“Maternosofía”: desmitificación da maternidade desde o sentido común

 

Maternosofía

Inma López Silva

Editorial Galaxia, Vigo, 2014, 169 páxinas.

 

   Hai unha ducia de anos que Inma López Silva, daquela flamante ganadora do Premio Xerais de Novela, manifestaba que a literatura galega reclamaba voces novas. Naquel intre -xuño do ano 2002- quen isto escribe, logo de ler o segundo libro da autora, Rosas, corvos e cancións, así como o relato “Caso Torneiro” que tamén leva a súa sinatura, xa apostara pola  narradora de vinte e catro anos, porque nas súas achegas ficcionais  atopaba as marcas dunha narrativa de verdade, capaz de nos enmeigar con historias que apreixan a nosa atención e fan estourar a nosa imaxinación.

   Varios títulos, tanto de narrativa como de ensaio sobre o feito teatral, e outros asentados nas fronteiras xenéricas, fan que a voz nova de Inma López Silva sexa arestora unha voz consolidada, capaz ademais de ofrecernos propostas literarias frescas, innovadoras e moi suxestivas que, abofé, corren polo vieiros dos discursos antitópicos e desacralizadores.

   Como mostra, este libro, Maternosofía, un intento de reflectir desde a propia perspectiva vivencial os temas do embarazo e da maternidade. Concordo coa autora de prólogo, Malós Cabrera, que Maternosofía é a obra máis persoal e íntima de Inma López Silva. En efecto, a autora achéganos dun xeito confesional e valéndose do formato do diario, as súas vivencias e reflexións verbo do seu primeiro embarazo e maternidade. Vivencias íntimas que a autora relata para todos os lectores, sen sentir ningunha caste de candoroso pudor porque, confesa, a maternidade/parternidade é algo moi común que experimenta a meirande parte da xente.

   Relato pois da singular experiencia do que significa a preñez dunha primípara, tanto a nivel físico como psíquico no contexto de difundidas e estendidas posicións e crenzas sobre a mesma e a maternidade – nomedamente sobre o instinto maternal- que teñen moito máis de construcións sociais que de carga instintiva.

Inma López Silva

   Mais se algo cómpre salientar neste libro son as ideas-raíz que con luz propia e ben fundamentadas escintilan á par do relato das vivencias do seu embarazo. O que Inma López Silva chama, sen ter pelos na lingua, desbotar ideas parvas sobre a preñez que parten case que todas do falso paradigma, alicerzado en tópicos moi estendidos, de que a muller non está completamente realizada sen ser nai, e que a esa tarefa ten que dedicar as vinte e catro horas. Ser nai en exclusiva, “full time”, sen facer nada máis. Con moito sentido común, desde un feminismo sobre todo práctico e unha posición progresista, a autora rebate e sente indignación ante a tendencia naturalista de converter as nais en escravas da maternidade: obrigadas a parir con dor, a ser unha nai moi abnegada, á lactancia natural, obsesión fundamentalista do Sistema Sanitario Público -é para a autora unha opción  que a muller pode escoller ou non como dona do seu corpo-,  a ter instinto maternal, do que a embarazada primípara non atopa nin rastro nos seus nove meses de preñez. Porque todo iso non é natureza -a carga instintiva nos seres humanos é mínima-, é algo cultural, froito da redefinición do rol feminino  desde posicións sentimentais herdadas de padróns patriarcais e machisitas que infantilizan a muller preñada e pretenden paralizar a súa actividade cerebral.

   Libro sobre todo lúcido, realista, desmitificador e anti-sublimación da maternidade, moi apropiado para ser lido nomeadamente por mulleres e homes que estrean  maternidade/paternidade. Xa que logo, e para que esas parellas, e sobre todo os suxeitos femininos, poidan contrastar opinións, ata penso que non sería unha iniciativa desacertada que o Servizo Galego de Saúde llelo regalase ás mulleres que empreñan e paren por primeira vez, xunto con esa “espada de Damocles”, O libro de saúde da embarazada, portador dos grandes mitos verbo da maternidade, co que na actualidade as agasallan.

Micro ollada á crítica literaria galega

 

 

 

MICRO ENSAIOS LITERARIOS

      Verbo da crítica literaria galega, recunco nas ideas e teimas de hai ben de anos, arestora sen dúbida recruadas. En xeral, os que escribimos sobre libros practicamos un xénero de opinión cunha finalidade pragmática de orientación do lector. O crítico literario debería empregar bases de delineación literaria, cuxa finalidade é a emisión dun xuízo orientativo profundo  que ilustre o lector das bondades ou maldades dun determinado produto literario. E nesta tarefa coido que estamos á par do que se fai fóra das nosas fronteiras.

