A GRIPE ESPAÑOLA NO BRASIL

Demerara

Wganer G. Barreira

Tradución: Leandro Gracía Bugarín

Editorial Galaxia, Vigo, 2021. 210 páxinas.

   

O autor de Demerara é o xornalista brasileiro Wagner G. Barreira (1962). Na ficción, rotulada co nome dun barco Demerara, ergue unha vida posible para o seu avó do que só sabe que naceu en Galicia, que chegou a Brasil nese vapor e morreu novo. A novela foi publicada no Brasil no ano 2020, e arestora Galaxia achéganola na lingua de noso.

   Malia que a novela é ficción, o autor inventa unha vida posible, baseando a súa trama sobre alicerces históricos: a do emigrante que embarca no navío e que contribuirá a difundir a mal chamada gripe española en América. Dous navío que parten de España levaron a América o antídoto e o virus de dúas enfermidades: a carabela María Pita que no ano 1803, na expedición de Balmis embarca e leva a vinte e dous nenos orfos que portaron viva nos seus corpos a vacina da variola. E o Demerara que, pola contra leva  o virus da gripe e espállao por todo Brasil, onde porén xa chegara.

Narrada en primeira persoa, a novela ofrécenos a  peripecia individual do avó, cuxas pegadas o autor descoñecía. O punto de partida foi o mesmo de tantos emigrantes, mozos galegos que se embarcaron para iren a América e procurar un futuro. O escenario é o do mundo en guerra, aflixido pola pandemia más mortal ata hoxe desde a peste bubónica da Idade Media. O autor ten constancia de que existiu un Bernardo Gutiérrez Barreira e a narrativa novelesca é unha tentativa de recrear esa figura dentro dunha historia verosímil, se ben enteiramente ficcional. Mais a historia dalgún xeito mantén a trama.

O libro consagra unha boa parte á diseminación da gripe española en España e no Brasil. Na  Península houbo unha primeira onda de gripe que se estendeu desde a cidade de San Sebastián. Con todo, o virus que embarcou no Demerara era o da segunda onda, moito máis letal en nun país sen estruturas de saúde pública e un goberno centralizado.O avó tivo a sorte de pasar por esta segunda onda sen se contaminar.

Na novela abonda a narrativa afectiva: a despedida da oliveira en Vigo, pés apuntando para a rúa, en Brasil sinal de mal agoiro, a uva que traída do norte de Portugal e que o personaxe Manuel planta en San Paulo, unha forma de recuperar a terra perdida de Portugal.  Demerara, malia estar narrada en primeira persoa, tamén reflicte unha historia colectiva: o proceso de adaptación e construción dun país polos emigrantes. Escrito todo sen tonalidade profesoral. As avesas, ofrécelle ao lector unha visión particular dun fenómeno histórico. Novela ambientada hai máis de cen anos cun final aberto. Historia dun pais, e dunha forma análoga, dunha familia.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 10 de febreiro de 2022)

UNHA ACEPTABLLE NOVELA POLICIAL

Baixo as alas de abril

Xoaquin Frnández Leiceaga

Editorial Galaxia, Vigo, 2021, 457 páxinas.

  

 Recunca o economista e político X. Fernández Leiceaga na narrativa galega de ficción. Debutará no ano 2015 con Agosto de memoria e morte. Arestora agasállanos con Baixo as alas de abril, unha novela que cómpre adcribir no subxénero policial ; unha novela de intriga policial que se introduce no ambiente sindical e estudantil de comezos do ano 1989 en Compostela. E torna á narrativa co mesmo comisario policial que o autor creara na súa anterior obra, cuxa estrutura e lóxica, como esta, lle facilita a súa paixón por contar historiais nas que o escritor procura beber da realidade. Endalí que novela estea contextualizada nun tempo con rechamantes acontecementos internacionais, en un intre de brote independentista violento en Galicia.

   E como todo autor de ficción, Fernández Leiceaga altera e transfigura lembranzas para erguer desde a creatividade narrativa a realidade. Xa que logo, partindo do feito de que esta peza non é ningunha crónica, senón unha recreación literaria, amoso algún trazos da trama: un grupo de independentistas, asaltan unha casa cuartel na procura de armas. Dous feridos de gravidade. É entón cando intervén Miguel Santos, que se sente policía ata cando dorme, e ten abondo coñecemento do medio e experiencia investigadora. O gobernador civil insístelle ata que acepta traballar coa garda civil na resolución do caso.. Pero traballará co seu equipo.. A súa misión: desarticular o grupo terrorista.

