Un Kafka enxeñoso e hiperbólico

Un médico de aldea
Franz Kafka
Tradución de Luís Fernández
Editorial Galaxia, Vigo, 258 páxinas
(LIBROS DE FONDO)

Un médico de aldea editado na colección “Clásicos universais”, foi o primeiro volume que Galaxia publicou da produción literaria de Kafka, no seu intento de nos achegar as narracións completas do escritor nado en Praga en 1883. A obra é un dos tres libros de relatos que Kafka publicou en vida e recolle todas as narracións breves escritas ata o ano 1917.
O lector debe de ter en conta, para se achegar a estes textos, que as narracións que acolle o volume forman parte da obra que Kafka quixo publicar e de feito publicou en vida: os tres libros de narracións, titulados respectivamente Observación (1913), Un médico de aldea (1919), Un artista da fama (1924), máis outras narracións publicadas de xeito illado. Os textos que nos ofrece a tradución de Luís Fernández, reúnen un material moi diverso. O mesmo autor empregou distintas denominacións para se referir a estes textos: pezas, anacos, fragmentos, historias, narracións. Algúns, como “O desexo de ser indio” ou “As árbores” semellan simples aforismos dunhas poucas liñas. Outros, en cambio, son historias de máis de cincuenta páxinas. Nalgúns deles percíbese a pegada autobiográfica; unha clara mostra é “A sentenza”, un conto estraño que remata co suicidio do mozo, incapaz de se entender cun pai irascible e estrafalario. Outros, pola contra, resultan refractarios a tal interpretación, e o cualificativo que mellor lles acae, é precisamente o adxectivo kafkiano: o home vítima de engrenaxes burocráticas e totalitarias que non é capaz de comprender. Un pesadelo básico que cuestiona o sentido da linguaxe e da realidade.
O estilo destes relatos, conciso, equilibrado e exacto, con leves concesións á ironía é unha copia da linguaxe detallista mais moi precisa da vida laboral do autor como redactor de informes sobre mutilacións sufridas polos traballadores. Kafka era consciente de que o seu destino vital lle demandaba unha entrega case que fisiolóxica ao acto de escribir. Mais o grande atranco para esta dedicación era das Bureau. Os escritor reflicten esta contraposición entre a escritura e a oficina.
En gran medida, esa evasión prodúcese na vida de Kafka mediante unha peculiar lóxica dos soños: espertamos baixo os imperativos da normalidade diúrna, pero aínda seguimos mergullados dentro do tecido dos soños, non menos lóxicos que a vixilia, gobernados, porén, por outra caste de coherencia. Ademais desta ambivalencia, entre semisoño e semivixilia, faise presente nestes relatos outro elemento, e en xeral en toda a obra kafkiana: o desenvolvemento ad absurdum dunha hipótese ou dunha idea consonte coa súa lóxica interna. O libro ofrécenos moitos exemplos da presenza deste elemento, xogo de paradoxos e hipérboles extremas absurdas. Saliento como tal o relato “Sobre a construción da muralla chinesa”, e o máis absurdamente cómico “Informe para unha Academia e outros textos sobre o tema de Pedro o Vermello”, no que un mono que aprende a falar, conta o ben que o pasa aproveitándose dos seus educadores.
Nestes relatos o Kafka perturbador deixa paso ao narrador enxeñoso, hiperbólico, máis divertido que desacougante. Na miña

Franz Kafka

estima, un dos relatos máis notables deste primeiro volume é “Na colonia penal”. Como en O proceso, este relato semella convidar a unha lectura metafórica, como símbolo das torturas que no noso tempo teñen acadado un refinamento tecnolóxico especialmente espantoso, aínda que na narración a tortura é una sorte de “arte pola arte”, progresivamente afastada da realidade na que semellaba presentarse ao comezo.
Así mesmo o relato que lle dá título ao volume, “Un médico de aldea” no que se alternan estampas sonambulescas con coherentes desenvolvementos das ideas kafkianas, levadas nalgún caso ata o extremo, en forma dunha verdadeira parábola, como “Ante a lei”, que máis tarde aparecerá en O proceso como prédica na catedral.
“Todo pode ser escrito”, afirmaba Kafka. Escrito de forma directa, concisa, en enganosa sinxeleza para achegarnos seres fantasmais e auguriados, tirados dos soños. Este volume é unha mostra desa especie de escritura continua que soamente se pode transmitir de xeito fragmentario.