   A actual secura de suplementos culturais obriga os comentaristas de libros a botar man doutras ferramentas asentadas na Rede, bitácoras de información literaria -“nichos para minorías” segundo unha recente apreciación- nas que o lector pode atopar, non a lectura obxectiva, senón interpretacións variadas e  diverxentes das obras literarias.

   Subscribo o que hai poucos meses manifestaba o narrador Fernando Aramburu: “merece agradecemento o crítico que fai apetecible as obras valiosas (…), humanizando xenerosamente os seus textos críticos pola vía de expor unha parte da súa condición de lector sensible”. E isto é o que, ao meu ver, pretendemos facer os comentaristas de libros galegos: desde a nosa subxectividade, con fortuna ou en baluto, con logros, feblezas ou “buenismo” lector, con fobias e filias  ou desde a neutralidade, deitamos luz sobre o libro galego. Unha das poucas vías que aínda nos quedan para loitar contra a súa invisibilidade, ao menos dentro do gremio, entre creadores e editores.

 (Texto publicado no semanario Sermos Galiza o día 10 de abril de 2014)

                                        

As reais e fabulosas historias dos Gotten

 

Os Gotten

Alfonso Álavrez Cáccamo

Edicións Xerais, Vigo, 2014, 107 páxinas.

    Os Gotten, concédenos Alfonso Álvarez Cáccamo na primeira das introducións xenealóxicas que preceden ás once historias que vertebran este pequeno volume, son ou foron unha xenerosa familia afincada en Galicia desde a segunda década do pasado século. Unha familia inventada pero moi semellante á do propio autor, á  que lle rende homenaxe na dedicatoria do libro, e que por parte materna tamén viña de fóra. Os once relatos que nos ofrece o autor, dan conta, na meirande parte dos mesmos, das relacións dos Gotten con outras familias viguesas e, nomeadamente, dos sucesos que nos nosos días lle aconteceron aos descendentes, que, por certo, na cuarta xeración, algún deles leva os apelidos Álvarez Cáccamo. Están presentes, xa que logo, nas distintas tramas moitos elementos biográficos e autobiográficos. E como artificio na procura de verosimilitude, o autor bota man do recurso do relato oral ou escrito, cartas ou gravacións que o autor recibía dos protagonistas, e mesmo algún deles aceptou “ser maltratado verbalmente” nalgún relato.

   Unha ducia escasa de historias, algunhas delas reais, retrato á vez verdadeiro, imaxinario  e fantástico dun clan familiar, seres de carne e óso, cos seus erros, tolemias ou rarezas, amalgamadas, iso si como xa fixera en anteriores obras, polo nexo de seren os seus protagonistas ou personaxes que interveñen nas historias, membros da familia Gotten.

   Reitero, máis unha vez, que Alfonso Álvarez Cáccamo é un grande inventor de historias, historias artelladas e moduladas por ese almagre que é a ironía, a parodia, o humor cínico, carnavalesco, bakhtiniano por veces. E estas historias que o autor tira do seu maxín toman forma en verdadeiras alfaias narrativas como son entre outras o primeiro relato: “Adicción”: o bo desenvolvemento da narración faille pensar ao lector que o fillo da protagonista anda enviciado pola adicción dunha desas merdas de droga. Mais a súa drogadicción é a lectura. A receita do eminente psicólogo é todo un monumento  ao humor paródico e satírico. De seguiren as cousas así por parte das Autoridades Académicas e Culturais a receita converterase algún día nunha triste realidade. “Temperatura corporal” é unha xolda que mestura o fantástico co real, verbo das receitas para mellorar a alma e dos remedios químicos para quentar o corpo.Outros relatos merecentes da atención lectora son “O labirinto”, un relato que, narrado nun ton coloquial, achéganos a brincadeira fantástica.do morto que volve do alén para celebrar o aniversario do seu pasamento. Contos que tamén se moven polos vieiros da fantasía, son os que levan por título “A noite en que Carlos Gotten desartellou Antares” (o intento dun tipo rarísimo de manipular estrelas); “Patadas ás pedras” (sobre a vida animada e vingativa das pedras); “O anano invisible” (as falcatruadas que un anano de idade indefinida lle fai a unha viúva da estirpe dos Gotten). Con todo, a perspectiva irónica deixa paso á heroicidade  na Guerra do 14, heroicidade non buscada e que se produciu por puro accidente  no conto “Cartas ás fillas”.

