Os anos de prata

Historia da Literatura  Galega III

De 1916 a 1936

Xosé Ramón Pena

Edicións Xerais, Vigo, 2016, 519 páxinas

Avanza a bo ritmo e sobre todo co rigor e a obxectividade das obras destinadas a marcar fronteiras e a perdurar como referencias fundamentais, a escrita e a edición da Historia da Literatura Galega, da autoría de Xosé Ramón Pena. Aos dous primeiros volumes (2013 e 2014), segue arestora este terceiro que Edicións Xerais vén de sacar dos seus prelos.

Nesta ocasión, a achega deste magno proxecto autorial e editorial abrangue o estudo e a análise da literatura de noso desde 1916, data da fundacións das Irmandades da Fala, ata xullo de 1936, un momento no que os brutais maleficios de Guerra Civil e da represión fixeron enmudecer a escrita en galego, ao menos aquén das fronteiras galegas. Son os “anos de prata”, como escribe o autor verbo dos distintos xéneros: na lírica, na prosa e no teatro.

 

Xosé Ramón Pena presentando o terceiro volume da Historia da Literatura Galega na RAG.

Nun detallado e escrupuloso tratamento, Xosé Ramón Pena estuda e pon en letras de molde a etapa das Irmandades da Fala, contextualizándoa cos cambios sociais, nomeadamente as mobilizacións agrarias:  a procura dunha estética nacional na poesía galega (Antonio Noriega Varela, Ramón Cabanillas, Fermín Bouza Brey); a irrupción das vangardas, a enxebre (Luís Amado Carballo) e a plena: Manuel Antonio, Álvaro Cunqueiro e Federico García Lorca ao que o autor, con bo tino, considera que é “o máis destacado poeta alófono na nosa lingua”. Son tamén anos prateados no xénero e subxéneros da prosa, coa presenza do “Grupo Nós”; o novecentismo de Vicente Risco; o relato simbólico-identitario de Ramón Otero Pedrayo; o relato neopopularista de Daniel R. Castelao e Rafael Dieste. Finalmente a análise da actividade escénica nos anos 20 e 30, con especial fincapé no labor dos coros.

Subliño, máis unha vez, o xa anotado en relación cos anteriores volumes: a Historia da Literatura Galega de X. R. Pena transcende o formato e os contidos dun manual escolar-académico. O autor analiza os autores e as súas obras e engade algo tan necesario como esquecido: o estudo dos contextos sociais, políticos e económicos nos que viron luz esas obras. A análise das bases materiais e sociais, a reconstrución  das ideoloxías que alentaron os distintos movementos sociais, políticos e estéticos, converte este terceiro volume nunha verdadeira historia social que permite entender o xurdimento de certos produtos literarios.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela o 30 de novembro de 2016. Para ver o orixinal, premer aquí)

Segundo volume dunha magna obra

Historia da Literatura Galega II
De 1853 a 1916. O Rexurdimento
Xosé Ramón Pena
Edicións Xerais, Vigo, 2014, 438 páxinas

Acaba de saír dos prelos de Edicións Xerais o segundo volume da Historia da Literatura Galega que abrangue o estudo da nosa escrita literaria desde 1853 ata 1916, a época coñecida convencionalmente co nome de “O Rexurdimento”. Como deixei constancia con ocasión de edición hai apenas un ano do primeiro volume dos catro previstos que sumarán máis de dúas mil páxinas, a obra de Xosé Ramón Pena, autor desta Historia da Literatura Galega, convértese nun verdadeiro monumento autorial e editorial, un dos proxectos de estudo e investigación individuais máis sobranceiros de toda a cultura galega, destinado a ser unha obra de referencia para todos os interesados na orixe e desenvolvemento da nosa escrita literaria, na súa xa dilatada historia.
Xosé Ramón Pena, nun tratamento sen precedentes do Rexurdimento estuda en profundidade desde o contexto social e político de Galicia na metade do século XIX, e as súas coordenadas lingüístico-culturais, así como os precursores do inicial Rexurdimento (X.M. Pintos, Fernández Morales, F. Añón e a Rosalía de Cantares Gallegos, entre outros), para deterse a seguir na análise do Rexurdimento pleno, prestándolle atención non só aos escritores fundamentais que enmarcan esta renacencia plena da nosa cultura literaria: os “tres grandes” (a Rosalía de Follas Novas, E. Pondal e Curros Enríquez ) senón tamén aos seus epígonos -“diádocos” no dicir de Carballo Calero- que proseguiron co labor realizados polas tres personalidades literarias centrais da centuria, que proxectaron a literatura de noso máis alá das nosas fronteiras.

