A liña azul dun texto metaliterario

Liña azul

David Pobra

Edicións Xerais, Vigo, 2014, 131 páxinas

 

   En boa lei e non na do funil, tamén un cadoiro de interrogantes e boas doses de pasmo deberían xurdir, e é posible que así aconteza, en algúns lectores tras rematar o seu percorrido por esta proposta narrativa de David Pobra, personaxe heterónimo creado polo escritor David Pérez González. A novela foi galardoada co Premio de Novela Curta “Cidade Centenaria de Riveira” o pasado ano. Porque no seu formato de novela breve Liña azul encova as mesmas múltiples preguntas e sondaxes sobre os estatuto narratolóxico na posmodernidade que algunha outra novela metaliteraria  publicada hai algún ano. A súa construción, e xa o subliña a Acta do xurado do Certame, tórnase metarrelato: “un proceso de construción  da propia novela, na que se mesturan os textos ata confundírense”. Xa logo, unha tematización ficcional do mesmo acto da escritura que nos últimos tempos, de xeito non abondoso e con dispar fortuna, abre os lindes da prosa galega e nos aveciña á narrativa máis vangardista dos nosos días.

A maior parte dos narradores galegos desbotan estas novas formas de narrar experimentais e vangardistas e constrúen as súas propostas narrativas segundo as arquitecturas canónicas de sempre, esquecendo que a vangarda é o que fai avanzar, aínda que cómpre asumila sempre desde a reflexión. Hai ademais lectores que son moi escépticos diante destes novos exercicios de ficción, de narrar, non querendo lembrar que a novela é o reino da subversión, protéica e aberta, ou, dito con palabras de Henry James, non ten unha, senón un millón de fiestras.

Os lectores, pois, de Liña azul atoparanse cun exercicio en boa parte metaliterario, que é algo máis que conversar sobre libros ou interrogarse arredor de cuestións relacionadas cos ámbitos literarios. Liña azul é principalmente unha novela autorreferencial no ronsel de Spires, é dicir, a novela que se refire a si mesma como proceso de escritura. Escribir entón sobre o acto de narrar, amosando desde dentro o taller do escritor. Escritura que contesta, por conseguinte, a tradición mimética da arte.

David Pobra enceta a súa proposta cunha referencia á liña azul -unha das liñas do metro barcelonés- que rotula o título e coa autopresentación do protagonista, un bo detective -case como un artista, un pseudo detective diría eu-, cuxo nome coñeceremos nas últimas páxinas. Logo, durante os primeiros capítulos, refírese á xénese da novela, comezando polo título e polo primeiro capítulo. E esmiúza os ires e vires do investigador pola liña azul do metro da cidade barcelonesa, coa meta posta no seu traballo detectivesco que é ben curioso porque non ten claro o obxecto do seu caso nin a quen persegue pola liña azul. Investigador, pois logo, sen crime e sen criminal, mais cun detective que escribe o relato da súa propia investigación.

Un encontro e un singular parrafeo, por veces pándego, por veces atafegante c e repetitivo cunha  moza, contumaz representante dun clube reintegracionista e feminista, que sempre di “nosoutras” para rexeitar o patriarcado lingüístico, e que ten a súa sede -un clube de leitura- baixo a superficie, nunha  plataforma abandonada do túnel do metro, deriva o relato cara á literatura, papel do narrador, debate sobre os xéneros literarios, construción dos personaxes, pacto narrativo, punto de vista e outros temas e digresións propias da narratoloxía. Amalgama pois de novela de intriga e reflexión metaliteraria, de tal xeito que a investigación funciona como a planificación dunha obra literaria. E sobre todo, o feito de que o autor se albisque a si mesmo, e como tal se asuma, convertido nun personaxe da súa propia novela (“Quen podía pensar que aquel monifate resultaría se-lo avatar literario do mesmísimo autor”, páxina 111).

Liña azul, nomeadamente na terceira parte final é un cumprido diálogo metaliterario ata o punto de que no mesmo texto se recoñece que explicar como se fai unha novela pode ser máis un ensaio ca unha novela. Ademais Liña azul racha fronteiras xenéricas e pode ser lida tamén como novela negra -ou pseudo detectivesca-,  novela literaria, relato de humor -remito aos graffiti e ás conversas excéntricas e surrealistas coa lectora reintegracionista do clube underground-. Sexa como for, novela sobre todo subversiva que mestura personaxes narradores: un narrador en primeira persoa que por veces o fai na terceira. E nada ten que ver cos discursos compactos, pechados e canónicos (presentación – nó – desenlace) que xa non responden a nosa maneira de percibir o mundo, cada día máis fragmentado.