“A boneca de Blanco Amor”: miscelánea de ficción, ensaio e libro de viaxes

A boneca de Blanco Amor
María Xosé Queizán
Editorial Galaxia, Vigo, 2014, 153 páxinas

Con Chile como pano de fondo, María Xosé Queizán ofrécenos un interesante produto narrativo misceláneo, no que a escritora hibrida varios xéneros: as crónicas de viaxes, o ensaio científico e a fabulación novelesca. A novela, segundo recoñece a autora, está motivada no descubrimento dunha boneca que, durante unha viaxe a Punta Arenas (Chile) atopou na que fora a mansión de Sara Braun, un personaxe real mais tamén ficcionalizado na escrita de María Xosé Queizán. Nesta boneca quixo ver a escritora a “belida dona misteriosa do Señor de Andrada”, situada por Eduardo Blanco Amor en A esmorga na galería do pazo dos Andrada, na provincia de Ourense.
A partir deste descubrimento, a autora achéganos a Chile, en primeiro lugar cun relato da viaxe de Fernán de Magalhâes a un lugar ignoto do sur de Chile, na súa cisma por atopar unha vía náutica para as Illas das Especias, en 1519. E así mesmo, coa chegada ás invernías austrais de Charles Darwin. Chile será un lugar clave para a formación das ideas transformadoras de Darwin, un personaxe conservador na vida privada e revolucionario na pública e nas súas investigacións científicas. Son os antecedentes chilenos nos que encaixa a proposta propiamente ficcional: a historia do fidalgo ourensán Aurelio de Andrada, no que a escritora ve a decadencia da fidalgía galega, o xermolar das novas ideas progresistas fronte ao Antigo Réxime. Tras rematar a carreira de medicina, Aurelio de Andrada, fidalgo vido a menos, chega a Chile no ano 1892. A ficción relacionarao con outros emigrantes ou fillos de emigrantes, especialmente con José Nogueira e coa súa dona Sara Braun, herdeiros de familias pioneiras que, uníndose entre elas, van acumular fortuna e poder, malia o clima inhóspito de Punta Arenas. Aurelio Andrada leva o progreso ás estancias de José Nogueira. O seu namoramento da viúva Sara Braun e sobre todo a reprodución desta nunha boneca de porcelana, será fundamental -así o considera a autora- na creación de A esmorga de Blanco Amor, porque o misterio da boneca de porcelana que aparece no pazo dos Andrada, segundo a novela, que provoca a tolemia emocional do Bocas, está en Punta Arenas, na historia de amor, de covardía e definitivo distanciamento entre o emigrante galego e a herdeira alemá de ascendencia xudía.
Nas secuencias finais da novela, María Xosé Queizán reescribe A esmorga convertendo a Aurelio Andrada, seducido por unha boneca inanimada (“a fermosa dona cheia de luar”, páxina 132) nun ser implacable que fai xustiza nun final dramático da noite obscena dos esmorgantes.
O libro remata cunha nova reflexión ensaística (“Consideracións sobre Eduardo Blanco Amor”) e cun retorno á escrita de viaxes. María Xosé Queizán eloxia a Blanco Amor, as súas posturas rupturistas coas ideoloxías que configuraban a literatura galega (a mística telúrica risquiana e a influencia ideolóxica piñeirista), a súa heterodoxia e o seu xorne provocador. Mais repróchalle a súa covardía no recoñecemento da súa homosexualidade. O Epílogo refire unha viaxe real da escritora a Chile no ano 2010.

