Optimista oitentismo compostelán

A identidade fascinada
Antonio Piñeiro
Editorial Galaxia, Vigo, 2015, 159 páxinas

Antonio Piñeiro resume sen ambaxes no texto limiar a esencia deste libro: crónica real ou novelada do personaxe imaxinario que eramos nese cóctel hedonista para aquela estudiantada , nunca tan numerosa coma neses anos oitenta, que se fixo dona de Compostela. Unha Compostela reducida a pouco máis que a temario, a fotocopia, a prato combinado, ao Ensanche, ao vaso de tubo. Un exercicio de recuperación que pretende retomar esa década irrepetible dos oitenta. “Non lela, tocala”. En Santiago, nese furco temporal que vai desde 1982 ata 1990, que duplica a súa poboación durante o curso académico coa chegada masiva de estudantes, funcionarios autonómicos, traballadores e persoal doutros servizos. A tromba xeracional de baby boom dos sesenta. Estudantes a ballón, cuxa primeira xeira era atopar aloxamento y iso significaba o comezo da autonomía persoal e intelectual. O cuarto, cuarto cambiante, xa que logo, como espazo escenificador desa autonomía. E tamén da fascinación.
Servíndose dun andamiaxe construtivo híbrido (“texto mosaico, retaleira ou texto patchwork”, son as palabras definidoras do autor), no que a escrita de Antonio Piñeiro conxuga de xeito harmonioso a ficción novelada, a crónica individual e social, o ensaio, fontes documentais e o diálogo con pensadores referenciais (Bataille, Freud, Kant, Lacan, Gothe…), A identidade fascinada quere ser, sobre todo, radiografía da Compostela dos anos oitenta, ocupada, vivida, gozada pola xeración baby boom dos anos sesenta, universitarios naquela década. Santiago, a aldea grande de Otero Pedrayo, convertida en gran cuarto de alugueiro dunha mocidade universitaria que, na fascinación, atopa a súa identidade. Fascinación por unha enchente de novidades en todas as ordes, coas que se atopan aquelas mozas e mozos que chegan con catiuscas ou xerseis de la feitas polas nais. Crónica, xa que logo, real ou novelada do personaxe imaxinario que conformaban todos eles, porque a viaxe por aquela Compostela, desde o ano 1982 ata 1990, ten moito de vivencia persoal do propio escritor. E como fío condutor, eixe e final desta década fascinada e optimista Clangor, a explosión malfadada de Clangor.
Compostela convertida nun grande espazo hedonista no que conviven sesenta mil mozas e mozos universitarios que teñen como imaxe do comezo do curso, non o calendario, senón o quorum; que se individualizan percibindo e experimentando a súa propia liberdade, novidosas vivencias, un hedonismo sen ferrollos, o espertar sexual, a revolución da moda, das marcas das que fican escravos. Que vive a explosión da literatura galega que tamén acrecenta o grao de fascinación. Estudantes servos así mesmo das asembleas, folgas, movementos e, sobre todo, dos locais, templos das súas noites, que xurdían como cogomelos. Que perciben, moitos deles a revalorización da arte (Atlántica), considerada asemade como material identitario, esteado, porén, na heteroxeneidade. Que asiste ao nacemento de formacións políticas e se identifica cos líderes, co seu feitizo.
Todo iso constitúe o cóctel hedonista do que fala o autor na súa visión optimista dos oitenta, unha época envolta no fume da explosión de Clangor, lindeira final dun ciclo, de cuxa identidade e fascinación tamén forma parte, malia o alén baleiro da súa mensaxe.
Antonio Piñeiro achéganos unha visión, ao meu ver demasiado

