En prol de Babel

A Cabeleira

(Poema en 60 idiomas)

Claudio Rodríguez Fer

A tola soñando, Santiago de Compostela, 2016, sen paxinación

 

Existen na actualidade unhas seis mil linguas. Moitas delas teñen a súa orixe na antiga familia das linguas indo-europeas. Non na resposta que o folklore hebreo deu a cuestión da diversidade lingüística, narrada en Xénese 11, 1-9, entendida como un mal, xa que como teñen afirmado algúns Pais da Igrexa, a perdida unidade lingüística é un atranco para a boa comunicación. Emporiso, hoxe a diversidade das linguas é apreciada como un dos tesouros e posibilidades de incalculable valor para os seres humanos. As linguas son fiestras que nos permiten dexergar o mundo, lelo e criar sentido e beleza.

Endalí que A Cabeleira (Fragmentos de Claudio Ridrígez Fer, e a súa perspectiva multilingüe, son de certo unha homenaxe á poesía e ao multilingüismo. Un poema en prol de Babel. A Cabeleira (Fragmentos)  apareceu publicada por primeira vez na revista Grial, en 1985. En datas posteriores o poema o poema foi traducido ao ruso e ao bretón. En 1995 apareceu a súa primeira edición políglota. En 1915 esta edición agrandouse con traducións a trinta e cinco idiomas. A última ampliación editada é do pasado ano: A Cabeleira (Poema en 60 idiomas). Estes sesenta idiomas nos que hoxe podemos ler o poema de Claudio Rodríguez Fer, engrosaranse en futuras edicións con outros idiomas, coma o alsaciano, lingua á que xa foi traducido.

 

Claudio RodríguezFer

 

Ler o poema de Claudio Rodríguez Fer nas sesenta linguas ás que podemos ter acceso tanto na edición en papel como na dixital, aléntanos a facernos membros e a xuntarnos con todas as tribos móbiles que se estenderon por toda os recunchos e camiños da terra; moitas delas sen se constituír en estados, mais creando e conservado os vedraños patrimonios das linguas, todas igualmente valiosas, e que non só son códigos de comunicación, senón moitos máis: moldes que condicionan e á vez enriquecen o noso pensamento. Armas pacíficas fronte a un mundo que tende a erguer muros, pechar fiestras e condenarnos a un encerro solipsista en nós mesmos.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela o día 26 de novembro de 2017. Para ver o orixinal facer clic aquí)

Ben conxugada amalgama. Intriga, xograres e trobadores

A arte de trobar

Santiago Lopo

Edicións Xerais, Vigo, 2017, 217 páxinas.

 

Cunha novela máis convencional que as súas pezas narrativas precedentes, Hora zulú e A Diagonal dos Tolos, Santiago Lopo acadou con A arte de trobar o Premio Xerais de Novela 2017. A arte de trobar está moi afastada do fragmentarismo de Hora zulú, mais dálle certo acubillo a unha estratexia narrativa esteada en dualidades, nomeadamente a de Elvira/Martine e Isahort. Unha estrutura compositiva lineal mergulla o lector nunha historia que o autor coloca a comezos do século XIII, en pleno apoxeo da lírica galegoportuguesa  medieval, un certo esmorecemento do lirismo provenzal, o auxe da herexía dos cátaros e o nacemento da Inquisición no sur  de Francia. E con varios temas de fondo, entre os que sobrancean a resistencia cultural, a represión dos cátaros, a diglosia e a cuestión do xénero.