María Xosé Queizán

Estimo que a autora aproveita de forma oportuna, acaída e xusta as páxinas do libro para reiterar algunhas das súas teimas ideolóxicas de carácter progresista, como tal os temas feministas nas referencias que fai aos movementos das beguinas ou beatas, mulleres que pretenderon establecer unha relación directa con Deus; na crítica que lle fai a Darwin que acredita na superioridade dos cerebros masculinos e cuxas preguntas nada aportaron sobre a igualdade de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres. A defensa da visión científica do mundo, aportada, porén, por Darwin, foi un factor de progreso e canle que permitiu que a humanidade ingresase na modernidade. A crítica do eurocentrismo e dos ideais de enriquecemento e medra que supuxeron, na América Austral, a eliminación dos indíxenas patagóns. A escrita de María Xosé Queizán é asemade un verdadeiro canto, homenaxe e celebración de Chile, da forza da paisaxe, da natureza chilena, da coraxe dos pioneiros nas terras duras austrais.
Mais, ao meu ver, a maior novidade e mérito desta proposta narrativa é o aproveitamento do debilitamento das barreiras entre xéneros e o emprego deliberado da intertextualidade. María Xosé Queizán estrutura A boneca de Blanco Amor en distintas secuencias (“revelacións” son os rótulos que ela emprega), nas que hibrida, como xa quedou sinalado, relato de viaxes, exposicións e reflexións ensaísticas e fabulación. Xéneros dispares, mais que non se estorban entre si. Ás avesas, os fragmentos ensaísticos e as narracións de viaxes encadéanse perfectamente coa trama ficcional verbo da aventura vital e as relacións profesionais e sentimentais dun grupo de seres humanos, de tal xeito que os primeiros semellan socalcos necesarios, ou ao menos oportunos, para contextualizar a trama ficcional.
A novela, cando se interna no eido ficcional, está inzada de xogos intertextuais coa escrita de Blanco Amor, en especial con A esmorga. Mais coido que a autora non fai un uso abusivo da intertextualiade. As referencias ou reproducións de textos de Blanco Amor non son enfeites eruditos nin narcisistas, senón verdadeiros diálogos cos textos dun escritor que ten un peso importante nesta novela, como figura humana e como autor de obras que teñen moito que ver coa súa estadía en Chile. Este libro confirma, pois logo, na escrita galega, a oportunidade do dictum de Bolaño: erixir as historias de escritores e poetas en todo un xénero.

 

Mausoleo de Sara Braun en Punta Arenas

Pazo de Sara Braun en Punta Arenas

 

Retrato de Sara Braun

 

Libros galegos para o mundo

Non é a primeira vez que unha editorial galega, que edita en galego, rastrea territorios da edición en castelán. Fíxoo ocasionalmente Ediciós do Castro. Faino con traducións Faktoría K de libros (selo de Kalandraka), Pulp Books (selo así mesmo de Rinoceronte Editora). E edita directamente en español Editorial Trifolium, na colección “Litterae”.
Mais esta aventura que vén de dar as súas primeiras alancadas, semella, ao menos como proxecto e tendo en conta a súa primeira colleita, moito máis cobizosa. Refírome a Mar Maior, un selo da decana das editoriais galegas, a xa histórica Editorial Galaxia. Mar Maior nace coa vontade de ser unha fiestra galega aberta ao mundo a través dos libros, proxectando así a cultura de noso en outras linguas e para outras sociedades. Presente xa en España, Bruxelas e Bos Aires, e co propósito de chegar moi pronto a Montevideo, México DF, Sâo Paulo e Salvador de Bahia. Mar Maior traballa asemade con proxectos de coedición en francés, inglés e alemán, para navegar así nese mar maior que é o mercado global. Hai poucos meses que Mar Maior se presentou en sociedade. Arestora busca as complicidades de todos aqueles que coiden que a literatura galega é unha herdanza moi valiosa, que medra cada día e que cómpre difundila por outros lugares e mercados para convertela en patrimonio común.
Unha boa mostra é a brillante selección de nove títulos cos que Mar Maior inaugura a súa proposta editorial. Catro títulos que mestre da fabulación galega, Álvaro Cunqueiro, publicou en castelán (Vida e fugas de Fanto Fantini della Gherardesca, Flores del año mil y pico de ave, El año del cometa con la batalla de los cuatro reyes, Tertulia de Boticas prodigiosas y escuela de curanderos); un inédito de Emilia Pardo Bazán (El vidrio roto. Cuentos para las Américas. Argentina); a Historia de Galicia de Ramón Villares. E tres pezas de la actual narrativa galega, que contan co aval de lectores e críticos (Laura en el desierto de Antón Riveiro Coello, Circe o el placer del azul de Begoña Caamaño e Futuro imperfecto de Xulia Alonso Díaz.
Xa que logo, un aplauso cómplice a Mar Maior. Parabéns para unha iniciativa cultural de amplo alcance, e unha manifestación do desexo de que as súas singraduras por ese mar maior da edición internacional, noutras linguas e para outras culturas acaden colleitas farturentas e as súas xornadas sexan tan extensas e lonxevas como as do selo matriz: a viguesa Editorial Galaxia.

