O ciclo onírico de Lovecraft

 

Contos do Ciclo do Soño

Biblioteca Lovecraft, volume VII

H. P. Lovecraft

Tradución e Introdución de Tomás González Ahola

Revisión: Raquel Vila Amado e David Cortizo Conde

Deseño da capa: Denís Fernández Cabrera

Maquetación: Sacauntos Cooperativa Gráfica

Urco Editora, Santiago de Compostela, 2013, 233 páxinas.

 

   En tradución de Tomás González Ahola, Urco Editora publica o volume VII da Biblioteca Lovecraft, no que se recollen algúns dos relatos de Howard Philips Lovecraft. O autor, Lovecraft  (Providence, 1890-1937) está considerado como o gran innovador da narrativa de terror, á que aportou unha mitoloxía propia vulgarmente coñecida como “Cthulhu Mythos”. A súa obra é estimada como un verdadeiro paradigma do terror cósmico, afastada da temática tradicional do terror sobrenatural, á vez que incorpora elementos de ciencia ficción.  Desenvolveu á perfección a función literaria da narrativa de medo, con acertada sutura de contido e expresión, e na que todos os compoñentes formais están ao servizo do factor terrorífico. Así pois, unha literatura que se xustifica a si mesma, como apuntou Todorov.

   A crítica, como escribe Tomás González  Ahola, autor da tradución e dunha ilustrativa introdución, acostuma seccionar  a coitelo tres grandes bloques da produción literaria do escritor de Providence: as “Historias macabras” (1905-1920); o chamado “Ciclo do Soño” (1920-1927), e en derradeiro lugar, o “Ciclo de Cthulhu” (1925-1935). Esta taxonomía semella ser máis propia “dun profesional do despece” que do estudoso dos feitos literarios. Existe, porén e para alén desa taxonomía parcial e insuficiente, un Lovecraft onírico, o dos relatos en “terras de soños” (“Dreamlands”), nos que Lovecraft recibiu a influencia de Lord Dunsany.

   O volume de Urco Editora recolle doce dos relatos máis significativos do escritor que amosan un forte compoñente onírico, que os achega á literatura fantástica, tal como hoxe en día é entendida.

   Sen pretensións de exhaustividade, xa que algúns dos contos da narrativa onírica lovecraftiana xa foran publicados noutros volumes da Biblioteca Lovecraft, a colectánea que arestora nos ofrece Urco Editora, pretende amosar na lingua de noso ese outro Lovecraft, afastado dos grandes mitos e dos grandes horrores da cripta ou do cosmos. Contos, porén, que non deixan de amosar os medos que a través do mundo dos soños alagan con frecuencia a nosa vida diaria. Son relatos que nos mergullan nesa largacía dimensión alternativa, á que podemos ter entrada mediante os soños, porque Lovecraft coidaba que os soños son portas ou pasaxes para accedermos a unha realidade moito máis complexa e sutil: a das profundas e insondables simas da mente. Con todo esta “terra de soños” está dividida en catro rexións extremas e xustapostas e no medio delas atópase o Inframundo.

  

H. P. Lovecraft

A antoloxia de Urco Editora permítenos ler en galego os seguintes relatos. “Polaris”, “A nave branca”, “Os gatos de Ulthar”, “Celephaïs”, “Ex Oblivione”, “A procura de Iranon”, “Os outros Deuses”, “Hypnos”, “O que trae a Lúa”, “A estraña casa alta na néboa”, “A chave de prata” e “Máis aló das portas da chave de prata”. Relatos que nos achegan á culpa atávica, á memoria racial da nosa civilización, ao mapa do mundo dos soños, á vinganza cósmica contra os perversos, á marabilla do mundo onírico contraposto ao da vixilia, á perda da xuventude e ao deterioro dos seres humanos co correr dos anos, á insignificancia do mundo da vixilia, á necesidade de camiñar por territorios oníricos a lugares irreais, poboados por terrores como a cidade dos mortos. Ou presentan ese triángulo (vida, soño, morte) ao que estamos suxeitos os seres humanos.

   Mundos, xa que logo imaxinados, ateigados de brétemas, pero seguramente os máis humanos dos que describiu o solitario de Providence, posiblemente o maior e mellor escritor do xénero do horror no século XX, tal como afirmou Stephen King.

