte

Horacio Quiroga

Tradución: Rodrigo Vizcaíno Bravo

Corrección: Raquel Vila Amado

Capa: Paulo Rico Panceiras

Maquetación: Tomás González Ahola

Urco Editora, Santiago de Compostela, 2013, 294 páxinas.

 

   Horacio Quiroga foi considerado xa durante a súa vida como “o primeiro contista en lingua castelá”. O desprezo co que Borges xulgou a obra de Quiroga reflicte, porén, un dos grandes méritos do escritor como contista: introducir na literatura en español o zume renovador de autores dos que aprendeu a tradición moderna do relato. O volume de Urco Editora permítenos gorentar en galego unha colectánea de dezaoito contos que Quiroga publicara en 1917. O tema da morte está presente na meirande parte dos relatos, se ben en paralelo coa mesma conviven outras

Horacio Quiroga

fías temáticas, como a humanización dos animais e a animalización do home que se deixa gobernar por instintos primitivos.

   A tolemia e o amor amalgámanse así mesmo, mais coa morte como destino inexorable que actúa como liberación da tensión abafante que vai medrando ao longo dos relatos. Os personaxes destas historias acostuman ser vítimas da hostilidade e da bárbara grandiosidade dos escenarios da selva de Misiones onde Quiroga viviu e almacenou historias, situacións e personaxes.

   Pequenas alfaias narrativas que reproducen atmosferas opresivas, entre as que hai pezas mestras que ilustran de xeito convincente unha narrativa breve que retrata algúns dos trazos máis estraños da natureza, tinguindo de enfermidade, sufrimentos e arrepíos para os seres humanos que moran no corazón da selva que é cega, mais sempre xusta nos seus ataques.

(Texto publicado o día 20 de marzo de 2014 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI, do xornal Faro de Vigo)

A Pampa e Fisterra: escribir entre dous mundos

 

A fin da terra

María Rosa Lojo

Editorial Galaxia, Vigo, 246 páxinas

(LIBROS DE FONDO)

 

    María Rosa Lojo, pouco coñecida entre nós, é, porén, unha das máis recoñecidas escritoras arxentinas. Ensaísta e crítica literaria de grande prestixio, é tamén unha excelente contadora de historias. Varios volumes de relatos e non poucas novelas nas que sutura personaxes de ficción con outros tirados da realidade histórica, confirman este xuízo preliminar. As súas orixes familiares -filla de pai galego exiliado logo da Guerra- converten a María Rosa Lojo, como en tantos outros casos, nun membro importante desa nómina de escritores míticos.

   Tece a escritora as súas ficcións con historias que flúen dun pasado mítico pero ao mesmo tempo real e incrustado na historia. Tramas que aconteceron nos dous últimos séculos e que, malia a disipación do paso dos anos, legaron unha ricaz fervenza de contidos imaxinarios. Son os escritores míticos que esconxuran aos devanceiros e atopan na mestizaxe a fonte preferida para as súas fabulacións. América, pensa unha das protagonistas de A fin da terra, reflectindo unha obviedade, ergueuse mesturando sangues e corpos, entretecendo linguas. Este cosido  ficcional entre dúas culturas, que xa aparece nas primeiras secuencias de A fin da terra, será o esteo temático da narración de María Rosa Lojo, traducida no ano 2006 a nosa lingua, grazas ao pulo dun home como Víctor Freixanes, tan vencellado á narrativa sobre a épica galega en América. 

   A mestura de personaxes de ficción e outros tirados da historia é o procedemento que a narradora emprega para construír a estrutura da novela, aínda que no presente caso os personaxes históricos (Oscar Wilde e Manuelita Rosas entre outros) teñen unha intervención máis ben marxinal no proceso narrativo.

   A acción transcorre na segunda metade do convulso século XIX arxentino. A novela recrea, en clave ficcional, unha parte importante dos feitos e eventos acaecidos nesas datas en Arxentina. Mais esa recuperación da historia non é outra cousa que o pano de fondo dunha pescuda de respostas sobre o enigma da identidade e da orixe de dúas mulleres, radicadas unha no Londres burgués e vitoriano, ignorante das súas orixes. A outra, en Fisterra. Polas súas  veas circula sangue irlandés e galego e a súa vida está escindida entre as verdes paisaxes galegas e a  Pampa arxentina. Nese lugar semidesértico viviu moitos anos, prisioneira dos indios ranqueles, dos que remata por asumir cultura e formas de vida.

  A novela, xa que logo, convértese en peitoril, á vez histórico e mítico, que nos permite comprender a pluralidade de mundos e de culturas que conviven na pampa arxentina e que, non obstante, se nos revelan mediante unha acción que transcorre en Londres en 1874. Alí reside Elizabet Armstrong xunto co seu pai, un viúvo con moitos anos de permanencia en Arxentina, con moitas experiencias, que descoñece a súa filla. Mais un día comeza a recibir cartas desde Fisterra. A remitente é unha muller irlandesa, orixinaria de Galicia, que vivira igualmente en Arxentina, coincidindo co proxenitor de Elizabeth.