Antonio Piñeiro

optimista e eufórica daqueles anos en Compostela, convertidos en mito. É certo que nunha das secuencias máis breves do libro deixa constancia de que na Compostela dos oitenta non só se atopa Eros, senón tamén a súa consumación en Tánatos. As substancias, a droga tamén foron os signos desa época. Non entanto, estas “bágoas de Eros” fican, na miña estima eclipsadas polos ouropeis da fascinación do hedonismo, do consumismo, da movida que inzan a meirande parte das páxinas do libro. Mais daquela xeración dos oitenta en Santiago hai outras radiografías, algunhas delas xa publicadas. Compostela tamén foi unha verdadeira baixada a todos os infernos para unha manchea de mozas e mozos que acugulaban a cidade nos felices oitenta. Recorridos forzados cara á morte daquela xeración -“xeración perdida” tense chamado-, que pagou un pavoroso tributo a aquel frenesí libertario, hedonista, de amor libre, sexo, droga, movida. Tamén este envés, pouco fascinante, forma parte da memoria daqueles anos e constitúe un fito importante desa identidade. Época, pois, con luces e sombras. O libro de Antonio Piñeiro reflicte moito máis as primeiras que as segundas. E faino co emprego dun estilo de prosa ardente, un fraseo apaixonado, rotundo, rápido que cadra moi ben con aquel acelerado frenesí da xeración multitudinaria que chega a Compostela neses días álxidos, ateigados de fascinación.

Edicións Xerais: abondosa colleita para o remate do verán

Aínda que non é un feito illado, desexo salientar a abondosa e variada restra de publicacións que Edicións Xerais vén de poñer a disposición do lectorado galego neste remate do verán 2015. Un non pequeno monllo de libros de fasquía moi gorentosa e que han aledar a todos os públicos. Desde os máis pequenos cun título da colección “Sopa de letras” (Os Sabuxos divírtense no Museo Prohibido de Jaureguizar. Os que non son xa ten pequenos, cunha escolma de relatos de Manuel Rivas na colección “Fora de xogo” (Madona e outros contos de inverno) ata a narrativa para adultos (Muros de aire de An Alfaia e Interferencias, o esperado regreso á escrita de Manuel Seixas)
Tres libros da colección “Libros X” (Vento e chuvia. Mitoloxía da antiga Gallaecia de Manuel Gago, Viaxe por Galicia de George Borrow e Marcas. Signo, comunicación e consumo na era da simulación de Xavier Navaza) fan interesantes calas no ensaio e nos libros de viaxes. Tampouco falta unha mostra da lírica: un poemario de Manuel Rivas (A boca da terra) Non están todos os que son, senón os que recibín nestas datas. Na relación falta, por exemplo un estudo, sen dúbida moi interesante de Francisco Fernández Rei, Ramón Cabanillas e o mar de Arousa, publicado na colección Clásicos de Xerais.
Amoso nas liñas que seguen sinopses destas novidades editoriais, baseándome nas presentacións da casa editora. Sobre algúns deles volverei máis adiante cun comentario crítico persoal.

 

 
Os Sabuxos divírtense no Museo Prohibido
Jaureguizar
Ilustracións de Matalobos
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 158 páxinas.

Nica é unha «detectivesa» que se dedica a resolver misterios no seu barrio coa axuda dos seus amigos, Os Sabuxos. O barrio no que vive é un barrio calquera, dunha cidade calquera, onde nunca pasa nada. Vaia, case nunca. Porque un día Nica atopa un lugar secreto cheo de aparellos estraños e marabillosos para facer maxia. Os catro sabuxos xogan e divírtense alí ata que descobren que quedaron atrapados dentro dun sitio que ninguén coñece: o Museo Prohibido.

 

 
Madona e outros contos de inverno
Manuel Rivas
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 101 páxinas.

Manuel Rivas reuniu neste libro oito dos seus contos que teñen o inverno e o Nadal como pano de fondo, tanto no presente como nas lembranzas dos personaxes. A tristeza da emigración, a experiencia límite do naufraxio, o amor que nos defende das adversidades, a resistencia durante o franquismo, a traizón que nos derrota, as consecuencias do tráfico de drogas, a ledicia de xogar un partido de fútbol, a integración das persoas diferentes e a conmoción da crise das vacas tolas artellan as tramas destes contos en que se abordan temas esenciais na literatura. Oito contos conmovedores nos cales Manuel Rivas dispuxo as pingas de humor e tenrura capaces de transformar o cotián na beleza da escrita literaria.

