A barcelonesa editorial Anagrama agasállanos neste mes cun libro ben singular: Un verdor terrible. Un libro que tirará do lector desde a primeira páxina, cun fío condutor que sutura a ciencia nas súas pescudas, escárceos e hipóteses e as transformacións que para ben ou para mal insire no mundo e na nosa visión do mesmo, coa literatura.
Todo mesturado con doses de ficción, porque desde a mecánica cuántica ou desde cada personaxe, data, acción ou consecuencia todos,rematan disoltos na incerteza da ficción. Endalí que neste libro é literatura. Un libro que fala da fermosura da ciencia, mais tamén das súas consecuencias nefastas. Benjamín Labatut, naceu en Rotterdam, mais arestora está establecido en Chile. En catro maxistrais relatos, cruzando historia e ciencia, esperanza e terror, compón un verdadeiro labirinto literario a través da vida de físicos, matemáticos e astrónomos; varios deles personalidades excéntricas ou esquivas, seres entre o xenio e a tolemia que revolucionaron e moldearon o século XX.
O autor olla no libro o camiñar da ciencia, desde hai máis de cen anos, ata os primeiros anos trinta do pasado século. Neste libro estraño, sobre ideas estrañas e meso extravagantes, circulan descubertas reais que,ende mal, forman un longo ronsel turbador: o descubrimento do azul prusia, creado no século XVIII que se converteu no cianuro de hidróxeno co que se suicidaron moitos nazis e que o químico xudeu alemán Fritz Haber transformou no gas Zyklon co que os nazis exterminarían a milleiros dos seus compatriotas e a membros da súa propia familia. As explicacións matemáticas de Alexander Grothendieck que o impeleron ao delirio místico e á loucura. Tamén a carta que un amigo moribundo, no foxo da Primeira Guerra Mundial, lle fixo chegar a Einstein coa solución das ecuacións da relatividade e o primeiro agoiro dos buracos negros.
E finalmente a contenda entre os fundadores da mecánica cuántica (Schödinger e Heisenberg) que xerou o principio de incerteza. Neste tempo caótico e turbulento, un libro coma este -libro de relatos enmascarado en ensaio- debería facernos pensar se o soño do absoluto chegará por conducirnos aos máis temibles pesadelos, a non ser que as ciencias físicas comecen a se apercibir das súas propias limitacións
(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o dia 15 de setembro de 2020)
En edición de Antonio Reigosa, un dos grandes promotores da nosa cultura inmaterial, Edicións Xerais publicou hai uns meses o segundo volume dese proxecto colaborativo que é Galicia Encantada. Enciclopedia da Fantasía popular de Galicia. Unha guía en papel que o editor e colaboradores ofrecen ás persoas interesadas nas fantasías do país que os viu nacer ou que o habitan. Ao longo dos anos, o editor xuntamente con outros coautores e colaboradores foi recollendo o grande almacén do noso imaxinal e da nosa cultura popular. Na Guía que hoxe comento, o editor recolle unha pequena parte dos arquivos que vontade colaborativa foi incorporando ao longo de quince anos a web Galicia Encantada. Máis dun cento de relatos que permitenconservar, non só na tradición oral, senón tamén en papel impreso, moitos dos nosos mitos, lendas, ritos, contos e saberes que veñen da memoria dos nosos devanceiros e que forman parte da nosa memoria cultural. Todo o material mitolóxico e lendario está relacionado a lugares singulares por razóns históricas, arqueolóxicas, naturais e culturais.
Vinte e dous capítulos, precedidos todos eles dun pequeno texto introdutorio no que saen dos seus abeiros orais seres imaxinarios, nomeadamente procedentes da oralidade: pequenas historias para amedrentar os cativos; amuletos ou reliquias que coidamos que nos poden ser propicios; relatos arredor da morte en formas de caveiras ou Santa Compaña; casas encantadas; as morfoloxías e astucias do demo e os seus maleficios; seres e lugares produtos da maxia ou do feitizo; seres que sen ser míticos, teñen algo que os fai raros e orixinais; persoas ou animais con características monstruosas, lendas urbanas que se espallan como rumores; doenzas que a medicina popular intentaba curar; relatos lendarios sobre seres femininos míticos; animais mitolóxicos como serpes, lobishomes; as augas que dan e quitan vida, os mitos asociados ás plantas como medicina. Tamén teñen o seu lugar na Galicia Máxica os nubeiros e tronantes; as peregrinacións como experiencia e esperanza; os rituais que se realizan nas pontes; a tradición oral de don Roldán. En fin, santos, virxes, milagres, prodixios, tesouros, toponimias populares. E finalmente certos contos que non teñen vencello con ningún lugar. Xa que logo, unha moi interesante contribución o almacén mitolóxico, tirado da tradición oral que, máis unha vez nos fai decatar de que o trasmundo e o prodixio forman parte da vida cotiá de Galicia.
(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 17 de setembro de 2020)
Apaiario, colección, Cera Labrada, 8, A Coruña 2020,sen paxinar.