Alfonso Álvarez Cáccamo

   Fantasía, retranca, ironía, personaxes un chisco marxinais e moi raros; máis antiheroes que heroes, certas doses de crítica social. E tamén historias verbo de cousas máis serias como a morte que o autor desdramatiza. Historias nas que, por veces,  a realidade supera a ficción. Todo iso adubado con boa literatura: con oficio, enxeño e sabenza narrativa: a fluidez lingüística que emana duns textos  articulados  por una autor experimentado, capaz de facer estourar todos os extravíos imaxinarios e fabulosos, sen aparentemente elevarse do mundo cotián.

Entretida narración. Terror zombi entre nós

 

Apocalipse Z: O comezo da fin

Manuel Loureiro

Traducción: Tomás González Ahola

Maquetación: Raquel Vila Amado

Capa: Denís Fernández Cabrera

Urco Editora, Santiago de Compostela, 2013, 386 páxinas.

 

   O autor de Apocalipse Z: O comezo da fin é un pontevedrés que escribe en español. A súa novela que acadou na versión orixinal un grande éxito internacional, é o primeiro volume dunha triloxía de literatura apocalíptica e temática zombi.Este best seller, inquire sobre as consecuencias que acontecerían se un día descubrimos que a nosa civilización se está esfarelando por culpa dunha pandemia zombi. Iso é o que lle ocorre  ao protagonista, un avogado pontevedrés que ve alterada a súa vida por un  incidente que acontecera nun arredado país do Cáucaso, ao ser liberado nunha antiga base soviética un virus letal que mata, mais as súas vítimas transfórmanse en mortos viventes. Unha pandemia que chega tamén a Galicia.

   Novela pois de Non Mortos, na que se mestura o xénero de terror con brochadas de thriller, alicerzada  nos tópicos das historias zombis. Mais con certos trazos positivos: narración en primeira persoa, estruturada ao xeito dun blog-diario o que lle outorga ao relato un ton realista. Historia entretida e ao mesmo tempo terrorífica, cun final aberto para facer posible a triloxía. Ritmo, o meu ver desigual: pausado ao comezo pero vertixinoso a medida que se vai desenvolvendo a acción. Un estilo tan gráfico como “gore”, directo e preciso, sen concesións ás ouriverías literarias. Acción, aventura e moito terror zombi tamén entre nós.

(Texto publicado o día 3 de abril de 2014 no Suplemento Faro da Cultura do xornal Faro de Vigo)

A desolada fermosura de “A balada do café triste”

 

A balada do café triste

Carson McCullers

Tradución: Salomé Rodríguez Vázquez

Rinoceronte Editora, Cangas do Morrazo, 2013, 178 páxinas.

   

   Carson McCullers (1917-1967) forma parte do trío de mulleres escritoras americanas sureñas que medraron á sombra de Faulkner, se ben non necesariamente baixo o seu influxo estilístico. Complementan porén a violencia faulkeriana cos seus textos de tons delicados e lentos abatementos, concedéndolle primacía ao relato e a nouvelle sobre a novela longa. A que acadou maior fama deste trío (Eudora Wety, Flanert O’Connor e Carson McCullers) foi esta última, con pezas como The heart is a lonely hunter, The member of the wedding e, sobre todom The ballad of the Sad Café (1951), traducida e editada en galego en 2010 por Edicións Barbantesa e reeditada de novo hai unhas semanas por Rinoceronte Editora.

   A balada do café triste mergulla o lector no Sur profundo dos Estados Unidos, nun microcosmos de vilas illadas, poboadas por personaxes frustrados e marxinados, mais nos seus corazóns, aínda que eles estean afundidos en climas de rexeitamento, racismo, pobreza…,sempre abrolla o amor nas súas diferentes manifestacións, sendo o amante, non o amado, o que determina o creto e a calidade de todo o amor.

   No volume que nos ofrece Rinoceronte Editora, podemos ler a novela curta, A balada do café triste, e outros seis relatos nos que  autora desenvolve os temas da asimetría nas relacións sentimentais, así como outros temas como o fracaso, a inxustiza social, o alcolismo e as crises existenciais.

