Oito liquidacións e un secuestro exprés

Liquidación de existencias

Ramón Caride

Edicións Xerais, Vigo, 2016, 147 páxinas

 

Volve Ramón Caride a practicar ese subxénero que, na miña estima, mellor lle acae, e que mellor nos presta aos lectores. O escritor nado en Cea é un todoterreo da literatura que se defende con igual eficacia en todos os rexistros. Sobrancea, porén nesa caste de narrativa na que, con Ollos da noite, debutara en 1990: o relato curto ou de mediana extensión, no que sabe tecer historias condensadas, case que sempre negras historias que reflicten moitos dos espantos do noso mundo. Historias crúas e accedas, salferidas dun certo saibo fatalista, nas que agroman a denuncia e o compromiso, entreveradas coa ollada humorística, irónica, corrosiva, e con eses finais case que sempre sorpresivos, marca da casa dun escritor que domina a arquitectura do relato curto.

Liquidación de existencias é unha escolma de varios relatos que confirman que Ramón Caride non perdeu o olfacto  narrativo, e segue a ser un dos narradores capaces de argallar historias ateigadas de trama, e ancoradas no noso tempo e nos seus aconteceres e realidades máis cotiáns, as que fan dos seres humanos mercadores, escravos extasiados nese gran Polígono Outlet que e o mundo. Con todo, a arquitectura do libro non deixa de ser novidosa, xa que o que realmente atopamos nesta entrega é unha novela curta, “Dous de copas”, fragmentada desde o punto de vista editorial en catro entregas, e no seu desenvolvemento, o autor vai intercalando outras historias.

Esa novela curta ocupa a centralidade do libro, é a febra deste manxar literario. Andrés e o Cesariño son dous estudantes composteláns, máis vividores e falangueiros que dados ao estudo. Fodedores polivalentes de caixeiras de super, porque para facelo coas compañeiras universitarias cumpría ter teses de doutoramento en feminismo. E sobre todo, aprendices incautos de malandros. Argallan un secuestro exprés: o do promotor inmobiliario Tomás Monte ou don Tomás del Monte desde que se fixo rico, que é ademais un cagado. Todo sae perfecto, máis doado que de película. A celebración non se queda atrás. Unha enchente de marisco e unha visita ao putiferio de última xeración. O desenlace é tan tráxico como cómico, porén a cordura lectora / recensionadora impídeme desvelalo. Unha novela curta que abala entre o relato realista e o rexistro picaresco. Unha das pezas de Ramón Caride escrita con máis humor, ironía, desenfado e retranca, ateigada de sentenzas merecentes de seres antologadas . (“Isto de ser fillo serodio, como se dicía antes do empobrecemento léxico”, páxina 21). Mesmo as aparentes semi cacofonías (“Lembro que me pareceu normal ir rápido pola vía rápida, páxina 100) semellan eufonías nun rexistro léxico áxil, directo e, sobre todo, congruente cunha trama tan inverosímil como garuleira e un chisco carnavalesca.

¿Novela fragmentaria? É un dicir, porque aquí non existe dislocacións, secuencias desconxuntadas que o lector terá que mexer e enlear para que a narración teña sentido. Soamente una disposición editorial en catro capítulos entre os que o autor coloca oito relatos, verdadeiras liquidacións nun mundo oulet, restos de naufraxios, aduanadas, esbullos, aldraxes, podremias, abusos, traizóns, vinganzas, precariedade laboral, seres humanos convertidos en mercadorías de troque, que non contextualizan nin lle fan coro á principal, senón que teñen identidade de seu.

Relatos moi heteroxéneos, de feitura minimalista, que remiten a esa negrura, ás pequenas ou grandes traxedias do noso presente, e nos que chouta ese carimbo abraiante e inesperado, e mesmo paradoxal, do desenlace. No relato que inaugura o libro, “Terapia ocupacional”, unha romanesa pide case que rezando na porta dun hiper. Do macarra do seu chulo que lle esixe máis diñeiro, deféndea e deféndese un policía xenófobo, que logo enfila cara a un puticlub para se desafogar cunha romanesa do carallo, como rosma na súa mentalidade racista. “Ou de pé ou de xeoncllos” espella as escravitudes laborais de hoxe en día. Toca calar e apandar con horas extra no remuneradas para que non che digan onde está a porta. Mais o aguante infinito no terreo laboral non lle impide á camareira de piso -expresión fina da posmodernidade- a sanguenta vinganza co home puteiro co que acaba de casar. “Un ten aguantado abondo, pero  é que hoxe vou chea”, conclúe sen remorsos.