 

 
Muros de aire
An Alfaia
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 245 páxinas

Cora e Fidel manteñen unha relación afectiva chea de espazos grises e comparten a dirección dun gabinete sociolóxico. Reciben un encargo dunha institución académica que ten como obxectivo elaborar un estudo arredor dunha mostra de persoas unidas por un nexo común: o suicido con tendencias criminais. Fidel ocúpase dos asuntos administrativos; Cora do traballo de campo, e será a súa implicación emocional coas persoas entrevistadas o que fará remexer nela escuras lembranzas do seu pasado. Fuxindo dun ambiente opresor, e incapaz de desbotar do pensamento os testemuños inquietantes dos suicidas, Cora diríxese á cidade que a viu medrar buscando o acubillo de Remedios, a súa avoa, unha muller de personalidade castradora. Xaora, non atopará acougo, senón un mundo de falsidades agochadas no soto da súa infancia. Un mosaico de personaxes que actúan como monicreques guiados por un destino perverso que controla as súas vidas, erguendo entre eles herméticos muros de aire.

 

 
Interferencias
Manuel Seixas
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 138 páxinas.

Ela, María, traballa como fisioterapeuta na residencia Miguel Hernández, un centro privado de persoas maiores. Preparada para rehabilitar outros corpos, cansos e mallados, espíritos esgotados polo paso do tempo, ela permanece soa, tamén por dentro, onde doe, onde as viaxes son tan longas, tan pesadas e interminábeis. El, Xosé, profesor de Historia nun centro de ensino secundario, tamén só, leva un tempo agardando, mentres agoniza cada tarde de xaneiro. Interferencias é a historia de María e Xosé, dous seres humanos que atravesan os camiños da vida como poden, persoas illadas, que se mergullan entre insospeitadas interferencias. Unha novela escrita nunha longa noite de pedra psicolóxica, que supón o agardado regreso á narrativa galega de Manuel Seixas, autor de A velocidade do frío, (Premio Xerais 1996) e Bailarina (1999), dúas novelas destacadas da fin do século XX.

 

 
Vento e chuvia
Mitoloxía da antiga Gallaecia
Manuel Gago
Ilustracións de Manuel Cráneo
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 252 páxinas.

Nun territorio extenso, misterioso e brutal no que aínda hoxe vivimos, os deuses conviviron cos homes, beberon da súa cervexa, participaron das súas batallas, exiliáronse nos seus montes. Nas vellas aldeas, na noite dos castros, hai máis de dous mil anos, alí onde hoxe vemos mudas ruínas circulares e murallas derrubadas, contáronse historias fermosas transmitidas de xeración en xeración. Historias de deuses que viven, que nacen, choran, aman, sangran, viaxan de monte en bosque, e das illas ás costas; historias nas que non existen fronteiras entre o real e o fantástico, porque, coma no tempo de hoxe, o mundo dos homes é sobre todo imaxinación. Deuses e homes corren baixo a chuvia, e as súas palabras son levadas polo vento e as augas, que son a cerna de Galicia. Manuel Gago imaxina os soños, as lendas e os mitos da Idade do Ferro, como un reporteiro de viaxes que leva a súa gravadora ao interior destas cabanas castrexas. Un minucioso traballo de documentación histórica foi o paso previo para deixar voar a imaxinación e entrar nun universo cultural mítico, onde o vento e a chuvia nos traen versos, memorias e a recuperación de centos de nomes de persoas, cidades e seres míticos da Galicia previa á invasión romana, ata agora descoñecidos polo gran público. As ilustracións de Manel Cráneo recrean este mundo con formas poderosas que nos fan viaxar no tempo.

