As cen mil matrionuscas de Agustín Fernández Paz

Cartas de inverno

Edición especial 100.000

Agustín Fernández Paz

Edicións Xerais, Vigo, 2016,  161 páxina.

 Coincidindo coa última peza -posiblemente non a derradeira- de Agustín Fernández Paz, a novela póstuma A casa do medo editada  por Rodeira (Grupo EDEBE), Edicións Xerais vén de tirar dos seus prelos a 35ª edición de Cartas de inverno, unha edición conmemorativa dos cen mil exemplares vendidos por Xerais, homenaxe a un do grandes das letras de noso. Publicada por primeira vez en 1995 e galardoada co Premio Rañolas de literatura xuvenil e infantil; ao longo destes vinte e un anos, Cartas de inverno ten sido o libro máis vendido da literatura galega moderna, se fixamos a fronteira divisoria no ano 1990. Memorias dun neno labrego de Xosé Neira Vilas, tería acadado os seiscentos mil exemplares postos á venda, mais a súa primeira edición data do ano 1961.

Con esta edición especial que leva unha cuberta en flexibook no canto do habitual cartoné, Edicións Xerais homenaxea ao escritor vilalbés finado neste mesmo ano, e agasállanos a todos nós, os lectores da literatura de “fronteira”, que lle interesa por igual á xente moza e aos lectores adultos. A cuberta, porén, conserva a imaxe da casona que tanto lembra a Psicose, a película de Alfred Hitchcock.

Nun epílogo escrito en 2007 para a 20ª edición de Cartas de Inverno,  en xuño de 2016, poucos días antes do seu pasamento, Agustín Fernández Paz achégalle ao lector a intrahistoria da novela: a xestación de Cartas de inverno a partir dun fío da vida, nesta ocasión un anuncio sorprendente mais real que apareceu na sección de anuncios do xornal Faro de Vigo, no ano 1993: a venda dunha casa enmeigada; anuncio acompañado doutros de locais, casas e edificios normais e  que se reproduce na páxina 30 desta edición. A partir do anuncio da casa enmeigada que alguén semella que quixo vender, comeza a ferver a imaxinación creadora do autor que atopa na lectura de Los mitos de Cthulhu, un libro de terror de H. P. Lovecraft e do seu círculo de amigos, o segundo lévedo para darlle forma a unha historia desenvolvida en Galicia, mais tinguida polo ambiente opresivo do relatos de Lovecraft. Porén, aínda quedan outras dúas fías presentes en Cartas de inverno: os petróglifos, en de concreto, os de Mogor, que ocupan por primeira vez un lugar destacado na narrativa de A. Fernández Paz. E o xogo de bonecas rusas, as matrionuscas, que fixan as grandes liñas da estrutura compositiva da novela: as distintas voces dos narradores, reproducidas de forma epistolar -endalí  a coherencia do título- “vanse abrindo como bonecas de xeito que cada unha sae de dentro da anterior; e logo vanse pechando dun xeito graduado e simétrico.” ( páxina 157).

O resultado foi unha extraordinaria e apetitosa narración de medo e de grande tensión, cuxa sinópse reproduzo tirada da páxina web do escritor: “ O escritor Xabier Louzao volve a Galicia, tras unha longa estancia en Quebec, e encóntrase coas cartas que, durante a súa ausencia, lle foi enviando o seu amigo Adrián, un famoso pintor. Nelas, Adrián fálalle con entusiasmo da súa nova casa, un antigo e illado edificio onde agora reside, tras unha completa reforma. Pouco a pouco, o ton das cartas vai adquirindo unha progresiva inquietude, que desemboca nun terror manifesto ante os estraños acontecementos que, segundo Adrián, suceden na mansión. Xabier decide acudir en axuda do seu amigo e viaxa ata o lugar onde se encontra a casa.