(Texto publicado o día 17 de xaneiro de 2015 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal pinchar aquí)

“Olympia ring,1934”: esculca duha morte matada

Olympia ring, 1934
Xabier López López
Editorial Galaxia, Vigo, 2014, 304 páxinas

En moitos dos sistemas literarios proliferan narradores que, de xeito habitual ou esporádico, cultivan a novela detectivesca. Son, porén poucos aqueles que dan un paso máis e se aventuran nos territorios da novela negra. Na narrativa galega, un destes últimos é Xabier López López (Bergondo, 1974). Fíxoo de maneira cumprida na novela A vida que nos mata (2003), e recunca arestora na súa última entrega narrativa, Olympia ring, 1934. A novela do ano 2003 foi a presentación dun xornalista, o plumífero Sebastián Faraldo, “un adolescente de cincuenta anos e cen quilos”, que, contra as teses da xustiza, decide perforar os segredos dun crime.
Nesta nova entrega, o xornalista obeso e sentimental volve actuar como accidental sabuxo, tamén nos días da República, mais non no Gran Hotel Mondariz-Balneario, en Madrid, Bilbao, Pontevedra e Vigo, senón na convulsa Barcelona do ano 1934. O atípico xornalista de sucesos de Pontevedra viaxa a Barcelona xunto con Valiña, o director do Matutino, o xornal no que traballa, para informar como cronista deportivo da velada na que se ían enfrontar polo título mundial dos pesos pluma Josep Gironés e Freddie Miller, así como das veladas previas, con cartos das apostas en xogo, nas que interviría Manuel Ramírez Castro, O Camión, un boxeador pontevedrés intelixente, con estudos e membro do Partido Galeguista. Viaxa tamén facendo o papel de encubridor sen sabelo das andanzas de Valiña, o director do xornal. No combate entre O Camión e o seu adversario deportivo, Marc Martell, o boxeador galego vense abaixo no ring e morre de forma sospeitosa.
Contra o parecer da policía e da xustiza que dan por sentado que o que acontecera aquela noite no ring fora un accidente casual, Sebastián Faraldo sospeita que se trata dunha morte matada e, á vez que exerce de cronista deportivo, comeza unha indagación que o mergulla na tensa Barcelona do ano 1934, unha cidade axitada desde o punto de vista político e social pola ruptura que Lluís Companys e a Generalitat acaban de facer co goberno de Madrid, a proclamación do Estado Catalán, a declaración do estado de guerra, intervención armada e a reclusión dos membros do goberno da Generalitat no buque Uruguay, fondeado no porto barcelonés. Unha cidade ademais dominada polo pistolerismo, o terrorismo branco, o Sindicato Libre, chulos, galopíns, baixos fondos, apostas amañadas arredor do mundo do puxilato…
A través dunha investigación na que cobran protagonismo numerosos personaxes secundarios e na que se suturan non poucas historias fragmentarias, Sebastián Faraldo conducirá a pescuda dos autores e do porqué do crime ata chegar a un desenlace insospeitado: o boxeador pontevedrés só fora un pobre actor nunha traxedia que non era a súa.
Xabier López López mergulla o lector nunha trama vigorosa, na que se amalgaman de xeito harmónico dous grandes eixes narrativos: a propia intriga investigadora e a radiografía histórico-social da Barcelona de 1934, e tamén a imaxe de Galicia, centrada sobre todo na visión moderna que nos achega da cidade de Pontevedra. Reproduce en efecto o autor con moita fidelidade e rigor histórico e mesmo xeográfico o clima social da Barcelona do 34 e dos anos previos. A Barcelona escura dos baixos fondos, dos negocios sucios, dos tugurios, dos pequenos e non tan pequenos gánsters, o barrio do Raval, o ambiente dos clubs ingleses ou a dura existencia nos barrios proletarios.
Todo iso máis a ambivalente descrición do mundo do boxeo (as súas conexións coa hampa, mais tamén o sacrifico dun deporte duro) constitúen o marco escénico, o pano de fondo a través do que o xornalista, obeso e sentimental, conduce a súa esculca da morte matada de O Camión. Acerta o autor na caracterización física e emocional dos personaxes e non soamente do protagonista, senón tamén na doutros actantes secundarios, mais con indubidable peso no desenvolvemento da acción: Valiña, Malparit, Mister White, Candame, Marc Martell ou ese Eduardo Cortiñas, chamado o Notario, esteo de Faraldo en Pontevedra.