Ben articulado best-seller. Con saibo mitolóxico

 

Legado nos ósos

Dolores Redondo

Tradución de Ramón Nicolás

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 554 páxinas

 Legado nos ósos, o segundo volume da Triloxía do Baztán, é un fenómeno editorial propio dos nosos días: a “fabricación” dun best seller partindo dunha operación de marketing ben programada que se asenta en dous subxéneros moi atractivos para o lectorado: o detectivesco e a narrativa con saibo mitolóxico. Mais esta segunda entrega de Dolores redondo está tan ben escrita como o primeiro volume da serie, O gardián invisible, coas mesmas bondades, feblezas e concesións ao comercial. Un best seller ben articulado, que desenvolve unha trama perfectamente encadeada que fai que a intriga avance de xeito acaído, e con todos os ingredientes do xénero negro que son capaces de impresionar o lector.

   A heroína da novela é de novo Amaia  Salazar, inspectora da Policía Foral, moi sagaz, mais cun pasado axitado.Acaba de ser nai e nesa situación terá que enfrontar unha nova e estraña cadea de horrores: homes asasinos das súas parellas ou de mulleres desexadas, que se suicidan deixando a palabra “Tarttalo” como única mensaxe. A novela, xa que logo, mergulla de cheo o lector na mitoloxía vasco navarra con esa referencia do “Tarttalo”, unha sorte de agreste e violento ciclope, detrás do que se agocha unha trama arrepiante na  que se somerxe a inspectora, levando as pescudas ata un vibrante final.               

   Recrea a autora con habelencia un espazo privilexiado: o valo do río Baztán, ateigado de lendas e mitos ancestrais que o converten no escenario acaído para o desenvolvemento da trama. Descricións  pormenorizadas e moi reais que encaixan perfectamente na trama argumental. De por parte, D. Redondo tece con mestría unha historia atraente, cun ritmo narrativo vibrante. Os personaxes son cribles, aínda que bastante planos, sen que evolucionen ao longo do relato.

Dolores Redondo

   Mais a novela transmite unha ideoloxía verbo da maternidade que ten moito peso neste texto. A maternidade como realización máxima da muller que, sen dúbida, orixina lecturas discrepantes: engado para certos lectores que gustan das marabillas e dificultades da condición maternal; rexeitamento por parte daquel lectorado que non acredita nesa idea da maternidade. Non sería honesto pasar por alto algún descoido  na edición, motivado quizais por urxencias editoriais. Verbo da tradución, que provocou algún ruído desde que saíu do prelo a edición galega, penso que este libro é moi recomendable para aprender a rexeitar nos centros de ensino o chamado “castelgalego”.

(Texto publicado o día 20 de febreiro de 2014 no suplemento “Faro da Cultura” do xornal Faro de Vigo)

Acenden o lume literario

 

Cadernos Vermellos

XLI Premios Literios “Minerva”, 2013

Edita: Colexio M. Peleteiro, Santiago de Compostela, 2013, sen paxinar

Distribúe: Editorial Galaxia

 

   Á volta dunha delongada viaxe por latitudes austrais, atópome con este Cadernos Vermellos, un verdadeiro meiró bibliográfico, que recolle os traballos premiados nos Premios Minerva 2013 que, como cada ano desde 1963, convoca e organiza o Colexio M. Peleteiro de Santiago de Compostela. O certame botou a andar como xogos florais baixo o pulo do profesor Abuin de Tembra e foi apadriñado nesa súa primeira edición por Álvaro Cunqueiro. Carballo Calero, Carlos Casares, Neira Vilas, Luz Pozo ou Victor Freixanes, entre outros homes e mulleres das letras galegas, puxeron en valor a calidade desta iniciativa, aberta ás alumnas e alumnos dos últimos dous cursos da ESO e Bacharelato de todos os institutos e colexios galegos.

   Un certame monolingüe que procuraba, e segue a procurar,  a defensa da cultura e da lingua de noso nun intre histórico que non era fácil facelo. Tamén nos nosos días nos que a mocidade das nosas vilas e cidades semella darlle as costas á lingua da nosa tribo. Moitos dos premiados neste singular e xa histórico certame son hoxe figuras sobranceiras da literatura galega: DarioX. Cabana, Xesús Rábade, Lois Diéguez, Ánxeles Penas, Suso de Toro, Xosé Antonio Neira Cruz, Xavier Queipo, Olga Novo, entre outros moitos, velaron as súas armaduras literarias nos Premios Minerva.