 

Ramón Caride

“Marca España” reflicte, con crueza e verosemellanza, a verdadeira marca do que hoxe é este país: unha corrupción tan xeneralizada que ata corrompe aos que teñen que investigala para facerlle ver a Bruselas, que é de onde veñen os cartos, que aquí se investiga a fondo. Ou os intres melancólicos do vello comunista que se ve na obriga de se adaptar, aínda que con gusto, á posmodernidade capitalista, aos seus homenaxes e mesmo ao seu viagra (“Chámalle XY”). En “A incerteza dos mariscos” atópase o lector co tema da violencia de xénero: o cocainómano de boa familia que maltrata a súa moza e que, por medo á denuncia, sérvese do seu abastecedor para que  a retire da circulación e a faga puta. O tráfico e mercado negro dos seres humanos e os seus órganos vitais lévanos, en “A consolidación do sector terciario nas repúblicas emerxentes”, á fronteira albano-kosovar para que os ricos deste mundo non perdan o tempo na espera da súa quenda nos seus países de orixe. Tamén as incompatibilidades entre un profe de instituto e un brutamontes  fraguista, con liortas e vinganzas aparecen nun dos relatos da colectánea, tinguido certamente de moito humor (“Veteranos das guerras psíquicas”). Ponlle o ramo ao volume unha trama moi ben construída en dous tempos, e moi actual (“Barra libre”): a muller desafiuzada tras o engano do seu home -“con tantos detalles amorosos como tiña”-, do notario e do director do banco, e a seguir pagando a hipoteca, porque “Á parte de burra, oito albardas”. Pasará fame pero aforrará para gozar do saibo emocional dunha arteira vinganza.

Ventamos nestes relatos, todos eles moi narrativos e nos que a evocación volve xogar un papel importante, fortes núcleos diexéticos, historias que, á vez nos estarrecen ou arrancan o noso riso, pero que dá xenio ler. Relatos de perdedores case que sempre, pero iluminados polo humor, a retranca; escritos con linguaxe áxil, “coidadosamente dura” propia do negro mundo dos abusadores, dos delincuentes, dos baixos fondos, acaroado con frecuencia con enxeñosos achados ben sentenciosos: “O soño da razón produce apnea”, é unha mostra.

FOLLAS NOVAS

Follas novas

Rosalía de Castro

Edición, notas e comentarios de Anxo Angueira

Edicións Xerais, Vigo, 2016, 495 páxinas

 Corría o ano 2013 cando Edicións Xerais puña nas mans dos lectores e estudosos o primeiro volume (Cantares gallegos) das Obras Completas de Rosalía de Castro, un proxecto autorial no que vén traballando desde hai anos Anxo Angueira, que se plasmará en oito volumes que constituirán un dos maiores logros do sector editorial galego. Nestas datas, ve luz Follas novas, a segunda entrega desta notabilísima edición crítica. Un poemario que Rosalía escribiu co propio sangue e “en cuxas páxinas naufraga irremediablemente o corazón” (X.R. Pena). Anxo Angueira leva a bo porto este traballo de fixación canónica da “extensa e perpetua elexía sentimental profunda e ardente” (F. Rodríguez).

Nun amplo e esclarecedor estudo introdutorio, analiza Anxo Angueira, entre outras cuestións, a xénese de Follas novas, a súa arquitectura, o proceso que levou a Rosalía de Cantares gallegos a Follas novas, a súa posición pesimista e o pensamento crítico da poeta. Así como os principais eixos líricos (Poética da dor, Poética da soidade, Poética das sombras e da noite, Poética do adeus, Poética da nación). Nos criterios de edición, axústase Anxo Angueira á primeira edición en vida da autora, en 1880, se ben  non se esquece doutras edicións que se fixeron tamén en vida de Rosalía. Adapta os textos á ortografía actual, conservando, porén, os trazos característicos da lingua rosaliana. E logo da edición do poemario, sen desbotar os prólogos de Emilio Castelar e o  da mesma Rosalía, aborda o editor un inxente e arduo traballo crítico: un amplo apéndice no que amosa a fixación textual do material poético, a explicación de cadanseu  poema, a súa orixe, a súa estrutura e contido. Nas “Notas” esclarece todo o que fai referencia ao léxico, solucións dialectais, influencias literarias, entre outros aspectos. Un labor filolóxico e hermenéutico intenso e moi esmerado que dá fe dun traballo xigantesco asumido polo editor e que chega a bo porto.

