“14” de Jean Echenoz

 

14

Jean Echenoz

Tradución

Javier Albiñana

Editorial Anagrama, 2013, 98 páxinas.

 

   Concertado de arte, talento de miniaturista, un libro de despoxo emocional…a reacción  da crítica francesa foi unánime á hora de xulgar este libro, “14” da autoría de Jean Echenoz. O éxito entre o lectorado non ten  sido menor. En España a situación é semellante: edítao Anagrama en setembro e no mes de outubro aparece a segunda edición. Unha novela breve na que o escritor francés, gañador de todos os premios franceses, entre eles o Goncourt, emprende unha nova viaxe despois do seu exitoso tríptico biográfico (Ravel, Zátopek, Nikola Tesla), e escribe verbo da Primeira Guerra Mundial, achegándonos un gran fresco histórico de catro anos de estarrecedora barbarie. A pluma de Echenoz describe, en efecto, avanzando cos soldados, as inesgotables xornadas da Gran Guerra, apremado pola realidade, por un diario dun dos miles de soldados mortos que, por cousa do azar, chegou o seu poder.

   Todo arrinca un día cun paseo en bicicleta dun mozo de a Vendée. Con el, un seu irmán e tres amigos que se alistan de contado nunha guerra considerada polo franceses como unha excursión de fin de semana, entramos de cheo no estupor e no dramatismo da primeira guerra industrial. Na retagarda fica Blanche, preñada e cunha historia de amor a tres cos dous irmáns.

Jean Echenoz

   Unha escritura contrapunteada (fronte-retagarda), a acuidade do autor para facer visibles as experiencias ás que se enfrontan os incautos soldados, a condensación minimalista,  a plasticidade de moitas imaxes, certos parágrafos curtos cicelados e que o lector recibe como laparadas, son algúns dos elementos formais que emprega o escritor coa finalidade de crear un artefacto literario contundente para amosarnos ese intre da historia do século XX no que o home se atopa coa súa orixinal xénese animal. Os amasillos putrefactos de carne humana e animal, espallados polos campos, son a elocuente metáfora para describir un século de xélida animalidade, unha centuria de inusitada barbarie.

(Texto publicado o día 19 de novembro no xornal El Correo Gallego. Para ver o orixinal, pinchar aquí)

Declarado deserto o Premio Lueiro Rey de Novela Curta 2013

O xurado da XX convocatoria do Premio Manuel Lueiro Rey  de Novela Curta acordou no día de hoxe deixar deserto o devantido Premio na convocatoria deste ano. Reproduzo a seguir a Acta da deliberación do xurado:

 

“ACTA DO XX PREMIO

“MANUEL LUEIRO REY”

Novela curta en galego

 COMITÉ ORGANIZADOR:

 D. Miguel Ángel Pérez García

Presidente

Alcalde do Ilmo. Concello do Grove

 D. Alexandre Aguín Castro

Concelleiro de NNTT, Documentación e Patrimonio do Ilmo. Concello do Grove

 Dna. Marina Olga Aguín Núñez

Secretaria

Encargada da Casa da Cultura

 ENTIDADE COLABORADORA:

 D. Olegario Sotelo Blanco

Sotelo Blanco Edicións

 XURADO:

 D. Manuel Quintáns Suárez

Presidente

D. Francisco Martínez Bouzas

D. Armando Requeixo Cuba

Dª. Ánxela Gracián

D. Juan Tallón Salgado

  No Grove, sendo as 11:30 horas do día 23 de novembro de dous mil trece, reúnese o Xurado nomeado polo Concello do Grove, para ditaminar o XX Premio de novela curta “Manuel Lueiro Rey.

 O xurado, presidido por D. Manuel Quintáns Suárez e do que forman parte D. Francisco Martínez Bouzas, D. Armando Requeixo, Dna. Ánxela Gracián e mais D. Juan Tallón, gañador da edición anterior, acordou, por maioría, declarar DESERTA a presente convocatoria.

Tras un longo e profundo debate, os membros do xurado non atoparon os puntos de encontro necesarios que os conducisen á escolla dun orixinal como gañador. Secasí, este xurado quere recoñecer as calidades que puntualmente puido descubrir nalgunhas das obras presentadas a concurso, mais entende que non foron suficientes para xustificar a concesión dun galardón da traxectoria e o renome do Premio de Novela Curta Manuel Lueiro Rey.

