Ecuatoria

Ecuatoria
Patrick Deville
Tradución de José Manuel Fajardo
Editorial Anagrama, Barcelona, 2015, 322 páginas.

Ecuatoria é o último libro traducido ao castelán de Patrick Deville e editado por Anagrama. A novela, ficción sen ficción, é un escintilante relato de aventuras de verdade que se encadea no ronsel desa saga de construcións novelescas de P. Deville, cuxo furco temporal é o último século e medio. Un libro coral e unitario protagonizado por personalidades titánicas polo seu heroísmo ou pola súa ruindade, nacidos fóra de África uns, oriúndos outros dunha terra condenada por un destinos tráxico. Configúrase a novela como un relato da vida de Pierre Savorgnan de Brazza (1852-1905). Non entanto, amalgamadas nese relato atopamos as doutros moitos personaxes relacionados con África, e case que sempre antitéticos entre si: A. Schweitzer, J. Conrad, J. Verne, H. Stanley, Agostinho Neto, Jonas Savimbi, Pepetela, o negreiro Tippu Tip ou Che Guevara. Vidas esnaquizadas pola tentación do heroísmo, traidores ou indecisos como reza a dedicatoria do libro.
Ecuatoria desencártase como un inabarcable océano de historias, un friso apaixonante de fazañas e acontecementos relevantes relacionados entre si e nos que o marco escénico é a África acoutada polas illas de São Tomé e Zanzíbar, atravesando unha gran parte inexplorada de Gabón, Angola, o Congo e Tanganika. Como núcleo central, a reconstrución da

Mausoleode Brazza en Brazzaville

vida de Brazza, rescatado dos esquecementos da Historia. Brazza explorador e cartógrafo, fundador de Brazzaville, que liberou escravos e freou numerosos atropelos, pero que, grazas as súas actividades como pioneiro, abriu as cancelas para a colonización de África polas potencias europeas. Dá no albo P. Deville coa estrutura paralela. O autor vai relatando os seus propios periplos polas mesmas derrotas dos seus heroes ou viláns. Efectúa, como tal, a mesma viaxe que fixera Brazza polo río Ogooué ou vai a Kigoma para recuperar as pegadas dos homes que o Che deixou tras de si coa misión de atopar os combatentes cubanos extraviados durante a desfeita e fuga do Congo en 1965.
Ficción e non ficción, fornecidas nun estilo de prosa claro e conciso, dotado porén de gran brío épico, na que certas luzadas líricas entran con forza na armazón da prosa e trasladan o lector tralas pegadas daqueles seres lendarios que desvelaron o corazón das tebras.

(Texto publicado o día 26 de xuño de 2015 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal facer clic aquí)

Especial Albert Camus

Grial.
Revista galega de cultura, número 205
Varios autores
Editorial Galaxia, Vigo 2015, 147 páxinas

Baixo o rubro “Albert Camus e Galicia”, unha sección coordinada por Dolores Vilavedra, o número 205 de Grial dedica unha parte sobranceira das súas páxinas a examinar as relacións entre Albert Camus e Galicia.
Na primeira das achegas, María Lopo analiza as mutuas relacións entre Albert Camus e Galicia. Camus, afírmase no artigo, atopou en María Casares unha intérprete ideal para moitos dos seus textos teatrais; e asemade María Casares foi a inspiradora, de forma total ou parcial de personaxes camusianos, como o de Victoria, protagonista de L’État de siège. Non entanto, a censura que asumiron os editores dos Carnets, converteu en practicamente invisible a presenza de María Casares que non aparece sinalada polo seu nome, senón de xeito anónimo ou baixo iniciais. Mais a colaboración entre o Nobel e a actriz de orixe galega, é indubidable, mesmo nas versións ao francés de pezas de teatro clásico español. Os biógrafos de Camus subliñan tamén a confianza que depositou o escritor francés en María Casares como lectora dos seus manuscritos. De por parte, Albert Camus exerceu unha notable influencia na vida de María Casares, nomeadamente na reactivación do seu compromiso coa España exiliada.
Manuel Forcadela examina as semellanzas que segundo el hai entre Albert Camus e Camilo Gonsar. Semellanzas de índole intelectual e creativa que sintetiza nas seguintes características compartidas por ambos os dous escritores: os dous crearon obras literarias con contidos moi próximos aos intereses da filosofía; o obxectivo das súas creacións artísticas persegue desenvolvementos filosóficos de carácter existencialista; tenden a disolver as diferenzas xenéricas entre a novela e o ensaio e, xa que logo, os seus sistemas de pensamento non están pechados nin definidos de vez; defenden nas súas obras a afirmacións de que a existencia precede á esencia; inclusión nas escritas dos dous dun elemento melancólico, froito do enfrontamento entre a beleza e a miseria da vida; non entanto, ningún dos dous se recoñece como existencialista.
Andrés Torres Queiruga, nun amplo e documentado artigo, analiza o problema do mal en Camus, tal como aparece tratado en La peste (1947), quizais o texto máis representativo do escritor e ateigado de paradoxos verbo da negación de Deus. Desde un tratado autónomo do mal ou “poneroloxía”, un neoloxismo creado por Torres Queiruga, analízase de xeito especial as crises de Paneloux e de Rieux, dous dos principais protagonistas desta obra, cimeira na narrativa do século XX.