David Pobra

Un estilo da prosa fresco e espontáneo, diálogos por veces divertidos, pero tamén sobrecargados e enfastiados noutras ocasións. Mais volvendo ao rego da condición metaliteraria desta novela, coido que o feito determinante para nos decantar pola mesma ou rexeitala, é a acuidade, a chispa coas que o narrador é capaz de levar adiante o relato cun verdadeiro criterio novelesco. No caso contrario, a metaliteratura, como se di no Epílogo desta peza de David Pobra, é unha estafa, un vicio, cousa de culturetas, ou de culturas para sermos máis condescendentes, sen esquecer, porén o que tamén se afirma no texto: “este mundo non é un departamento de facultade” (páxina 115). Secasí Liña azul trae consigo a menciña contra o exceso de treitos digresivos de natureza metaliteraria, que por veces producen canseira e demandan un lectorado instruído ou disposto a atopar amavías neste subxénero.

Mestría e perspicacia. Modélica novela de iniciación

A viaxe de Gagarin

Agustín Fernández Paz

Edicións Xerais, Vigo, 2014, 278 páxinas

 

  Atravesar as fronteiras das idades, e nalgún caso tamén dos xéneros, é un dos trazos que marcan a obra narrativa de Agustín Fernández Paz. O autor, un dos grandes da narrativa galega de arestora, escribe para todos os públicos. Fíxoo cando publicaba en formato propio da literatura xuvenil e segue a facelo agora nas súas últimas obras: Non hai noite tan longa, O rastro que deixamos e A viaxe de Gagarin, que aparecen editadas nunha colección que semella destinada para a lectura de adultos. Tres obras que teñen en común o feito de seren prosas memorialistas, exercicios creativos que ollan e sondan o pasado para recuperar a memoria. A ese exercicio memorialístico engádese nesta novela unha nova fía que a converte nunha modélica novela de formación, un relato do transcurso da nenez e da adolescencia e iniciación ás aprendizaxes da vida dun home que soamente conta e faino na lindeira dos sesenta anos, acompañando a súa nai que agoniza na cama dun hospital.

Dálle pois voz o autor ao protagonista narrador que, cincuenta anos despois de que Gagarin, cuxo nome compartirá, realizase a súa viaxe orbitando arredor da Terra, recupera a cadea de sucesos que cría esquecidos e que agora emerxen das zonas máis fondas da súa memoria. A viaxe de Gagarin -abril de 1961- e o verán de 1969 cando Armstrong pon o pe na Lúa, compoñen o fulcro temporal da novela e do espazo vital relatado do protagonista. Neses anos e desde o emblemático barrio coruñés de Falperra, o neno/adolescente iníciase nos camiños da vida en anos escuros, treboentos e de intensa represión por parte da ditadura franquista. Con mestría e perspicacia A. Fernández Paz mete o lector na pel do protagonista que recupera os principais fitos da súa vida e unha riola de lembranzas no microcosmos coruñés: os anos de formación no instituto franquista;  a rede de segredos que a familia gardaba e que sería perigoso desvelar; os misteriosos traballos que o pai fai de noite no obradoiro de impresión; as películas e os libros que son o seu lecer; os sucesos que o obrigan a ollar a realidade de xeito diferente cando a Brigada Político Social rexistra a casa e o medo fai acto de presenza na familia; a engrenaxe da represión; a fuxida po pai e a detención da nai que o fan madurecer dun xeito acelerado; a explosiva entrada do amor na súa vida que condicionará o resto da súa existencia. En fin, un intenso percorrido pola vida coa recuperación dos anos da infancia e da adolescencia, que é asemade un rescate das lembranzas daquel remuíño  dos anos sesenta.

Agustín Fernández Paz

 

Son abondosas as homenaxes que o autor efectúa nesta nova entrega narrativa: ao cine, ao pracer la lectura, á literatura… mais cómpre salientar sobre todo a preitesía que estas páxinas lles tributan, máis polas súas obras que polas gabanzas da narración, aos militantes do Partido Comunista, a súa loita clandestina, e á solidariedade que os une naqueles anos de poucas esperanzas e moita represión.