Esta edición de Apiario na súa colección Cera Labrada,8 conmemora os vinte e cinco anos de que, na humilde colección Ferros de Edicións Xerais, aparece O valo de Manselle de Anxo Angueira. Unha edición que respecta as partes da primeira (“O valo de Manselle”, “A placa”, “O liño de María”, A Bernardino Graña”- profesor de Anxo Angueira no instituto de Padrón- e “O mar e o río de regreso”. Carecente de minúsculas ilustracións da primeira, pero editado cun primor que da gusto velo.
Un prólogo longo e ateigado dese galego que sabe a ferro e ao mel verdadeiro e que só domina Xosé Luis Méndez Ferrín, enriquece o traballo editorial desas mozas entusiastas de Apiario: Antía Otero e Dores Tembras. Esta reedición ennobrece o labor dunha editora pequena pero independente.
Quero sumarme a este vinte e cinco aniversario reproducindo, con pequenas variantes e se cada algunha aclaración un texto que, a xeito de reseña, publiquei o día seis de marzo de 1997, na fenecida “Revista das Letras” de O Correo Galego. Con título “Fano eles”
∞∞∞∞∞
“Tampouco eu debería falar desde valo de Manselle (eu encargábame dos libros de narrativa e ensaio e Vicente Araguas dos de poesía). Mais é esta unha desas publicacións ateigadas de tanto empuxes, que racha os lindes dos xéneros, e a este cronista de cousas de libros coa soberanía diso que é a grande verdade do mundo que din os nosos clásicos; forzándoo a invadir territorios alleos, o territorio feiticeiro da poesía. É a ousadía destas páxinas capaces de sobrancear en tempo de solidariedade miserenta o pulo social, afastada por igual da fala realmente popular e dos agarimos estéticos. E, reitero, ese orixinal atrevemento foi o que cativou os rexistros da emoción deste lector, activados ao abeiro do libro de Anxo Angueira.
Libro que comeza a súa carraxe coas verbas limiares: “Somos campesiños de Galicia. Tiñámo-la condición celulada do mel” que escribira Heriberto Bens, aquel noso bardo aluado e salmodiante que, malia que lle prohibiran escribir, a súa presenza “orizada e tenra”, impera en cada momento e cada vez máis nos dominios das nosas letras.
Pois be, O valo de Manselle é poesía social e da boa, e non só na intención. De boa calidade, de gordura estética,enraizada nunha tradición literaria. En sentido clásico e rigoroso, esta narración versificada da construción dun calo de contención para protexer un campo de xogo comunal, polos veciños de Manselle, choiando todo o pobo desinteresada e solidariamente (“E todos poñen as mans e o lombo”), non é esa épica que nos falta, entre outras razóns porque en Manselle, nada, ninguén pertence ao mito ou á lenda histórica. Ao valo vén Ovidio o da Ministra, Fernando o da Couta, Antonio o de Calo e o seu sogro Moncho, e vén Marucha o da Olia e os rapaces de Branco, O DE Lelo, o da Virtudes, “xente toda con mans, con rens, con ollos e con nome / que nin son labregos”.
Emporiso, canto alento épico radeando neste cando á veciñanza! Lembranza da tribo inmemorial que desafía as obras públicas, os mortos comunais que berran coma os vivos: “Veña, valo, vai”, os meus, a xente miña xente disposta a recobraren o pulso das restevas e das mallas, xunto coa feroz e limpa solidariedade, e conducindo o río da nosa independencia entre formigoneiras, motoserras pés de cabra, farranchos, machadas e cabaletes.
E María, muller da herba, que, desde as súas noventa e moitas mans finísimas, deixa caer na cunca das do poeta a liñaza atávica, xunto co mandato. “Sementa ti” para que non deixe de haber flor de liño nas primaveras de Manselle.
Quizais estes grandísimos poemas, editados na humildade duns novos “Ferros” de Xerais, non cheguen a ser por cousa do ninguneo, unha firme marca de frescor e de verdade dentro do panorama poético galego. Aposto por eles.
Mais, aínda que se perda a porfía, sempre me rebelarei contra os que, confundindo a parte co todo, inclúen O valo de Manselle dentro do fenómeno bravú, que se di, como lembra un dos seus arroutados creadores, da carne sen capar e define para os carnochos o son bravo da din do milenio. ¡Un delito!”
Francisco Martínez Bouzas
6 de marzo 1997 / 17/9/2020.
∞∞∞∞∞
Anxo Ángeira na época na que esxcribiu “O valo de Manselle”
Tres poemas de O valo de Manselle
“E fano eles.
E van todos os da aldea, aos sábados, todo o día.
E van mulleres e rapaces.
E eu vino e é un valo que lle randea o aquel.
E fano eles.
E un pon a luz para formigoneira
e outo a auga para porla
e outro o tractor para iren buscar ao monte a pedra,
que é de pedra.
E todos pon as mans e o lombo.