   Fixérono asemade no 2013 na modalidade de poesía e acadaron premio ou accésit: Brais Lamela Gómez, Alfonso F. Traficante Fernández, Mª Elena López González, Iganacio Delgado Ferreiro, Marcela Porto Mato. E na de narración: Mª Elena López González, Román Pérez Santalla, Iria Iglesias Martínez, Alba S. Naseiro Lamas e Javier Rivas Rodríguez.

   Elas e eles, como moitos dos seus predecesores, acenden o lume literario e garanten o futuro do galego como lingua literaria.

   Elas e eles póñenlle recendos, cores e esdrúxulas ás fendas da noite. Esgazan os ritmos e mamóns da primavera. Suman rimas, ritmos, consonancias e asonancias, versos libres nas canles e levadas da súa imaxinación. Esnaquizan as metáforas, mais sen erguer no seu lugar o pendón da metonimia. Veñen con fama antiga a renderen os inmemoriais acatamentos da nosa estirpe aos deuses amorosos dos desexos. Levedan versos e tramas na cabeza e cócenos de vez nas ardentísimas artesas dos seus poros, das súas cadeiras aturadas. Reverdecen o brión “que en silencio berra que é ardua a compaña da túa ausencia”. Enchóupanse de fervenzas de versos e soñan con poemas que non escriben, “tan doce como semella a vida” e “mirando o mar de Andamán encorar na páxina de Asía, conciben a natural ambición de ser mariñeiros”. Mariñeiros e mariñeiras de pequenas tramas, de breves historias, ateigadas, porén, de requintadas sustancias narrativas. Elas eles, as alumnas e os alumnos dos colexios e institutos galegos, rachan as xanelas do silencio e imaxinan alboradas en feminino e masculino.                       

Premiados con algúns menbros dos xurados

   Saúdo pois esta edición dos XLI Premios Literarios “Minerva” que edita o Colexio M. Peleteiro e distribúe Editorial galaxia. Saudación fervorosa a estas e a estes poetas e narradores, afoutos argonautas, tan noviños, no mar da literatura galega.

Meter a nación nun cofre de piratas

 

A ponte das poldras

Chus Pato

Noitarenga, Santiago de Compostela 1996, 48 páxinas

Editorial Galaxia 2006, 63 páxinas (Reedición)

(LIBROS DE FONDO)

    Xa non podemos cruzar a Ponte das Poldras sobre Antela, como denuncia o manifesto, porque a aberración e a inmensísima patulea da devastación e da ignorancia a derrubou hai xa máis de medio século cando tivo lugar no noso pais unha das máis grandes desfeitas ecolóxicas. Podemos, porén, transitar por riba dos seus ollos milenarios levados de ganchete pola man simbólica da literatura. Grazas, neste caso, a Chus Pato e o seu poemario A ponte das poldras, que no ano 1996 editara Emilio Araúxo en Noitarenga e que, xa esgotado, se incorpora agora á prestixiosa colección Dombate que Galaxia dedica a poesía para que “a sintaxe da utopía” fique entre nós para sempre. Porque A ponte das poldras, malia a súa brevidade, é un chanzo fundamental para podermos rubir polo edificio da poesía galega contemporánea. Por méritos propios cómpre poñer a Chus Pato entre as e os grandes das letras galegas. A súa poesía desde Urania ( 1991) é un referente indispensable da lírica galega das últimas dúas décadas, nomeadamente porque a súa escrita dialoga co mellor da poesía contemporánea. Quizais hermética, quizais abrasiva. A súa poesía, como no seu día escribiu Anxo Angueira, abrasa.

   Desde o 91, ano do primeiro libro e seu, Chus Pato é e será sempre a “sétima cabeza”. Profetizouno, e acertou, Heriberto Bens, ese noso bardo aluado e salmodiante. Chus Pato, a  sétima cabeza “na inmensidade do deserto arraiano”, no engado -engano das planuras-, á par de Adosinda Gutérrez, Mumadona Díaz, Onega, Ilduara Eriz

Chus Pato

e Oureana. Velaí, pois, a Chus Pato erguendo o lábaro-cabeza entre as donas malditas de cas de Hermenexildo a través das lañas do tempo, dos nosos mitos fabulosos, trabándose con todas as tribos da nosa estirpe, cos trinta avós e tamén coas trinta avoas, como no seu día retrucou Chus Pato en feminino.