Pola miña parte, parabenizo esta edición crítica que dá xenio ter entre as mans. Anxo Angueira e Edicións Xerais  achégannos, de forma definitiva, esta mostra senlleira do lirismo intrasubxectivo e radical (…) a nova flexión da alegoría nacional, tal como se escribe na presentación. editorial.

 

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego, o día 16 de marzo de 2016. Para ver o orixinal, premer aquí)

Catro textos clásicos de Irmás Cartoné

A actualización de hoxe será unicamente un comentario informativo. Para dar noticia de letras e libros de recente aparición. Non é o que máis gorenta ao comentarista, xa que da mesma estará ausente aquilo que é precisamente a esencia da crítica literaria: a valoración persoal, o xuízo de haberes e deberes dun determinado produto literario. Será noutro momento, logo da lectura repousada destes catro textos clásicos publicados nos últimos meses por Irmás Cartoné, un pequeno selo editor, radicado en Santiago de Compostela. Unha editora independente creada por Carlos Valdés e Celia Recarey, os dous con abondos anos “de experiencia mercenaria” no sector editorial, e dedicada á tradución á lingua de noso de textos clásicos da literatura universal. As súas publicacións comercialízanse baixo unha licenza Creative Commons. Os editores están intentando levar a bo porto a súa empresa mediante a modalidade a modalidade de subscrición, da que ofrecen tres tipos: seis libros ao ano en papel máis dixital, soamente en papel ou só en dixital.
As novidades que ofrecen para o ano no que andamos, son: Ethan Frome de Edith Wharton, Silas Marner de George Eliot, O día da lagosta de Nathanael West, O demo no corpo de Raymond Radiguet, Persuasión de Jane Austen e Kipps de H. G. Wells.
En xeral, as edicións de Irmás Cartoné amosan unha agradable aparencia, aínda que sería de desexar que o corpo dos carácteres tipográficos fose máis grande para que a presbicia non sucumba arroiada pola economía na impresión, como se soe dicir. Un maior formato dos mesmos favorecería a lexibilidade, se ben a luminosidade do branco do papel axuda a corrixir este atranco.
A seguir, ofrezo información verbo de catro publicacións de Irmás Cartóne, tiradas das respectivas presentacións editoriais.

 
Hadrián VII
Fr. Rolfe, alias Barón Corvo
Tradución de Celia Recarey Rendo
Deseño da capa: Anatoli Carrasco
Irmás Cartoné, Santiago de Compostela, 2014, 419 páxinas

O autor:
Profesor, escritor, fotógrafo e crego frustrado, Frederick Rolfe (1860-1913) levou unha vida que en moitos puntos recorda ao “altruísta misántropo” que protagoniza a súa obra máis coñecida. Ao igual que George Arthur Rose, este excéntrico fillo dun fabricante de pianos tamén sentiu unha apaixonada vocación polo sacerdocio, aínda que, a diferenza do personaxe de ficción, o Barón Corvo nunca logrou ser ordenado, circunstancia na que é posible que influíse a maneira, bastante aberta para a época, en que viviu a súa homosexualidade.
Problemático e temperamental, Rolfe tivo que conformarse con vivir da escritura apoiado por unha sucesión de mecenas cos que case sempre acababa rompendo en malos termos.

Sinopse do libro:
Tras moitos anos de amargura, soidade e frustración, George Arthur Rose, un aspirante a sacerdote a quen lle foron negados os hábitos e sobrevive como escritor nun escuro cuarto de Londres, recibe a inesperada visita dun bispo e un cardeal que lle propoñen reparar a inxustiza cometida contra el ordenándoo de inmediato. A pesar da súa desconfianza inicial, George acepta e, case sen decatarse, aos poucos días acaba convertido en Papa.