   As misivas convértense nun relato fragmentado que pouco a pouco vai revelando a incógnita da orixe de Elizabeth, a través da propia historia das experiencias como cativa dos indios de Rosalind, a dama da “Fin da terra”.

  

María Rosa Lojo

O tecido narrativo permítenos descubrir unha brillante contadora de historias. O seu dominio do acto narrativo completase cunha correcta estrutura na que ganduxa con habilidade dous discursos: o epistolario da muller de Fisterra e o relato en terceira persoa, bastante afín á novela vitoriana, da protagonista londiniense. A autora fai convivir con oficio personaxes de ficción e outros extraídos da realidade histórica, sen que a intercalación da ficción na realidade anule a historia, se ben esta  fica sometida ás leis da ficción. A novela é sobre todo unha verdadeira encrucillada cultural que reflicte o que era a Pampa no século XIX: un inmenso territorio poboado por xentes de moi diversa orixe. Eles (españois, ingleses, galegos, irlandeses…) recuperan nesta novela a súa épica e a súa memoria.

Ben articulado best-seller. Con saibo mitolóxico

 

Legado nos ósos

Dolores Redondo

Tradución de Ramón Nicolás

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 554 páxinas

 Legado nos ósos, o segundo volume da Triloxía do Baztán, é un fenómeno editorial propio dos nosos días: a “fabricación” dun best seller partindo dunha operación de marketing ben programada que se asenta en dous subxéneros moi atractivos para o lectorado: o detectivesco e a narrativa con saibo mitolóxico. Mais esta segunda entrega de Dolores redondo está tan ben escrita como o primeiro volume da serie, O gardián invisible, coas mesmas bondades, feblezas e concesións ao comercial. Un best seller ben articulado, que desenvolve unha trama perfectamente encadeada que fai que a intriga avance de xeito acaído, e con todos os ingredientes do xénero negro que son capaces de impresionar o lector.

   A heroína da novela é de novo Amaia  Salazar, inspectora da Policía Foral, moi sagaz, mais cun pasado axitado.Acaba de ser nai e nesa situación terá que enfrontar unha nova e estraña cadea de horrores: homes asasinos das súas parellas ou de mulleres desexadas, que se suicidan deixando a palabra “Tarttalo” como única mensaxe. A novela, xa que logo, mergulla de cheo o lector na mitoloxía vasco navarra con esa referencia do “Tarttalo”, unha sorte de agreste e violento ciclope, detrás do que se agocha unha trama arrepiante na  que se somerxe a inspectora, levando as pescudas ata un vibrante final.               

   Recrea a autora con habelencia un espazo privilexiado: o valo do río Baztán, ateigado de lendas e mitos ancestrais que o converten no escenario acaído para o desenvolvemento da trama. Descricións  pormenorizadas e moi reais que encaixan perfectamente na trama argumental. De por parte, D. Redondo tece con mestría unha historia atraente, cun ritmo narrativo vibrante. Os personaxes son cribles, aínda que bastante planos, sen que evolucionen ao longo do relato.

Dolores Redondo

   Mais a novela transmite unha ideoloxía verbo da maternidade que ten moito peso neste texto. A maternidade como realización máxima da muller que, sen dúbida, orixina lecturas discrepantes: engado para certos lectores que gustan das marabillas e dificultades da condición maternal; rexeitamento por parte daquel lectorado que non acredita nesa idea da maternidade. Non sería honesto pasar por alto algún descoido  na edición, motivado quizais por urxencias editoriais. Verbo da tradución, que provocou algún ruído desde que saíu do prelo a edición galega, penso que este libro é moi recomendable para aprender a rexeitar nos centros de ensino o chamado “castelgalego”.

(Texto publicado o día 20 de febreiro de 2014 no suplemento “Faro da Cultura” do xornal Faro de Vigo)

“Legado nos ósos”, prosegue o thriller do Baztán

 

Legado nos ósos

Dolores Redondo

Tradución de Ramón Nicolás Rodríguez

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 554 páxinas.

    Edicións Xerais acaba de sacar dos seus prelos Legado nos ósos, o segundo volume da Triloxía do Baztán. E como acontecera co primeiro, foi publicado simultaneamente en todas as linguas peninsulares e será editado de contado noutros idiomas. Como dixen ao comentar o primeiro volume da Triloxía, O gardián  invisible, estamos diante dun fenómeno propio dos nosos días: a “fabricación”  dun best seller, orixinado a través dunha operación de marketing ben programada, que elixe dous subxéneros específicos moi atractivos para o lectorado: o detectivesco e a narrativa con saibo mitolóxico, con intensas doses de supersticións.