Tamén si, este xurado quere congratularse do decidido apoio que as dúas entidades que avalan o premio, o Ilmo. Concello do Grove e mais a Editorial Sotelo Blanco, amosaron sempre e seguen amosando para o bo desenvolvemento do certame, confirmado polo feito de que xa estean preparándose as bases para a vindeira convocatoria no primeiro trimestre do 2014.

Noutra orde de cousas, o xurado, coincidindo coa vixésima convocatoria deste premio, o máis antigo de Galicia no seu xénero, quere mostrar publicamente o seu recoñecemento ao labor desempeñado na organización e edición do mesmo por todos aqueles que co seu traballo o fixeron posible ao longo destes anos, significando especialmente a dedicación profesional de Dna. Marina Aguín Núñez, responsable cultural para o premio do Ilmo. Concello do Grove, e mais Dna. Chelo Carreira e D. Xabier Vázquez, traballadores do selo editor que tan admirablemente axudaron a materializar os froitos deste certame.

 Dá fe do acto a secretaria do comité organizador, no Grove a 23 de novembro de dous mil trece.

 Asinan, así mesmo, a acta os membros do Xurado”

 

Novidades de Rinoceronte Editora

 

   A recensión de hoxe será unicamente un comentario informativo. Para dar noticia de letras e libros. Non é o que máis gorenta o comentarista porque do mesmo estará ausente aquilo que precisamente é a esencia da crítica literaria: a valoracións persoal, o xuízo dos haberes e deberes dun produto literario. Será noutro momento, logo da lectura repousada destas seis novidades de Rinoceronte Editora. Hoxe limítome a informar de xeito sumario e externo baseándome, sobre todo, nas presentacións editoriais, destas pezas de ficción, vertidas á lingua de noso en traducións rigorosas que nos chegan da man dos membros dese equipo de tradutores profesionais que colaboran, xa desde hai anos, para que vexan luz en galego as obras máis emblemáticas e representativas da literatura estranxeira nos seus distintos momentos. Porque son sete as coleccións de Rinoceronte Editora nas que podemos mergullarnos na procura do libro devecido que arestora xa podemos ler na nosa lingua (Audiolibros, Bagaxe de Peto, Clásica, Contemporánea, Novela gráfica, Poesía, Vétera). Mérito pois de Rinoceronte Editora, ese selo editorial que Moisés Barcia tivo a acertada e venturosa idea de fundar en Cangas do Morrazo no ano 2005.

 

 

Un día na vida de Iván Denísovich

Aleksandr Solzhenistsyn

Tradución do ruso: Martín Andor

Colección: Clásica

 

   O autor, Aleksadr Solzhenitsyn (1918-2008) foi un dos grandes escritores rusos do pasado século. Arrestado en  1945 por criticar a Stalin, pasou once anos nos campos de traballo e no desterro. Ao regresar, converteuse nun dos grandes desidentes da Unión Soviética. Nas súas obras opuxo os valores da xente do común á brutalidade do réxime. Logo da publicación en Occidente de Arquipélago Gulag, a súa magna obra, foi privado da cidadanía soviética. Premio Nobel de Literatura en 1970.

   Un día na vida de Iván Denisovich achéganos á figura dun  humilde labrego,un dos millóns de cidadáns que, sen saber ben como nin por que, acaban nos campos de traballos forzados soviéticos como presos políticos. Acusado de ser espía tras escapar do cativerio alemán durante a guerra, Iván Denísovich é condenado a dez longos anos en Siberia. Aprenderá deseguida a arte da supervivencia e dará testemuño de que nin sequera a crueldade daquelas condicións pode crebar a unha persoa honesta e espelida. Este minucioso retrato da vida cotiá dos campos penitenciarios, infundido dunha poderosa mensaxe humanista, abraiou a sociedade soviética, por primeira vez publicamente confrontada coa realidade da represión stalinista. Un día na vida de Iván Denísovich é merecidamente considerado un clásico do século XX.