                                                                        Albert Camus

Finalmente Damián Villalaín e Carlos Fernández repasan o contacto de Carlos Casares coas obras de Camus, contacto posibilitado polas edicións castelás das obras de Camus editadas por Sur e Losada, que atopaba na librería Hernández en Santiago; e a través do estudo crítico que sobre Camus publicou Charles Moeller (“Albert Camus o la honradez desesperada” en Literatura del siglo XX y cristianismo, vol. I). Camus, é a conclusión do artigo, será para Casares sobre todo “un ethos, unha predisposición intelectual e un guía moral (…) unha verdade entendida sempre desde a modestia do concreto e limitado, nunca desde a abstracción absolutizadora (…) que se desprega no terreo da creación literaria e tamén da acción pública”.
Parabenizo, como é de razón, este achegamento desde a lingua de noso e desde figuras importantes da nosa cultura ao personaxe e ao pensamento dun dos grandes escritores do pasado século, profundo pescudador dunha orde moral que atopa no clasicismo da súa arte a correlación estética perfecta

Un verdadeiro trhiller. Lamacentos sumidoiros do poder

Hai que matalos a todos
Héctor Carré
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 309 páxinas

Malia que non é esta a súa primeira achega á narrativa, Héctor Carré é profesionalmente sobre todo un home de cine e o cuño cinematográfico está moi presente nesta novela, Hai que matalos a todos, tanto na súa trama como na súa estrutura e desenvolvemento. A novela é un verdadeiro thriller ateigado de intriga e suspense, cuxa acción leva o lector ao lamazal dos sumidoiros do poder, mesturando os ingredientes da novela negra e do xornalismo de investigación. Precisamente a novela comeza cunha homenaxe aos xornalistas asasinados nos últimos anos, homenaxe que se reitera ao longo do relato a aqueles xornalistas que co seu traballo impiden que só os poderosos refiran a verdade como a eles lles convén.
Con gran dinamismo e ao xeito cinematográfico H. Carré artella unha trama na que conflúen tres fíos condutores: unha parella que, ao saír dunha discoteca ven e gravan sen pretendelo como un coche atropela a un home que cruza a rúa cambaleando. O vehículo pertence ao parque móbil da Casa Real e o seu condutor é o príncipe herdeiro da coroa de España que foxe sen prestar auxilio ao desgraciado que acaba de atropelar. Os manexos dun xornalista co que a parella se pon en contacto, para vender e publicar o vídeo. E na mesma liña, as manobras sucias e mesmo criminais dun axente do CNI para neutralizar a divulgación do mesmo, xa que danaría de xeito irremediable ás esferas máis altas do poder e suporía un grave risco para a coroa, sobre todo no tempo actual de desafección da cidadanía coa clase política e coa monarquía. Na estrutura narrativa vanse alternando estas tres fías argumentais así como os narradores: primeira persoa e dous narradores omniscientes heterodiexéticos. Un ritmo áxil. Unha boa caracterización dos personaxes, nomeadamente emocional, aos que dota de vida propia. Un marco escénico variado e ben pincelado que leva a acción por Madrid, A Coruña, Casablanca, Buenos Aires, Rianxo e Edimburgo; e un tempo recente no que o príncipe aínda non era rei, pero xa se falaba da posible abdicación do seu pai, acrecenta o dinamismo do desenvolvemento da acción novelesca, que desde a ficción roza o sensacionalismo ao facer referencia aos hábitos pouco correntes do presidente do goberno que aparece morto en estrañas circunstancias nun hotel da capital arxentina. Ou a grave acción delituosa do príncipe herdeiro da coroa; así como as frecuentes paraxes nas formas de delincuencia urbana, chantaxistas, e sobre todo nas sentinas máis agochadas do poder.