A viaxe de Gagarín conxuga, entón, as marcas denotativas da narrativa do autor: a claridade e a naturalidade lingüística. As grandes teimas no terreo formal de Agustín Fernández Paz non son a frase requintada, ateigada de gordura e lirismo, senón a arquitectura do relato que flúe espontáneo, sen artificios sobexos, e dotado mesmo dunha gran capacidade para engaiolar e conmover o lector. É vestimenta dunha boa novela de aprendizaxe e de rescate da memoria en anos miserentos.

(Texto publicado o día 19 de zuño de 2014 no suplemento Faro da Cultura, páxina VI do xornal Faro de Vigo)

Unamuno en Portugal

Por tierras de Portugal

Un viaje con Unamuno

Agustín Remesal

La Raya Quebrada Editorial, Zamora, 2013, 396 páxinas

    Nestas datas o xornalista Agustín Remesal presenta na Fundación Araguaney-Puente de Culturas a segunda edición dun libro singularísimo e transxenérico: Por tierras de Portugal. Un viaje con Unamuno. O autor, zamorano e tamén arraiano puro, é sobradamente coñecido pola  súa faceta de correspondente no estranxeiro durante case tres décadas de TVE.Viaxeiro apaixonado, soubo compaxinar o seu traballo profesional co pracer pola escrita. Froito dese gusto pola escritura son a ducia de libros que leva publicados.

Agustín Remesal, “castellano puro, delibesiano, cun idioma ben dito e rotundo” como el mesmo se define, agasállanos na súa última publicación cun libro orixinal, unha amalgama feita de documentación rigorosa, con personaxes, acontecementos e circunstancias reais e diálogos ficcionalizados na súa meirande parte, verbo dunha parcela vital de Unamuno: as máis de vinte viaxes e estadías  en terras portuguesas, frecuentemente ignoradas polos estudosos da obra unamuniana. O autor rastrexa as pegadas unamunianas polos enclaves xeográficos polos que andou Unamuno, chegando á conclusión de que Unamuno como personaxe é incompleto sen saber o que viviu, sentiu e pensou en Portugal. O libro, concibido como unha biografía novelada do pensador bilbaíno en terras lusitanas, estrutura o seu abondoso material -as viaxes de Unamuno a Potugal foron moitas e moi frecuentes; máis de vinte están documentadas- en dez capítulos. Nos mesmo reproduce, con elevadas cotas de fidelidade documental e creatividade ficcional, estas viaxes.

Agustín Remesal

Acerta o autor coa estrutura paralela que introduce no libro, que lle permite ao viaxeiro, alter ego do propio autor, revisitar  cen anos despois as cidades e lugares nos que o Reitor salmantino pasou os seus descansos lusitanos. Porque esas recreacións viaxeiras son un itinerario ilustrado do Portugal unamuniano, tralo paso do tempo, converténdose asemade nun espello da propia intrahistoria portuguesa, dos seus avatares históricos, das súas treboadas libertarias, como as de Diogo Telonio en 1762.

Xa que logo, sutura de crónica viaxeira e recreación de espazos, ambientes e diálogos, escrita nun elevado ton ficcional e literario que desterra da mente lectora a cansa simplicidade dunha longa lista de lugares, datas, encontros e conversas e que converte a este libro nunha peza narrativa que  se pode ler como  vida de Unamuno e retrato de Portugal en estado puro, mais tamén novelados. Un libro pois para aprender e gorentar.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego el 19 de xuño de 2014. Para ver o orixinal pinchar aquí)

Paranoias urbanas

Silencio

Fran Alonso

Edicións Xerais, Vigo, 2014, 89 páxinas.