 

 

Infancia

J. M. Coetzee

Tradución do inglés: Rafael Salgueiro

Colección: Contemporánea

 

J. M. Coetzee (Cidade do Cabo, 1940), profesor de literatura, tradutor, crítico literario é un dos grandes escritores de Suráfrica. Foi o primeiro escritor que acadou dúas veces o Booker Price. Aos seus moitos galardóns, sumou o Premio Nobel de Literatura no ano 2003. Actualmente reside en Australia  e obtivo a nacionalidade dese país.

   Infancia narra a historia dun neno de dez anos que vive en Worcester, unha pequenalocalidade ao norte de Cidade do Cabo, cunha nai pola que sente un complexo amor-odio, un irmán pequeno e un pai que detesta. Na escola é o primeiro da clase, un alumno modélico; na casa, un pequeno déspota. O medo, a vergonza e o engano que o atormentan en Worcester contrastan coa liberdade e paixón que sente pola granxa familiar, Voëlfontein, e polo veld, a chaira surafricana erma e inhóspita. J. M. Coetzee guía con man sobria e elegante esta viaxe polo seu intenso mundo interior, e fai unha afinada composición do tempo e do lugar que lle tocou vivir na Suráfrica da década dos cincuenta. Infancia é o primeiro dos tres volumes da triloxía de memorias ficticias do Nobel de Literatura, que continuará con Mocidade e Verán.

 

 

Mocidade

J. M. Coetzee

Tradución do inglés: Iolanda Mato Creo

Colección. Contemporánea

 

   Ambientada na década de 1950, Mocidade conta a historia dun mozo que leva tempo pensando en fuxir a Europa desde o seu país natal, Suráfrica. El coida que estudando Matemáticas, lendo poesía e aforrando diñeiro, estará preparado para vivir a vida con intensidade e convertela en arte. Porén, ao chegar a Londres non atopa por ningures poesía nin romanticismo. Ao contrario, sucumbe a unha vida monótona como programador informático. As aventuras azarosas e sen amor non supoñen un alivio. Falto de inspiración, deixa de escribir e comeza unha escura peregrinaxe na que é posto a proba continuamente. Un retrato da loita dun home novo para atopar o seu camiño no mundo, con tenrura pero sen medias tintas.

 

 

Verán

J. M. Coetzee

Tradución do inglés: Susana Collazo

Colección. Contemporánea

 

O protagonista de Verán é John Coetzee, un escritor que comparte co autor deste libro procedencia, profesión, obras e Premio Nobel. Só que na ficción xa está morto. A través das conversas que mantén un biógrafo inglés, o relato reconstrúe a vida do personaxe entre os anos 1972 e 1977. A súa curmá, unha bailarina brasileira e outras persoas que o coñeceron pintan un Coetzee zoupón con escasas habilidades sociais, nun fresco que se move entre o emotivo e o cómico.

 

 

O rei branco

György Dragomán

Tradución dio húngaro: Jairo Dorado Cadilla

Colección: Contemporánea

 

   O autor György Dragoman (Târgu Mures, Transilvania, 1973) é un escritor e tradutor romanés, mais de fala húngara. No ano 2002 publicou a súa primeira novela, Genesis undone. Coa súa segunda novela, O rei branco, conseguiu o éxito internacional, aos ser traducida a unha trintena de idiomas.

O rei branco conta a historia de Djata, un neno de once anos que vive só coa súa nai na Romanía dos anos 80, despois de que requirisen a presenza do seu pai nun “centro de investigación” durante unhas semanas. O tempo pasa e o pai non volve, xa que en realidade foi internado nun campo de traballos forzados por opoñerse ao goberno. Mentres, o neno vai medrando entre as pelexas cos outros rapaces, os xogos, a descuberta da sexualidade, as desilusións e o choque co mundo dos adultos, no contexto de represión e medo dun sistema totalitario que se esfarela. A través de 18 capítulos, ou relatos interconectados, Dragomán ofrece o retrato que un neno pinta dunha sociedade onde a violencia xera violencia, un fresco que combina o horripilante co humorístico.

 

 

O edificio Yacoubian

Alaa Al Aswany

Tradución do árabe: Fátima Tourari

Colección: Contemporánea

   Alaa Al Aswany (O Cairo, 1957) é un intelectual egipcio de gran prestixio internacional. Desempeñou un papel importante no rexeitamento e caida do réxime de Mubarak. No ano 2002 publicou O edificio Yacoubian que se converteu na novela máis vendida en lingua árabe. Está traducida a máis de trinta idiomas e no ano 2006 foi adaptada ao cine.