 

 
Viaxe por Galicia
George Borrow
Limiar, cronoloxía e tradución de Salvador García Bodaño
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 186 páxinas

«A viaxe por Galicia» constitúe unha parte do libro The Bible in Spain, escrito por George Borrow, aventureiro inglés que vendía biblias polos camiños do mundo. Publicado na Inglaterra de 1842, o libro alcanzou un impresionante éxito, esgotándose sete edicións nun ano. Nel relátanse as experiencias viaxeiras do seu autor pola España de 1837. Malia a súa antigüidade, a lectura deste libro sorprenderá o lector a través dunha visión que, en moitos aspectos, non perdeu actualidade.

 

 
Marcas
Signo, comunicación e consumo na era da simulación
Xavier Navaza
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 250 páxinas
Mitos, valores e iconas que noutrora posuían un xorne idealista, utópico ou revolucionario, forman parte, hoxe, dos mecanismos de penetración cultural dos mercados, que asolagan o planeta con ofertas máxicas capaces de resolver as carencias e soidades da xente na sociedade global. Tras as grandes marcas comerciais están os grupos financeiros que, cada vez con máis intensidade, están a colonizar os medios de comunicación de masas e ameazan con varrer do mapa as linguas minoritarias e as raíces da identidade de pobos da vella Europa como Galicia, Euskadi e Catalunya. Procuran un novo e manso cidadán considerado como un consumidor global e homoxéneo a escala planetaria.

 

 
A boca da terra
Manuel Rivas
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 101 páxinas

A d’A boca da terra é unha poesía de natureza insurxente. Porque aquí a natureza fala, murmura, berra ou xura con ironía no eco das campás. Tamén se agocha nas ruínas e aluca, sentinela, o pasar dos camiños. Lembra e soña: corren por estes eidos cabalos de cores insubmisas, a liña do horizonte está á espreita dun temporal de bolboretas. Esa natureza insurxente abrangue as persoas humanas e non humanas, e mesmo as máquinas: a báscula de Ohio que pesa cousas e emocións, o rancor dos tractores nas granxas abandonadas… E abrangue a linguaxe, as palabras que, como velairiñas arredor da lámpada, loitan contra a extinción, desvelan un misterio e crean outro, como corpos que se agochan en almas.

