SULAGAR O SOÑO

Sulagar o soño

Montserrat Villar González

Lastura, Ocaña, (Castilla la Mancha), 2019, 105 páxinas.

 

Quixera dar noticia da edición bilingüe reversible, en galego e castelán, dun poemario que vén de sacar dos prelos Montserrat Villar González, outra desas ou deses poetas galegos transterrados. Nada en Cortegada de  Baños (Ourense), mais residente en Salamanca como profesora, poeta e tradutora, e con varios poemarios publicados, a meirande parte deles en castelán, con algún deles traducido ao galego e ao portugués.

A autora, una daqueles que escriben pensando que a lingua, todas as linguas, sempre suman. Endalí que Montserrat Villar recoñeza que ten a fortuna de ter dúas linguas maternas, porque cada lingua é una patria, unha forma de percibir o mundo.

En Sulagar o soño, precedido dun extraordinario limiar de Juan Carlos Mestre, o lector atopa boa  e abundante poesía. Unha poesía na que a lembranza dun dos seus poetas de referencia, Celso Emilio Ferreiro (…”falar a fala nai, a fala dos abós que temos mortos”) abeira á poeta de forma definitiva á  terra galega que a viu nacer, e á lingua que mamou de cativa.

Por iso, este libro que é moitas cousas, é principalmente un regreso ao fogar materno, a terra materna que define moitos dos trazos da personalidade e da escrita da poeta. Mais. á vez sen renunciar a ollar o mundo, compartilo no teatro darwinista, verdadeira selva de competición.

 

Montserrat Villar Gomzález

A autora estrutura o libro en tres partes: “Son”, que acolle os poemas que amosan que Montserrat Villar nunca foi unha escritora extramuros de Galicia, malia estar en tránsito por circunstancias da vida. “Eu son de aquí / desta pedra, desta néboa, / deste cume que emerxe…”, proclama o primeiro poema do libro. En “U-los homes”, a segunda parte do libro, a escritora comparte afectos cos outros, cos amigos que tanto lle ensinan. Os case que vinte poemas da terceira parte son un achegamento, esta vez con palabras, a todos os que sofren neste noso mundo de arestora.

Poesía solidaria e reivindicativa. Un testemuño sen eufemismos da visión dolorosa da realidade. En resumo, unha boa colleita de versos, estrofas e poemas que lles dan forma e fan medrar o personalísimo magma literario de Montserrat Villar.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela o 30 de xuño de 2019)

ENTRE CUBA E GALICIA. DOUSCENTOS ANOS DE INTRAHISTORIA

Sándalo

María Xosé Porteiro

Editorial Galaxia, Vigo, 2019, 396 páxinas.

 

Cunha estrutura non canónica e afastada da novela lineal, María Xosé Porteiro, dezaoito anos despois daquela novela ou reportaxe literaria sobre o escravismo  feminino dos nosos día que foi Covardes, regresa á ficción histórica cunha novela que funde historias comúns ou extraordinarias de xente unida por Galicia e Cuba.

A novela percorre douscentos anos de historia. Comeza no ano 1823 co aforcamento de Del Riego e as vinganzas brutais dun rei absolutista. E remata no ano 2015, coa estancia dun dos principais protagonistas na cociña familiar en Galicia. A autora aborda desde a historia, a emigración galega a Cuba antes e despois da independencia da Illa, e faino  dun xeito fragmentario que amalgama multitude de feitos históricos e grandes doses de ficción. A armazón da novela sobre a que se ergue a estrutura, son os feitos históricos que recuperan a loita pola independencia da Illa, así como una boa parte do acontecido en España durante eses anos, con moitas familias truncadas pola emigración.

Cada capítulo da novela vén sinalado por un ano que se suceden non en orde lineal senón con múltiples saltos no tempo, con acontecementos históricos e as distintas teselas que compoñen a parte ficcional do relato.