   A novela xira arredor do edificio Yacubían e dos personaxes que no mesmo habitan. En pleno corazón do Cairo, tras os muros do esplendoroso e decadente edificio Yacoubian, crúzanse a diario todo tipo de personaxes, coas súas debilidades e soños. Entre eles, Taha, o fillo do conserxe que cae nos brazos do islamismo tras ver frustradas as súas aspiracións a policía; Zaki Bei, un vello aristócrata nostálxico doutros tempos; Hatem, o xornalista homosexual que se enfronta a un mundo cada vez máis intolerante; ou Busayna, que acepta os convites do seu xefe para axudar económicamente a súa familia.    
A través destes personaxes, Al Aswany ilustra a sociedade exipcia actual e a marca que a Historia recente foi deixando nela, ao tempo que aborda, cun ton despoxado de xuízos, asuntos tabú como a corrupción política, o auxe do fundamentalismo relixioso, as desigualdades sociais ou a ausencia de liberdade sexual.

“O solpor da cupletista”: a liberdade arrogante

 

O solpor da cupletista

María Xosé Queizán

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 115 páxinas.

 

   Ningún rótulo máis apropiado para dar razón deste libro misceláneo que María Xosé Queizán nos ofrece sobre Carolina Otero -a Carolina Otero ficcionada e aqueloutra convertida en biografía- que o que o comentarista extracta do ensaio biográfico que a autora lle engade  a esta edición dun libro que carreta consigo unha interesante historia editorial. Editado por primeira vez en 1995 por Edicións Nigra na colección  “Relatos dunha hora”, no ano 1998 reeditouno Edicións Xerais de Galicia en edición non venal, un libro agasallo, un luxo sensual, co que a Editora viguesa contribuíu  á homenaxe que a AELG e outras institucións lle tributaron a María Xosé Queizán.

   Aparece arestora en edición venal: a novela curta coa que hai cerca de dúas décadas nos agasallou a autora e un amplo ensaio (Carolina Otero, a liberdade arrogante) no que María Xosé Queizán reconstrúe as paisaxes e algunhas das coordenadas vitais da Bela Otero e que nos descobren o verdadeiro rostro daquela nena esmoleira, e seguramente ágrafa, nada en Valga.

   O solpor da cupletista, a novela breve que ocupa pouco máis da terceira parte do volume, é unha primorosa creación da literatura de noso, un verdadeiro pródomo que demanda o milagre  do bocado principal, esa edición ao alcance de todos que hoxe finalmente está ao noso dispor. O relato de María Xosé Queizán cheira en cada liña á  Belle Époque, recende a Carolina Otero, e o lector terá o convencemento de que o que se nos narra, non é outra cousa que un retallo da vida da xeitosa danzarina nada en Valga. Mais non son estas prosas de María Xosé Queizán  a biografía de A Bela Otero, senón unha fabulación con todos os trazos e marcas das leis da creación artística. O resultado: os aromas da evocación dunha vida desde o tempo actual, o presente do solpor e do eclipse existencial, retrocedendo porén a autora ata infancia da cativa, tan fermosa como pobre.

   Á par, os recendos e fragrancias da copiña de Marie Brizarde, a cerimonia de achegar aos beizos a boquilla de platino cos Gauloises. E nos parámetros das lembranzas, toda unha existencia, a recompilación

María Xosé Queizán

dunha vida de gloria e fastosidade, tamén de miseria, da figura dunha real femia, dito pola feminista María Xosé Queizán. Un corpo, un corpo psicalítico que entolecerá a medio mundo, mais a través da luz crepuscular do solpor apenas se filtraba un vestixio.

   Un relato esteado nun argumento sinxelo, mais adubado co elementalidade das cousas máis fermosas. Equilibrado, moi lineal, aínda que seguindo as fías dese xogo lineal que, coas lembranzas, é capaz de argallar o cerne da nosa memoria.

   Como xa quedou dito, esta edición completase cun suxestivo ensaio, fermosamente ilustrado, no que autora, seguindo o ronsel dos anos de madureza e vellez en Francia, reconstrúe  as andainas dunha das mulleres máis famosas da Belle Époque.

“A cegueira”: unha grotesca cerimonia do horror

 

A cegueira

Marcos Abalde Covelo

AGADIC-Edicións Xerais, Vigo, 2013, 50 páxinas.