   Os clixés da ollada crítica dexergan na poesía de Chus Pato varios eixos fundamentais: a problemática social, na que cobra un lugar importante a reivindicación da lingua, o culturalismo clasicista e a marca do xénero, rebelándose desde o feminino contra o silencio e a invisibilidade da historia. Un macrotexto envolto sempre de grande fondura estética e abondosamente distorsionado e críptico por veces, porque ser poeta, para Chus Pato, é recoller a propia tradición e a do mundo enteiro.

   Tamén en A ponte das poldras a poesía de Chus Pato evoluciona cara a un desvalemento da voz como unha maior capacidade de intuír trazos afastados da lírica tradicional, con presentacións a primeira vista menos poéticas, inclusión de esquemas da cultura de masas e de toda a tradición de milenios de poesía, pensamento e cultura.

A modernidade literaria de Camilo Gonsar

 

Relatos completos 1961-1995

Camilo Gonsar

Editorial Galaxia, Vigo, 260 páxinas

(LIBROS DE FONDO)

 

   Por primeira vez e grazas á louvable vontade da Editorial Galaxia de crear as “Bibliotecas de autor”, apareceu reunida hai algún tempo toda a obra narrativa do escritor Camilo Gonsar, falecido en novembro de 2008. Este primeiro volume reúne os relatos do libro Lonxe de nós e dentro (1961), se ben tirados da segunda edición de 1986 que suprime algún conto e engade outros como “Echevarría” e outros brevísimos relatos de moi poucas páxinas. Completan o volume as prosas breves de Arredor do non (1995), xunto con algunhas engádegas posteriores.

   Aínda que alleo a urxencias compulsivas á hora de publicar, a vaidades e ataduras xeracionais, Camilo Gonsar foi un dos grandes anovadores da narrativa galega. Non obstante a súa adscrición por parte da crítica á Nova Narrativa Galega, Camilo Gonsar achegouse á literatura á marxe de grupos literarios, mais cun grande coñecemento das narrativas europeas e americanas máis vangardistas, coas que dialoga intertextualmente a súa propia obra. Porén, os relatos do escritor de Sarria pouco teñen que ver con esa concepción da estética obxectivista que pretende que o obxectivo se constitúa ante o suxeito que se limita a calcar a realidade, rexistrándoa externamente con precisión científica.

   O lector atopará moitas veces, nos relatos deste volume, un narrador que observa e enfoca a acción desde a distancia da terceira persoa, pero nos que o individuo, o suxeito, sempre está presente, encarnado en personaxes que inquiren, procuran e filosofan. Endalí que a obra de Camilo Gonsar poida con xustiza ser cualificada  como a dun filósofo metido a narrador. Un narrador que intenta mergullarse nos misterios da condición humana, botando man deses personaxes peripatéticos e deambuladores, galegos pasmados ou desconcertados en Londres, Madrid ou Nova York. Prosas pois entre a narración e a reflexión.

   A modernidade literaria de Camilo Gonsar, presente nestes relatos, non encheu ningún oco, teima da nosa literatura que el mesmo criticaba en 2002, pero si rachou co ruralismo e o costumismo que a gobernaba ata os anos sesenta. Tamén cun certo realismo máxico á galega, como o de Cunqueiro. O escritor soubo suturar trazos dos contos tradicionais galegos coas novas formas de narrar que daquela se estaban xestando alén das nosas fronteiras. Neste sentido, como afirma o prologuista, o narrador refai e relativiza as estruturas do relatos convencional. Pero faino desde esa liberdade discursiva, que xa salientaron os primeiros analistas da súa obra. O lector, xa que logo, non vai atopar historias e argumentos rechamantes. Ausencia pois de tramas, de gordura narrativa, acoutándose o núcleo argumental a simples impresións ou anécdotas

Camilo Gonsar

nas que practicamente non pasa nada. Como tal, o transcorrer dun día, a contemplación dunhas vacas por un neno galego, unha viaxe nocturna sen destino nas aforas de Londres, perfecta metáfora da complexidade da existencia humana na que non hai sinais nin orientacións.

   E nada pasa nos relatos de C. Gonsar porque os seus personaxes malia a súa cisma peripatética, atópanse case que sempre parados no tempo. Son seres engastados na roda imparable do devir cotián, sen acontecementos extraordinarios ou espectaculares.