Xoaquín Fernández Leiceaga

A novela que pertence enteiramente ao xénero policial céntrase nas esculcar dos investigadores, persecucións, interrogatorios, e amósanos un monllo de vidas esmoucadas, con implicacións políticas para a aínda incipiente democracia. E magoantes consecuencias para a vida dos militantes do incipiente grupo armado independentista e dos seus familiares. Non é misión deste comentario revelar os distintos pasos, con adiantos e paradas na investigación, mais, sabendo que  a peza de Fernández Leiceaga forma parte do subxénero policial, o lector comprenderá que, malia que no sexa unha historia maniquea de bos e de malos, non fai falta insistir en cál será o desenlace da intriga. Trátase, en definitiva de resolver o enigma ou o que en inglés que bautizou como Whodunit, privilexiando a investigación como elemento fundamental e deixando á marxe os trazos máis representativos da novela negra. Cómpre con todo salientar que os seareiros do subxénero lerán con pracer esta segunda incursión do autor na narrativa de noso. Entre o méritos da peza, resalto o feito de que o comisario Miguel Santos actúa dun xeito moi distinto da policía franquista. E na novela reflíctense as preocupación, medos e reflexións da célula independentista.

( Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 16 de decembro de 2021)

A EMBRIAGADORA FRAGANCIA DUNHA MOZA

O perfume

Patrick Süskind

Tradución de Patricia Buxán Outeiro

Kalandraka Editora, Pontevedra, 2021, 337 páxinas.

   

Traducir ao galego aqueles textos que polos seus valores intrínsecos ou pola súa notoriedade posúen unha significación literaria, resulta algo imprescindible para estear o noso sistema literario. Facíano, máis antes que arestora, as dúas grandes editoriais galegas. E faino agora  Kalandraka que nestas datas nos permite gorentar en galego Das Perfum de Patrick Suskind.

   A novela relata a historia dun asasino, Jean Baptiste que, polas súas peculiaridades, era único desde o seu nacemento: non desprende ningún olor, mais o sei olfacto é privilexiado. Coñece á xente por mor dos seus olores corporais. Traballa curtindo o coiro, pero un día decide ocuparse cun perfumista famoso, Bladini. E traballando no seu obradoiro, empeza a desenvolver os seus instintos asasinos. Nunha viaxe ao campo desenvolve a súa megalomanía paranoica. Na terceira parte do libro defínese a personalidade asasina do protagonista. As súas obsesións por acadar a fragancia do ser humano. Empezan a aparecer mozas espidas e asasinadas. O autor destes asasinatos en Jean Baptiste. A súa vítima derradeira será a filla dun millonario que fuxirá da cidade para salvala, pero o olfacto lévao ata Laure e mátaa para ter a súa esencia. O día da súa excusión, cunha soa gota de esencia das vinte e cinco adolescentes asasinadas provocará unha orxía colectiva. Todo o mundo fica sometido a unha forza descoñecida. E o asasino consigue esvaecerse e os espectadores espertan coma un mal episodio que prefiren esquecer. Mais esta fragancia especial foi tamén a causa da su morte porque ladróns, asasinos, prostitutas queren ter un cacho do seu corpo.

   

Patrick Süskind

O perfumne é unha novela de contrastes, xa que nos fai convivir na súa lectura co gafume máis desagradable e o máis pracenteiro. Süskind presenta o protagonista como unha carrapata, condición moi comprensible xa que nace e medra sen amor de ninguén. Novela moi orixinal que se concentra nun sentido que acostumamos a considerar secundario. O autor consegue crear un relato engaiolante. En terceira persoa e con poucos diálogos, amósanos o perfil do asasino obsesionado cun don que resultou a súa perdición Historia lineal, sen sorpresas no seu desenvolvemento nin reviravoltas inesperadas.