    Edicións Xerais en coedición con AGADIC, Biblioteca Dramática Galega da Consellería de Cultura da Xunta de Galicia publica A cegueira, a peza teatral que se fixo merecedora do Premio Álvaro Cunqueiro 2011 para textos teatrais. Unha obra, porén, que polo momento non acadará aquel obxectivo  natural para o que se escribe teatro: a súa representación. Quizais dentro de cincuenta anos, como cunha sorna riseira confesa o autor. Medio século semella tempo  abondo para o remate  da actual crise!

   Como texto teatral, A cegueira é unha grotesca e á vez poética cerimonia do horror que provoca o capitalismo, coa barbarie facendo abrollar a historia de humillación dun pobo, o palestino, que está a ser vexado coa compracencia dos estados e dos poderes occidentais. Esta cerimonia do horror, a xestión da barbarie, contextualizan o seu desenvolvemento en certas ideas tiradas da expresión “banalidade do mal”, acuñada en 1963 por Hannah Arendt, como visión da súa experiencia como reporteira no xuízo contra Adolf Eichman en Xerusalén. Segundo Arendet, algúns individuos, entre eles Eichman, sen estar dotados xeneticamente dunha inmensa capacidade para a crueldade, actúan dentro das regras do sistema sen reflexionar verbo das consecuencias dos seus actos. Con todo, na actualidade a frase emprégase,  cun significado moito máis xenérico, para describir a conduta de certos personaxes históricos que cometeron actos de inusitada crueldade sen ningunha caste de remorsos nin compaixón para cos seus semellantes.

   Descoñezo se A cegueira foi pensada para perturbar as boas conciencias mergulladas na autocompracencia, mais ese é o resultado desta obra profundamente simbólica xa desde o seu título que fai referencias a Saramago. A peza desenvólvese nun territorio arrasado pola guerra (“no medio dun cemiterio de lápidas riscadas e brinquedos rotos. Ao fondo as negras augas do Xordán arrastran un murmurio de lamentos…o horror conquista terra e memoria”, páxina 11) que nos debe facer pensar na actual Palestina onde os israelitas cometeron crimes de guerra contra os palestinos que ocupan o lugar dos xudeus  e simbolicamente de todos os humillados do mundo, masacrados con absoluta impunidade polo capitalismo neocolonial do Norte.

   Endalí que un dos personaxes, a bíblica Marta, que ten as unllas rotas porque só lle alivia cavar, declare que é tal a humillación que non ten folgos nin para chorar. Ela e a súa irmá María e todos os seus irmáns son considerados terroristas e os soldados teñen carta branca para faceren con eles o que lles pete, porque o maltratado tornouse o mellor maltratador e o violado, o mellor violador (páxina 23) tamén nos nosos días.

Marcos Abalde Covelo

Cinco personaxes bíblicos trasladados ao tempo actual no que a Nakba é a patria dos protagonistas, nunha peza teatral pouco convencional que segue unha liña de teatro poético no ronsel do teatro máis actual e que en Galicia xa estaba representada por Álvaro Cunqueiro ou Otero Pedrayo. E con esa mensaxe que de forma explícita se reafirma no último parágrafo do texto (“Coa cegueira comeza a danza”);  a cegueira é a grande cortada para o conformismo e a autosatisfacción, para declararnos alleos ao mal, pero este non se detén, non para de avanzar.

Textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño

Cardernos Ramón Piñeiro (XXV): Roberto Vidal Bolaño. Escritos sobre teatro.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2013, 147 páxinas.

 

   O pasado 17 de maio saíu do prelo un nove volume dos Cadernos Ramón Piñeiro, co que esta  colección, destinada a recoller partes descoñecidas do noso patrimonio cultural (textos, bibliografía, homografía, epistolarios…) acada o número XXV. O novo volume, en edición de Luís Cochón e  coa colaboración de Lorena Domínguez Mallo, dedícase por enteiro a publicar algúns textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño que o dramaturgo escribiu verbo do teatro de noso.