Man desde a ficción

Manfred Gnädinger

O viaxeiro radical
Xerardo Quintiá
Editorial Galaxia, Vigo, 2015, 216 páxinas

Desde o ano 1997 sigo con especial interese a obra narrativa de Xerardo Quintiá (Friol, 1970). Fiquei cativado pola súa primeira peza narrativa, Finísimo po nas ás.Virían despois outras entregas que confirmaron a mestría narrativa e a modernidade dunha escrita que non rexeita nin a metaliteratura nin o minimalismo. Regálanos arestora esta peza, O viaxeiro radical, una recreación da aventura vital de Manfred Gnädinger, máis coñecido como Man ou o Alemán de Camelle. O escultor e “filósofo” que, na súa segunda vida, fixo de Camelle a súa definitiva morada, e da natureza o lenzo da súa arte, nun diálogo coa luz, coas pedras, co vento…na procura sempre da liberdade. Porén, a fabulación de X. Quintiá é fiel aos fitos biográficos máis importantes de Manfred Gnädinger: a súa vinda a Camelle no ano 1962, o seu gusto pola repostería, a creación do museo de Punta do Boi, a detención e o xuízo por unha falsa acusación de abusos e violación dunha nena, a catástrofe do Prestige, o seu pasamento.
O autor estrutura o texto en tres partes que se corresponden coas tres viaxes de Man e coa asunción dunha vida radical, feito que lle supuxo así mesmo tres renuncias. Tamén na recreación ficcional da vida de Man, a viaxe, unha metáfora universal, actúa de fío condutor. Viaxes que, secasí, non soamente son percorridos físicos,senón tamén rutas cara ao interior do mesmo personaxe. Na primeira delas, Manfred parte do lugar natal co propósito de se converter nun grande artista. Arriba a París, mais pronto se decata que non era aquel o lugar apropiado para un mozo afeito a andar polos montes da Selva Negra coma un xabaril. Na viaxe cara ao sur, acada Camelle, onde a xente o recibe con curiosidade e agarimo. A racha das súas inxenuas ilusións amorosas, faino ficar baleiro, e comeza a súa segunda viaxe, un itinerario cara ao interior, coa renuncia á arte convencional e o traballo creativo sobre a natureza con construcións coas que ergue a seu museo, a súa verdade. A terceira é unha viaxe cara ao silencio definitivo, nun acto de desesperación total, cando a balea negra do Prestige empapuza as rochas de beiramar e estraga as súas creacións artísticas.
X. Quintiá incorpórase con esta novela á tendencia de algúns narradores contemporáneos de converter a persoas reais en personaxes de ficción. O escritor de Friol novela un personaxe real e amósanos como un home é capaz de se construír a si mesmo, malia a súa fatalidade crónica, erguéndose desde a nada, vivindo á marxe das convencións, nunha radicalidade vital que lle ocasionou non poucos conflitos cos veciños de Camelle.
Con bo tino emprega o autor elementos moi produtivos a nivel narrativo: analepses para lembrar intres importantes da vida do personaxe, pausas narrativas, o relato dos enfrontamentos cun pai autoritario, a especial relación que xorde co irmán Hackett que fai lembrar a Theo e a Vicent van Gogh, a importancia da arte non convencional para un personaxe que no procura méritos nin rendementos económicos. Só ser intermediario entre a intelixencia e a natureza. Foi esa a escolla existencial absolutamente radical de Manfred Gnädinger, captada a través de enfoques ficcionais e ganduxada cun soporte lingüístico ateigado á vez de sinxeleza e frescor.

(Texto publicado o día 10 de setembro de 2015 no xornal Faro de Vigo)

No pasamento de Bento da Cruz

O pasado 25 de agosto finou no Porto Bento Gonçalves da Cruz, médico e un dos grandes escritores portugueses do pasado século, coñecido nos eidos literarios como Bento da Cruz. Bento da Cruz (Peirezes, fregresía de Chã, Montalegre, 1925 – Porto, 2015) está considerado, como lembra Manuel Bragado, o seu editor galego, como “o príncipe do planalto barrosão”. Bento da Cruz experimentou desde cativo a miseria no traballo do campo e no pastoreo do gando, únicos sustentos familiares, que reflectirá nas súa obra literaria. El é un dos grandes escritores transmontanos de todos os tempos. Catorce novelas nas que evoca, en moitas delas, o antigo Barroso, Gostofrío e Planalto. Tres libros de biografía e ensaio, nun deles, Gerrilheiros Antiframquistas en Tras –os Montes (2005) rescata a memoria das guerrillas galegas que loitaron contra o franquismo. E os seus tres volumes de Crónicas (Prologómenos, 2007-2013), inspirados no mundo rural do que nunca se afastou, e publicados no xornal Correio do Planalto que el mesmo fundara despois da revolución do 25 de abril de 1974. Entre as súas moitas distincións, lembro o seu nomeamento como arraiano maior, que lle foi outorgado en agosto de 2011 no monte Pedreiro.
Dúas das súas pezas narrativas están traducidas á lingua de noso: O lobo guerrilleiro (1996) e A loba (2000), novela gañadora da III edición do Premio Eixo Atlántico de Narrativa Galega e Portuguesa “Carlos Blanco”, cuxa recensión crítica publiquei na revista Guía dos Libros Novos e que agora reproduzo con lixeiras variantes como homenaxe ao escritor arraiano, un clásico portugués de todos os tempos.

A loba
Bento da Cruz
Tradución de Moncha Fuentes Arias
Edicións Xerais, Vigo, 2000, 252 páxinas.

