Pracenteira lectura. Homenaxe á memoria vilega limiá

A ferida do vento

Antón Riveiro Coello

Editorial Galaxia, Vigo, 2016, 140 páxinas.

    No breve treito dunha semana concentra Antón Riveiro Coello a transición da infancia á adolescencia do protagonista de A ferida do vento, Antón, alter ego do mesmo autor. Malia que sexa unha reconstrución inventada, con mestura de realidade e ficción que acontece nun pequeno período  temporal, o resultado é unha peza literaria de gran calidade, propicia ademais para unha lectura pracenteira e deleitosa. O libro é, na súa xénese, froito dunha promesa longamente aprazada: o compromiso que no ano 2001 lle fixera A. Riveiro Coello a Carlos Casares de escribir un libro de relatos verbo dos tolos de Xinzo de Limia. Unha promesa que ficou na nada ata o ano 2014 no que finalmente decide escribir sobre eses seres extravagantes, empregando como fío condutor o propio tránsito do autor da infancia cara á adolescencia, e coa mente de homenaxear a vila natal e a Carlos Casares e a súa obra narrativa.

   A ferida do vento sutúrase con esa orientación de certa narrativa actual na que unha serie de autores escriben sobre si mesmos. Trátase da autoficción ou literatura do eu. Neste caso, do eu histórico, do eu do tempo pasado, o da adolescencia, fragmentado a través dunha manchea de espellos que son os personaxes principais e secundarios, tan importantes nesta novela. Novelación do propio ser humano nas súas experiencias persoais e na captación do mundo que o rodea ou no que medra que, sen ser autobiografía, ni diario, nin memorias, nin novela pura onde todo é imaxinación, é porén todo iso: un cruzar da autobiografía cara aos dominios da fabulación. A. Riveiro Coello novela para converter as propias experiencias e as dos personaxes ao que lles da vida en parte da gran historia do mundo. Grazas a esta novela a galería de personaxes, a mesnada de tolitates  de Xinzo, arrolados polo vento frío, e outros veciños da vila, teñen voz na historia da literatura galega.

A novela, nunha suscinta sinopse, é  a narración do paso da infancia á mocidade do protagonista que retrata ao mesmo tempo unha serie de personaxes de Xinzo de Limia, a vila natal do autor. É ese tránsito o fío condutor da novela, nomeadamente a morte prematura do amor adolescente que o protagonista coñece ao retorno do internado, e a deserción, da que se sente culpable da memoria da rapaza que o elixira, para fixar os seus ollos na franqueza do corpo de Elsa, unha rapaza alemá, na que dorme o seu desexo. Todo iso convértese en pretexto para que o escritor nos amose ese mundo limiao no que o verdadeiro protagonismo lle corresponde  a un personaxe colectivo. Os tolos da vila, seres memorables nos trazos que deles nos proporciona o autor, afectados polo frío vento limiao. Son eles e a presenza do avó Mauro que é para o protagonista tamén un espazo, un lugar de recreo, os verdadeiros actantes de A ferida do vento. Son seres que irrompen con natural inxenuidade en toda a narración protagonizando escenas memorables, ateigadas de dignidade, como é o caso de Demetrio o Forestal que celebra a vida e non a morte plantando unha árbore cada vez que nace alguén na vila.

 

Antón Riveiro Coello

A acuidade narrativa do autor sabe modular a presenza destes aloulados feridos polo vento, e coser de xeito convincente os seus comportamentos. Desta forma,  a novela non é unha sucesión anecdótica de historias superpostas, senón unha verdadeira trama novelesca no que o máis importante non son as tolerías senón o tratamento con que o autor debuxa os seus responsables: sobordantes de humanidade. Novela pois de homenaxe a Xinzo e as súas xentes axuizadas ou tolitates. Tamén a Carlos Casares que ocupa unha longa secuencia nun relato que nos é servido engordado por unha boa bricolaxe literaria da que forma parte un humor moi fino e curativo e un estilo directo  e diáfano para nos facer chegar unha manchea de historias que semellan tiradas do máis coruscante realismo máxico.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 16 de febreiro de 2017)

Testemuño comunal. Nunha xeira de iniquidade

Acta de vítimas

Victoriano Gutierrez Aller

Edicións Laiovento, Santiago de Compostela, 2016, 233 páxinas.