 

Agustín Fernández Paz

Novela desenvolvida mediante a forma epistolar, a través de diversas voces narradoras que, como bonecas rusas, se van sucedendo ao longo do libro. Unha novela de terror, ben estruturada e narrada con bo pulso, na que destaca a lograda progresión do relato, que gaña intensidade e misterio a cada páxina”

Unha historia que pretende abraiar o lector co horror que axexa por onde menos se espera, cun final aberto: tamén aquí a vida segue máis alá da derradeira palabra do libro e que se concretíza na longa viaxe que Tareixa emprende para acadar o mundo real. Os protagonistas principais, Adrián e Xavier Louzao, aparecen ben deseñados; as descricións  curtas mais moi visuais da casa enmeigada e dos seus recunchos son axeitadas non só para a xente moza, senón tamén para todos os lectores. A utilización á mantenta das elipses narrativas, como fixera Hitchcock na película de Psicose e outras regalías deste libro, fan que Cartas de inverno, máis de vinte anos despois da súa escritura orixinal, sega a ser un produto literario moi sabedeiro. Como o autor confesa no epílogo, as historias con engado non caducan nunca.

Memoria e experiencia. Viaxe-ficción pola Galicia interior

.Todo ser humano é un río

Manuel Veiga Taboada

Edicións Xerais,Vigo, 2016, 276 páxinas

 

Con Todo ser humano é un río engade Manuel Veiga un novo banzo a súa obra narrativa, neste caso unha proposta de liñaxe especialmente metaliteraria que non se refire a un mundo representado (finxido ou imaxinado), senón a un conxunto de paisaxes, vilas e persoas reais, en diálogo ademais cunha rica intertextualidade literaria. Narrativa híbrida na que, como O Danubio de Claudio Magris ou Os aneis de Saturno, Os emigrantes de W.G. Sebald, o autor convídanos a seguir os seus pasos, non soamente ao longo dun río, senón tamén por varias localizacións, paisaxes, vilas e unha casa moi especial, dos que flúe un torrente de impresións e suxestións ocasionadas no autor por eses lugares e pola xente coa que se atopa. Un dos máis importantes piares do libro son as viaxes, nutridas con  profusión de citas e autores, encontros, reflexións, mesturadas con pequenos relatos cunha finalidade reivindicativa: a da Galicia interior, a través da memoria, do coñecemento e da experiencia.

Se ben a tonalidade do libro e o plano do contido son os amentados, podemos diferenciar na obra unha arquitectura tripartita. No primeiro compoñente, a montaña galega do Leboreiro  co seu cumio máis elevado, o totémico e mítico Penagache, amósanse como os claros protagonistas. Nunha incursión o autor e outras persoas reais intérnanse nesas terras e montes fronteirizos, capaces de deter o tempo, e alí conviven cos seus segredos e as súas xentes. Unha viaxe á procura de castelos, mais na que só atopan ruínas, leiras convertidas en silveiras, rastros desolados por causa da emigración. Un mergullo vital na Galicia interior con prodigalidade de referencias históricas, citas e autores traídos a conto. Nunha sección máis ensaística, o autor contrapón  os traballos do mar e do campo, a vida rural e da cidade. A seguir o nó do libro é un retrato e unha cala na propia familia, a historia familiar en Monforte, centrándose sobre todo nos devanceiros,nos avós e bisavós, no pai e na nai e na propia existencia. Reproduce asemade historias da vila, das súas rúas e barrios, dos veciños en tempos de angustia, e noutros días menos aciagos. Un relato memorialístico ateigado de historias tráxicas e costumistas, relatadas cunha tonalidade cálida e á vez dramática. Neste fresco de vidas non falta Manuel María residente e Monforte a maior parte da súa vida. Mais o poeta nacionalista foi pouco recoñecido na vila. Están presentes igualmente Lois Pereiro, o poeta dandi e Sabela Ojea, tamén poeta, dependente do alcohol, e outros personaxes menos coñecidos, veciños da vila ou nados na comarca, posuidores dunha historia de seu neste percorrido polas terras de Lemos. Remata o libro co capítulo “Casa vixiada” que nos achega a historia do Pazo de Muíños de Antero. Recreación do seu pasado, dos seus segredos e intimidades e crónica do presente dun pazo no que se hospeda o autor. Unha verdadeira memoria pacega.

 

Manuel Veiga Taboada

Libro híbrido, como xa quedou sinalado, erguido sobre distintos materiais, que amalgama viaxes, recuperación da memoria, ensaio, biografía. E estado nun centro ben visible: a Galicia do interior, rescatada a través da memoria e da experiencia. Malia a súa condición heteroxénea, reclamo que este libro de Manuel Veiga, ademais de xornalismo de viaxes, sexa considerado como ficción; unha ficción con moitos personaxes reais e autorreferente porque o autor traballa coas técnicas da ficción historias reais. A ficción e a obxectividade non se opoñen. O trazo máis característico dunha obra de ficción non é que a historia non sexa verdadeira, senón o emprego e alongamento de varios recursos que producen “o efecto do real” ata un extremo fulgurante. E iso cúmprese neste libro.