   E coa mesma intención coa que inquiría cando se publicou o primeiro volume, reitero a pregunta verbo da calidade desta segunda entrega. ¿Pertence ao subcampo da gran produción, que goza de escasa autonomía, déixase levar polo beneficio económico e posúe exiguo valor simbólico; literatura marxinal de doada e gratificante lectura, pero nada máis? ¿Ou, pola contra, ao da produción restrinxida, unha peza de posible consumo masivo, mais non orfa de calidade?

   Respondo, e sen ningún reparo, manteño que o libro está tan ben escrito como o anterior, coas mesmas virtudes, fraquezas e concesións ao comercial da primeira serie da Triloxía. Un best seller ben artellado, cunha trama perfectamente encadeada que fai que  a intriga avance ao mesmo ritmo que corren as abondosas páxinas do volume; con todos os ingredientes e fórmulas propias do xénero negro-detectivesco que son capaces de impresionar o lector.

   O personaxe principal da novela, a heroína, volve ser, Amaia Salazar, unha inspectora aínda moza da Policía Foral; asisada e sagaz, mais cun pasado túrbido e axitado. Desde as primeiras liñas do libro, sabemos que acaba de ser nai, e nesa situación debe enfrontar unha nova e estraña cadea de horrores: homes, aparentemente sen nada en común, que asasinan as súas parellas sentimentais  ou a mulleres por eles cobizadas, que se suicidan deixando a palabra “Tarttalo” como última nota. A novela, xa que logo, mergúllanos de cheo na mitoloxía vasco navarra. Se o “basajaun” , protector das fragas e dos seus habitantes, centraba o proceso de investigación do primeiro volume, o “Tarttalo”, unha sorte de agreste e violento ciclope, será o obxectivo da inspectora nesta nova entrega.

   A trama da novela, sen spoilerizar o argumento, resúmese nesta breve sinopse: nos derradeiros días do seu embarazo, Amaia Salazar asiste ao xuízo contra Jasón Medina, acusado do crime da filla da súa muller. A inspectora reunira probas inculpatorias contra este personaxe que, imitando a forma de actuar do  “basajaun”, violara e asasinara a Johana, a filla adolescente da súa parella. Mais de socato, o xuíz suspende o xuízo, xa que o inculpado Jasón Medina acaba de se suicidar no cuarto de aseo do xulgado, deixando unha nota para a inspectora. Unha estraña mensaxe na que só aparece a palabra “Tarttalo”. Será o primeiro dunha cadea de suicidios con trazos semellantes. En todos eles aparece a mesma mensaxe, “Tarttalo”. Esa palabra que remite ao personaxe fabuloso do imaxinario popular vasco navarro, agocha unha trama arrepiante na que, xunto coa investigación de profanacións a unha igrexa no valo do Baztán, se somerxe Amaia Salazar levando as pescudas ata un vibrante final.

   A autora mergúllanos con mestría e habelencia nun espazo excepcional: o corazón de País Vasco, nas marxes do río Baztán. Un valo, que polas súas características naturais e as lendas e mitos ancestrais que o ateigan, convértese de novo no escenario acaído para o desenvolvemento da novela. As descricións pormenorizadas e moi reais que a escritora nos fai deste espazo mítico, encaixan perfectamente co trama argumental. É unha das grandes amavías desta novela. De por parte, Dolores Redondo ganduxa con mestría unha historia orixinal, cunha boa presentación e desenvolvemento da intriga e un ritmo narrativo vibrante, de novo con oportunas aceleracións e intres de pausa. Personaxes cribles, aínda que bastante planos e sen que evolucionen como cumpriría  ao longo do relato.

                                           

Dolores Redondo

Non obstante, pódese facer unha lectura baseada na ideoloxía que transmite a novela. E aquí as opinións serán sen dúbida discrepantes. Refírome ao tema da maternidade que ten moito peso nesta novela. A protagonista principal acaba de ser nai, quere ser unha nai perfecta, unha nai de manual; con profundos sentimentos de culpabilidade por non poder estar máis tempo co seu fillo. Lembraba así as carencias que ela tivo na súa infancia. Unha chiscadela ou unha verdadeira luzada á maternidade que será considerada con simpatía por certos lectores que gustan das marabillas e dificultades da condición maternal. Para outros, porén, son sobexas porque non avalan a idea de que a maternidade é a realización máxima da muller.

   Finalmente non sería honesto se paso por alto algúns desleixos na edición, debidos -é a miña estima- a urxencias editoriais. A présa nunca foi boa compañeira e tampouco o é no eido editorial, malia que se queira competir coa edición en castelán. No tocante á tradución, obxecto de comentarios desde que saíu do prelo a edición galega, direi que esta non é unha recensión filolóxica, para a que non me considero competente. Remito, xa que logo, a análise que da mesma ten feito algún outro crítico galego con moita más competencia lingüística.

   Mais nada disto estorba para que Legado nos ósos deba ser considerado un thriller ben pensado, estruturado e escrito. Un best seller de calidade que podemos gorentar na lingua de noso.