Cunha historia aparentemente ficcional na súa trama argumental e nos seus personaxes, se ben con algúns apuntamentos verídicos e inspirándose en veciños anónimos de Lalín para crear algúns personaxes, debuta na narrativa galega Victorino Gutiérrez Aller, un xurista de recoñecido prestixio e afouto impulsor do emprego do galego na súa profesión como notario. Porén, esta é a primeira mostra dunha agochada faceta literaria. O autor bríndalle ao lectorado unha mestura de novela testemuño e novela ficcional que acubilla asemade outros matices: novela social xa que é un romance comprometido coa Historia e coa verdade, novela comunal que recolle o protagonismo colectivo dos veciños da vila de Lalín e dos lugares da súa bisbarra na posguerra; novela así mesmo costumista pois que retrata costumes e tipos do país nos anos 40.

Existe porén no romance de V. Gutiérrez Aller un fío condutor que se desennobela  a partir fas accións do principal protagonista, o avogado Román Ulloa, un home maduro, solteiro e politicamente non comprometido. A acción novelesca desenvólvese en doce días do mes de outubro de 1946. O avogado Ulloa recibe o encargo de negociar a venta  do pazo dos Ferreiroa porque un alto cargo da ditadura está interesado no mesmo. El será o mediador; o labor de extorsión queda para o comandante da Garda Civil e para o xefe da brigadilla. Ulloa  acomete o seu labor, mais moi pronto sentirase obrigado a desenvolver funcións detectivescas nunha época escura porque o xefe dos falanxistas, un home que  babexa diante dunhas saias, aparece morto á porta da casa dos propietarios do pazo. Esa circunstancia fai que na novela se produza un xiro radical. A trama argumental céntrase nas investigacións de Ulloa que se inmisce a fondo no esclarecemento dese suceso que semella ser unha morte matada da que están acusados algúns veciños  que el considera inocentes. Con gran habilidade e sen que decaia o ritmo do relato, o autor lévanos polos carreiros e reviravoltas desas pescudas que terán un desenlace de todo inesperado.

 

Victorino Gutiérrez Aller

Secasí non é Acta de vítimas una novela detectivesca. Pode ser lida como thriller ou mesmo como novela negra, porque o autor osmatiza e modula no seu texto as mascas e estigmas dun tempo negro e desapracible na Galicia na prolongada noite de pedra da posguerra, nomeadamente para os máis humildes, para os galeguistas e os que apoiaron a legalidade republicana nunca recoñecidos como vítimas. A escrita de Gutiérrez Aller fai fincapé nese tempo gris de iniquidade: os caprichos de leis arbitrarias e especiais, os abusos dos afíns ao franquismo -“Hai que estar de parte dos que mandan” di un dos personaxes secundarios-; un tempo no que o medo determinaba os comportamentos de moitas persoas; as represións da Benemérita que mallaba á esgalla na xente; a moral agochada deses anos; as presións sutís ou ben patentes. Nesa paisaxe, o autor dálle voz a unha ampla galería de personaxes, sobre todo populares, nomeados polos alcumes daqueles tempos. Tamén ten protagonismo na novela a vila de Lalín, cunha perfecta descrición  das súas rúas e prazas. Así coma os usos e costumes daqueles anos. A estratexia narrativa que emprega o autor, está punteada por eses doce días nos que se desenvolve a acción, e alicerzase nunha andamiaxe que fai bo uso do fragmentarismo, con non poucas elipses que o lector ten que completar, mais moi afastada do minimalismo. Cóanse na historia principal varias subtramas, algunhas ben curiosas e mesmo risoñas, como a que Rula lle conta a Ulloa dos seus anos en Madrid ganando a vida como pode, exercendo dignamente a prostitución a súa maneira. Ou a tirapuxa entre un tolerante crego vello e outro novo intransixente, froito das fornadas do réxime tamén entre os curas, que se nega a dar sepultura en terra sagrada a un suicida. Mais todas estas fías narrativas secundarias conflúen para facer visible a turbia iniquidade de aquel tempo.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 2 de febreiro de 2017)