“Desde a fondura dos tempos, en Gostofrío víñase a este mundo e partíase del do mesmo xeito”. Velaquí unha das tantas reflexións que un narrador omnisciente e que no se acouta a observar, senón que tamén comenta o que ve, nos deixa caer de cando en vez verbo da vida no arraiano Barroso portugués, paralizada nos anos corenta -tempo da historia que relata Bento da Cruz- e ancorada ás mesmas formas de existir de hai catro ou cinco séculos. Porque, en efecto, por volta da década dos corenta, nese Gostofrío, símbolo e imaxe do noroeste portugués en Terras de Tras -os Montes, como acontece nos lugares galegos de aquén da raia, o mundo humano, e seguramente tamén o animal e o natural, segue a gobernarse polas mesmas pautas con que o facía varios séculos atrás. O autor exprésao de moi diferentes maneiras, unha delas, quizais simbólica, por medio da referencia ás choupanas do Barroso, aínda todas de colmo.
Noutros momentos narrativos, co descrición e relato das miserias materiais e morais destes seres habitantes dun inframundo que máis vale non coñecer. Pero Bento da Cruz faino sen miramentos e con absoluto realismo, como o vén facendo desde o ano 1963 con títulos como Planalto en Chamas, Filhas de Loth, Contos de Gostofrio ou O Lobo Guerrilheiro. Toda ela literatura sen melindres, narracións terribles e arrepiantes, desveladoras de experiencias pavorosas. Son anos de fame negra, de caldo e patacas escoadas á mañá e á noite, que afían o enxeño ata converteren en profesión os trucos da pedincha que os portugueses acostumaban exercer en Galicia, como tal o da pedincha para a casa queimada, o dos falsos tolleitos ou o das rapazas novas con barriga avultada.
Neste ambiente, enteiramente ancorado na tradición, é frecuente, e así mesmo intelixible, que abrolle a expresión dos instintos máis baixos (por exemplo, as violacións sistemáticas de tíos ás sobriñas de seis ou oito anos). Por outra parte, tamén resulta doado de comprender as respostas do pobo diante das indixencias cotiás, especialmente no caso dos comportamentos alleados. De maneira semellante a como se facía entre nós: o engaiolamento de subnormais e dementes en cortes, zulos e cortellos estaba á orde do día.
Este marco contextual sérvelle a Bento da Cruz para desenvolver a historia pavorosa das interioridades agochadas dunha das familias de Gostofrío: os Pereiras, tres irmáns solteiros, unha sobriña cativa, exposta ás luxurias e inmundicias dos seus parentes, e súa nai -a loba-, encortellada nunha espelunca da propia casopa. Unha familia comesta polos piollos brancos e pola miseria material, que acostuma ser o xerme daqueloutra que adoitamos chamar moral, porque a violencia dos pobres ten costume de se alimentar na lacería das súas vidas. De súpeto, este primitivismo empeza a dislocarse paseniñamente trala chegada á choupana dos Pereira dunha criada que, á súa vez, foxe da súa aldea, logo de darse conta de que lle gustaba perdidamente a fornicación, e para non vivir coa angustia de que calquera día lle faltase a menstruación.
A trama ficcional céntrase nas experiencias horrendas que se viven no seo desta familia, mais sen pechar os ollos aos terrores e despotismos que veñen do exterior, por exemplo, dos señores abades caloteiros, e nomeadamente das monxas dos Pétalos de Rosa, que se fan chamar “Soeurs” e que, como verdadeiros demos, aterrorizan as criaturas. Porén, neste espazo tan ruín e primitivo, e á par dos sentimentos e condutas máis escuras, o autor, como non podía ser doutra maneira, fai abrollar comportamentos nobres e xenerosos, personalizados case sempre nas protagonistas femininas do relato.
Tal como o agoiraba hai corenta e cinco anos o xornalista Guedes de Amorín, Bento da Cruz converteuse efectivamente, nun dos grandes escritores lusos do noso tempo. O narrador nado no lugar de Peirezes conseguiuno sen desertar nunca dunha literatura esgreviamente ruralista -nunca costumista-, elaborada desde unha actitude enteiramente realista, e por veces mesmo naturalista, xa que o escritor parte do que quere demostrar, derivado da observación da áspera existencia humana no espazo xeográfico barrosão. Mais, ao contraio do que acontece noutras das súas obras –Contos de Gostofrio serve de exemplo- nas que o autor non emite axuizamentos morais, no romance A loba estes son contundentes. Diría que a novela, na súa globalidade, é un veredicto sen paliativos da condición da vida miserable e das súas causas. Documento, xa que logo, moi verídico e axuizamento da realidade no mesmo reflectida.
No debe da novela cómpre anotar certas pinceladas melodramáticas, sen que sexa precisamente a intención do autor tocar a nosa sensibilidade. Mais non é menos certo que na narración flúen con frecuencia situacións patéticas de grande efectismo, con carácteres quizais pouco matizados (absolutamente bos ou absolutamente malos), con intencións morais e o triunfo da virtude. Por iso mesmo, máis arriba ousei empregar o termo naturalismo para cualificar a literatura que Bento da Cruz artella en A loba.

