Non é isto recensión nin comentario valorativo ningún –ocasión haberá para facelo- de Iria, a novela de Anxo Angueira que, moi ben enfornada, acaba de editar Xerais. É a reprodución dalgúns fragmentos onde o galego estoura con todos os seus bríos, que están aí, nas súas entrañas, no seu xenio, na súa cerna desde que foi unha lingua prerromana, latina e medieval. Lingua literaria e lingua popular dunha nación con dous mil anos de memoria. A lingua de Iria é unha lingua xenerosa, ricaz e farturenta, que recupera a lingua oral, o rexistro familiar, dialectal, a toponimia secular e que as mans do escritor converte en galego literario, en transgresión, secasí, da norma estándar, á que, porén, respecta enriquecéndoa co emprego das variantes gramaticais, coa morfoloxía verbal da banda de Laíño e doutros lugares que xa resoaban entre os nosos clásicos.
Un festival, xa que logo da lingua, do idioma milenario, alleo ás deturpacións e castelanismos. Unha ferventía de topónimos, léxico labrego e mariñeiro, que nos asolaga, xaora, nun alto mar avalado de sensacións, figuras imaxinais de embriangante fascinación.
Velaquí pois neste 17 de maio unha homenaxe á lingua de noso na escrita de Anxo Angueira.
……….
“Agora na proa, Lens e o mariñeiro envergan e arman a trinqueta e o foque nos estais do caperol e no da punta do bauprés. Largan escotas por couse para a empopada. Miguéns caza a escota da maior. O patrón, agora xa no leme, sen abadona-la paipa, corre a argola cara a couse no varón. Miguéns repasa aparellos, cabos e nós. O rapaz asubía. Renxen táboas e relingas. O Iria por fin colle aire e respira, subindo na devalante e no nortiño. Foise a néboa e maila noite. Faise día, un chumbo fusco, arrefriado, que tingue de gris os lenzos do galeón, as chemineas das fábricas de Catoira, o esteiro do Ulla. E o Iria colle aire e unha reprise entrecortada, camiño do mar da Arousa, camiño do barro ou da madeira ou do sal ou do que non se sabe. Camiño dun infinito de illas, insuas e illotes, de cons e morosas, de agullas, aguillóns, aguiúnchos e angueiros, de areas, arnelas, arnosas, areosos, areais, ríos, regatos, vaos, bancais, bicos, bois, cabalos, bolos, cabezos, lombos, carreiros, castelos, castros, comboas, concheiros e conchidos, cousos, cruces, cubertos, fontes, esteiros, forcadas, fuciños, furados, navallas, novas, laxes, lobeiras, ostreiras, polbeiras, mesas, pombeiros, pateiros, praias, pedras, pedriñas, petóns, covas, baixos, abrigos, puntas, puntais, pragueiros, peiráns, portos, pozos, ribeiras, saltos, santos, seixos, sinais, torres, touzas, remexedoiros. Camiño dunha infinita, enferruxada, revirada rede de rías dentro da ría labirinto Arousa”.
……….
“A dorna Maruxa fica entre as estrelas apagadas do ronsel do Iria que a Xa está ben vai amatando. O mozo rema de meo e muda a vela de banda pasando a escota a proa do mastro. Sentado na tilla, lombo contra o pau, iza na verga e morde a driza na ichama de couse. Busca a escota rebulideira, pásaa por tras do banco do cufiño, caza e vira pola caverna de couse. Nunha man o leme e noutra a escota, o mozo bolina cara ó Chufre bricando entre os salseiros. María camiña cara á proa do galeón por agacharse.
-Seica se acabou o barro de Dena?
-Caza, Miguéns!
-Ou andades noutro contrabando?
-En que andas ti, María?
María bole, abre o zapón e métese no tambuche de proa. A Marquesa ergue a testa, busca de novo o conchego e olla para outro lado”
……….
“Hai afogamentos que ceban a súa crueldade, se é do caso, nunha mesma familia. A min vénseme ás mentes neste tema a acordanza dos de Merino, os de Merino da Arousa. Os de Merino deste afogamento foron o pai, Ramón Núñez Suárez, de corenta e catro anos, e os seus fillos Sergio Ramón, de vinte e dous, e Mariano,de vinte e un. Patroneaba o barco que era de seu, José dios Outenda, vinte e catro anos, o Ferreiriño. Afogano os catro.
O barco era do mexillón, que foran levar unha boa carga del ó Caramiñal. Pois cando viñan de volta para a Arousa, alí pola Ostreira, que é un illote que xa ten dado ben de sustos, o barco afundiu e os catro tripulantes, os catro da Arousa, afogano…”
……….
“Maña de día limpo do verán primeiro. A maré está no socheo. Cabalos ceibos pacen na herba, nas flores e nos lirios, no toxo cativo da insua das isuas, a insua de Bexo e da Vacariza. As dornas e os mecos de Porto, Cesures, Requeixo e da Ponte soben polo lombo da Rubia regresando, a bolinar, cheos os paneis e as cadeiras de robaliza, solla e muxo. De muxo batalleiro e franco, que ten a cuncha dourada na cabeza, e do muxo de fondo e lama, o galludo e bocacho, menos apreciado. Regresan dos lances de luzada por tramallo de balar e tallada de canas. O norte da mañá enche as relingas e o ollado do remo do temón nos mecos canta no tolete de popa coas viradas. Por riba dos mecos e das dornas soben do mar carráns e pardelas. Apegada á ribeira de Vilar, unha frecha rasante de corvos mariños adianta lambendo o canaval de xuncos e canivelas. Corvos do monte pousan nos brazos dos cruceiros e no bico das cavernas dun costal, afundindo entre a lama e a herba da ribeira na punta dos Paxaros, ósos negros dun vello galeón de antano, brillantes ó sol limpo da mañá”
(Anxo Angueira, Iria, Edicións Xerais, Vigo, 2012, páxinas 20-21, 80-81, 226- 227, 253-254)
NOVENOITES 