A Illa das bágoas, da clausura, da dispersión, da esperanza

Ellis Island

Georges Perec

Tradución de Eduardo Estévez

Franouren Ediciones, Ourese, 2011, 73 páxinas.

 

Saúdo, antes de máis, a aparición deste novo selo editorial, Franouren, que, coa está a caer no sector editorial, significa un verdadeiro acto de fe na nosa lingua, na literatura de noso. Andando o pasado ano 2010. Franouren botaba a andar da man de Manuel Ángel García Fernández. Con anterioridade, Franouren funcionaba soamente como unha axencia de tradución. Ao proxecto editorial, no que tamén participan Bárbara Álvarez Fernández e Julia Arcos Rodriguez, nomeárono Franouren, un rótulo que sutura Francia e Ourense e nace da intención de centrase no mercado francófono e porque se trata dunha editorial do país, dunha empresa ourensá  que aposta polo libro en papel.

A liña editorial de Franourén céntrase de xeito prioritario na poesía. Endalí a súa colección bandeira, “Maldoror”, unha chiscadela á literatura francesa, en concreto a Les Chants de Maldoror de Isidore Ducasse, coñecido como Conde de Lautréamont. Inaugurou a devandita colección o poemario  As nosas sombras no Xardín de Serralves de Xoán Abeleira. Péchaa, polo de agora, Transición de Fran Alonso “un libro de moitas caras” e “tamén de moitas falas”, nas palabras de María Lado que escribe o limiar e acompaña a Fran Alonso -con fermosa gheada incluída- no recitado  dos poemas recollidos no CD co que Franouren agasalla os lectores.

Mais Franouren edita asemade outros títulos, libros híbridos que lle dan acubillo á poesía e á prosa. O último, ata o momento, é a tradución que Eduardo Estévez fai de Ellis Island de Georges Perec, unha reprodución do manuscrito orixinal do filme “Récits d’Ellis Island. Histoires d’errance et d’espoir” (1980). A presente edición en galego renuncia, porén, a reproducir as entrevistas , ao igual que o fixo a edición francesa de 1995. O propósito de Perec céntrase no texto para subliñar a importancia que na súa escrita tivo o seu enfrontamento co espazo de diáspora, de clausura, de errrancia e de esperanza, que foi desde 1892 ata 1924 Ellis Island.

Con efecto, polo illote chamado Ellis Island pasou a última etapa dun éxodo sen precedentes na historia das inmigracións humanas. Nun estreito banco de area que emerxe na desembocadura do río Hudson, a poucas brazas da Estatua da Liberdade, arrexuntáronse os millóns de homes, mulleres e cativos que erguerían a nación americana. Ellis Island significa o comezo dunha inmigración oficializada ou “industrial”, como afirma Perec. “Unha fábrica de americanos, unha fábrica que transformaba emigrantes en inmigrantes” (páxina 17).

Nese pequeno illote de catorce hectáreas, ao que todas as linguas de Europa apelidaban Illa das Bágoas, chamado no século XVII Illa da Forca (alí foi colgado en 1765 un pirata de nome Anderson), preto de dezaseis millóns de mulleres, homes e nenos procedentes de Italia, Irlanda, Alemaña, Suecia, Austria, Polonia, Ucraína, Noruega, Grecia, Turquía, Dinamarca… foron acollidos, recluídos, dispersados ou rexeitados, porque Ellis Island era a “Golden Door”, a Porta de Ouro, case ao alcance da man de Nova Iorque, da América mil veces soñada, o país onde todos terían a súa oportunidade.

Mais os pavos nunca caeron asados nos pratos e as rúas de Nova Iorque non estaban empedradas de ouro. A aqueles “apátridas sacudidos pola tempestade” como cantan os versos de Emma Lazarus que alguén gravou no piar da Estatua da Liberdade, fixéronos vir como man de obra barata que empedraron as rúas de América, cavaron túneles e canais, construíron estradas, pontes, vías de ferrocarril, os grandes encoros, ergueron os rañaceos “máis altos que os que descubriron ao chegar”.