(Texto publicado o día 2 de decembro de 2021 no xornal Faro de Vigo)

VEXADAS E ASOBALLADAS

Aa mulleres da Casa de Bouça da roupa estendida

Adela Figueroa Panise

Edicións Laiovento, Santiago de Compostela, 2021, 186 páxiñas

Xa non se trata de casos illados. Cada vez son máis os e a profesionais das ciencias que compaxinan o seu labor docente con incursións na narrativa galega. Tamén nalgún caso nas amavías líricas. A última, Adela Figueroa Panisse, profesora de bioloxía en varios centros públicos galegos, organizadora, presidenta de ADEGA e colaboradora en varias revistas. Poeta asemade no eido da poesía feminista, de compromiso ambiental e social, sen desbotar algunha incursión na lírica erótica e amorosa. Arestora agasállanos con esta peza narrativa, escrita en galego. Mais que non se atén ás normas do ano 2.003. Sen torta intención, mais cada lector poderá xulgar segundo os seus esteos e criterios lingüísticos. O seu compromiso fulcral coa Galicia lusófila ou non lusófila  e indubidable.

As mulleres da Casa da Bouça da roupa estendida e unha novela contra o fascismo e a prol do vencidos e vencidas na Guerra  de 1936-39, na posguerra franquista e nas datas anteriores ao golpe de estado que acabou coa democracia. Unha obra, como escribe o prologuista Claudio Rodríguez Fer, ateigada de crueldade e horror. Mais non cómpre esquecer que tamén escintilea na mesma a beleza de terra, nomeadamente a do Incio. No comezo da novela podemos percibir a señardade da Galicia verde e rebordante de vida natural. Unha paisaxe onde se combina a fermosura co feísmo. É tamén aquí onde a autora homenaxea a autoras feministas, ás mulleres galegas facedoras de tantas labores, entre elas a da roupa lavada que lle da título a novela. Non se esquece a autora dos aspectos sociais e políticos que deron lugar á emigración ou ao fenómeno dos maquis, todo provocado pola ditadura da posguerra, coa acritude disglósica  e o odio dos vencedores a todo o que soase a galego.

Adela Figueroa Panisse

Entremesturado con todo isto, a cultura humanística, representada, máis unha vez, pola figura do mestre republicano que volve da emigración e que motiva ao lector a lembrar modelos reais, afastados da ficción. Asemade a autora deita luz verbo do exilio galeguista en América na súa vertente máis esquerdista. Endalí que rexeite a Transición que lle deu carta de falsa democracia á permanencia dos mesmos poderes establecidos. Con todo,e para alén de todo isto, o eixe temático e dramático da peza achéganos ás mulleres rexeitadas pola Igrexa e outras institución, atalladas polo machismo e perseguidas polo fascismo. E fronte a todo isto, a solidariedade rebelde de moitas mulleres que tiñan como meta vital a dignidade e a liberdade. En resumo, unha nova peza narrativa de reivindicación da memoria histórica das xentes da Galicia rural, oprimidas e asoballadas durante boa parte do pasado século

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo 0 21 de outubro de 2021)

Sibila na illa sen nome

  

Rosa Aneiros, a autora de Sibila, ao comezo  do século actual, formaba parte dun grupo de narradores e narradoras galegas emerxentes, que naqueles anos estaban a superar a invisibilidade. Na actualidade, especialmente logo da publicación de Resistencia (2003) ou Sol de Inverno (2009), é unha narradora plenamente consolidada. É autora ademais de varios libros de literatura infantil e xuvenil. Arestora volven sobresaír os seus bríos e a súa forza fabuladora con esta novela, quizais a máis complexa das que leva escritas, pero  que é asemade un texto narrativo moi orixinal, entre outras razóns, pola atmosfera de suspense e polas anacronías, saltos cara ao futuro do tempo da historia, xa que  ac derradeira secuencia ou capítulo da trama narrativa é o incipit deste libro co que Rosa Aneiros retoma a arte de contar historias para un lectorado adulto, despois de doce anos de silencio.

   A protagonista  principal é Sibila, unha muller posuidora  de poderes especiais. E arredor da súa figura, a autora ergue a trama argumental. Mergúllanos nunha illa onde os seus moradores son donos das súas historias. Mesmo os lugares teñen nomes de seu, topónimos moi orixinais. Tras o capítulo inicial que, como anotei pode entenderse como o remate da historia, o lector entra de cheo na trama novelesca. Sibila regresa a illa onde se criara e tiña as súas raizames, malia que nunca imaxinara que ía volver. É a neta da Rubia, a tola do argazo, e arrastra un pasado misterioso  nunha illa sen nome na que non hai outra cousa que facer máis que xogar ao tute e coidar vellos. Nesta illa soamente poden vivir dúas ducias de habitantes, todos eles de idade avanzada, encargados de conservar e amosar os valores patrimoniais ás moreas de turistas. Mais a illa agocha non poucos segredos e intrigas.Se ben a novela se ergue arredor de Sibila, ao longo do relato teremos ocasión de coñecer a varios veciños e os acontecementos que determinaron as súas vidas, así como os lugares ateigados de historias.