   Conéctanse igualmente coa modernidade literaria as arquitecturas que o escritor emprega para erguer estes relatos nos que a trama fica reducida á mínima expresión e nos que non existe unha sucesión de acontecementos, unha sensación de síntese nin os momentos canónicos da contística tradicional, sobre todo desenlaces. Non se afasta, porén, da literatura máis clásica o desexo de claridade estilística, a transparencia narrativa, a prosa precisa e cristalina destes relatos sen ningunha concesión a alardes, afagos e virtuosismos formais.

Lesbos en lingua esplendorosa

 

Para dicir abril

Xosé Vázquez Pintor

Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 238 páxinas

(LIBROS DE FONDO)

  

   O autor de Para dicir abril, Xosé Vázquez Pintor foi nomeado no ano 2008 socio de honor da Asociación de Escritores en Lingua Galega, como recoñecemento ao labor desenvolvido na súa ampla traxectoria como escritor todoterreo que aborda a poesía, o ensaio, o teatro e a narrativa. É un recoñecemento formal por parte dos seus colegas que lle fai xustiza a un escritor felizmente rescatado para a nosa escrita, logo de ser “canonicamente” excluído,  hai cerca de vinte  de anos, “de calquera atención ou xuízo valorativo reseñable” por cousa dos seus primeiros libros de poesía social. A reivindicación real chegaralle da man das súas obras posteriores tanto no eido lírico como na prosa cando se decidiu a contrastar esa madeira de gran narrador que leva dentro e que produciu importantes froitos, en especial A memoria do boi, na miña estima, unha das grandes novelas galegas de todos os tempos. A obra de Vázquez Pintor é a  dun activista da lingua que reconstrúe o mundo coa memoria, como acertadamente interpreta a súa produción, a crítica e profesora cubana, Yanelis Velazco Fajardo nunha  tese de doutoramento sobre o escritor de Melide presentada non hai moitos anos na Universidade da Habana.

   Tamén o lévedo da memoria está presente nos xermes da peza narrativa coa que hoxe nos agasalla o escritor, Para dicir abril. Porque hai, sen dúbida, un memorial do amor diferente, do amor entre mulleres, tan deostado dende sempre e cuxa representación literaria atopa en Galicia a invisibilidade e o esquecemento, posiblemente pactados. A afouteza do escritor e a orixinalidade da súa novela consiste, xa que logo, en esquecer os principios culturais dominantes sobre a representación das relacións entre mulleres, achegándonos ao mundo lésbico desde o respecto, a reivindicación e o intimismo dun percorrido vital. Este itinerario acércanos ao mundo que unha nena recupera a través das súas lembranzas. Unha nena que gastaba rizos pero agochaba moitos medos e que pronto tivo consciencia de que vivía nun mundo onde ser muller e lesbiana era unha dobre falta sen recurso. As súas intemperies de infancia desenvólvense entre o cariño protector da nai e o amor alén de toda norma do pai. O corpo pídelle o asasinato dese “meu” que tanto manca, pero faise maior en permanente descuberta e querendo ser ela mesma e sen culpa. Mais deberá facer fronte ás incertezas que están no silencio e ao cansazo das esperas.

   

Xosé Vázquez Pintor

A novela vai esmiuzando en alternancias e nun xogo de intertextualidades os medos da nena muller e as medras dun amor que abrolla con inmensa forza e que se ten que enfrontar ás dificultades do amor entre os/as diferentes. A protagonista busca precisamente esas certezas da diferenza e, como tributo para acadalas, deberá sufrir non poucas catástrofes emocionais e verdadeiras vivencias límite.

   Para dicir abril é sen dúbida unha novela sobre o erotismo diferente, pero está inmensamente afastada de calquera lambetada ou produto xenérico. Riqueza temática, complexidade formal, un perfecto xogo de planos espazo temporais e unha estrutura pautada polos versos de Safo de Lesbos. Pero sobre todo a lingua. A prosa poética de Vázquez Pintor nas páxinas desde libro eleva o galego a unha auténtica e fermosa obra de arte, como poucas veces ten acontecido na nosa escrita. Un léxico exquisito e esplendoroso que recupera vedraños termos lingüísticos -a sabenza das estirpes- e orixinais e atrevidas figuras literarias converten a lectura desta novela nun gozo para os sentidos e nunha incitación para a intelixencia. 