   Anos despois de escribir a novela, Carson McCullers revelou a orixe da mesma: nunha visita a un bar de Brooklyn tivo a oportunidade  de ver a dúas persoas: unha muller grande e xunto a ela un chepudo. Ás poucas semanas, esa visión comezou a dar orixe á novela e aos personaxes que a poboan: á figura da señorita Amelia, “unha muller morena, alta con osamenta e musculatura de home(…). Puido ser unha muller bonita se non fose un pouco birolla” (páxina 9). Dun xeito semellante aparece a figura do chepudo primo Lymon Willis: “Medía pouco máis dun metro vinte (…) As súas perniñas arqueadas semellaban demasiado delgadas para soportar o peso do seu longo peito deforme e da chepa que destacaba entre os ombros. Tiña unha cabeza moi grande…” (páxina 11). O trío dos personaxes centrais complétase con Marvin  Macy, un home estraño, miserable e violento que casara coa rica señorita Amelia, un matrimonio que só durara dez días.

   E como complemento necesario, o espazo, unha atmosfera desolada: “A vila é en si ben triste; non ten moito á parte da fábrica de algodón (…) se un vai pola rúa principal unha tarde de agosto non atopa nada en absoluto que facer” (páxina 7). Con eses vimes Carson McCullers crea un triangulo amoroso non correspondido e un desenlace desapiadado e inxusto. A protagonista central, a señorita Amelia, ocupa na vila un lugar importante. É rica, posúe a única destilería do lugar, é temida polos seus veciños xa que non perdoa una soa débeda. Só o chepudo, o deforme primo Lymon, será capaz de abrir unha boqueira no corazón da señorita  Amelia: acólleo na casa e deixase arrastrar por una pulsión incontrolable e irracional cara ao seu primo deforme. Unha estraña relación amorosa, cuxo imperio soamente está nas mans do amante (“A xente máis insólita, afírmase na novela, pode ser estímulo para o amor” ( páxina 34). E así comezou o café no almacén da

Carson MacCullers

señorita Amelia. A xente do lugar experimenta unha profunda transformación: alixeira a súa soidade e comenta o que sucede na vila no novo café e a mesma señorita Amelia vólvese máis sociable. Ata que o ex marido de dez días sae do cárcere, regresa á pequena vila e con el vén a mala fortuna e un desenlace triste e tráxico que lle dá razón ao título.

   Porque, en efecto, non hai nada alegre neste relato de Carson McCullers, pero si unha grande acuidade na autora para facernos partícipes das miserias do ser humano, das tolemias do amor, cando se converte en pulsión irracional e xera unha relación grotesca entre o amante e o amado. A autora condúcenos pola historia cun ritmo lento, ao xeito dunha balada: presenta os personaxes, dálles voz, mergúllanos no pasado e precipítanos no futuro, habitado de novo pola soidade dunha vila na que nada hai que facer, agás podrecer co aburrimento. Endalí que A balada do café triste, ademais dunha fascinante inmersión no Sur da América profunda, sexa un perfecto modelo do relato circular, pois  remata onde comeza.

“Negra”, unha novela cubana

 

Negra

Wendy Guerra

Editorial Anagrama, Barcelona, 2023, 321 páxinas.

   Wendy Guerra (La Habana, 1970) é unha notable actriz e escritora cubana, alumna de Gabriel García Márquez. Traducidos os seus libros a máis dunha ducia de idiomas, mais invisible no seu propio pais, onde non se editan nin comercializan as súas obras. Recentemente Anagrama vén de editar a súa cuarta novela, Negra. A teima que empurra a Wendy Guerra na súa obra literaria é a de enfrontar os tópicos, prexuízos e censuras: o racismo, a negritude, o anatema da bisexualidade.

   A trama narrativa de Negra desenvólvese entre Cuba e Francia. E é unha exploración, tan crítica como real, do racismo encuberto na Illa caribeña. Unha tentativa de explicar en claves afrocubanas  o que acontece coa poboación negra en Cuba, á que, tanto antes como despois da Revolución, lle custa moito integrarse, por motivos económicos na súa meirande parte. Porén, para a heroína  da novela, Nirvana del Risco, a palabra “negra”, que nunca agacha baixo eufemismos paliativos, abrangue nas súas cinco letras, “toda a música, o saibo e o sentimento do seu corpo, da súa alma e da súa nación”.

   Nirvana del Risco, filla da xeración dos 60, é negra, bisexual e, sobre todo, é cubana e ,como tal, loita por atopar un lugar no mundo. Nesa procura,  a autora mergúllanos na historia da súa heroína, rachadora de tópicos e de estereotipos, na súa estancia en Cuba e viaxe a Francia. Enceta W. Guerra a narración en terras cubanas e Nirvana dá conta das súas experiencias vitais, das súas diferenzas  con relación aos demais. E faino nunha linguaxe recorrente, percusiva que nos fai lembrar os rítmicos sons dos tambores afrocubanos. A viaxe a Francia é para Nirvana o descanso de Cuba, do socialismo tropical, que “no es malo ni bueno, es incómodo”. É unha viaxe de afectos, a parte máis densa da narración: o encontro coa “esquerda sucrée, coa “gauche caviar”, coa “gauche champagne”. Unha ruta pasional de ida e volta, na que a protagonista topa con diversos personaxes e amantes, nunha sexualidade aberta, afastada ata o infinito do convencional.