 

   Ve a letra de molde por terceira vez esta novela breve de Fran Alonso, á que me achego co mesmo pracer dos anos 1995 e 2001, datas das súas primeiras edicións que comentei noutro medio impreso. E con gusto  tracexo esta síntese na que amalgamarei ambos os dous comentarios publicados no seu día. Mais este relato ou novela breve de Fran Alonso chega hoxe ás mans lectoras precedido dunha historia editorial que convén lembrar. Silencio, en efecto, foi publicado no ano 1995 pola Editorial Nigra Imaxe na colección “Tusi-Tala” coa que o pequeno selo vigués non quería deixar estiñar o zume doutra anterior da mesma marca editorial: a serie “Relatos dunha hora”, que, como ten acontecido con tantas outras, feneceu, e á que veu ocupar o seu lugar, Tusi-Tala, non lle coubo mellor sorte. Morreu, en efecto, “Tusi Tala” más sen nos deixar esta pequena alfaia literaria, que anos máis tarde, en 2001, con gran sentido da oportunidade reeditou Edicións Xerais, na súa colección de peto. Nesta nova saída á luz, Silencio completábase con outro breve relato “Veciños”, na miña estima unha versión en pequeno da historia de Silencio. Na nova edición, na colección “Fora de xogo”, a editora viguesa eliminou este  relato.

Silencio é un deses incontables froitos do sistema literario galego que por razóns diversas e malia o seu valor e a regalía que produce a súa lectura, quedaron esquecidos na arca da avoa, pero que paga  a pena reeditar porque seguen a ser produtos literarios capaces de ateigar o noso maxín do deleite da fabulación.

Aquel pequeno “miudallo” que foi Silencio, converteuse no anos 1955 nunha confirmación e á vez nun agoiro. Viña, por unha banda,  a revalidar o labor fabulador dun novo creador que xa por aquelas datas acrecentara as reservas da nosa literatura con títulos como Trailer, Premio Blanco Amor de Novela en 1991, ou A lúa do probador (1992). Anos máis tarde, da pluma e da maxia de Fran Alonso saíron novelas como Cemiterio de elefantes (1994), Males de cabeza (2001) ou Ninguén (2011). Ä marxe fican os títulos das obras poéticas do autor e as súas numerosas incursións na literatura infanto-xuvenil e no eido da reportaxe xornalística.

Fran Alonso é un deses narradores singularísimos e innovadores da literatura galega. Mais como as estimanzas subxectivas precisan da confirmación dos feitos, convido ao lector a botarlle unha olladas as páxinas desta “noveleta”, agora revisada, que Fran Alonso nomeou co título Silencio. Un título certamente moi acaído para reflectir o núcleo diexético da narración: o desamparo e abandono abafantes nos que se ve ensumido o protagonista, como se vivise nun mundo gobernado por demencias kafkianas. En Silencio, en efecto Fran Alonso achéganos un pequeno retallo da existencia dun xornalista galego que de súpeto, por cousa dunha represalia, se ve transferido a Madrid. Alí, fechado nun piso de aluger, como o personaxe central da novela Moon Palace de Paul Auster, empeza a convivir cunha rea de veciños estrafalarios. Enmarcado entre o espírito da paz (a música de Madredeus) e o espíritu da fame (as receitas duns gastrónomos  lunáticos), o protagonista séntese atrapado nunha espiral na que o ruído e o absurdo, os ouveos e o desacougo, en definitiva o reino da extravagancia, deixan paso a un silencio compacto e sepulcral, que actuará como música de fondo da hecatombe final.

Descoñezo se foi intención do autor converter este relato na parábola de algo, como tal, da paranoia da actual vida urbana que é manancial, pola súa propia natureza, de verdadeiras greas de seres aluados, xeradores de rituais, a cabalo entre o esperpento e o espanto. Mais tal parece. Certas referencias textuais (á figura do Papá, á dualidade espírito da paz-espírito  da fame) e esa teima recorrente no autor de facer comparecer na súa escrita o reino inclemente da soidade e da incomunicación, que tampouco falta en Silencio, poden encarreirar a lectura do relato por esta senda interpretativa. Silencio reproduce algunhas da claves do macrotexto da literatura de Fran Alonso: unha visión realista da actual sociedade urbana, o abano infinito e polimorfo das súas tolemias, tanto as oficiais como as oficiosas. Mais, tampouco fai falta apuntarse a ningunha marca alegorizante para gorentar este relato. Abonda con deixarse transportar  polos ingredientes do medo e da intriga para que as prosas, deliberadamente concisas, de Fran Alonso teñan sentido e un universo ricaz e enxeñoso  tiren do lector e lle permitan mergullarse con pracer na lectura desta paranoia urbana.