Bento da Cruz

O romance non incorpora ningunha novidade técnica. A súa arquitectura interior segue unha estrutura tradicional, chamándonos unicamente a atención un desenlace lento, delongado e aberto, xa que, despois da morte da muller encortellada, non temos ningunha pegada sobre o que vai acontecer cos restantes protagonistas. Finalmente, como elemento narrativo a salientar, penso que non se debe esquecer o papel sobranceiro do diálogo, que Bento da Cruz manexa perfectamente, facendo que a narración avance a un ritmo axeitado, sen se extraviar en trivialidades barullentas ou insubstanciais.
Esquecéuselles aos editores deixar constancia, na relación de créditos, que a tradución de A loba é obra de Moncha Fuentes Arias, especializada xa na tradución da obra de Bento da Cruz, pois da súa man tamén podemos ler na literatura de noso O lobo guerrilleiro. É a súa unha fermosa tradución que fai que ante o lector resoe un galego potente, cun léxico moi selectivo e ricaz. O léxico de A loba nútrese de moitos lusismos como debe ser. Non entanto, nas páxinas da novela seguimos atopando a nosa lingua, o galego moderno, unha lingua emancipada que camiñou no seu  desenvolvemento polas nosas corredoiras, que son distintas das de alén das raias.

A escrita existencial e cristalina de Camilo Gonsar

A noite da aurora
Camilo Gonsar
Editorial Galaxia, Colección Literaria, 206 páxinas.
(Libros de fondo)

