Don DeLillo: Cero K

Cero K, a convención coa que se nomea o cero absoluto na escala de Kelvin, é o título co que Don DeLillo, un escritor imprescindible na literatura norteamericana, rotula a súa última novela editada en España por Seix Barral.

Unha das teimas da narrativa de Don DeLillo  é a morte. Os seus personaxes loitan contra a mesma, someténdose incluso de forma voluntaria e transitoria as súas esixencias por medio do falecemento inducido, a conxelación coa axuda dun procedemento crioxénico, coa esperanza de que os futuros avances científicos sexan capaces de curar as súas enfermidades e recobrar corpos e mentes. A dona dun dos protagonistas de novela, Ross Lockhart, discapacitada debido a varias doenzas, elixe esta forma de morte artificial. Mais, de socato, o seu home cuxa saúde é perfecta, decide acompañala e someterse igualmente á crioxénese. A ficción fai que os millonarios que pretenden a inmortalidade, sexan conducidos a unha comuna situada en Kazajistán. Mais ata alí viaxa tamén Jeffrey, o fillo de Ross e narrador homodiexético que mantén unha postura escéptica verbo dese procedemento no que pretenden participar o seu pai e a súa muller: morrer para non morrer.

En parte todo acontece como estaba previsto. Porén, o desenlace da novela convértese nunha celebración da vida mortal, a deste mundo ateigado de enfermidades, guerras, calamidades, caos, terrorismo. É a voz do principal protagonista a que nos achega esta idea de forma sinxela: “Non necesitaba a luz do paraíso. Xa tiña os berros marabillados dos cativos”. Cero K non é unha novela compracente. É, pola contra, un relato sen concesións, de potencia demoledora que nos invita a interrogarnos sobre o poder e os lindes da tecnociencia, esa ciencia que troca todas as crenzas previas. Aínda que a seita apocalíptica tivese o poder, mediante a crioconservación, de devolver a vida a aqueles aos que llela quitara previamente, a pregunta kantiana “Que debo facer?” segue estando aí coa mesma vixencia  coa que  a formulara o filósofo de Könisberg. A tecnociencia ten agrandado de xeito case que infinito o futuro da nosa especie, hoxe perfectamente moldeable. Mais todo aquilo que é moldeable tamén é susceptible  de ser controlado. Velaquí pois un dos grandes perigos desa utopía da crioxenése.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal premer aquí)

“Corazón e demais tripas”: para ler cunha soa man

Corazón e demais tripas

Emma Pedreira

Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 2016, 79 páxinas.

 Son contados, e case que sen nome, os templos nos que se lles tributa culto á erótica, esa afección tinguida de desexo, e tamén xénero literario, que ten que ver coa recuperación dunha manchea de cousas. En primeiro lugar, coa recuperación dos corpos silenciados e transgresores que agochan no seu interior todo aquilo que a cultura patriarcal impuxo coas súas prácticas e tamén coas súas prédicas e relatos. Na literatura galega, eses templos ou ao menos pequenas capelas, son practicamente inexistentes, coa excepción de Edicións Positivas que, dunha forma máis ou menos regular, mantén o premio e a colección “Narrativas quentes”.

A literatura erótica segue a ser un terreo certamente difícil e pantanoso en boa medida, que admite opinións encontradas, xa que no é doado fixar os lindes do erotismo, posiblemente o xénero máis borroso e embarazoso á hora de  precisalo. Lembro un dos criterios do xurado dun premio literario, La Sonrisa Vertical, presidido por Luís García Berlanga ata a súa suspensión no ano 2004: os bos libros, susceptibles de se faceren co premio, terán que reunir dúas condicións: tensión erótica e unha satisfactoria elaboración literaria.

Ambos retos supérao este pequeno mundo de relatos de Emma Pedreira co que arestora nos agasalla Edicións Positivas, unha  forma, segundo a definición da autora de “ridiculizar, animalizar, personalizar, ironizar ou des-intimar sobre o desexo”.