Os últimos agasallos

 

Nimbos: cáliz fervendo !

Cadernos Ramón Piñeiro ( XXIX)

Edicións e introdución de Luís Cochón

Centro Ramón Piñeiro para a investigación en Humanidades

Santiago de Compostela, 2014, 338 páxinas.

   

   Nos primeiros días de maio do ano no que andamos, centenario do nacemento de Xosé María Díaz Castro, saíu do prelo e viu luz o que seguramente é un dos últimos volumes monográficos dedicados ao escritor que este ano celebramos no Día das Letras Galegas. Nimbos: cáliz fervendo!  que lle dá contido ao número XXIX dos Cadernos Ramón Piñeiro. Encárgase da edición deste número Luís Cochón, baixo a coordinación de Luís Alonso Girgado e co colaboración de Laura Mariño Taibo.

   Súmase así o Centro Ramón Piñeiro, “en humilde parte”, á homenaxe que Galicia lle tributou a Xosé María Díaz Castro. Unha homenaxe de recoñecemento e estudo dunha obra poética, Nimbos sobre todo, na que Díaz Castro se converte en antólogo de si mesmo.

   Nimbos: cáliz fervendo! É unha colectánea de achegas diversas escritas por vinte e catro estudosos que lle ofrecen ao lector distintas lecturas arredor do poeta X.M. Díaz Castro e a súa obra, tomando Nimbos como o macrotexto de referencia. Artigos que son lecturas diversas, por veces complementarias, estudos, ensaios, recompilación de lembranzas, feitos da man de críticos, investigadores e mesmo poetas.

   Este número especial dos Cadernos  Ramón Piñeiro estrutura o seu contido en dúas partes. Na primeira parte, Acadio López Casanova ofrécenos unha visión de totalidade do poemario Nimbos. Analiza o profesor da Universitat de València o contexto epocal -adscribe a Díaz Castro á póla poética de signo existencial que se desenvolve ao longo dos anos 1952-1961-  e o deseño macrotextual e construtivo de Nimbos. Pola súa banda, Andrés Torres Queiruga sonda a marca relixiosa do poemario, unha relixiosidade, porén, que non se superpón sobre a vida, senón que nace desde o fondo da mesma.

  

Xosé María Díaz Castro

A Parte II acolle vinte e dous traballos. Estudos de natureza  máis particular e diversa que van desde a glosa da recensión que sobre Nimbos publicou X. M. Álvarez Blázquez en outubro de 1961, asinada por Xosé María Álvarez Cáccamo ata as palabras comentadas, correspondentes a unha entrevista radiofónica que a Díaz Castro lle Xulio Xiz en xuño de 1985 e a outros textos  que o poeta de Guitiriz lle dirixiu en distintas ocasións.

   A seguinte relación de colaboradores que colaboran nesta segunda parte, ademais dos dous xa amentados, dá fe da importancia do volume para termos unha visión máis poliédrica de Nimbos. Son as lecturas, os estudos, reflexións ou recreacións poéticas de  Xosé Luís Axeitos, Alfonso Blanco Torrado, Darío Xohán Cabana, Marica Campo, Xosé Fernández Ferreiro, X. F. Fernández Naval, Manuel Forcadela, X.L. Franco Grande, María Pilar García Negro, Marcial Gondar Portasany, Xosé Miguélez Díaz, Olga Novo, Chus Pato, Segundo L Pérez López, Mercedes Queixas Zas, Mario Regueira, Armando Requeixo, Claudio Rodríguez Fer, Xosé Manuel Salgado e Félix Villares Mouteira.

   Xa que logo, unha homenaxe global e diversificada, quizais a última que este ano se lle ha tributar a Xosé María Díaz Castro.

“A viaxe de Gagarin”, unha espléndida desolación

 

A viaxe de Gagarin

Agustín Fernández Paz

Edicións Xerais, Vigo, 2014, 278 páxinas.