 

 

María Xosé Porteiro

 

Especial relevancia teñen o inicio da guerra de liberación da República de Cuba en Armas (1869) co Grito de Yara, o desembarco de José Martí, a entrada na Habana das tropas revolucionarias de Fidel Castro. Mais a novela non soamente conta a historia de Cuba. Detense de xeito demorado na súa intrahistoria, sobre todo a partir das vivencias da familias galego-cubanas. En Cuba tivo Galicia os azos que nunca soñou quen emigrou do seu fogar fuxindo da miseria e do medo. En Cuba os galegos constituíronse como colectivo sen perder a súa individualidade. O froito máis coñecido, a construción do Centro Galego, vedado, porén, ás mulleres. Ao meu ver, a novela salienta o compromiso dos  masóns nos procesos de independencia en todas as Américas, tamén en Cuba, a viaxe a Illa de Curros Enriquez, o poeta referencial de pensamento liberal e laico que apoiou expresamente o proxecto independentista cubano. E a opción polo feminismo porque nesta novela, coa historia dunha familia como núcleo central, que é o mesmo tempo o relato dun tempo e dun mundo, as mulleres en Cuba seguirán sendo invisibles, en manifesta inferioridade, e  en moitas ocasións levadas a Cuba enganadas para seren prostituídas e poxadas por ser virxes, como revela  o dramático capitulo “Macorina”. Algunhas secuencias sobexas, sobreabundancia e personaxes secundarios e certa tonalidade mítica, forman parte do retorno da autora á ficción con esta historia de historias.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 20 de xuño de 2019)

VIDAS CRUZADAS NUN CURSIÑO POR PUNTOS

Por puntos

Manuel Portas

Editorial Galaxia, 2019, 251 páxinas

 

O debut na narrativa de Manuel Portas foi unha das grandes novidades da literatura de noso no ano 2010. Desde entón, outras cinco pezas narrativas e dous dos premios literarios máis importantes do sistema literario galego; e a mesma calidade acrecentada se cadra en cada nova peza. Tal é o caso de Por puntos, Premio Blanco Amor 2018. Unha novela coral que reúne nun cursiño a un conxunto de seres humanos quebrados por varias circunstancias da vida. Acoden os fins de semana para recuperaren os puntos do carné de condución que perderon por diversas circunstancias, e no pecado vailles a penitencia, como lles di a autoridade chulesca do curso.

Persoas cheas de vida, de humanismo; na miña estima, o retrato do mundo nunha clase de recuperación de puntos: a perfecta ama de casa que acepta o papel de “muller de” ata que pilla o home séndolle infiel; o mozo ao que perde a velocidade;  a muller de cincuenta anos, trinta e cinco deles viúva co alcohol como única válvula de escape; o substituto que tamén exerce de arrebatado poeta, que vai para recuperar os puntos que vendeu, o home que aos corenta e cinco anos asume a súa homosexualidade, ou Tupé con fama de matón. Tamén Rosa a encargada do café. Estes son algúns dos compoñentes dese protagonismo coral. Manuel Portas fainos saber das súas vidas, angueiras, traballos e problemas que entre si, sen se decatar , van tecendo unha malla de complicidades para fuxiren da soidade na que se atopan ensumidos, ata chegar ás desavinzas ou ilusións amorosas. Namoramentos case de adolescentes, aloulados e pegañentos, mais case que sempre enganosamente fanados.

 

Manuerl Portas

Tales son os personaxes da novela, ateigados de humanismo, da  intimidade que vai nacendo entre eles mais Manuel Portas o único que fai é contarnos a vida, descartando tanto nesta novela como noutras achegas, o relato de grandes feitos, de grandes persoeiros. Emporiso a  novela avanza a bo ritmo, cunha estratexia narrativa sinalada polo mesmo autor. A teoría do iceberg: omisión, un certo minimalismo, fixándose o autor nos elementos da superficie, mais, ao meu ver, debaixo desa oitava parte que aparece encol da auga, déixase sentir, sen ningunha dúbida, a posición crítica e subxectiva do autor.

Novela ademais cun plus de aventura, de estratexias para ligar, con sutís doses de humor; e un idioma no que, mais unha vez, domina a frescura, a espontaneidade e o sabido dominio do galego. Eis o retallo dun libro de xente que está farta de non ser querida.

 

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 5 de xuño de 2019)