  

Rosa Aneiros

Novela á vez intimista e con moitos elementos tirados da fantasía. Con mestura de materiais e secuencias narrativas como a presenza dos narcos, e que nos empurran a reflexionar sobre a vellez, sobre as lembranzas, o paso do tempo, a protección da natureza, a maternidade , as traxedias dalgúns moradores como a da Amelia. E con certas secuencias distópicas que nos incitan a pensar nun mundo onde as administracións e a burocracia illan as persoas segundo criterios deshumanizadores. Ler esta novela, escrita con voz natural, evocadora e non poucas luzadas líricas, evidencia que Rosa Aneiros soubo madurecer sen excesivas urxencias ata converterse nunha das voces máis sólidas e versátiles da narrativa de noso.

(Texto publicado o día 15 de xului de 2021, no xornal Faro de Vigo)

CON VERDADES E VIRTUDES. NO SOLPOR DA EXISTENCIA

O peso do cerebro

Xesús Cosntela

Edicións Xerais, Vigo, 2021, 211 páxinas.

   

Veño seguindo a produción narrativa de Xesús Constela desde que no ano 2003, cunha escolma de relatos engadira o seu nome a relación curta e selecta de escritores galegos que ata entón obtiveran o Premio Torrente Ballester. Desde entón Xesús Constela ten escrito e publicado máis de seis novelas. A última, O peso do cerebro A narrativa de Xesús Constela acostuma ser arriscada, moderna, ben resolta e con raíces na narrativa de sempre. Arestora afronta este reto de facer  do peso do cerebro o impulso motor dunha novela.

   O peso do cerebro é un mergullo na mente das persoas maiores para intentar descubrir que cousas ou motivacións se acubillan no cerebro dunha persoa,cando fai acto de presenza a vellez. O protagonista é don Honorio, afectado de demencia senil, e todo acontece na cidade Barco, unha clara referencia ao Ferrol natal do autor, ancorado na cidade, un sentimento que aínda permanece nel. O protagonista intenta que as súas ideas se convertan en memorias imperecedeiras, limpándoas segundo as vai sacando do cerebro.

   

Xesús Constela

É o incipit da novela. Mais moi pronto fai acto de presenza Paula, neta de don Honorio que atende o ancián mentres a familia traballa. Pero unha mañá, mentres a neta sae a fumar, don Honorio desaparece; perdido porque no atopa o mar e enleadas as súas ideas e estragadas as súas neuronas, mais coa urxencia de coller a lancha  para ir a unha verbena e atoparse con Elviriña, o seu amor. Mentres tanto dialoga coa estatua de bronce dun marques. E no seu percorrido  pola cidade vaia atopando diversos personaxes: ademais do marques inmobilizado pero que lle fala, un neno que leva unha robaliza atada cun cordel, dous rondallistas e outros personaxes tan estrafalarios coma don Honorio. Todos eles, enfrontados entre si, intentan desfacerse de don Honorio, e así pérdense as pegadas que deixarán sen pistas á neta Paula e á policía á que finalmente avisaran os seu pais.

   A novela non está orfa de verdades e virtudes, tanto no plano diexético como no formal: a denuncia verbo do desamparo no que quedan as persoas afectadas pola demencia senil. En reflexións dun dos protagonistas, vemos reflectida a reconversión industrial da cidade Barco e o seu declive, nunha clara referencia a Ferrol. Mais na miña estima, o máis salientable desta nova peza de Xesús Constela é o seu tratamento literario. Por veces, da a impresión de que estamos somerxidos nunha estética valleinclanesca, con certas incidencias de farsa. Moi oportunas as notas ao pé de paxina nas que dúas mulleres comentan con rexouba o que lles está sucedendo aos personaxes. Mestura de técnicas expresivas, con predominio do monólogo interior e a selección particular do léxico co que se expresa cada personaxe.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 24 de xuño de 2021)

COMO UNHA ESFERA ARMILAR. VIAXAR COA MENTE E MÁIS COS SOÑOS

O libro cero

Jorge Emilio Bóveda

Editorial Galaxia, Vigo, 2021, 190 páxinas.