    Agustín Fernández Paz agasállanos  cunha nova e excelente novela, á marxe das fronteiras marcadas pola idade dos seus lectores. Lévao facendo na meirande parte da súa produción creativa, tan ampla como delongada no tempo. Atrévome a dicir que as obras de Agustín Fernández Paz -relato breve ou novela de considerable extensión- atravesan desde sempre as fronteiras dos xéneros e das idades. O autor, un dos grandes da literatura galega de arestora, escribe para todos os públicos. Literatura pois que tamén lles gusta ás nenas e aos nenos, malia que as súas últimas obras (Non hai noite tan longa, O rastro que deixamos e A viaxe de Gagarin) aparezan editadas nunha colección que semella destinada para a lectura de adultos. Tres obras, dúas novelas e un libro de natureza híbrida, que teñen en común o feito de seren prosas memorialistas, exercicios creativos que se proxectan cara ao pasado para recuperar a memoria.

   A todo iso engádese nesta novela unha nova fía que a converte nunha modélica novela de formación, nun relato do transcurso da nenez e da adolescencia e da iniciación á aprendizaxe da vida do protagonista, un home que se presenta coa simplicidade e o recato dunha persoa que conta, e faino cando está a piques de cumprir os sesenta anos e acompaña a súa nai que agonía na cama dun hospital. Dálle pois voz o autor a Miguel Mendiguren, o protagonista narrador que o 12 de abril de 2011, aos cincuenta anos desde que Gagarin, cuxo nome compartirá por ter gañado un concurso de redacción sobre a fazaña,  realizase a súa viaxe histórica orbitando arredor da Terra, Recupera pois  a cadea de sucesos que cría esquecidos e que agora emerxen das zonas escuras da súa memoria. Será o único valioso que lle poderá deixar ao seu fillo.

   A viaxe de Iuri Gagarin -abril de 1961- e o verán de 1969 cando Neil Armstrong pisa a Lúa, compoñen o arco temporal da novela e da vida relatada do protagonista. Neses anos e desde o emblemático barrio coruñés de Falperra, onde os seus pais teñen instalada unha librería e rexentan unha pequena imprenta, o neno/adolescente iníciase nos camiños da vida en anos escuros e de intensa represión por parte da ditadura franquista. Coa mestría e acuidade ás que o autor nos ten acostumados, Agustín Fernández Paz mete o lector na pel deste protagonista que, á par que recupera os principais fitos da súa vida e unha riola de lembranzas da realidade social e política daqueles anos vividos no microcosmos coruñés: os anos de formación e  aprendizaxes nun instituto franquista, o “desarrollismo” coa chegada da neveira,  a lavadora e o televisor ao fogar familiar;  a rede de segredos que a familia gardaba e que sería perigoso desvelar; os misteriosos traballos que o pai e o amigo Euclides fan de noite no taller de impresión; os sucesos que o obrigan a ollar a realidade de xeito diferente cando os policías da Brigada Político Social rexistra a casa e o medo fai acto de presenza na familia; a engrenaxe da represión, nomeadamente desde a declaración do estado de excepción de 1969;  a fuxida do pai e a detención da nai que o fan madurecer dun xeito acelerado e forzado cun fardel de ilusións, medos e amezas cos que ten que convivir e que o obrigan a tomar conciencia da situación política do país; a explosiva entrada do amor na súa vida que tamén  o forza a madurar no terreo sentimental e que condicionará o resto da súa existencia. En fin, un intenso percorrido pola vida coa recuperación dos anos da infancia e da adolescencia que é asemade un rescate das lembranzas do remuíño do tempo dos anos sesenta. Intres alegres e tristes que sinalan os camiños de formación do protagonista.

   Ao final do relato destes anos de iniciación, o protagonista resume nun capítulo postremos o seu andar na vida adulta, cuxa lectura fará que abrolle na mente lectora algo semellante ás palabras que o astronauta Aldrin pronunciou para describir os que os seus ollos vían na Lúa: “Unha espléndida desolación”. Así foron os seus anos de aprendizaxe vital e sobre todo os do seu percorrido existencial como persoa adulta. O mesmo Miguel Mendigueren, despois de desensarillar os fíos da memoria, recoñece que ese retrato da Lúa é un perfecto compendio da súa vida.

Agustín Fernández Paz

   Son moitas as homenaxes que Agustín Fernández Paz efectúa nesta nova entrega narrativa, algunhas delas referencias inesquecibles da súa narrativa: ao cine, ao pracer da lectura, á literatura, cunha manchea de títulos que estimulan a formación vital do protagonista narrador. Mais se algo está sempre presente e cómpre non esquecer, é a preitesía que nestas páxinas se lles tributa, máis polas súas obras que polas palabras expresas da narración, aos militantes do Partido Comunista, á súa loita clandestina e arriscada, e á solidariedade que os une naqueles tempos de poucas esperanzas e moita represión.