Xabier López López

Un estilo de prosa moi fluído, un ritmo apropiado que lle vai ofrecendo ao lector pequenas doses de intriga ata desembocar nun final inesperado; unha arquitectura compositiva lineal, logo da prolepse inicial, propia da novela do xénero negro-detectivesco, na que se dá conta da morte do boxeador pontevedrés, forman a acaída vestimenta da acción de Olympia ring, 1934.
Remato cunha observación que, ao meu ver, constitúe o principal mérito da proposta narrativa de Xabier López: Olympia ring, 1934 non é unha novela detectivesca, senón una verdadeira novela negra. O fío conductor da novela detectivesca é a investigación e resolución dun feito criminal, sendo a investigación do enigma o elemento estruturador de todo o relato que queda nesas “maquinas de pensar” que son os detectives clásicos. A novela negra, porén, engade algo moi importante: o retrato crítico da sociedade e a introspección psicolóxica, tanto en relación co investigador como co criminal ou criminais. Xa que logo, mentres que a novela enigma amosa a tendencia a tratar o crime como un xogo de habilidades onde o misterio e o enxeño teñen un fin en si mesmos, a novela negra é moito más rica: mantén o misterio, aínda que a súa importancia fica desprazada pola temática e ambientación social e pola especulación psicolóxica. Ambas as dúas son fías narrativas basilares en Olympia ring, 1934.

Un anano nas cortes europeas

Memorias do famoso anano Joseph Boruwlaski, cabaleiro polaco
Joseph Boruwlaski
Tradución de Rodrigo Vizcaino
Rinoceronte Editora, Cangas do Morrazo, 2014, 90 páxinas

Memorias do famoso anano Joseph Boruwlaski, cabaleiro polaco é unha aposta interesante que nos achega en galego Rinoceronte Editora na colección Vétera, xa que nos permite coñecer a historia deste célebre anano, que viviu a cabalo entre os séculos XVIII e XIX, e sobre todo explorar da súa man as cortes europeas nun intre no que o mundo se debatía entre o Antigo Réxime e o Século das Luces. Nas cortes e nos pazos do Antigo Réxime era moi frecuente a presenza destes anormais monstros da natureza, considerados, porén, coma un signo de distinción e exclusividade, que cumprían a función de servir de diversión para a realeza e para a aristocracia. Entre estes seres anormais os máis valorados eran os ananos cando os seus corpos estaban ben proporcionados. Ao reuniren comportamentos amenos e afables, os ananos paseábanse polos salóns señoriais gozando dunha vida suntuosa a cambio de divertir a cortesáns e cortesás. Xente pis “de pracer” -así lles chamaban- que reis e nobres tiñan nos seus pazos pouco menos que como xoguetes ou trebellos de divertimento.
Co cambio de época (paso do Antigo Réxime ao mundo burgués e pre-industrial), o ananos verán modificado o seu status, non o seu rol. En poucos anos pasaron de viviren entre luxos, a teren que ganar o sustento amosando as súas habilidades diante dun público moito menos opulento e requintado.
As memorias do anano Joseph Boruwlaski teñen o interese de evidenciar este cambio de tempos. O traumático que foi para el e para os seus iguais o paso de divertir a reis e nobres, os seus benfeitores, a sentir a humillación de ser un espectáculo burlesco para a plebe, exhibíndose a cambio de diñeiro. Esa é precisamente a razón pola que Joseph Boruwlaski escribe as súas memorias: “redacteinas para render contas ante min mesmo das diferentes situacións nas que me atopei” (páxina 13).
Boruwlaski naceu no ano 1739 preto de Halych, na Rusia polaca. Pais humildes, de estatura media. Tiveron seis fillos, tres de estatura normal e outros tres, entre eles o protagonista e voz narrativa, por debaixo da altura dos cativos ordinarios. Porén non padecían ananismo e estaban ben proporcionados. Aos quince anos foi acollido pola súa benfeitora, a condesa Humieska que o leva a Viena e preséntao ante a Raíña Emperatriz, que o considera unha das cousas máis divertidas que nunca vira. Gaña as bondades de cantos o coñecen aínda que á vista dos demais non era máis ca un boneco. Esperta a mesma curiosidade en Munic e noutras cortes europeas, e vai adquirindo unha ampla e refinada educación, feito que provoca os celos e as vinganzas doutros ananos.

Joseph Boruwlaski

Unha das secuencias máis interesantes das memorias de Joujou -así lle chamaban- é o relato nos que nos achega a súa atracción por sexo feminino, do que, confesa, dependía a nosa felicidade. É así como se namora de Isaline Barboutan, unha moza acollida pola súa benfeitora. Relátao nun episodio que ocupa boa parte das memorias de Joujou. Malia ver no seu tamaño o único obstáculo para alcanzar a felicidade, remata por dicirlle á moza que a amaba, mais non como fai un neno. Despois de moitos rexeitamentos, a nai da moza dá o seu consentimento para a voda, sen contar coa aprobación da filla porque o anano conta coa protección dun príncipe e ve no casamento un asunto vantaxoso. A partires da voda verase na obriga de se exhibir a cambio de diñeiro por distintos países de Europa.