Héctor Carré

A novela presenta atinadas reflexións verbo desas zonas escuras do poder, o maquiavelismo dos servizos secretos, a inviolabilidade do rei incluso nos asuntos privados. Acedas reflexións asemade sobre o mundo virtual ou sobre a necesidade das novas tecnoloxías (“Xa nos eramos persoas. Eramos móbiles”), e os problemas do xornalismo no mundo actual. Hai que matalos a todos comparte certos trazos da literatura folletinesca: ten que ver coa novela negra, mais non descansa no eixe temático que acostuma definir o xénero. Hai “mortes matadas”, pero o cerne argumental non se alicerza nos esforzos dun detective por esclarecer un feito misterioso, senón nas tres fías antes amentadas. En resumo, unha historia entretida que no demanda un lectorado esixente, con moitos enredos, algunhas escenas truculentas e outras pouco cribles, mais que seguramente será do agrado do gran público e que, ao mesmo tempo presenta interrogantes, tanto éticos como legais e de grande actualidade.

(Texto publicado o día 18 de xuño de 2015 no xornal Faro de Vigo)

Nos cumes do monólogo interior

As ondas
Virginia Woolf
Tradución de María Cuquejo
Editorial Galaxia, Vigo, 246 páxinas.
(LIBROS DE FONDO)

Editorial Galaxia, en tradución de María Cuquejo verteu no seu día á lingua de noso unha das grandes obras da literatura de todos os tempos. Trátase de As ondas de Virginia Woolf que aparece na colección “Clásicos universais” da Editorial viguesa, colección que botou a andar hai máis de dez anos e coa que a nosa editora decana segue a contribuír dun xeito impagable á consolidación do sistema literario galego. Porque a versión dos clásicos, das grandes obras da literatura de todos os tempos, tamén das grandes novidades actuais, e, malia que moitos deles non acendan paixóns lectoras, son imprescindibles como alicerces dunha lingua e dunha cultura que loitan por medrar e acadar un grao aceptable de madurez. Eles son, en analoxía da que gustamos, os mananciais de reserva dunha lingua, o noso substrato cultural. Benvidos sexan pois os esforzos da editora viguesa e a tradución de María Cuquejo dun texto complexo coma poucos, onde non hai acción, pero si reproducción de estados de conciencia, inzado de linguaxe poética, de imaxes, de construccións gramaticais rachadas sintacticamente.
As ondas foi publicada en 1931 e tenta reproducir a vida dun grupo de amigos desde a infancia á idade adulta, dun xeito diferente e pouco convencional. Como dixo Borges, en As ondas non hai argumento, non hai diálogos, non hai acción, pero si vidas condensadas que flúen -en verbas afortunadas de Otero Pedrayo, outro escritor que dialogou con Virginia Woolf- nas “intensas avenidas do xardín interior”. A escritora inglesa (1882–1941) representa un verdadeiro fito na literatura británica e como muller, a loita titánica entre os desexos, os soños, as expectativas e pescudas do ser persoal e da propia afectividade.
A captación da temporalidade ten en Virginia Woolf, xunto con Joyce e Proust e no que atinxe á prosa narrativa, un dos clásicos modernos máis universalmente recoñecidos. Mais a diferenza dos edificios monumentais e unitarios de Ulises e A la recherche, Virginia Woolf eternízaa nun feixe de novelas e relatos breves, non todos da mesma altura. Unha das máis sobranceiros é The waves (As ondas ), quizais a súa novela máis novidosa, tanto na súa estructura como no seu ton, e modelo por excelencia do monólogo interior, ese diálogo interiorizado entre un locutor e un eu receptor, conquista da narrativa do século XX, pero con antecedentes nalgúns autores do XIX (Stendhal e Dickens nomeadamente). O narrador, como no seu día sinalou Varela Jácome, troca a memoria lóxica, que sutura o presente co pasado, por unha memoria poética, que afonda no sentido da vida, no subconsciente e permite achegarnos ás secretas intimidades dos protagonistas, amosándonos o que rumian os seus cerebros. “O río da conciencia transfórmase nunha sucesión de palabras”. En As ondas atopámonos cun exemplo cimeiro e dificilmente igualable do monólogo interior.
Todo está narrado con este recurso, a través da voz de cada un dos seis personaxes. A penas acontece nada. Non hai nada fóra do común. A escritora preparouse a conciencia para este proceso. En 1928, cando xa