A historia desenvólvese con boa parte dos protagonistas percorrendo camiños: unha compañía itinerante de artistas, xograres e comediantes, viaxan polos reinos do norte de Península, levando a cabo espectáculos de todo tipo. Antes de chegaren a Burgos, úneselles  unha moza rubia, Elvira que escapa dos francos do norte e da persecución inquisitorial que se propón purgar de cátaros o país do sur, Occitania. En paralelo, a narración amosa a imaxe máis negra da Inquisición, representada polo personaxe Guillaume Arnaud, e o avasalamento que os francos do norte están a levar a cabo coa cultura occitana, nomeadamente en Toulouse onde actúa con brutalidade o cabaleiro flamengo Guy de Lille. A moza á que chaman Elvira, é unha brillante troibaritz de cansós occitanas, comunga coas ideas dos cátaros e fuxe levando consigo un  suposto  libro de nigromancia do que se quere apropiar o usurpador Guy de Lille. Aparece entón a figura de Isahort, un dos mensaxeiros que son enviados ás dioceses aragonesas para capturar a Elvira e apoderarse do códice que leva. Comeza así un verdadeira novela de aventuras no que salienta a fuxida de Elvira en compañía dos comediantes, acosada por ese ser astuto e desapiadado, con vocación asasina, e cuxa resolución o lector atopará  no desenlace do libro.

 

Santiago Lopo

 

A arte de trobar é unha novela amable de aventuras, na que, xaora, o autor dá no albo. Nunha aliaxe de historia e ficción, Santiago Lopo mergúllanos de cheo na Idade Media e en moitos dos seus trazos: guerras, cruzadas inquisitoriais, tratados e procesos de alquimia, menciñas, velenos, apócemas alucinóxenas, grimorios, bafordos, xoldas depravadas, persecucións e herexías. Atina ao definir os cátaros e ao sinalar as súas relacións cos maniqueos. Diferenza con acerto xograres e trobadores. Son oportunas as referencias á diglosia: a excelencia do latín, lingua do coñecemento, fronte á lingua de Oc, fala dos campesiños. Mais sobre todo a novela está centralizada en dous grandes marcos literarios: a lírica provenzal e a galega no Medievo: cantigas galegas e cansós provenzais  habitan en moitas planas do libro. As mulleres, Elvira/Martine especialmente, Isahort e María Balteira nun papel máis puntual, son personaxes determinantes na acción novelesca. No andamiaxe da novela, altérnanse capítulos breves dedicados aos comediantes e á intriga da persecución que soporta Elvira, con outros que relatan as teimas, a barbarie inquisitorial e os bacanais e procesos alquímicos do usurpador Guy de Lille. Unha prosa orlada pola naturalidade e sen demasiadas grilandas, sérvelle ao autor para narrar con firme pulso esta ben conxugada amalgama de intriga e realidade histórica.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 23 de novembro de 2017)

O debut dun narrador eficiente

As humanas proporcións

Xesús Constela Doce

Galaxia, Literaria, Vigo, 2004, 148 páxinas

(Libros de fondo)

 

Como está a acontecer nos últimos tempos, un escritor descoñecido e que debutaba no eido narrativo, fíxose merecedor, no ano 2003 e coa súa primeira achega, dun dos máis importantes premios que se outorgan en Galicia: o XV Premio Torrente Ballester. Trátase, neste caso, do ferrolán Xesús Constela Doce e a obra gañadora, unha escolma de relatos que Editorial Galaxia puxo nas nas mans dos lectores baixo un título a primeira vista certamente suxestivo, As humanas proporcións. Engade así o seu nome á relación curta e selecta de escritores galegos (Víctor Freixanes, Manuel Rivas, Xosé Carlos Caneiro e Xosé Vázquez Pintor) que nas quince edicións ata entón de existencia do certame se fixeron merecedores do galardón -o de maior dotación económica de Galicia-, en competencia con cerca de seiscentos orixinais dos que soamente vinte estaban escritos en galego.

Non resulta ademais trivial insistir na natureza da obra de Xesús Constela  -unha selección de relatos-, porque as que acostuman ser premiadas nos certames desta índole son as novelas longas. O xurado, non obstante, optou pola obra do ferrolán porque viu en As humanas proporcións, “unha proposta arriscada, moderna, resolta atinadamente e con raíces na narrativa de sempre”. Moito diso en efecto leva nas súas entrañas esta escolma de relatos que, sendo fieis a unha tradición de indubidable calado na literatura galega que conxuga fantasía e realidade, aparecen resoltos seguindo o ronsel de certos escritores de culto da máis novidosa contemporaneidade narrativa.