Maís que os feitos, aventuras, viaxes e personalidades ás que Boruwlaski coñece -María Antonieta, o Príncipe de Gales e reis de media Europa-, as memorias deste home miniatura, mais de gran talento, permiten que nos acheguemos a prácticas do Antigo Réxime, herdeiras das festas e entretementos con vellos bufóns medievais. Unha época na que o feito de posuír un destes monstros da natureza era considerado un signo de exclusividade das clases sociais máis poderosas. Fronte a esas prácticas, o comportamento do protagonista, reflectido nestas memorias, é unha verdadeira lección sobre a igual dignidade dos seres humanos, sexa cal for a súa condición física.

“Somnábulos”, literatura da memoria

Somnámbulos
Suso de Toro
Edicións Xerais, Vigo, 2014, 103 páxinas

Suso de Toro, un dos escritores máis relevantes e tamén máis fecundos da literatura galega desde os anos oitenta, tras catro anos dedicados de xeito exclusivo a súa profesión, volve a ganduxar fías narrativas porque nin entón nin arestora un creador da súa categoría xa expulsou fóra todo o que tiña no seu maxín. E faino con esta colectánea que, baixo o rubro de Somnábulos, acolle tres historias que teñen en común unha ollada recuperadora do pasado. Tratan pois do que acostuma tematizar a literatura, da memoria, como recoñece o mesmo escritor. Memoria dunha época aínda recente, a dos últimos anos do réxime franquista, nomeadamente no primeiro dos relatos, e das primeiras décadas do actual sistema. Cousas de aínda hai dous días, como di o paciente do primeiro relato, cando “os nenos xa nacían franquistas e agora nacen demócratas” (páxina 33).
No primeiro dos relatos, “Negocios de familia”, baseándose sobre todo en diálogos, Suso de Toro achéganos a historia dun médico, catedrático de universidade, que recibe a visita dun paciente. Todo acontece o mesmo día no que morre o pai do terapeuta, o que supón un regreso a un pasado compartido por ambos os dous personaxes. Un pasado escuro, turbio, moi negro e ambiguo porque o que o paciente fai aflorar a través da conversa forzada é o fusilamento dun home nos últimos anos do franquismo. El formara parte do pelotón dese fusilamento. Un pobre garda civil, un esbirro que estaba para manter o réxime e servir aos ricos. A través dun diálogo reiterativo como un pesadelo, saen á luz os últimos anos de ferro e chumbo do tardofranquismo, con fusilamentos dos pobres, dos revolucionarios que non tiñan padriños, co emprego da tortura na democracia, e sobre todo, o pasado do médico psiquiatra, obrigado a cargar así mesmo co remorso dese fusilamento. A morte daquel rapaz tamén está na súa vida porque era o seu camarada. Xogaban á revolución, captou o pobre rapaz para a mesma organización terrorista, mais o fusilado foi o fillo do pobre. A el salvouno o seu pai franquista, valéndose de amizades tan franquistas coma el. E xa na Transición cambiou de chaqueta como “Deus manda”: esquécese da revolución e intégrase con moto éxito no sistema, aínda que os demais o visen coma un apestado. Un bo relato, cunha estrutura non afastada do teatro, sobre o peso da culpa, sobre aqueles días do noso pasado que aínda seguen envelenando e quitando o soño.
“Auga derramada”, a segunda peza, é tamén un relato verbo da memoria, mais neste caso o que tematizan as prosas de Suso de Toro é a súa perda, por cousa da demencia senil. O protagonista, noutrora médico famoso, perdeu a memoria e agora é un vello ao que ninguén lle fai caso, fala cos turistas sen recibir respostas e conversa coa auga. Un relato que é asemade unha denuncia social sobre o abandono no que as actuais sociedades deixan tirados ás persoas maiores, afundidos así na soidade e na decrepitude.