   Desde o punto de vista formal, A viaxe de Gagarin conxuga, como acostuma ser xa unha marca denotativa  na narrativa do autor, a claridade e a naturalidade lingüística. As grandes preocupacións de sempre no terreo formal de Agustín Fernández Paz non son a frase requintada e brillante ateigada de gordura e lirismo, senón a arquitectura do relato na que sempre amosa a súa mestría: con transparencia e naturalidade lingüística, o autor reflicte o sarillo de acordanzas, os fíos da memoria do protagonista nun relato que flúe espontáneo, sen artificios sobexos, e dotado mesmo dunha grande capacidade para conmover o lector.

Sete caveiras e unha maldición

 

Sete Caveiras

Elena Gallego Abad

Edicións Xerais, Vigo, 2014, 196 páxinas.

 

   A xornalista Elena Gallego Abad, escritora coñecida sobre todo pola saga de literatura fantástica Dragal, que camiña xa polo terceiro volume, cambia de rexistro -unha paréntese no seu universo literario, pensa a autora- e fai o seu debut no subxénero detectivesco con Sete Caveiras, novela recentemente editada por Xerais. Un subxénero, xunto coa novela negra coa que mantén unha clara parentela, aínda que non unha total simetría, que está a acadar unha certa hexemonía nos gustos dos nosos creadores e editores.

   Sete Caveiras bota a andar coa aparición dun cadáver  aboiando nas augas da ría viguesa e coa xornalista Marta Vilas observando como os muxes devoraban o que a primeira vista semellaba un vulto envolto nunha enorme bolsa de plástico. Un motorista morto, coa cara comesta polos peixes e no seu peto un click de Famobil, un motorista de xoguete. Aparece outro segundo cadáver tamén nas augas da ría e con el outro boneco Famobil. E despois un terceiro e nos días seguintes outros catro completan a serie macabra, un deles debaténdose entre a vida e a morte. Marta Vilas recibe o encargo do seu xornal de remexer ata o fondo do que semella un caso de asasinatos en serie e de persoas relacionadas. En paralelo coa investigación policial, Marta Vilas esculca no caso e persegue a súa resolución guiada por eses bonecos, os clicks de Famobil, que de xeito fortuíto van parar as súas mans, pois coidaba que tiña que haber algunha relación entre os bonecos e os mortos nas augas da ría. Nesa relación intentará descubrir o móbil dos crimes.

   Os fíos da investigación están ben tecidos pola xornalista convertida en investigadora máis teimuda que a realidade, pero o crime semella perfecto e a lóxica detectivesca (orde-desorde-orde restaurada) non acada, ao menos de xeito demostrable, a última fase. Endalí ese saibo agridoce  que sen dúbida ficará no padal dos lectores ao rematar a lectura desta novela.

   En Sete Caveiras, Elena Gallego bríndalle unha homenaxe a través da intertextualidade a un dos clásicos da novela policial: á novela Dez Negriños de Agatha Christie. O lector atopa moi axiña ese paralelismo: “…aquel semellaba un caso saído das novelas de Agatha Christie… Como se chamaba aquela na que desaparecían os bonecos ao mesmo ritmo que se producían os asasinatos” (páxina 23).

   A trama da novela devólvenos aos anos oitenta, á Movida viguesa desa década, que deixou tras de si, un longo ronsel de mortos na cidade olívica. Nesa xungla sobrevirían os “sete caveiras”. Na crónica deses anos, banda sonora dunha xeración enteira, fisga a xornalista para atopar a espicha que a leve ao móbil dos crimes e ao autor dos mesmos..

   Novela ben fiada, cun ritmo axeitado ás convencións do subxénero; trepidante por veces e ben dosificado na resolución do misterio. Escritura lineal que permite unha lectura doada que, porén, atrapa o lector desde as primeiras liñas, nesa investigación dos asasinatos, no descubrimento de quen os cometeu e nos seus motivos.