A prosa poética ou o verso libre de Georges Perec recupera a historia de Ellis Island e, sobre todo, o sentido do lugar e as pegadas de todos os que pasaron por Ellis Island. Imaxina Perec os dezaseis millóns de historias individuais de nenos, mulleres e homes, expulsados da súa terra pola fame, a miseria, a opresión política ou relixiosa. E sobre todo mergúllanos nos infindos mares da errancia, da dispersión, da diáspora, porque Ellis Island é o lugar da ausencia, o non-lugar, o exilio. E, aínda que hoxe é un monumento nacional, non pertence só a América. É propiedade de todos aqueles que a miseria ou a intolerancia expulsou ou segue expulsando aínda da terra na que naceron.

“Chega un momento en que os vellos…”

Pacto de cabaleiros

Raúl Veiga

Biblos Clube de Lectores, Cesuras (A Coruña), 2011, 140 páxinas.

 

Este libro, editado recentemente por Biblos, non foi concibido como unha novela, segundo confesa o seu propio autor. É a adaptación ao formato libro dun guión de cinema. O guión de algo que se presenta na historia cun carácter único: unha arte humana bivalente. O cine danos a súa información cunha linguaxe ideográfica, que integra imaxes, sons, óptica e acústica, susceptibles de seren rexistrados nun guión no que  interveñen  a imaxe, o ángulo, o ton, o son, a música, o ruído, pero tamén a palabra, que no cine moderno non é un adorno engadido, senón un complemento que debe de estar convenientemente axustado: debe contar con todas as palabras necesarias, pero só coas suficientes. Todos estes elementos pasarán ao manuscrito, ao guión cinematográfico que, a súa vez, ten dúas vertentes: guión técnico e guión literario.

Hoxe en día un guión cinematográfico é un novo xénero literario. Unha obra total desde o punto de vista literario, aínda que o público, en xeral, non o valore, porque ve soamente a película e con facilidade  atribúe ao realizador o que é tarefa do guionista. O guión cinematográfico é ademais unha fórmula literaria autónoma e distinta da que podemos ver nunha novela ou nun libreto teatral.

Neste contexto cómpre analizar e valorar Pacto de cabaleiros, o guión do cineasta Raúl Veiga, a escenificación escrita dunha historia. Neste caso, unha comedia, cuxo eixo temático central non é outro que a desesperación ante o feito de envellecer, de non saber que facer coas mulleres, de non atreverse a ligar, de ter conciencia de que xa non se está en condicións de seducir a ninguén. Raúl Veiga dalle forma cinematográfica neste guión, no que fai desfilar diante dos ollos lectores, ás peripecias dun grupo de xubilados ou  a piques de se xubilaren, “que partillan un trazo: poderán estar cansados, mais non vencidos”. Endalí que acepten con contento e con entusiasmo a proposta dun deles: revivir os catro xuntos a xa afastada no tempo iniciación ao sexo dos seus anos mozos, visitando un local de señoritas. Pero son conscientes de que “chega unha idade en que os vellos…” e por iso buscan axuda nos medicamentos, na viagra, para arranxar a disfunción eréctil. Como recoñece un deles, facerse vello é como volver a ser neno, mais só para o malo. Con todos os inconvenientes e ningunha das vantaxes. Mais nada é doado e conseguir as pílulas, tampouco. Na lectura dese proceso, somos testemuñas dos moitos problemas e das poucas alegrías coas que se teñen que enfrontar a nivel familiar, sentimental e mesmo económico. Todos eles desexarían, como tal, unha paga extra anual na pensión para darlle unha alegría ao corpo.

Porén, a proposta inicial de iren de putas os catro homes “feitos e dereitos”, como cando tiñan dezaoito anos, aínda que sexa recorrendo a un viagrazo, supón un poderosos acicate para facer fronte aos problemas e dificultades da peripecia vital de cada un deles.

Raúl Veiga

Unha historia coral, con personaxes amables, no que funciona, sobre todo como anzol inicial, a trama cómica (o canivete que, para alén do seu significado sexual, é celebración da amizade e das ganas de seguiren vivos). Menos crible son as cores románticas que tinguen boa parte da historia, e sobre todo esa escena final, fundida non en negro, senón coas cores do amor, para empregarmos a terminoloxía do guión de cine. Raúl Veiga preséntanos con solvencia uns personaxes vivos e xenuínos, malia os seus anos, sen ter que describir os seus caracteres á maneira dunha novela, senón como seres existentes e con absoluta liberdade narrativa.

A reiteración deste xénero literario nas nosas letras sería non só desexable, senón tamén unha inequívoca sinal do fortalecemento e consolidación do cine galego, polo de agora aínda cunha estrutura débil e un desenvolvemento precario.