Suso de Toro

Pecha a colectánea o relato “Insomne”. Outro monólogo capaz de producir verdadeiros pesadelos. Un ditador que confesa nacer humano, deixou de selo e por iso non quere durmir, rebélase contra o sono, mátao cada noite. Interpela a un escolta que apenas lle responde. Quere ser o rei da creación, sodomizar a política e a Historia. Son as razóns polas que loita para vencer o soño, e así seguir mandando e mesmo tutelar o sono de todos. Retrato grotesco dun monstro que tiña figura e que se nega a morrer para seguir sendo o dono dos nosos soños e dos nosos días. Sexa ou non o retrato paródico dun personaxe histórico que perpetuou o seu poder en Galicia, este é un pequeno relato, merecente porén de figurar na máis selecta antoloxía da grande literatura de ditadores.
Narrativa breve que non deixa indiferente ao lector, capaz de xerar grandes doses de desacougo, erguida cunha arquitectura moi sinxela: Suso de Toro non describe situacións, ni sequera tira conclusións ou reflexións. Fano por el os seus personaxes. Os seus diálogos ou monólogos danlle forma ás ideas e teimas que o escritor nos quere facer chegar. Xa que logo, un breve mais acertado produto literario no retorno de Suso de Toro á narrativa.

“Os días escuros”: a loita pola supervivencia

Apocalipse Z. Os días escuros
Manuel Loureiro
Tradución de Tomás Gonzáles Ahola
Revisión de Raquel Vila Amado e David Cortizo Conde
Capa de Denís Fernández Cabrera
Maquetación de Sacauntos Cooperativa Gráfica
Urco Editora, Santiago de Compostela, 2014, 365 páxinas

Os días escuros é o segundo volume da triloxía de literatura apocalíptica e temática zombi que o pontevedrés Manuel Loureiro escribiu e publicou en español. Nos pasados meses Urco Editora fixo que a novela vira a luz na lingua de noso en tradución de Tomás González Ahola.
A triloxía Apocalipse Z deu comezo en 2005, cunha estrutura que imitaba primeiro un blog e logo un diario no que un avogado aínda mozo contaba en tempo real unha invasión zombi. O avogado pontevedrés, logo de quedar viúvo, vive na súa casa na compaña de Lúculo, o seu gato, e ten noticia de que un grupo de guerrilleiros islámicos asaltaran una antiga base soviética, liberando un virus que se propaga de xeito veloz por todo o planeta. Os contaxiados morren de contado, mais resucitan ás poucas horas e arremeten de forma adoecida contra as persoas que atopan, coa finalidade de conseguir alimento a calquera prezo. A pandemia dos mortos viventes chega a Galicia e peta na porta da casa do protagonista. Este, acompañado por un grupo de xente, foxe fóra da Península na procura de salvación ou na prolongación do inferno apocalíptico.
Nesta segunda parte actúan os mesmos personaxes e outros novos que cobran relevancia no desenvolvemento da acción. O relato novelesco comeza cun breve resumo xeral da primeira parte, Apocalipse Z. O comezo da fin, co obxectivo de refrescar a memoria lectora ou posibilitar que os novos lectores non teñan problemas para coller o fío da trama da triloxía. A seguir, toma corpo a historia narrada neste segundo volume. Os superviventes de O comezo da fin voan en helicóptero para se poñeren a salvo nun dos puntos xeográficos que aínda están libres dos non mortos: as illas Canarias. Porén, o que alí atopan é un estado militar sumido nunha guerra civil, cunha poboación famenta e privada de recursos para sobrevivir. Entón os altos mandos de Tenerife pídenlle ao protagonista que, xunto cun equipo de soldados, leven a cabo unha acción suicida: saquear o hospital La Paz de Madrid, un dos Puntos Seguros que primeiro caeran, e onde se gardan toneladas de medicinas, necesarias para os superviventes. Xa que logo, deberán dicir adeus á seguridade da illa, e o protagonista terá que deixar a súa querida Lucía e o seu gato Lúculo e retornar a un inferno inimaxinable, un Madrid apocalíptico, ateigado de zombis belicosos que porán de novo a proba a intrepidez e a carraxe dos protagonistas.
Ä marxe da trama, bosquexada nesta sinopse, sen spoilerizar, espero, o argumento, Os días escuros achégannos unha fonda reflexión: a demostración de que o ser humano é capaz de facer calquera cousa na loita pola vida, mesmo nas situacións máis complexas e perigosas e con medios inverosímiles.