O Gozo das Damas
Émile Zola
Tradución: Celia Recarey Rendo
Deseño da capa: Carlos Valdés García
Irmás Cartoné, Santiago de Compostela, 2015, 526 páxinas

O autor:
Émile Zola (París, 1840 – 1902) é deses poucos autores na historia da literatura dos que se pode dicir que creou todo un movemento. Mais antes de converterse nun dos autores máis coñecidos, publicados e traducidos da literatura francesa, o pai do naturalismo foi primeiro un estudante de bacharelato fracasado e libreiro e xornalista despois. En 1868 concibe o proxecto Rougon-Macquart, unha colosal obra en vinte volumes coa que pretende retratar como nun fresco a sociedade francesa na súa totalidade, a través dunha saga familiar. É nesta gran obra coral na que se encadra O Gozo das Damas, undécimo volume da serie.

Sinopse do libro:
Prepublicada por capítulos en 1882 no xornal Gil Blas, O Gozo das Damas narra a historia de Denise, unha moza orfa que chega a París cos seus dous irmáns procurando o posto de traballo que o seu tío Baudu lle ofrecera ao morrer seu pai. Porén, cando Denise chega, o negocio de Baudu atópase xa en franco declive por mor da durísima competencia que supoñen, para el e para todos os pequenos comerciantes do barrio, os modernos grandes almacéns fundados por Octave Mouret. Será neles, e non na tenda familiar, onde Denise comece a gañar a vida en París e desde onde verá as profundas mudanzas que provocarán en toda a cidade.

O triunfo do ovo
Sherwood Anderson
Tradución: Carlos Valdés e Celia Recarey Rendo
Ilustración da capa: Carlos Valdés
Irmás Cartoné, Santiago de Compostela, 2015, 226 páxinas

O autor:
Nado en Ohio, Sherwood Anderson (1876-1941), autor até agora inédito en galego, foi empresario do sector das pinturas até que sufriu unha crise nerviosa aos 36 anos, no cumio do seu éxito profesional, e iniciou unha soada carreira literaria a ambas beiras do Atlántico cos seus relatos sobre a vida no medio oeste americano. Xunto con Gertrude Stein, é considerado o padriño da xeración literaria de Faulkner, Steinbeck e Hemingway, quen beberon inicialmente do seu estilo para despois renegaren del como bos fillos malcriados. Anderson probou sorte tamén coa novela, o drama e o ensaio, pero foi no relato onde acadou os niveis óptimos da súa escrita.

Sinopse do libro:
Un autor ao que se lle amorean os contos na porta. Un home que non é quen de darlle voz á súa historia. Un rapaz que vive a súa primeira decepción. Unha moza de Nova Inglaterra que marcha ao oeste e se decata de que xa non é tan moza. Un home que quere ser emprendedor e se ve derrotado por un ovo… Eses e moitos outros son os personaxes que poboan este libriño. Un compendio de contos, de estampas das xentes do común do medio oeste americano de principios do século XX. Historias pequenas de xente pequena con vidas pequenas nas que aparentemente non pasan grandes cousas e que, porén, remexen algo no interior de quen as le.

Ethan Frome
Edith Wharton
Tradución: Celia Recarey Rendo
Ilustración da capa: Carlos Valdés
Irmás Cartoné, Santiago de Compostela, 2016, 134 páxinas

A autora:
Edith Wharton naceu en 1862 en Nova York no seo dunha familia rica e distinguida. Despois de casar en 1885, dedicouse a escribir e a viaxar polos Estados Unidos e por Europa até o seu divorcio, en 1913. Estableceuse entón en París até a súa morte en 1937, non sen antes pasear por Compostela en 1925. As súas obras máis coñecidas son A idade da inocencia (1920), pola que obtivo o premio Pulitzer, e The House of Mirth (1905).