                                             

Wendy Guerra con Jorge Herralde na presentación de "Negra"

Negra é unha novela distinta, abraiante e inesperada; ancorada nun sincretismo composicional semellante ao da relixión e mitoloxía yoruba. No texto, en efecto, conflúen política, sexo, maxia, raza, relixión, sabores, fragancias… Unha peza narrativa que reborda sensorialidade e cromatismo tropical, mais sen disfrazar as cruezas que a protagonista encara na súa loita contra o machismo, o racismo ou a lesbofobia.

(Texto publicado o día 28 de marzo de 2014 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal, pinchar aquí)

Cartas ao faraute do Eo

 

Cartas a Fermín Penzol

Cadernos Ramón Piñeiro (XXVII)

Edición, introdución e notas de Luís Cochón

Centro Ramón Piñeiro para a investigación en Humanidades

Santiago de Compostela, 2013, 166 páxinas.

 

   Ve luz por estas datas o número XXVII dos Cadernos Ramón Piñeiro, baixo a dirección, esta vez, de Luís Alonso Girgado, Ramón López Vázquez e Xosé Luís Cochón Touriño. E co mesmo propósito das anteriores entregas: recoller determinadas achegas, practicamente descoñecidas, do noso patrimonio cultural ou histórico, espalladas en xornais, revistas, publicacións periódicas xa fenecidas, ou epistolarios como é o caso do presente volume.

   Esa vontade e propósito toma corpo nesta publicación, sen periodicidade predeterminada, cunha monografía que recolle como materia case que exclusiva, unha boa parte do legado que ocupan as cartas recibidas por Fermín Penzol. En edición de Luís Cochón, con limiar introdutorio e notas da súa autoría, este volume dos Cadernos Ramón Piñeiro ofrécenos  as cartas que Ramón Piñeiro, Ramón Cabanillas, Ben-Cho-Shey e Otero Pedrayo lle fixeron chegar ao bibliógrafo e mecenas da cultura galega, Fermín Penzol. Pechan e completan o volume unha carta de Otero Pedrayo, outra de Rodolfo Prada a Otero Pedrayo e dez cartas máis de Ramón Piñeiro a Isidoro Millán, que completan o epistolario entre ambos persoeiros publicado no ano 2009 no número XIII dos Cadernos   atopadas con posterioridade a esa data e que ilustran de xeito complementario as orixes da Editorial Galaxia e a xestación dalgún dos seus proxectos (a edición “non nata” do Onomástico etimolóxico do padre Sarmiento), temas recorrentes, sobre todo nas cartas de Ramón Piñeiro a Fermín Penzol.

   Rotulo este comentario coa palabra “faraute”, un medievalismo de orixe provenzal, como atinadamente aclara Luís Cochón, tirado do encabezamento da carta número sete que lle dirixe Cabanillas a Fermín Penzol (“Sr. D. Fermín Fernández Lavandera Penzol, no encastelado Castropol faraute do Eo”). “Faraute” significa heraldo, mensaxeiro, mais Cabanillas efectúa un desprazamento do lugar á persoa e o “faraute” é sen dúbida o propio Fermín Penzol que, como secretario xeral da Irmandade, “exerce na causa como activista orgánico no cimo do penedo” (páxina 11).

Fermín Penzol e a súa dona Blanca Jiménez Alonso

   Son, como anota o autor do Limiar, cartas previstas e previsibles: “Unha especie de parte nunha España cuarteleira”. Novas de amigos ou coñecidos, proxectos editoriais, referencias aos froitos outonizos que Otero Pedrayo agarda darlle á Universidade de Sant-Yago, na misiva seguramente máis refulxente  desde o punto de vista literario deste epistolario.

   Con bo tino transcribe o editor as cartas tal como foron escritas, mantendo a ortografía, puntuación e algún desleixo menor. Numerosas notas no rodapé dan noticia erudita de persoas, títulos ou circunstancias referidas aos textos deste epistolario que deita luz, máis unha vez, non só de vivencias e afectos, senón sobre todo de importantes fitos da nosa historia cultural e literaria de épocas recentes que, deste xeito, pode ser reconstruída a partir dos mesmos testemuños dos seus protagonistas.