Amalgama de historias e personaxes

 

Soberano

Adolfo Caamaño

A Nosa Terra, Vigo, 232 páxinas

(LIBROS DE FONDO)

  

   “Disque os homes non esquecen. Pero antes deberán ter algo que lembrar”. Así, con estas palabras que podemos escolmar para o rexistro das sentencias, pecha Adolfo Caamaño a última páxina de Soberano, a novela coa que debutou no xénero narrativo. Unha moi interesante proposta narrativa que unha vez máis, como está acontecendo xa desde hai tempo, nos achega ás contornas memorialistas. O xurdir das lembranzas, dun espazo  -a vila de Bouza como epicentro de todo un pais- e dun tempo que, aínda sen definir, fan o repaso dunha boa parte da historia do século XX. Con dous marcadores existenciais: a vida e a morte, xa que a ambos os dous  atopará o lector nesta novela que non só é unha promesa, senón unha excelente realidade narrativa xa consolidada. En especial, no plano formal porque a radiografía de A. Caamaño, máis que beirear abismos, como algún crítico ten sinalado, mergúllase de cheo nas correntes máis innovadoras da narrativa contemporánea: a novela de estructura aberta na que se acumulan personaxes e historias que se espallan coma o aceite. Ducias de historias ramificadas, complexas, que fan do texto unha novela río ou unha novela árbore, como quería Borges: os demiúrgos e os deuses optarán polo infinito, infinitas historias, infinitamente ramificadas.

   Por iso saudamos con pracer, como fixen no seu día, o texto de Adolfo  Caamaño. Porque asume o risco de innovación sobre todo no plano estructural e porque ademais nos fai gorentar a forza da narratividade.

   O narrador pon en marcha o seu exercicio memorialístico a partir dun intre moi especial: o acidente dun camión cargado  de botellas de coñac Soberano, que cae por un barranco. Alí, atrapado na gaiola da cabina, estaba el, Francisco Cons, ex cabaleiro lexionario que confunde o bourazo que viña de recibir, cun golpe lexionario. En momentos tan delicados venlle á cabeza un tramallo de cavilacións que lle obrigan a facer un repaso de historias pretéritas. Comeza entón a ganduxarse o tecido novelesco composto de secuencias soltas e dunha verdadeira galería polícroma de personaxes, na súa meirande parte paralizados por doenzas vitais.

   Así, desde a perspectiva dunha pequena vila galega, ollamos unha boa parte da historia do pasado século, desde as guerras de África ata os anos oitenta, con especial fincapé no retrato irónico e esperpéntico dos últimos días do franquismo. Presenciaremos desde a ficción o andazo da meninxite que se declara na bisbarra da Arousa e campará despois en Bouza; as comitivas de Franco que pasa rápido como sempre (“non así o franquismo” escribe con enxeño o autor) o Plan Marshall, que non chega a España, pero si a súa “leite de burra”. Un tempo no que se ataban os embigos dos recen nacidos con cordeis dos chourizos e chegan os primeiros electrodomésticos, os primeiros bañadores que fan posible que a rapazada da vila poida axexar un mundo novo ateigado de erotismo.

  

Adolfo Caamaño

Un tempo que orixina ducias de secuencias ficionais protagonizadas por unha chea de personaxes: don Amancio, o mestre castelanista propalador da diglosia entre os seus escolantes que actúan como fío conductor e unificador de boa parte do relato; Perico e Canelas, entre os que nunca foi a cousa ben, malia compartir a mesma femia; Raimundo, o fillo do carniceiro que é Ray Meat no mundo do puxilato; Mariola que traballa de pajillera nas Palmeiras de Pontevedra con tres prezos para os palleados, segundo fose o producto escollido.

   Unha nómina interminábel de figurantes e de peripecias vitais que o escritor olla desde un afastamento irónico e que dan lugar a un retrato lúcido e amábel duns anos cruciais, ganduxado cunha clara vontade de estilo que sutura a fluidez e certas chiscadelas de preciosismo, que fan xa de Adolfo Caamaño  un soberano da palabra, para lle devolver a dedicatoria.

Contos de amor, loucura e morte

 

Contos de amor, loucura e morte

Horacio Quiroga

Tradución: Rodrigo Vizcaíno Bravo

Corrección: Raquel Vila Amado

Capa:Paulo Rico Painceiras

Maquetación: Tomás González Ahola

Urco Editora, Santiago de Compostela, 2013, 294 páxinas.

