Diario íntimo dun vello revoltado
Antonio Tovar Bobillo
Editorial Galaxia, Vigo, 2001, 177 páxinas.
(LEBRANDO A ANTÓN TOVAR AOS DEZ ANOS DO SEU PASAMENTO)
(Na madrugada do mércores 16 de xuño de 2004 finaba en Ourense Antón Tovar, Antonio Tovar Bobillo, xa que nunca renunciara o seu nome en castelán. Deixounos o home da dor, o poeta do pesimismo, do íntimo e do cotián. En marzo de 2001 escribín estas palabras premonitorias: “Teremos que deixalo morrer para esquecernos que foi amigo de Risco, membro do PC e que escribiu en castelán unha boa parte da súa obra”. Como homenaxe e recordación dun escritor ao que posiblemente a Real Academia Galega nunca elixirá como persoeiro do Día das Letras Galegas, reproduzo a única recensión na que tiven a oportunidade de comentar o seu derradeiro libro, Diario íntimo dun vello revoltado.)
O día 26 de outubro de 1997 o autor do Diario íntimo dun vello revoltado cumpría setenta e seis anos. Nesa data Antonio Tovar Bobillo escribía o seguinte: “Onte chamou unha redactora de El Correo Gallego de Santiago: Mañana cumple años su marido. Ben. ¿Sigue siendo escritor? Foi unha rara pregunta. ¿Que queren? ¿Que estea sempre coa man na rabela arando verso e prosas? Ou queren pararme porque xa son moi velliño, ou mellor vedraño. Tanto ten. Ingreso, ingresei na soleira da casiña da premorte”.
Son palabras que forman parte da literatura confesional máis sincera e polémica que xamais se escribiu no sistema literario galego. Memorias explosivas pero moi coherentes nas que ese vello e incombustible comunista que tivo, coma tantos outros, o “infortunio” de escribir os seus primeiros libros en español, perseguido literariamente, segundo confesa, por Méndez Ferrín ao que, non sen rexouba, chama “Xosé Lois” ou “Méndez”, realiza un exercicio de introspección, de nudismo interior que acada límites dificilmente imaxinables.
Diario íntimo dun vello revoltado é un libro de memorias, como indica o seu título, escrito durante o derradeiro periplo da vida dun home -entre os setenta e catro e os setenta e seis anos-, e o “muro da morte”, a “á do corvo da morte”, martela constantemente o seu cerebro. Un libro de memorias que prosegue, quizais con maior radicalismo a angueira de poñer todo en cuestión que o autor principiara en Diario sen datas (1989), que reflicte os conflitos e inquéritos existenciais que están presentes de forma nidia na obra de A. Tovar.
Como no anterior diario, Antón Tovar, que se sente incómodo baixo ese nome e elixe á mantenta o de Antonio Tovar Bobillo, recunca unha e outra vez sobre os temas máis incertos e problemáticos da existencia humana. As súas armas, a sinceridade absoluta, a paixón polémica, unha ironía sutil e unha querenza pola lóxica e polo sentido común que desarma o lector.
Un diario que se converte por veces nun álbum de retrincos nos que o autor quere deixar gravados pensamentos ou frases salientables doutras persoas ou as tiradas da propia colleita. A. Tovar vive, ao menos desde 1953, nunha permanente experiencia de alleidade que aparece retratada dunha forma superlativa neste diario. Trátase da inexistencia do eu, un fenómeno que o escritor describe con dificultade, pero que non pode ser confundido co feito da alleidade psíquica, coa tolemia.
Recorre ao budismo, a Hume ou a Ayer para darnos conta desta ausencia ou inexistencia do eu: el non é el e a súa poesía tampouco lle pertence. Alleidade magnificamente reflectida no seu poema “Eu estaba na nada”. Feliz na nada, durmido nun gran sono, mais viñeron seus pais -“máis meu pai que a miña nai”- e tirárono dese sono para ingresar de seguido nun mundo de sufrimento. Eles morreron e xa volveron á nada. “Agora tócame a min. Todo espantosamente sinxelo” Trátase dunha idea recorrente que se repite unha e outra vez. Somos seres hipotecados, o noso destino é a morte, aínda que contradicindo a suposición-veradde da inexistencia do eu axexamos a contradición da vaidade e o amor propio.
Á par desta idea-eixo que subxace no Diario, aparecen outras constantes que se expresan unha e outra vez. Entre elas, a vida como maldade: a vida non é mala como lle dixera seu pai aos doce anos, senón que é un mal. Un permanente cuestionamento crítico da existencia e natureza de Deus, a gran fábula de Deus. Un Deus que está cos poderosos como Abraham, é tan exterminador como Hitler, e amósase inimigo dos miserables coma Onán. As inconsistencias e contradicións dos relatos bíblicos e dos dogmas católicos máis recentes. A teima do sexo, basculando o escritor entre as fermosas suxestións do erotismo (“Os peitos dunha muller son os xardíns de invitación á luxuria”), e a condena dos masturbadores. O xuízo e valoracións dos escritores do noso sistema literario, con especial animosidade fronte a Méndez Ferrín.
Antón Tovar
As referencias familiares e persoais: á nai, ao pai que lle meteu no corpo o medo á existencia, ao irmán do Opus que o condena definitivamente por casar sen se confesar, e sobre todo as marabillosas referencias a Tucha. A Tucha sempre a súa beira a pesar das pequenas traizóns, a Tucha que é católica, vai a misa, é devota da Purísima, pero no cre na presenza corporal de Xesús na hostia consagrada, no inferno nin na infalibilidade do papa. A Tucha que soporta todos os desastres, tamén o sexual, do home Antonio Tovar Bobillo.
E a reflexión sobre moitos outros temas de diversa índole que reflicten de xeito perfecto a personalidade a personalidade dun home que, como os bogomilos, choraría polo seu propio nacemento e que só aspira a unha cousa: morrer con dignidade, coma un ateo solitario.
Todo isto e un estilo expositivo alicerzado na claridade e na simplicidade máis absolutas, pero no exento de ramallazos líricos, fermosos e orixinais, fan destas morias de A. Tovar un libro único e especialmente gorentoso malia o baleiro dese fragmento sobre o Rei que, disque, lle mandaron censurar.
(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o 12 de agosto de 2001)
NOVENOITES 