O volume que editpu Galaxia, recolle os dez relatos que recibiron o premio máis un novo conto, o que pecha o volume, co título de “Na fraga”. E achéganlle ao lector pequenas historias, aínda que de distinta fondura e mesmo extensión, nas que o autor nos descobre novas dimensións, moitas delas quizais impensables, do mundo cotián. Historias por veces minimalistas, que semellan intranscendentes pero que nos aproximan ás distintas facianas e matices existenciais da vida de homes e de mulleres. As feridas, as mágoas, os pesadelos, os dramas e tamén os soños e as emocións de representantes nada senlleiros da nosa especie. A muller maltratada que para defenderse da violencia verbal de seu home bota man das lembranzas. Serán a súa arma que crava no pescozo ou no peludo bandullo do consorte que ronca despois de engulir coma un porco o xantar, e que lle permitirán sentirse triunfadora en tantos anos. Ou a viaxe por un cadro de Van Eyck e o chateo con Giovanna Arnolfini que desde o interior do cadro  -do que o escritor nos descobre segredos- lle conta ao protagonista a súa triste historia dun secuestro disfrazado de casamento. Así como os soños da cativa, estimulados polos contos que antes de durmir lle le súa nai, á que tamén lle fan recuperar o pulso alegre da nenez. Tamén Xesús Constela se acerca cun relato moi actual e emotivo ao drama do inmigrante ilegal abandonado no medio do inmenso océano, baixo o lume dun sol implacable e ao seu diálogo alucinante, despois dunha semana ao garete, co seu amor da selva africana e coa morte no horizonte. Noutro relato intimista, que non supera as dez liñas, ficamos engaiolados polas verbas dunha muller que aleita a un cativo, mentres o mexedor mide o tempo de xeito implacable. E noutro que o autor presenta como divertimento “alfanumérico”, o vivir diario dunha parella fica reducido a números, pero “¿Que máis lle dá a regra de 3 se se aman a  compás de 3 por 4?”.

 

 

Xesús Constela Doce

 

Especial atención merece,  a meu ver, o relato que leva por título”Geographos”, o de maior entidade da escolma e que encerra unha trama que podería dar lugar a unha excelente novela. Un relato que o autor recoñece ter escrito baixo a influencia do realismo máxico de Álvaro Cunqueiro. Diante do lector, o drama dun home que empeza a escoitar o son dunha fervenza de auga. Días e días escoitando a ruxideira incesante dunha enorme catarata no corpo. Máis tarde será o estoupido dun volcán no interior do seu peito, ríos de lava correndo por todas partes ata chegar ao bandullo. O mal condénao a moverse senlleiro pola vida, sen a comprensión da súa muller, co cadoiro, co volcán, coas fragas que xurdían a esgalla no seu interior. Ata que a vella visionaria á que acode, lle revela que non ten ningunha enfermidade, senón o don da xeografía. Dentro del están as proporcións de todas as cousas. É  o Home Vitrubiano que debuxara Leonardo. Será entón cando empece a  sentir a vida de verdade, co agasallo de levar no corpo a fórmula de todas as cousas, coma un microcosmos, en humanas proporcións.

A peza de Xesús Constela constitúe sen dúbida unha proposta literaria interesante, aínda que desigual. O autor amósanos a face dun bo fabulador, un fabulador efectivo naqueles relatos ateigados de materia narrativa, que resolve cun excelente dominio dos rexistros da lingua e da arquitectura narrativa máis actual. Noutros atopámonos coa inanidade, coa nada narrativa ou con historias insignificantes que deixan indiferente ao lector. É esta dispar calidade a que nos fai pensar que As humanas proporcións é pouco libro para tan grande agasallo como o que recibiu.