 

   Horacio Quiroga (Salto, 1878 – Bos Aires, 1937) foi considerado xa durante a súa vida como “o primeiro contista en lingua castelá” e un dos creadores do subxénero tal como hoxe o coñecemos. Influído por Edgar Allan Poe, Guy de Maupassant, Rudyard Kipling, está considerado asemade como representante dos movementos naturalista e modernista nas súas versións latinoamericanas, se ben na súa obra apreciamos o abrollar das vangardas. É por iso que a obra de Horacio Quiroga soe ser valorada como un antecedente do realismo máxico. Autores como Borges e Cortázar débenlle moito á narrativa do escritor uruguaio, malia a velenosa displicencia coa que foi xulgado polo primeiro.

   Moito se ten escrito sobre a importancia das vivencias existenciais do escritor na súa literatura. En efecto, a traxedia que rodeou sempre a súa vida, a marxinalidade na que viviu parte da mesma, o seu carácter  salvaxe e teimudo, o desprezo do que foi obxecto por parte da xeración de escritores que o suceden, contribuíron a crear e a agrandar o mito persoal dun escritor marcado pola traxedia: o pai que morre nun accidente de caza, o suicidio do padrasto e da súa primeira muller, o mesmo Quiroga que mata accidentalmente o seu amigo Federico Ferrando. En 1906 decidiu establecerse na selva, na provincia de Misiones, onde entre outras tarefas ensinou castelán e literatura, retornando porén varias veces a Bos Aires. A partir de 1932, Quiroga estableceuse de maneira definitiva en Misiones, xunto coa súa segunda muller, case que unha adolescente, que será o seu derradeiro e definitivo amor, se ben tres anos máis tarde ela e a súa filla abandonárono, deixándoo so e doente na selva. O 19 de febreiro  de 1937, Horacio Quiroga puxo fin a súa vida bebendo un vaso de cianuro en Bos Aires tras serlle comunicado  que  padecía un cancro incurable.

   O desprezo co que Borges xulgou a obra de Quiroga (“escribiu contos que xa escribiran mellor Poe e Kipling”) reflicte, porén, un dos grandes méritos de Quiroga como contista: introducir na literatura en español e, nomeadamente na latinoamericana, o zume renovador dos autores dos que aprendeu: Poe, Kipling, Maupassant, Conrad ou Chejov. Con Quiroga, xa que logo, xermola na narrativa latinoamericana a tradición moderna do conto, subxénero no que soubo empregar con habelencia as leis internas da narración, coa procura dunha linguaxe que lle permitiu transmitir o que desexaba narrar, en especial, a violencia e o arrepío que se agocha detrás da aparente tranquilidade da natureza.

   Urco Editora permítenos gorentar por primeira vez en galego esta colectánea de dezaoito contos que Quiroga publicara en 1917 co título Contos de amor loucura e morte (sen coma por decisión expresa do autor). O libro aparece publicado na colección temática Gótica de Urco Editora . Os responsables da edición recoñecen que os relatos de Quiroga non se poden clasificar propiamente como literatura gótica. Con todo, a atmosfera opresiva, ameazante e fortemente cargada do saibo da morte, están vencellados coa sensación agoniante da literatura gótica do século XIX. Son esas as razóns da inclusión.

  

Horacio Quiroga

O tema da morte está presente na meirande parte dos relatos, se ben paralelamente con ela conviven outras fías temáticas como a humanización dos animais e a animalización do home que se deixa gobernar po instintos primitivos. Todas elas mergulladas no misterio e con tramas que acontecen en situacións cotiás. A tolemia e o amor sutúranse así mesmo, mais coa morte como destino inexorable que acostuma actuar como liberación da tensión asfixiante que vai medrando ao longo do relato. Así mesmo os personaxes actantes  nestas historias  soen ser vítimas da hostilidade e bárbara grandiosidade dos escenarios da selva de Misiones, no norte de Arxentina, onde Quiroga almacenou historias, situacións e personaxes. Son os relatos clasificados polo mesmo autor como “contos de monte”, contos escritos “a puño limpo” que contrapón aos que chama “contos de efecto”. O libro contén mostras xenuínas de ambas as dúas categorías, mais son os primeiros os que semellan ter un ton máis rechamante e actual.