  

Elena Gallego Abad

A investigación que de xeito tan intuitivo como perspicaz leva a cabo a xornalista, é o elemento estruturador de todo o relato, como acontece desde Allan Poe coa novela clásica de detectives, que se centra de xeito case que exclusivo na resolución do enigma. É iso o que fai a xornalista Marta Vilas, aínda que se diferenza dalgunhas máquinas de pensar como Van Dusen ou Nero Wolfe que nin sequera visitan o lugar do crime e desde a súa casa atopan a solución correcta. Mais en Sete Caveiras, malia a súa cualificación como novela negra, os elementos que lle darían forma e contido como tal (retrato crítico da sociedade, introspección  psicolóxica en relación co detective e coa autor dos crimes) fican desprazados a un segundo plano e a prioridade reside na resolución do misterio.

   Xa que logo, unha boa novela detectivesca que nos fai avanzar nas súas páxinas desexando saber quen matou os “sete caveiras” e o móbil que o empurra a facelo, cun bo retrato social do Vigo da Movida, mais na que están ausentes outros factores de tipo social e psicolóxico que enriquecerían o desenvolvemento da trama.

Xosé Váquez Pintor: a memoria dos días

 

Columnas de papel 2

Xosé Vázquez Pintor

Morgante Edicións, Cangas do Morrazo, 2014, 355 páxinas.

 

   Columnas de papel 2. Na Terramar das Cousas para que a Vida siga 1993-2012 é o segundo, e semella que derradeiro volume co que Morgante Edicións recupera a obra xornalística, os artigos de opinión publicados por Xosé Vázquez Pintor na prensa escrita galega entre os anos 1993 e 2012, aínda que neste caso as fronteiras son permeables e os lectores atoparanse con artigos do ano 1991 e do 2013. Cento setenta e sete artigos, un á semana, “segundo fose a atmosfera da vida, así chovía ou escampaba”, tal como resume X. Vázquez Pintor o seu quefacer xornalístico.

   E se no primeiro volume, publicado no anos 2012, era a lingua o fío que tiraba da meirande parte das prosas xornalísticas, nestas páxinas de arestora “paira a memoria dos días que foron limiar e aviso do que agora hai de certo en desatinos”. Os ollares, andainas e lembranzas dos amigos vivos ou desgraciadamente xa desaparecidos, a “anatomía de pedra” dos edificios, a groria dalgúns acontecementos como os Xogos Olímpicos de Barcelona, a rusticidade das cousas, desde  a vella Underwood á Olivetti, renca xa de catro ou cinco trécolas, os infernos dos belicismos co seu grande aparato de guerras e derivados, a irmandade das nosas vilas, as tardes deportivas, forxas literarias abertas ao corazón do silencio en Piloño, a frescura dalgún programa da TVG,  a lembranza dalgúns libros como esa “biblia dos galegos” que é Sempre en Galiza, o unánime cabreo contra as sentenzas dos nécoras. E ducias e ducias de pequenas prosas que nos mergullan nas minúsculas  e grandes esencias dos días e que hoxe xa son memoria e forman parte de Galicia e do mundo que o autor soñaba e soña.

   O que no seu día escribín verbo do primeiro volume, reflicte tamén o aire, a esencia e o saibo deste segundo: xornalismo de opinión, fondamente alicerzado en raiceiras literarias que malia o seu livián soporte en papel, non o leva o vento, aínda que as súas páxinas viaxen polo aire como as pombas e as aeronaves, convertidas nunha obra aberta onde os avatares da vida, as reivindicacións, as lembranzas e mesmo as banalidades de meses e días avantan ventureiras, coma un relato aberto que segue sendo actual, por mor do seu caracter narrativo e a presenza do humor, a ironía, a retranca ou a queixa na narración da vida.

   O pracer do relato en pequenas doses, por riba de sisudos xuízos e pensamentos, sen renunciar, porén, á denuncia, como tal do belicismo ou das mensaxes represoras dos vellos Seminarios da nosa terra para os rapaces galegofalantes.

Xosé Váquez Pintor

   Xa que logo, prosas que non envellecen, que nos permiten recuperar a memoria dos días e algúns anacos do mundo. E que nos achegan ademais o engado de seren un pracer para os sentidos. Bocados que nos servirán de entrantes mentres agardamos por ese outro fillo literario do autor nado en Melide, a novela Antípodas.