Certamente que nos relatos de Corazón e outras tripas flúe lizgairo, achegándonolo sen eufemismos, o mundo do sexo, do amor erótico. E ese correr pola páxinas deste pequeno volume, faino a través dunha ampla diversidade de historias. Amalgámanse entre si para formar un todo continuo, un todo variado? Non, na miña estima, agás dúas excepcións e malia que algúns personaxes aparecen en varias historias. En primeiro lugar porque os temas, non obstante incidir todos eles nas relacións físicas sexualizadas son diferentes. E o mesmo cómpre dicir das fórmulas empregadas que van desde o relato de dúas ou tres páxinas, os microrrelatos, ata poemas de un ou dous versos ao xeito de haikus. Estilo directo, escrita espistolar, recreacións, receitas culinarias, crónicas xornalísticas… Exclúo deste xuízo   dúas series de relatos que a autora nos fai ler en entregas repartidas ao longo do libro: as oito cartas “Ao Ilustrísimo Monseñor Abé de Materviagris” que poderían  ser un fértil e atractivo piar para unha novela breve verbo do erotismo monxil: a dona novicia que, de noite, corre espida polo adral da abadía incitando a condutas lascivas de todas as irmás que empezan a se tocar, malia que saiban que iso é pecado. Tamén os cinco relatos da serie “Words”, unha pescuda de palabras para formar un dicionario de filias ben curioso que vai desde agalmatofilia a ipsofilia.

 

Emma Pedreira

Porén, en ningún dos relatos escamotea a autora unha tonalidade divertida e mesmo desenfadada. Historias temperadas con moito ludismo, suturando sexo e humor; escritas coa forma de expresarse que emprega a xente cando fala do sexo ou o practica. Un xeito de desacralizar a sexualidade e o erotismo devolvéndolle o que realmente é: unha relación humana festiva, aínda que non sexa o mesmo que beber un vaso de auga, mais tampouco beber bágoas.

Non debe ter dúbidas o lector, xa que  nesta ampla compilación de historias eróticas atopará a ballón brincadeiras tan heteroxéneas como desenvoltas, aptas para folgar e mesmo para coller o libro cunha soa man, como recomenda a voz narrativa no relato “Man a man”. A tenrura das tetas da obesa muller serea; acadar o climax cada vez que á poeta lle dá por escribir prosa erótica; coleccionistas de cus ao estilo Guttemberg; follar sen desaproveitar ningún zume; un Señor Don Hamlet absolutamente navegable; o sexo detrás do carriño dos chuches; bragas tecidas con cabelo de anxos, comestibles xa que logo; a muller con catro pernas e dúas conas que, como cortesá, ofrece a variedade do amor a seis patas; peles con peles; rozaduras de coxas; buracos corporais como telescopios; o cu que non se pronuncia pero que se sobreentende…

En fin, un erotismo que integra moitos niveles de experiencia, mais enaltecido grazas á forma estética: Afastado do previsible, do momentáneo, que fai abrollar e engrandecer o desexo. E iso é saúde.

Iceberg Castelao

O encargo do señor Castelao

Luís Rei Núñez

Edicións Xerais, Vigo, 2016, 319 páxinas

 Non é allea a narrativa galega á tendencia de moitos escritores que, nos últimos decenios do pasado século e no que levamos do presente, novelan a novelistas e, en xeral, a personaxes reais con intereses intelectuais ou artísticos. Incontables libros, produtos do ecléctico experimentalismo, da era posmoderna, están dinamitando os lindes entre realidade e ficción, convertendo a escritores, intelectuais ou artistas en personaxes protagónicos de moitas novelas. Seguramente o escritor que máis ten traballado esta clase de novela en Galicia é Luís Rei Núñez, cultivador afouto da novela testemuño, chamada tamén non ficción ou Novo Xornalismo que non só é transcrición de feitos, senón que tamén establece unha relación entre ficción e o real. Fíxoo coa figura do pintor e escrito Urbano Lugrís en O señor Lugrís e a negra sombra e volve facelo arestora en O encargo do señor Castelao, un relato complexo e moi ricaz que pretende ser un episodio nacional galego capaz de reunir dúas traxectorias, ás que a posteridade lles deparou tratamentos ben desiguais: Castelao, o pai da nación e Gómez Gayoso, “anxo escuro”, pasado pola armas dos franquistas na posguerra, que soamente entrou “no tempo das honras póstumas da lenda”.

A novela achéganos á figura dun Daniel Castelao que, ademais de artista, escritor e político, é sobre todo persoa. Reconstrúe, acompañándoo desde  a ficción, a súa vida, humanizándoo na enfermidade -a novela abre cunha lobotomía practicada a Castelao en Bos Aires para calmarlle a dor do cancro que lle invadira tamén o seu rostro- e noutras doenzas máis vergoñosas coma un proceso luético, consecuencia do rendemento dese señor de moral estrita aos encantos dunha canzonetista, mentres Virxinia, a súa dona, coidaba do fillo na montaña.