   Recolle asemade catro achegas de amigos e/ou persoas próximas  a Vidal Bolaño, ao que acompañaron co seu apoio ou labor crítico. Achegas que lle serven de pórtico á edición dos textos do dramaturgo. Podemos así ilustrarnos cun breve escrito de Luís Cochón (“Que quedará do cómico?”) no que  o editor deste libro-caderno repasa as súas propias vivencias, asistindo durante trinta anos “de amizade, de leria, conversas, discusión e cariño” ao quefacer humano e dramatúrxico de Vidal Bolaño, “un santiagués de Vista Alegre”, que sendo “poeta  nunca deixou de ser cómico ou ó revés”.

   Gustavo Luca, noutro texto así mesmo breve (“Fábula do poeta na cadea”), reivindica a honradez intelectual irreprochable do teatro de Roberto Vidal Bolaño dentro do noso panorama teatral, malia as censuras e os ostracismos. Manuel Quintans Suárez, nun texto de maior fondura, analiza o tratamento do mito no teatro de Vidal Bolaño, e máis en concreto, na peza Días sen gloria. Finalmente Xan Vieito (“A querer ser cómico”) escribe a historia do grupo de teatro Antroidio  e a do papel que Vidal Bolaño desenvolveu naqueles anos, unido á figura doutro home ligado á escena e vencellado a Roberto, Xaquín García Marco. Non prescinde Xan Vieito dun rico anecdotario que acompañou algúns das viaxes e actuacións do grupo teatral.

   Oito textos de Roberto Vidal Bolaño, algún deles inédito outros tirados de programas de man ou de distintas publicacións, constitúen o corpo do volume. Saliento entre eles, unha unidade didáctica escolar, “O espacio teatral”  na que o dramaturgo fai un percorrido pola historia das distintas formas de arquitectura teatral, desde que colleu forma en Babilonia, Exipto, Xudea, Grecia… ata os séculos XIX e XX nas distintas coordenadas xeográficas. Considero asemade de gran

Roberto Vidal Bolaño

interese o particular itinerario que fai Vidal Bolaño polo teatro de noso, desde a herdanza do século XIX (Rexurdimento, Irmandades da Fala, o teatro Nós, o teatro na emigración e no exilio, teatro de posguerra) ata  un presente que culmina no ano 1984 coa creación do Centro Dramático Galego. Unha suma de contribucións que fixeron posible que Galicia dispuxese da posibilidade de se outorgar un teatro de seu. Non son menos interesantes as reflexións do home de teatro arredor da obra dramática de Otero Pedrayo (“Teatro con T maiúsculo”).. Un inédito, escrito entre o ano 2000 e 2001 (“A propio intento”), un “texto testamentario do autor a prol da promoción da escrita e aposta en escena de novos textos dramáticos”, pon cabo a este novo número dos Cadernos Ramón Piñeiro.

   Unha publicación oportuna que recupera para a cultura de noso o pensamento teórico do seu dramaturgo seguramente máis importante ata o de agora: Roberto Vidal Bolaño.

O “Fausto” de Lois Tobío

 

MICRO ENSAIOS LITERARIOS

   Nunha rigorosa e documentada investigación de Antón Figueroa publicada no último número de A Trabe de Ouro,-un número que dadas as actuais circunstancias espero que non sexa o derradeiro- verbo da filóloga, hispanista e  galeguista alemá  Margot Sponer, temos  a oportunidade de comprobar o que esta investigadora fixo pola lingua de noso. Non só é a autora dunha das primeiras teses de doutoramento sobre a lingua galega Altagalizische Urkunden (“Documentos do galego antigo”), senón que tamén recibiu na sección hispánica do “Romanisches Seminar” da Universidade de Berlín  a visitantes españois e galegos de notable importancia. Entre eles, a Vicente Risco e a Lois Tobío. Lois Tobío deixou o seguinte testemuño sobre Margot Sponer: “Era unha rapaza máis ben pequena e delgada, moi churrusqueira e graciosa e moi seria e competente no seu labor”.

   Teño para min que grazas a influencia de Margot Sponer e outros profesores alemáns como o investigador Ernet Gamillscheg, Lois Tobio (Viveiro, 1906–Madrid 2003) fíxose un experto na lingua alemá, ata o punto de que a el lle debe  a nosa lingua algunhas das traducións do alemán ao galego más significativas.