  No novo libro, O libro cero, de Jorge Emilio Bóveda, que afirma vivir nunha constante pulsión literaria, coma os escritores de vocación, retorna á escena literaria Pastor Páez cunha manchea de novas aventuras. Mais a novela do escritor ourensán é moitas máis cousas: un libro de viaxes no que o lector poderá percorrer diversas cidades europeas, sen temor a formar a formar parte dos afectados e  magoados pola actual pandemia. Mais tamén son abondosos as viaxes interiores coa súa conseguinte evolución, sen deixar de lado a decepción ao se decatar de que a policía non era capaz de que unha persoa moi influente fixera fronte e pagara polas súas actividades á marxe da lei. Pola contra, a súa honorabilidade fará que o  degraden no corpo policial. Entón, pretende comezar de cero desde o berce da civilización occidental. O autor, outra vez un profesor que amalgama a docencia coa escrita, comezou na súa xuventude o seu periplo polas letras de noso participando nos certames de Relatos de Verán dun xornal galego. Escribiu ademais guións para curtametraxes, e estivo vinculado á prensa con varios periódicos dixitais.

   O libro co que arestora nos agasalla relata a historia de Pastor Páez que,  debido o xa anotado, sente a necesidade de recomezar a súa vida desde cero. Malia a súa personalidade introvertida dá comezo a unha viaxe por varios países, mentres a súa mente elabora unha nova realidade. Un desenlace que o lector non sospeita ao logo la lectura, trae horribles consecuencias para o protagonista.. A viaxe de Pastor Páez é un periplo na busca de si mesmo  do seu lugar na existencia e na realidade, e no que actúa máis coma suxeito pasivo que como actante, pois vai onde o leva a corrente da vida e os acontecementos, entre os que non son cousa menor os soños que influirán dun xeito decisivo no final da novela. Novela pois onírica en boa medida , xa que o protagonista camiña cos ollos e coa mente bafexados  por esa realidade que semella aparecer nos seus soños.

   

A arquitectura  da novela pode provocar no lectorado unha certa confusión.Como unha esfera “armilar” a define o mesmo autor, con camiños interconectados dentro da literatura, pero non por iso deixa de ser unha historia contada de xeito lineal de percorrido polo mundo. Os capítulos están ordenados en orde descendente ata atanger o libro cero, se ben os acontecementos están relatados en orde gradual e progresiva ata o desenlace onde a Pastor Páez lle fan saber que non é máis ca un personaxe novelesco, cuxo destino non é outro que o libro cero: non un creador, senón un creado, afectado de narcolepsia  cunha porta á verdadeira liberdade.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 3 de xuño de 2021)

UNHA PEZA INNOVADORA

A realidade

Manuel Darriba

Edicións Xerais, Vigo,2021, 131 páxinas.

Veño seguindo o transcurso literario de Manuel Darriba desde que no ano 1996 me sorprendera gratamente  con aquela noveliña Paf Xarope, porque na mesma vía outra maneira de escribir, a dun creador novo, capaz de vir ao rego das sensibilidades dunha sociedade cambiante, que se algo quere é que lle conten verdadeiras historias, prescindindo, se for preciso, de exquisiteces requintadas.

Virían despois outras achegas literarias, non moitas, como Accidental, Elefante Serramoura ou O bosque é grande e profundo, namiña estima, “unha das obras máis orixinais e innovadoras dos últimos anos”, como se nos lembra na presentación que a casa editora fai do autor. Se esta última é unha novela incrustada de cheo nos mundos utópicos e apocalípticos, A realidade non lle queda á zaga porque, en boa medida, tamén transcorre en escenarios apocalípticos.

A novela é moi fragmentaria na súa estrutura e afastada dos lindes dos xéneros. Na presentación da obra, o mesmo autor é quen nos achega unha sinopse  e un retallo da novela. Na mesma, en efecto, atopamos con Ganzúa, escritor fracasado que deambula sen rumbo pola cidade, onde se está a impor un clima de degradación sen paliativos . Na mesma cidade, grupos de costrosos agóchanse nos edificios en obras porque son perseguidos polas Hordas ao servizo do Capital. Mais o protagonista Ganzúa viaxa na procura dun brillo de crisálida. E na súa viaxe, crúzase con diversos personaxes, á vez que lembra a súa vida pasada. Ao mesmo tempo, un doutor decrépito, Daniel, insiste teimudamente na defensa dun ideal de humanidade.