No ano 2003 produciuse o retorno á literatura de Camilo Gonsar (Sarria, 1931 – Vigo, 2008). Un retorno longo tempo agardado dun estilista puro e, no seu día, anovador da narrativa galega. Desde aquel libriño, aquela escolma de relatos do ano 1995, Arredor do non, Camilo Gonsar non sentira a urxencia de publicar. Camilo Gonsar -Camilo González Llanos- alleo a présas compulsivas, a parladoiros, a vaidades e figuracións, continuou, porén, coas súas andainas literarias e existenciais, plasmadas ben en relatos curtos, ben en pezas de alento longo, como esta Noite da aurora, a súa derradeira obra literaria. Como homenaxe póstuma, Galaxia publicaría no mesmo ano do seu pasamento os seus relatos curtos reunidos no só volume, Relatos completos 1961-1995.
Camilo Gonsar foi un anovador das letras galegas. Adscrito por críticos e estudosos a aquela ondada coñecida co nome de Nova Narrativa Galega que trouxo, nas décadas dos cincuenta e dos sesenta, unha reste de elementos modernizadores a unha literatura ancorada no ruralismo e no costumismo. Con todo, Camilo Gonsar amosouse en xeral como un narrador realista e menos vangardista, nomeadamente nos aspectos formais, que outros membros da Nova Narrativa Galega, cuxo ciclo textual remata en 1970. Xa na novela que precede a esta achega do ano 2003, A desfeita (semirreportaxe) do ano 1983, Camilo Gonsar abandonara os presupostos da Nova Narrativa Galega e centrárase na denuncia dunha sociedade caciquil, con referencias á realidade social e política galega. Un precedente, xa que logo de A noite da aurora.
Nesta peza, o autor síntese designando, aínda que ignorando os motivo, como o destinatario idóneo do relato de Lor, un dos principais personaxes e relator da novela. Unha fución que apenas pasa de ser mero oínte, segundo o artificio literario do que se serve Camilo Gonsar. O encontro co personaxe ten lugar en Reikiavik, a terra de Snorri Sturluson, berce dos máis grandes poetas da épica medieval, a “Illa das Sagas”. Mais o que escoita e transmite non é unha saga, senón un relato tímido e en ton menor. Porén, todo é literatura, como nos pon de manifesto a advertencia limiar. Xa que logo, a súa única existencia é a que lle pode proporcionar o acto fabulador. A coincidencia -puro artificio literario para xustificar a orixe da novela- ten lugar no mostrador dun banco da capital de Islandia, onde o autor e Lor atópanse trocando moeda. O relato que escoita e que reflectirá a novela, recíbeo desdebuxado, esfumado, tal como vellas fotografías, e versa verbo de lembranzas depositadas durante tres décadas no fondo da memoria do protagonista. Sen solución de continuidade, o relato lévanos desde Islandia a unha vila galega, P., que non corresponde a ningún topónimo , e máis en concreto, á cantina da vella estación de ferrocarril da mesma localidade. Alí coinciden tres amigos co cantineiro, un antigo colaborador dos maquis (“atracadores”, segundo o eufemismo oficial) que actuará case que como testemuña. Na cantina xogan, beben e falan, tentando evardirse da existencia grisalla e monótona de P. E, a medida que as sesións se suceden, o relato vainos presentando con grande mestría o retrato minucioso dos catro personaxes, algúns moi complexos, outros non tanto. Personaxes moi ben caracterizados psicoloxicamente, recollidos dunha realidade histórica concreta e imbricados no tempo da posguerra; deseñados polos seus actos ou incluso pola lingua na que se expresan, trazo que nos lembra o recurso que Camilo Gonsar xa empregara nas súas primeiras obras.

Camilo Gonsar

Ata que chega a Noite da Aurora a aparece o Río, a cisma do Río, un elemento claramente simbólico -abonda con ler a cita introdutoria de Vicente Risco-, o Río que “necesitaba” un afogado cada ano. E se non se lle ofrece esta peaxe, faránolo pagar con castigos. Xurde de consún entre eles a necesidade de cambiar de vida a atravesar fronteiras. Será a decisión radical de rachar co pasado e abandonar a propia patria, cambiar de vida, coa promesa do retorno pasados trinta anos. Un baño no Río, nunha noite de invernía, simbolizará a despedida dos tres amigos da vida de rutina de antes.
En A noite da aurora, están presentes a maioría das teimas da escrita de Camilo Gonsar: o dualismo antitético dos seus personaxes, a súa complexidade humana, a presenza irracional de forzas telúricas e as reflexións, tan camilianas sobre o sentido da existencia humana e sobre o tempo (“¿Para que existes? Para nada. Moito mellor se non existises”, “¿É o tempo un produto da nosa mente ou hai un eterno retorno?”).
O desexo de claridade estilística e de trasparencia narrativa son trazos constantes na escrita de Camilo Gonsar. A súa derradeira obra en vida segue sendo fiel a esta constante. A noite da aurora é pois logo un verdadeiro agasallo de prosa precisa, estrita, quizais lacónica, pero cristalina. A prosa de cristal dun dos arquitectos públicos da linguaxe novelística, como no seu día escribiu Méndez Ferrín