   Pequenas alfaias narrativas, con variedade de rexistros, entre os que saliento verdadeiras pezas mestras como “A galiña degolada”, “O almofadón  de pluma”, “Yaguaí”, “Os pescadores de vigas” ou “O mel silvestre”, que ilustran de xeito moi convincente unha narrativa breve que retrata algúns dos trazos máis estraños  da natureza, tinguidos de enfermidade, sufrimentos e arrepíos para os seres humanos, acostumados ao risco e aos perigos da selva que non perdoa, porque a natureza é cega, mais sempre xusta e os seus ataques (un yacaré, un enxame de abellas enfurecidas, unha serpente, a enchente dun río, un parasito avícola que adquire proporcións xigantescas…) son simples instrumentos dun xogo arregizante co que a natureza intenta defenderse fronte a tolemia humana.

Unha saga fundacional

 

A república dos soños

Nélida Piñon

Traducion de Carmen Torres París e Dolores Torres París

Editorial Galaxi, Vigo, 936 páxinas

(LIBROS DE FONDO)

 

    Foi a súa singular teoría  da mestizaxe, configurada por varias tradicións literarias e alicerzada na realidade, na memoria e na fantasía dos soños, o que valorou o xurado á hora de lle outorgar a Nélida Piñón o Premio Príncipe de Asturias das Letras do ano 2005.. Gañadora así mesmo doutros importantes galardóns, como o Juan Rulfo ou o Premio Internacional Menéndez Pelayo, esta filla de galegos emigrantes no Brasil, súmase así a unha relación de escritores de primeira orde gañadores do Príncipe de Asturias, en especial desde a súa universalización alén do ámbito iberoamericano. En venturosa coincidencia, o outorgamento do Premio fíxose realidade soamente uns meses despois de que a Editorial Galaxia traducise para a nosa lingua A república dos soños, un dos cumes da obra narrativa da escritora brasileira.

   Nélida Piñón forma parte da nómina de escritores latinoamericanos que conforman o club dos escritores míticos. As súas ficcións están tecidas con historias que proveñen dun pasado mítico pero real, historias que se disiparon no pasado século, legando, non obstante, unha caudalosa e ricaz fervenza de contidos imaxinarios para nutrir a creatividade de moitos escritores da outra beira do Océano. O legado da memoria, tan importante na obra dunha muller que conxura aos devanceiros e os senta na nosa mesa para que nos engaiolen co manxar das súas historias. As súas achegas máis salientables desde esta vertente mítico–memorialista son sen dúbida A doce cançao de Caetana e nomeadamente esta saga monumental, A república dos sonhos, coa que a narradora nos transmite a súa visión fundacional da literatura e pon en evidencia que Galicia fecundou desde sempre o seu imaxinario.

   Esta inmensa saga é unha procura dos devanceiros galegos que emigraron ao Brasil onde lle deron forma aos seus soños, logo dunha acollida non doada, alimentada co pan reseso no duro catre dunha pensión barata. É o poder de resistencia dun pobo acostumado a mil diásporas. O lector atopará na novela unha sociedade enteira  coas súas lendas e mitos e dúas raíces: a galega e a brasileira. Non a doce  Galicia dos trobadores medievais, senón a Galicia rural, patria da miseria. E alén mar, Brasil, América “fonte de cura de todos os males e esconxuros dos demos”.

   En Vigo no ano 1913 dous rapaces embarcan rumbo ao Brasil. Trátase do triunfador Madruga e do soñador Venancio. Botan o rizón no litoral brasileiro e alí inician a procura da súa república de soños. A partir dun

Nélida Piñón

emprego humilde, a existencia de Madruga describe unha traxectoria de éxitos e fracasos que poñen a proba os seus ideais de liberdade e felicidade. Varias décadas máis tarde, é a súa neta a que xunta os fragmentos dunha existencia transterrada, reconstruíndo así a historia da familia que se confunde coa do Brasil.

   Coexisten na novela dúas voces que evocan en primeira persoa: a de Madruga e a da súa neta Breta (forma regresiva de Bretanha), fragmentos paródicos de Venancio, o outro emigrante, e unha omnisciente terceira persoa que combina maxicamente todo nun xogo de lembranzas persoais e históricas. E en áxiles pinceladas describe a autora a identidade fragmentada dos seus heroes. En canto a súa estrutura, o romance configúrase como a emerxencia de voces híbridas e arrastra á superficie textual fragmentos de eventos e vidas, mesturados con ecos de historias e lendas transmitidos ao longo de xeracións. Domina Nélida Piñón unha grande variedade de rexistros e caracterízase polo seu rigor, así como polo emprego dunha linguaxe poética que multiplica os feitos a través da metaforización, amosando un grande amor pola palabra, non como forma gramatical, senón como maneira de sentir, pensar e rebelarse.