   Lois Tobío foi un daqueles mozos galeguistas que no outono de 1923 se xuntaron na Casa do Castro de Ortoño para asinar a acta fundacional dun agrupamento de investigadores de temas do pais. O caracter antipanteónico  e a arela de formar investigadores quedan reflectidos no nome co que acordaron identificar a institución: “Seminario de Estudos Galegos”. Lois Tobío encargouse de dirixir a sección de Ciencias Sociais, Xurídicas e Económicas e  a súa primeira tarefa foi estudar os aspectos fiscais dunha  futura autonomía galega e ir preparando o anteproxecto dun Estatuto Galego. A rebelión militar de 1936, fíxolle correr a mesma sorte de tantos galeguistas exiliados en terras de alén mar. No ano 1963 normalizouse a súa situación persoal e Lois Tobío reintégrase á carreira diplomática e ás angueiras e quefaceres do galeguismo do interior, distinguíndose como tradutor do francés, do inglés e nomeadamente do alemán.

  Lois Tobío mercara en Berlín no ano 1921 un exemplar do Fausto de Goethe e desde esas datas converteuse nun dos seus libros de cabeceira. A partir de 1976 decide traducilo ao galego. Foron vinte e dous anos da súa vida dedicados a esa tarefa. Anos de traballo minucioso, de rigor e fervor lingüístico. O resultado foi unha tradución colosal, á que ningunha outra se lle asemella nas linguas peninsulares. Dese modo, o Fausto de Goethe, unha das grandes obras da literatura universal, comezou a falar galego, un galego que se axustaba á normativa oficial daqueles anos, por se alguén tivese algunha reserva.

   O sistema literario galego conta non con moitas, mais si con algunhas das grandes obras clásicas da literatura universal vertidas á lingua de noso. Cinco son, na miña particular estima, as máis salientables: A divina comedia, traducida por Dario Xohán Cabana,editada con primor polo Goberno galego e que recibiu, como debe de ser, dúas axudas á tradución da Conselleiría de Cultura, baixo dous conselleiros de distinto cariz político, ao menos naqueles anos: Alexandrino Fernández Barreiro e Alfredo Conde. A Cartuxa de Parma de Stendhal, en versión de Germán Palacios; Os noivos de Manzoni que podemos gorentar grazas a excelente tradución de Xavier Rodríguez Baixeras. Ambas as dúas subvencionadas pola Administración galega, feito que era de xustiza. A modélica edición de os Sonetos de Shakespeare que no ano 2011 traduciu ao galego Ramón Gutiérrez Izquierdo e que tamén recibiu unha axuda da Consellería de Cultura e Turismo. A quinta é o Fausto, traducida por Lois Tobío e editada en febreiro de 1997. Mais o Fausto incorporábase á nosa lingua e convertíase xa que logo nun elemento normalizador, ser ter recibido ningunha axuda económica dos cartos públicos, porque alguén, nun acto 

Lois Tobío

de discrecionalidade   pitoña, por non empregar outros cualificativos, non o considerou de interese prioritario. Negóuselle un recoñecemento económico a un galeguista histórico e non se fixo o que se debería ter feito, nese caso concreto, para contribuír a que o galego se converta  nunha lingua moderna da cultura. O inxente traballo tradutor de Lois Tobío, memoria discreta do galeguismo, recibiría porén o Premio de Tradución Plácido Castro.

   A anécdota axúdanos, así mesmo, a comprender a política de certas casas editoras, a súa fuxida das grandes obras literarias, patrimonio da humanidade, pero que non se lerán en ningún centro de ensino, e a súa decantación pola obra secundaria, de lectura doada e facilmente vendible.

 

 

 

 

 

Sobrevivir nun mundo postapocalíptico

 

O bosque é grande e profundo

Manuel Darriba

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 141 páxinas.

 

   Semella afortunada a definición que desta novela se fai na presentación editorial: “Novela de límites, de cuestións definitivas, da man dun autor que concibe a literatura como laboratorio de experimentación artística e discurso indagatorio no bosque do real”. Préstolle especial atención ás dúas últimas liñas porque me lembran o intento de caracterización da súa propia narrativa que Manuel Darriba facía hai unha ducia de anos: “Como dicía Stendahl, a literatura é poñer o espello á beira do camiño. Os temas máis recorrentes na miña obra son a idea de soidade, incomunicación, do azar…”. Estas palabras servían para precisar moitos trazos da novela do autor Velada do billarista  (Sotelo Blanco, ano 2000) e delimitan non poucos aspectos, sobre todo técnicos, da súa máis recente achega no eido narrativo: O bosque é grande e profundo. De novo unha novela de relatos, incrustada de cheo nos mundos utópicos e apocalípticos, tan frecuentados, sobre todo a literatura apocalíptica, nos últimos tempos, tanto dentro como fóra das nosas fronteiras.