Manuel Loureiro

Manuel Loureiro presenta a trama dun xeito vibrante e ao mesmo tempo crible. Por iso mesmo, Os días escuros, sen superar a O comezo da fin, é unha boa continuación da triloxía, xa que humaniza os personaxes. Amosa as limitacións ás que está sometido o ser humano, como individuo e como membro dunha colectividade. De por parte, Manuel Loureiro acerta de cheo ao entremesturar co desenvolvemento da acción algúns compoñentes imprescindibles nunha novela te terror: o mal, o ben, o valor, o desacougo, a exasperación.
Cómpre salientar un cambio importante na estrutura deste segundo volume. O autor abandonou o formato blog/diario, esquema estrutural da primeira parte, e acolle nesta segunda un desenvolvemento compositivo máis clásico: narración dos acontecementos en primeira persoa, con numerosos diálogos. Un ritmo así mesmo máis pausado, menos acción e un papel secundario por parte dos zombis que semellan ser o pretexto para que o autor conte a historia de supervivencia dos protagonistas nun medio hostil e envurullado. Un estilo da prosa semellante ao da primeira parte da triloxía: tan gráfico como “gore”, alleo a calquera enfeite literario. Unha forma de escribir clara e directa que pon máis fácil a lectura para os seareiros da novela de terror dentro do subxénero dos mortos viventes.

“Epistolario”: a escrita referencial de Díaz Castro

Epistolario
Xosé Mª Díaz Castro
Edición de Armando Requeixo
Editorial Galaxia, Vigo, 2014, 236 páxinas

Nos postremos días do ano Díaz Castro chegounos o último agasallo: a publicación das cartas de interese literario, mais tamén íntimo, que cruzou con interlocutores da cultura galega, relacionados en xeral coa literatura de noso, que publica Galaxia, en edición de Armando Requeixo, o grande animador deste ano desde o punto de vista da escrita, mais no só iso. Baixo a directa responsabilidade do editor, viron luz as máis importantes producións biobibliográficas do escritor nado en Guitiriz. Ficaba porén sen atender o eido da escrita epistolar, quizais a letra miúda da produción escrita de Díaz Castro: o carteo, as cartas enviadas ou recibidas a ou de interlocutores. E iso é o que con bo tino fai o editor: recoller e publicar aquelas cartas nas que Díaz Castro e os seus correspondentes trataron asuntos de natureza literaria e/ou biográfica relevantes (páxina 8). Fican fóra deste volume, xa que logo, outras misivas de caracter familiar, laboral ou administrativo.
A publicación recolle misivas cruzadas cunha manchea de interlocutores nun amplo furco temporal: primavera de 1936 ata 1989. Preto de cento e medio de textos epistolares, tanto de como a Díaz Castro, intercambiados con Carballo Calero, Díaz Jácome, Fanego Losada, Fernández del Riego, Manuel María, Celso Emilio Ferreiro, García-Sabell, González_Alegre Bálgoma, González Tosar, Iglesia Alvariño, Martínez-Risco, Méndez Ferrín, Isidoro Millán, Uxío Novoneira, Ramón Piñeiro, Claudio Rodríguez Fer, Luciano Rodríguez, Serrano Puente e Vales Villamarín.
Moi ampla a correspondencia intercambiada con Carballo Calero, Díaz Jácome, Fernández del Riego, González Tosar e Ramón Piñeiro. Interesantes desde unha ollada literaria certas misivas que son en realidade verdadeiras autopoéticas, como a enviada en 1969 a Méndez Ferrín. Algunhas son cartas só de ida, sen respostas, perdidas se cadra por diversas circunstancias.
Un epistolario diazcastriano de amplo espectro canto aos asuntos tratados que o editor, nun bo exercicio de síntese resume nas seguintes categorías: noticias da biopoética diazcastriana; envío de colaboracións; consideracións (socio) lingüísticas; edicións de Nimbos; recepción crítica do anterior poemario; nomeamento como correspondente da RAG; e finalmente, participación en eventos literarios.

Xosé Mª Díaz Castro

Misivas, pois logo, carentes de unicidade temática, que responden a circunstancias distintas e particulares dos remitentes ou do destinatario. Non entanto e malia a advertencia do editor de que este volume soamente recolle misivas nas que Díaz Castro ou os seus interlocutores tratan asuntos de natureza literaria, o epistolario de Xosé Mª Díaz Castro forma claramente parte do que algúns autores designan co nome de literatura referencial ou autobiográfica. Literatura íntima que un emisor envía a un receptor para darlle conta de informacións e xuízos sobre a súa creación literaria. Literatura referencial porque, á luz das ideas e informacións contidas nas cartas, podemos percibir con máis claridade en moitos casos as claves da escritura de Díaz Castro, mesmo chegando a revelar terreos agochados da personalidade do escritor. As cartas non son compatibles coa ficción; xa que logo, a vida fica inserida no papel e a escritura epistolar acaba sendo vida, ou ao menos unha escolla de vida que o emisor da carta quere transmitir ao destinatario. Velaquí pois o valor deste libro de literatura íntima, menor quizais, para termos unha máis cumprida visión da figura e da obra de Díaz Castro.