Virginia Voolf, retrato de Vanessa Bell

era autora aplaudida de Orlando, A señora Dallaway e Cara ao faro, deixaba constancia no seu diario da intención de eliminar todo desperdicio, o superfluo, as cousas mortas, para reflectir o momento enteiro, mesturanza de pensamentos, sensacións, voces do mar. O resultado desta “tentativa completamente nova” no interior da literatura, foi As ondas, titulada provisionalmente entre 1928 e 1929, As Bolboretas.
Bernard, Neville, Louis, Jinny, Susan e Rhoda. Seis personaxes, seis voces que falan, non unhas con outras, non cara fóra, senón dentro de si. Seis versións quizais dun único rostro que vai perdendo, nun horrible proceso, a súa vitalidade ata abandonar as gañas de vivir. As voces destes seis personaxes e unha enxurrada caótica de imaxes e palabras que xorden en cada momento dentro dos seus cerebros. Son eles, as súas voces interiores como transcrición das súas conciencias – sen análises nin xuízos á marxe – as que nos conducen polas etapas da súa vida, desde a infancia ata a madurez. É o tempo da vida humana. Cos anos complicaranse os mundos interiores destes personaxes, mais as súas voces quedan, permanecen, como irreal e lírica versión indirecta do contido de cada mente en cada instante. Mentres, noutro tempo, este sen personaxes, o sol viaxa ao longo do día e fai que as ondas rompan na praia. En resumo, novela experimental, estructuralmente moi complexa e moi rica que demanda o esforzo dunha verdadeira lectura poética.

Repertorio e reservorio mindoliterario

Mondoñedo literario
Armando Requeixo
Servizo de Publicacións da Deputación de Lugo, 2014, 210 páxinas

Este volume que viu luz en novembro de 2014, mais que chega as miñas mans nestas datas, confirma máis unha vez, o que escribín no ano 2011 co gallo da edición de Criticalia: que Armando Requeixo é un dos analistas, estudosos e críticos literarios máis importantes e produtivos nos últimos vinte e cinco anos no noso sistema literario. A súa última achega, Mondoñedo literario, engádese a largacía escolma de recensións críticas recollidas no volume de 2011. Máis de 361 páxinas de Criticalia reproducían unha mínima antoloxía de recensións críticas de Armando Requeixo publicadas en medios galegos de comunicación escrita nos vinte anos precedentes. E o volume ao que me refiro, enche un oco e nace dunha devoción. Esta última é a afección e benquerenza que Armando Requeixo sente pola terra que o viu nacer, Mondoñedo, e a súa “insubornable querenza pola literatura mindoniense” (páxina 7). O oco: poñer por xunto centos de páxinas dedicadas a dar a coñecer esa literatura da patria da súa nacenza mediante escritos redactados e publicados en xornais, revistas e no seu blog literario, verbo de asuntos literarios mindonienses e os principais personaxes e figuras da escrita do vello Reino de Galicia, unha terra de letras moi fértil.
Recolle pois Armando Requeixo neste volume unha parte importante dos seus escritos mindonienses. Non todos xa que iso faría que o volume fose inmanexable. Monografías ou longos estudos introdutorios non figuran nas páxinas desta antoloxía que soamente compila ensaios e artigos de moderada extensión ou de non fácil localización, nalgúns casos.
Achéganos pois o autor as voces máis selleiras e coñecidas da escrita mindoniense: Manuel Leiras Pulpeiro, Antonio Noriega Varela, Xosé Díaz Jácome, Álvaro Cunqueiro, César Cunqueiro, Marina Mayoral, Antonio Reigosa. E tamén outras menos coñecidas, mais que son igualmente representativas do Mondoñedo literario, algunha desaparecida recentemente: Eduardo Lence-Santar, Ricardo Pedreira, Xosé Ruiz Leivas, Luís Enrique Cabanela, Félix Villares, Antón Meilán, Francisco Piñeiro, Xosé Ramón Freire Sánchez e Isabel Moral.

Armando Requeixo

Unha última sección, “Varia silva mindoniense” dálle acubillo a escritos de diversa extensión nos que pon en relación a escritores e escritoras mindonienses coa escrita doutros creadores de gran relevo na literatura galega (Rosalía, Castelao, Iglesia Alvariño, Fole, Celso Emilio Ferreiro, Fernández del Riego, entre outros). Ou afonda na evolución da prensa mindoniense ao longo dun período dilatado de tempo que vai desde o comezo do século XIX ata o presente, cunha especial referencia a Amencer, a cabeceira do Seminario de Santa Cataliana, que desde 1982 ata hoxe é testemuña da realidade social e cultural da cidade. Outros estudos de variada extensión analizan o traballo investigador do grupo “Chaira” é o da “Escola Etnográfica Mindoniense”; escolman os e as poetas que agroman tan feraces como “as néboas feéricas que asolagan…a capital do vello Reino de Galicia”.
Xa que logo, un ricaz repertorio e “reservorio” mindoniense que inclúe colaboracións aparecidas entre 1991 e 2014 e que nos achegan unha veraz radiografía na que se deixa ver a sagacidade e a profundidade, malia a brevidade da meirande parte dos textos, dun traballo de investigación, nalgúns casos tamén de divulgación, realizado por un dos máis acreditados e conspicuos estudosos e esculcadores da literatura de noso.