   O xénero apocalíptico, tanto o bíblico que se estendeu durante catro séculos (dous antes e dous despois de Cristo), como o da actual narrativa é un fenómeno literario propio das épocas de crise que mira nomeadamente ao futuro, xa que tanto o pasado como o presente só ofrecen desconfianza. Endalí a relación entre utopía e apocalipse. Mais, como o lector non descoñece, ao lado das utopías positivas, existen as negativas, as distopías ou antiutopías, adiantamentos da historia facendo fincapé nos aspectos negativos derivados de catástrofes ou puntos débiles do tempo presente. As sociedades distópicas son escenarios onde se desenvolve a historia máis negativa. E nestes escenarios estarían todas as tramas apocalíticas ou, dito con máis precisión, postapocalípticas.

   Na infinidade da utopía e nas tramas postapocalípticas  insírese esta novela de dous relatos, un epílogo e un posfacio de Manuel Darriba. A primeira parte ou o primeiro dos relatos achéganos a un innominado e misterioso viaxeiro que vén da Cidade fuxindo da noite e da guerra. Intérnase no bosque e o relato segue os seus andares  neste espazo, tamén sen nome que, porén, semella doutros tempos históricos. Alí viven seres humanos con oficios e relacións persoais que semellan de tempos pretéritos. No canto do fogar que busca o viaxeiro, atopa seres deshumanizados, ambientes desolados, un mundo frío, escuro, batido polo vento que chega a semellarlle  un baile de esqueletos cando aluma o luar. O viaxeiro na súa fuxida-internamento enxerga cabanas entre a bruma e a fame, xente que vive de oficios de outrora: matachíns, destiladores, ferreiros… Homes e mulleres que habitan en comunas que abrollan nas árbores, parias. E sobre todo, unha noxenta deshumanización: “O home e a muller son planetas en órbitas afastadas” (páxina 42). O seu nomadismo por este bosque frío, grande e profundo, con aldeas e xentes sen nome, enleadas en rapinas e loitas, semella un western postapocalípitico, mais de cada encontro cos seus estraños moradores tira o viaxeiro algunha nova aprendizaxe ou experiencia.

   A narración do segundo relato acércanos  á Cidade. E na mesma o lector observará outra forma de supervivencia,esta vez certamente apocalíptica. Refuxiada nun soto escanastrado, unha cativa na compañía da súa profesora de música e uns inquietantes veciños, sobrevive á saña da guerra. Buscar auga ou atopar comida convértese nun verdadeiro risco. Fóra, outra paisaxe dantesca: bombardeos de avións, rúas cheas de cráteres, casas e coches queimados, árbores arrincadas, fame e nada que comer. A supervivencia é o único obxectivo.

  

Manuel Darriba

Dúas historias brutais, próximas por veces a situacións kafkianas, ateigadas de profundas cargas simbólicas. O referente máis inmediato da novela de Manuel Darriba semella ser Cormac McCarthy en novelas como The Road. Mais os dous relatos de Manuel Darriba son moito máis concisos, lacónicos, espidos de calquera florilexio, o que lle permite manexar con precisión os elementos narrativos. Parágrafos curtos, tallantes, oracións con ritmo rápido pola supresión de nexos e adornos. Manuel Darriba, como xa se indicou, pon o espello á beira do camiño e observa reflectindo trazos, accións e diálogos dos seus personaxes cunha extrema economía de recursos lingüísticos. Semella que ao autor só lle interesa reproducir estes dous ambientes hostís e deste xeito xorde nítida a relación do ser humano co medio, por máis desolado que sexa, co desamparo e a devastación por el mesmo provocadas.

   Xa que logo, un fértil aproveitamento dunha técnica obxectiva, do recurso ao minimalismo e, por veces, de breves diálogos absurdos que converten esta breve novela de relatos nunha das obras máis orixinais e innovadoras da literatura galega dos últimos anos.