Manuel Darriba

O mesmo escritor confesa que A realidade é, sen dúbida, a novela máis complexa e ambiciosa das que ata o de agora ten escrito. E non lle falta razón porque, ademais de debuxar un futuro caótico, presaxio quizais da actual pandemia, se ben na novela aparecen outras catástrofes planetarias (cambio climático, desigualdade social…), interróganos sobre un dos inquéritos que preocupan e preocuparon ao ser humano desde sempre: que é o real?.

Unha peza de poucas páxinas, mais para un lectorado atrevido que non refuga as estruturas que non se ateñen ás normas canónicas: varios grupos de textos cunha trama principal -o relato da odisea nocturna- que se amalgama con retallos biográficos, notas ao pé de páxina que achegan detalles adicionais. E outros textos con fantasías verbo do feito de morrer, así como relatos atribuídos a Ganzúa. En resumo, unha peza innovadora que demanda un lectorado tamén especial.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 22 de abril de 2021)

INTRIGA, HISTORIA, COSTUMISMO

As illas dos deuses

Serafin Parcero

Edicións Xerais, Vigo, 2021, 363 páxinas.

As illas dos deuses é a versión actualizadada edición de autor, Insulae Deorum que no ano 2017 sacou do prelo Serafín Parcero. En ambas as dúas edicións o protagonista é Castela, perseguido por un sicario do goberno franquista con intención de eliminalo na capital de Arxentina. O feito de que a novela quedase entre as finalistas no Trorrente Ballester, motivouno a pensar que podía ser unha ficción, baseada nun personaxe real, tan simbólico para Galicia, que podía interesar ao público en xeral. Emporiso, non é unha novela baseada en feitos reais, malia a presenza de Castela e outros persoeiros e feitos históricos. Fabulación ollada desde unha perspectiva histórica, real, aínda que os feitos que narra nunca aconteceron.

Malia que a novela comeza coa presentación e o discurso “Alba de Groria” en Bos Aires por parte de Castelao, consciente do cancro que, ao pouco tempo o levaría a tumba, e a presenza dun asasino do goberno da ditadura para liquidalo, a historia de Serafin Parcero estruturase en dous momentos históricos: nos anos 20 do século pasado coa chegada de Castelao a unha das chamadas illas dos deuses e os sucesos que alí aconteceron nun verán que vivirá na illa de Ons.

Serafín Parcero

A outra parte relevante acontece a finais dos anos 40, con Castelao en Bos Aires, coa presenza do sicario franquista, o que fai que Castelao rumie no seu pasado, ata levalo a un tempo no que acorda pasar un tempo na illa de Ons, onde atopa definitivamente a súa vocación de pintor. Mais ambos tempos e escenarios mestúranse ao longo da novela.

O asasino perde de forma inverosímil a súa oportunidade, atraído polos cruceiros de pedra que Castelao debuxara. E a seguir, o autor describe a viaxe de Castelao a Ons como pasaxeiro dunha dorna, a chegada a casa do Fuxido para practicar a súa afección de pintar, tras unha longa conversa co taberneiro da illa que ilustra a Castelao cunha chea de aventuras dos seus devanceiros e de el mesmo. Castelao percorre a illa facendo bosquexos e tomando notas provisionais. Entrementres o relato non esquece a encomenda do sicario franquista.

Unha historia onde abonda a intriga, xa que o autor supón que Castelao exiliado seguía sendo un inimigo do fascismo que cómpre eliminar. Mais tamén é esta unha novela costumista cando o relato se traslada a Ons, onde tanto a paisaxe como as formas de vida dos moradores da illa ocupan a atención do lector. Porén é esta unha novela que cumpriría puír: hai abondos comentarios e descricións que son prescindibles e que pouco lle engaden á novela. A voz dos personaxes non se axusta á condición de cada un, todos transidos de linguaxe culta, malia a súa condición de labregos e mariñeiros. Emporiso a novela constitúe un amoado de historias e  fabulacións que se le con pracer.