Sinopse do libro:
Ethan Frome é un granxeiro pobre de Nova Inglaterra cuxas improdutivas terras só dan o xusto para sobrevivir. Zeena, a súa muller, está enferma e non se conforma coa mísera existencia de ambos. Será a chegada de Mattie, prima de Zeena, o que espertará en Ethan novos sentimentos e cobizas, e precipitará tráxicos acontecementos que cambiarán a súa vida para sempre.
Publicada por vez primeira en 1911, esta historia de emocións desesperadas e prohibidas tensións sexuais é considerada unha das obras máis elegantes e intensas da narrativa breve norteamericana do século XIX, e a mellor das novelas curtas da autora. É, ademais, a única das obras de Wharton cuxos protagonistas non pertencen ás clases acomodadas.

Fasquías da vida de noso

Máis vidas
Xosé Vázquez Pintor
Edicións Espiral Maior, Culleredo, 177 páxinas
(Libros de fondo)

Velaquí chega, efluente e silandeiro unha vez máis, este libro – voz de Xosé Vázquez Pintor, un escritor todoterreo, e hoxe en día un dos grandes piares da narrativa galega, desde que, a partires do ano 1996, decidira contarnos as vedrañas experiencias dos nosos oficios, os saberes da tribo; e logo deleitarnos e tamén estarrecernos con fabulacións tenrísimas, pavorosas, mais sempre epopéicas, como son as súas novelas, A memoria do boi, Quen faga voar ou Mar de bronce.
Desta volta a escrita de Xosé Vázquez Pintor dálle voz multiplicada e multicolor aos verdadeiros suxeitos da identidade galega en forma de pequenas crónicas, “crónicas de dentro”, recuperados desde os soños do profundo para brincar con elas coma os xolgaretes e as trasnadas literarias. Crónicas de vidas extremas que rescatan e conservan as cadencias da nosa identidade e sobre todo a nosa oralidade, esa gran teima de sempre do autor e que tanta presenza ten na súa escrita.
Vázquez Pintor quere unha vez máis deixar rexistrada a confianza dos seus, da súa tribo, “ que foran guerra, martirio e indulxencia, carballo e códice, amo e toupa, égoa, can, bidueiro, coquina, bardo, mía senhor”. E partindo da identidade ancestral, dos nosos raigaños romanos e suevos, escribe Vázquez Pintor estas pequenas crónicas, brincadeiras coas palabras, rotuladas con nomes latinos e narradas pola moza de capa, Mar de Brito a chaman. Nesta manchea de vidas extremas ao revés do xeito natural, o lector poderá mergullarse en abondas fasquías da vida de noso, do máis xenuíno da vida aldeá. É o encontro coas mulleres e homes da Galicia interior e tamén da do mar. Mestura pois, unha vez máis, da cultura da montaña e da ribeira. Obradoras de Galicia, as velliñas máis vellas, máis que anciáns, as mulleres bonitas que han ser as nenas que vexan a primeira luz no paraíso das mariquiñas voadoras.
Tamén viven nestas crónicas os animais da nosa terra. O galo Liro que señorea vinte amas no curral; a cadela frade que manda no xardín selvático, o merlo ventureiro; o cabalo negro e preto que nunca amou no monte das Eguas; o moucho que mouchea de lonxe; o burriño pedrés que carreta os sacos dos merdeiros; as pegas rabilongas… Tamén os lugares máxicos da nosa terra, feitos mesmo de chemineas que non mancan a paisaxe. E o mar, o mar comunal (“cando o mar era de todos e se repartían as xeiras e os oficios”).

 

Xosé Vázquez Pintor

Realidades presentes e fantásticas imposturas contadas con tensión, emotividade, sorpresa que o autor acada mediante o desvelamento dese segredo que tan ben domina: un estilo forte, epopéico, quizais abeirado ao barroquismo, e un rexistro léxico riquísimo. Velaquí dúas mostras: “Oso vén baixo de mera, uliscando a case morte do amigo home” (páxina 16); Mioca cega de ollos, birimbao que arrisca e chama pola troita ladra do banzado , pola da pedra,pola da raíz do carnocho, pola padroeira, polo troitiño que vai chulo e mesmo arrisca a beber o aire do salgueiro” (páxina 74). Unha lingua aprendida e tirada da oralidade, que fai da prosa de Xosé Vázquez Pintor unha verdadeira música fonética, coma el mesmo ten definido a nosa fala.