E eu vino e o valo é moito valo, o valo de Manselle.
E fono e colleno e xntánonse coma antes
Pras restebas e pras mallas.
E ninguén os mandou nin os acode.
Fano eles.
-angurentos e cobizosos todos-
e que viven aínda condenados
á entrega e ao soño comunais.
E Fano eles.
Sos”
(paxina 17-19 na edición de Xerais, sen paxinar na edición de Apiario)
…..
“María lava no río
e enxuga o loito no trevo
da Albariña.
Anda á chucia en Supermares
e perdese nos enxidos
e curtiñas.
Rúa na tarde calada,
vai en colmeiro aos velorios
moi velliña.
Asa mazáns, berberechos,
no lume da lareira probe
da cociña.
E pregúntalles as pescas
de Rianxo se aínda hai mar,
que mulleriña!
María xunta os meniños
e estrea por maio o quinteiro
de froliñas.
Memoria que ninguén xamais alcanza.
María de Mariño é
miña siña Sinforosa
muller a erva,
mancha negra e solitaria
a andar aínda errando
nos camiños”
(paxinas 65-67 na edición de Xerais, sen paxinar na edición de Apiario)
…..
“Nós fomos xuntos aquel día vela e navío
que pasan pola braña de Laíño
e eu ben sei que no esteiro subirías
polo noso pequeno río da Albariña
para cantar na canle
ou no rodicio dos muíños que un día moerán,
por ti e por nosoutros,
fariña arrecendente e milla de futuro.
Hai regreso, hai. E ai encontarnos.
Xa non quero carpir como carpía,
Nin furtarte.
Xa non quero esmiuzar a vida toda para verte
regresada para nós.
Agora,
desde un alto onde tes o teu xacigo,
ollas e ves se pasan naves
se sobre o mar ou desce o río,
escoitas as buguinas da viaxe
que nos uniu por sempre e sempre nos sorrís.
Saúdas.
Pero aínda quero cantar contigo.”
(Con este poema elexíaco que formaparte de derradeira parte do libro ·”O mar e o río do regreso” lembra e homenaxea o autor á irmá morta, Pura Angueira. Paxinas 97-99 na edición de Xerais. Sn paxinas na recente edición de Apiario
É a terceira novela do médico e escritor vigués Manuel Esteban. A ira dos mansos (Premio Xerais, 2016) significou o seu ventureiro debut na narrativa galega. Posteriormente, no anos 2018, publicou O meu nome é ninguén. As dúas protagonizadas polo inspector de policía Carlos Manso. E as dúas, plausibles exercicios de integridade e conciencia literaria. Nesta terceira entrega. M. Esteban non se afasta do subxénero policial detectivesco, o seu heroe / antiheroe volve ser o inspector Manso. Dous son os escenarios e tempos da novela: Fuerteventura e o Sáhara Occidental de 1998 e o Vigo de 2018. Dous importantes saltos no tempo que, malia a estrutura diferenciada e mesmo numerada, non impide que no desenlace todo conflúa.
Carlos Manso que na primeira intención de autor, debía ser un personaxe un pouco túzaro, é, como na primeira novela, un ser poliédrico. E arestora,xa xubilado, o autor mergúllase con máis profundidade no comportamento e motivacións. A vinganza dos homes bos é una novela cunha arquitectura dupla e complexa, con partes que acontecen en Fuerteventura e no Sáhara abandonado polo españois en mans marroquís. Alí atopamos a Manso realizando certas pescudas relacionadas co narcotráfico, corrupción na comisaría, o barco American Star, mortes matadas e trato pouco propicio cos marroquís. A novela, nesta primeira parte, acóllese claramente ao esquema policial. Mais a novela comeza en Vigo, pero o traballo de Manso que acaba de se xubilar, xa non é atopar criminais, senón actuar de detective privado. Porén, ten un asasino que atrapar. Un asunto que fará de balde.
Esta segunda parte que leva por título “O kraken e o mar”, corresponde á época actual. Na mesma comeza a aparecer un inframundo, non só de maldade e corrupción, senón tamén de galerías e túneles soterrados e abandonados na cidade de Vigo. E o relato deriva cara ao detectivesco, con asasinatos, corrupción nas altas esferas da policía e de certo clero, luxurioso e proxeneta.
Novela fragmentaria con relación á distribucións das súas partes que se entrecruzan, o que podería dificultar a lectura, mais serve para recoñecer no protagonista principal un verdadeiro antiheroe. Como xa quedou sinalado, esas partes e saltos no tempo conflúen ao final no que Manso é invitado a esconxurar as súas pantasmas e a súa culpa. O relato flúe entre a novela detectivesca e a novela negra, se ben na miña estima, predomina o relato detectivesco: investigación dun feito criminal. Mais, por veces, o autor sitúa en primeiro plano o retrato crítico da sociedade, neste caso a marxinal e a introspeccións psicolóxica dos personaxes. Trazos que definen a novela negra.
(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 10 de setembro de 2020)
NOVENOITES 