Xosé Ramón Pena

 

Saliento o que, na miña estima coido que é o gran atractivo e mérito desta obra: malia o seu título, esta historia da literatura galega transcende o modelo dun manual escolar-académico. Xosé Ramón Pena non soamente analiza e profunda na obra dos escritores e escritoras da renacenza da literatura galega no século XIX, senón que nos agasalla cunha verdadeira historia social da literatura galega neses tempos. Porque tamén a nosa escrita literaria é un produto social e, xa que logo, non pode ser estudada á marxe doutros trazos que conforman a sociedade na que se moven e escriben, neste caso, os autores do Rexurdimento. Endalí que as achegas máis novidosas deste segundo volume son a caracterización das bases sociais e a reconstrución das ideoloxías que aleitaban os distintos movementos sociais e políticos que, dun xeito ou doutro e con distinto grao de convencemento, reivindicaban a plasmación práctica da identidade galega. Así pois, unha historia da literatura galega que valora as obras do Rexurdimento na sincronía na que foron concibidas, sen esquecer as ferramentas lingüísticas que tiñan ao seu dispor os escritores que encheron de contido coa súa individualidade este período literario.
(Texto publicado o día 11 de decembro de 2014, no xornal El Correo Gallego. Para ver o orixinal, pinchar aquí)

Unha obra perdurable

 

Historia da Literatura Galega I

Das orixes a 1853

Xosé Ramón Pena

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 433 páxinas

  

   Con catro volumes previstos que sumarán máis de dúas mil páxinas, a Historia da Literatura Galega de Xosé Ramón Pena converterase sen dúbida nun verdadeiro monumento autorial e editorial. Unha obra de referencia para todos os estudosos da literatura de noso, como foi no seu día a de Ricardo Carballo Calero ou, noutros eidos, a historia do nacionalismo galego que, co título De Provincia a Nación, publicou no ano 2007 Justo Beramendi. Edicións Xerais publica arestora o primeiro volume deste traballo colosal de autoría individual que fai Xosé Ramón Pena que  plasma e tracexa o devir histórico da nosa escrita coas achegas metodolóxicas, historiográficas e bibliográficas que corresponden á altura do noso tempo. Engádese a todo iso o pulo investigador que ten como resultado moitas novidades interpretativas do acontecer literario de Galicia ao longo dos séculos.

   Todo isto atopa neste primeiro volume unha mostra clara e indubidable. Máis de catrocentas páxinas (Das orixes a 1853) reconstrúen o relato crítico do que foi a produción literaria galega desde as súas orixes no medievo ata o ano da publicación d’A Gaita Galega de Xosé Manuel Pintos, no comezo do Rexurdimento. Este primeiro volume dun traballo maratoniano estuda  os textos medievais,  a lírica profana e relixiosa, a prosa medieval, a literatura novelesca, a haxiografía, a historiografía, os textos xurídicos e didácticos, así como a literatura do galego medio, a dos chamados séculos escuros, nos que se produciu  a case total perda da escritura literaria nos séculos XVI, XVII, no longo século XVIII e no XIX ata a eclosión do Provincialismo, contextualizando o autor a súa análise nas coordenadas históricas e sociais, a única maneira de entender cabalmente as producións estéticas, o seu nacemento, desenvolvemento e recepción.

Xosé Ramón Pena

   Está previsto que os tres volumes restantes se publiquen nos anos 2014, 2015 e 2016. Cando a obra estea rematada a Historia da Literatura Galega de Xosé Ramón Pena será o gran manual de referencia para estudar e entender a produción literaria galega, un manual perdurable ao longo de moitos anos, que balizará os estudos historiográficos da literatura de noso nun antes e nun despois.

 (Texto publicado no xornal El Correo Gallego o día 19 de outubro de 2013. Para ver o orixinal, facer clic aquí)