(Texto publicado o día1 de abril de 2021 no xornal Faro de Vigo)

“DESHONRA”: UN LIBRO DE GRAN VALOR LITERARIO

Deshonra

J.M. Coetzee

Tradución de Moisés Barcia

Rinoceronte Editora, Cangas do Morrazo, 268 páxinas

   O primeiro que cómpre recoñecer é o acerto co que o editor desta obra en galego traduciu o título. Porque Moisés Barcia verte ao galego con acerto a palabra inglesa Disgrace que non significa Desgracia, senón Deshonra ou Vergoña. Mais recoñecido o mérito do tradutor, volvo á novela. Disgrace (1999) é posiblemente a mellor novela do Premio Nobel J.M. Coetzee. Logo de vinte anos da súa aparición, a novela segue a ser obxecto dunha manchea de interpretación, en boa medida porque toda a obra do Novel surafricano esta rodeada de unha grande ambigüidade que o escritor xamais quixo revelar.

   O protagonista da novela é David Lurie, profesor de universidade, que aos cincuenta e dous anos e divorciado, ten na su estima ben resoltos os problemas do sexo. Cada semana ten encontros cunha prostituta da que remata namorado. E cando ela desparece, entra en escena unha alumna, Melanie. Entrementres as súas clases na universidade son un mero trámite para el e para os seu alumnado. Coido que resulta oportuno ter en conta o que Villoro afirma verbo desta peza: “Poucas novelas indagan  en forma tan extrema nos usos da hipocrisía e  na corrección política como Disgrace”. Porque, como xa deixei sinalado a palabra inglesa  Disgrace significa realmente deshonra, ignominia, vergoña. O lector pode interpretar que ao protagonista, David Lurie, lle ten acontecido varias desgrazas, mais en realidade o que tematiza a novela e algo que ten que ten que ver coa deshonra.

   Para o protagonista, un profesor pouco profesional de literatura inglesa, divorciado dúas veces e pai dunha filla, a sexualidade é fundamental na súa existencia. Unha sexualidade non necesariamente ligada  ao amor nin á afectividade. E enlazo co dito máis arriba: a relación coa súa alumna Melanie. Con ela ten relacións sexuais, emporiso non plenamente consentidas. E chega un momento no que a alumna deixa de existir á clase do profesor. Entón será investigado tras a denuncia da alumna e aparecen outras incorreccións. Pero David Lurie négase a se desculpar, se ben admite todas as acusacións da alumna e da súa familia. Debido a esa negativa a pedir desculpas, fica cesado definitivamente do seu posto de profesor da universidade.

   Ao pouco tempo, viaxa a unha facenda e alí encóntrase  coa súa filla Lucy.Dedícanse á agricultura e ao coidado de mascotas abandonadas e mortas de fame. Mais, ao pouco tempo, uns ladróns penetran na finca, róubanos e violan a Lucy que resulta preñada e rexeita abortar. Fai amizade cunha muller, Ben Shav, que non le gusta, mais coa que ten sexo.

  Esta breve sinopse da novela remata cando Ben Shav lle pregunta a David Lurie se renunciaría ao seu can favorito e este responde afirmativamente.

  

J.M. COTZEE

O libro posúe un encomiable valor literario, ateigado de elementos ideolóxicos que seguen sendo obxecto  de interpretacións e debates, por mor da ambigüide coa que acostuma escribir J.M. Coetzee. Sobre a narración planea constantemente o motivo da violencia: relacións sexuais cunha alumna maior de idade, non rexeitadas, mais tampouco admitidas de xeito explícito, e consentidas por mor dunha certa coacción e abuso por parte do profesor, se ben na novela, o narrador anónimo soamente presenta o punto de vista do profesor, non o da alumna. De todos os xeitos, os profesor emprega certas tretas para crear na alumna unha sorte de sensación de obrigación de deixarse facer; non se lle resiste, aínda que o evita.

   Na segunda parte, a granxa é asaltada por tres homes que violan a Lucy, e encerran e lle prenden lume a Lurie, que resulta ferido levemente. Ti non sabes o que pasou, dirá a filla porque matina que o seu pai non é capaz de se pór no lugar da muller que é vítima, mais si no do home que a viola. A filla non denuncia os violadores cousa que David Lurie non acaba de entender, mais Lucy, que é lesbiana, interpreta a violación como unha sorte de obriga que cómpre pagar por vivir onde vive. Unha especie de “quid pro quo”. Por iso mesmo acepta que os agresores anden polas proximidades e consinte en ter como veciño ao rapaz agresor.

   O lector pode chegar á conclusión de que David Lurie paga os seus erros como violador a través dos sufrimentos das súa filla. Unha novela, en boa medida, parábola do desconcerto que dá lugar a múltiples interpretacións e que ten unha relación directa cos réximes opresores como o aparheid.