 (Texto publicado no xornal Faro de Vigo 0 día 10 de novembro de 2016)

Nunha armazón de aventuras

O beato

Alfredo Conde,

Edicións Xerais, Vigo, 2016, 228 páxinas, 17 €

    Publicada primeiro en castelán (El beato, Ed. Algaida), logo de ter gañado  a 62ª edición do Premio de Novela Ciudad de Valladolid, o segundo máis lonxevo da literatura española, Edicións Xerais ofrécenos arestora a novela de Alfredo Conde na lingua de noso: toda vez que nin na referida edición castelá nin tampouco agora, na galega, figura calquera mención á figura dun tradutor ou autotradutor, resulta difícil afirmar en cal idioma foi redactada orixinalmente a narración.

En todo caso, o vórtice textual verbo do que xira a novela é a traxectoria vital, contaminada sen dúbida pola lenda, dun personaxe histórico que, na ficción, recibe o nome de Frei Xiao de Chaguazoso, pero que en realidade corresponde a un colonizador e freire franciscano, o beato Sebastián Aparicio Prado, natural de A Gudiña, que no ano 1533 arriba a Nueva España polo peirao de Veracruz e instálase en Puebla de los Ángeles, e máis tarde na cidade de México. Analfabeto como era, dedicouse á laboura agrícola, adaptando asemade os camiños mexicanos ao carro galego. Levou a cabo outras empresas que lle produciron unha notable prosperidade. Contraerá matrimonio en dúas ocasións, co infortunio de que as súas parellas morreron aos poucos meses. Viúvo e sen fillos, decide facerse freire franciscano. Porén, antes de profesar na Orde, terá que demostrar a súa capacidade física actuando como servente no convento das clarisas de México. Con fama de santo, falece en 1600. A instancias do rei Felipe III, foi beatificado en 1789. E tanto na súa vila natal como en Puebla de los Ángeles, onde se conserva o seu corpo momificado, está considerado patrón dos automobilistas e transportes terrestres.

Este é o personaxe real cuxa vida triangula Alfredo Conde por medio de evocacións, ganduxando unha historia curiosa e atractiva. A fía condutora son as láminas, un suposto manuscrito esquecido nos bancos dunha igrexa, da autoría de Frei Tadeo de Aguadilla. O beato non é unha haxiografía senón ficción, unha historia, tal como o autor afirma nun texto introdutorio; e as historias son como se contan, non como se pensan, á marxe de que teñan sido ou non reais. Con todo, O beato no carece de rigor histórico; é froito de varios anos de traballo de documentación, o que lle permite ao autor encadrar unha historia verosímil, mergullada nunha armazón de aventuras nunha terra poboada por fidalgos vidos a menos, freires desexosos de gañar o ceo a base de moitos bautizos de indios, matóns, proxenetas, militares sedentos de gloria. Todos eles movidos polo egoísmo.

En O beato reproduce Alfredo Conde algúns dos trazos estruturais da súa escrita de ficción: unha arquitectura binaria que lle consente inventar lembranzas enfrontadas co relato obxectivo da realidade. O autor, xa que logo, inxecta abundante ficción nos contextos históricos. Unha vulneración da historia que non agocha Alfredo Conde, mesmo por boca do seu protagonista. Por esa razón, non é esta unha novela histórica, xa que a ficción, como marcador semántico, transforma todo o que toca, converténdoo en ficción. Mais O beato ilustra de xeito fermoso a historia.

 

Alfredo Conde

A novela alberga no seu interior un monllo de historias, algunhas delas abeberadas   nas tradicións e crenzas galegas. Tamén na nosa historia e no paganismo galego, malia que o seu desenvolvemento teña lugar, na súa meirande parte, en territorios de alén mar. A voz narrativa é a do mesmo personaxe, o beato, e faino desde o presente actual, tan actual que mesmo fai acto de presenza o fundador dos lexionarios de Cristo.

Atrévome a dicir finalmente que, na miña estima, O beato é a novela máis irónica e sarcástica de Alfredo Conde.Unha tonalidade retranqueira que é un plus engadido pata unha lectura instrutiva e ao mesmo tempo amena.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 27 de outubro de 2016)