Salienta, sobre todo, a fundación do Partido Galeguista con Alexandre Bóveda e o propio Castelao,  a amizade entre os dous, a defenda do Estatuto, o fusilamento de Bóveda polo sublevados fascistas pola defensa do mesmo. Unha execución que mortificará a Castelao durante toda a súa vida. A derrota e a deleiba de Galicia converten a Castelao no vagabundo dunha causa perdida por medio mundo e especialmente en Bos Aires onde é o apóstolo do galeguismo, no gran guieiro exiliado.

A narración cobra especial interese co encontro na capital arxentina con José Gómez Gayoso que lle di a Castelao que a culpa de inxusta morte de Bóveda non pode morrer solteira e lle propón administrar xustiza co nome que lle dea Castelao que, porén, pensa que a única vinganza decente é a que se substancia nos tribunais de xustiza. Mais á fin mete un nome  nun sobre e, a través de Santiago Carrillo, farao chegar a Gomez Gayoso.

 

Luís Rei Núñez

Luís Rei, como xa fixera en Expediente Artieda, reproduce A Coruña doente polas camadas dos ganadores, as actividades clandestinas dos dirixentes do Exército Guerrilleiro de Galicia, Antonio Seoane e Gómez Gayoso ata as súas caídas e execucións cuxos ecos chegan a Bos Aires, a Castelao vítima do remorso de meter un nome no sobre, aínda que o brazo executor foi penosamente neutralizado no Campo da Rata.

Son moitas as bondades desta novela que Luís Rei fai mover no territorio mestizo entre a ficción e a realidade histórica; o descubrimento de novas zonas do iceberg Castelao, froito dunha profunda documentación; o compromiso coa historia e coa realidade, cos inmolados, co martiroloxio laico galego. Unha tonalidade épica, un desenvolvemento non lineal cunha maraña de personaxes que, con todo, non dificultan a lectura desta novela que, como confesa o autor, non é a Historia de Galicia, senón unha historia galega, en voz baixa e laica, adornada pola ficción.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 6 de outubro de 2016)

Carver: todos os contos

Todos los cuentos

Raymond Carver

Editorial Anagrama, Barcelona, 2016, 702 páxinas

  Raymond Carver (1929-1988)está considerado como o mellor contista de América; talvez xunto con Chéjov o mellor de todos os tempos. A súa obra ficcional está formada por cincuenta e oito relatos publicados en vida do escritor, máis cinco póstumos atopados a partir de 1999. Todos eles aparecen arestora editados por Anagrama  nun só volume da colección  “Anagrama compendium”. Tanto os publicados no estilo extensivo no que escribía Carver, como os reescritos a partir de 1981 polo editor Gordon Lish que fixo unha extensa demouca nos manuscritos orixinais, convertendo así a Carver no cultivador por antonomasia do realismo suxo e da literatura minimalista, “dependente do omitido” (Harold Bloom), erguida con estruturas  unicamente enunciativas, diexeses  instaladas na frugalidade e mesmo na insignificancia, personaxes vulgares  que habitan na monotonía e desenlaces inesperados e moitas veces pavorosos. Mais a prosa orixinal de Carver, logo de que no ano 2009 apareceu publicado Beginners, a versión orixinal de What We Talk About When We Talk About Love ten pouco que ver con xuízo que da mesma fixo Tim O’Brien: “emprega o inglés como unha coitela, esculpe pezas de prosa austera e exentas de calquera adobío…agás a cerna da emoción humana.”

Na presente edición de Todos los cuentos de Carver atopamos a prosa orixinal e a prosa martelada polo seu editor. Pero nos dous casos, prosas realistas, con escenarios cotiáns, personaxes grises, reflexo do máis agochado da condición humana, escritos polo autor cando era escravo do alcohol ou cando, desde o ano 1977, o amor da poeta Tess Gallagher lle regalou dez anos de propina e fixo posible a escritura de contos, poesía e compilacións. Contos que, malia a secura da súa prosa, dos ambientes abraiantes, convertéronse en clásicos porque gozan da capacidade de transmitirnos unha forza sorprendente e unha gran credibilidade. A consistencia artística coa que Carver conta as súas historias, e que nestas coleccións estoura en mil direccións, permítenos mergullarnos na estética dun dos grandes escritores do pasado século, cuxas historias seguen a arrepiarnos precisamente porque son moi boas.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o 5 de outubro de 2016)