No día de hoxe o xurado do Premio Blanco Amor de Novela Longa, que chega a súa XXXIV convocatoria, reunido no Centro Cultural Marcos Valcárcel da Deputación Provincial de Ourense, declarou gañadora por unanimidade á novela Os kowa. Aberta a plica, o autor da novela resultou ser Francisco Javier Vázquez Álvarez, coñecido polo seu pseudónimo literario Xavier Queipo, autor dunha ampla e notabilísima obra en varios xéneros, pero sobre todo na narrativa. Ë asemade tradutor ao galego de obras como A viaxe de Baldassare de Amin Maalouf, Ulises de James Joyce ou Tifón de Joseph Conrad.
Entre outros aspectos o xurado salientou que Os kowa é unha historia trepidante que se desenvolve entre Europa e a Amazonía, cun transfondo de diálogo de identidades culturais, de respecto pola diversidade e pola natureza. A novela esta escrita con brillante oficio e calidade.
Pola miña parte como membro do xurado composto por Luís Gonzalez Tosar, Bieito Iglesias, Malores Villanueva, Armando Requeixo e quen isto escribe, debo dicir que tiven o pracer de ler e valorar Os kowa como unha magnífica celebración da aventura, dunha aventura equinocial, acompañada de profundas reflexións verbo do xogo de equilibrios entrópicos, a espiral da evolución non lineal, defensa das tribos do mato, que se algo precisan é que as deixen en paz. Engulido o protagonista pola selva, as páxinas da novela son unha historia constante de soidades e descubertas, un combate de antagonistas. A novela presenta o protagonista que retorna, coma Ulises, cargado de coñecementos, segredos e cicatrices. O autor logra artellar un relato no que o substrato científico e ético non empece, senón que potencia, o alento narrativo, intenso e desacougante, dunha aventura navegando río abaixo desde as fontes do Amazonas.
Unha historia por veces abafante e angustiosa; e para narrala, o autor emprega unha tonalidade que oscila entre un perfectamente audible murmurio de fondo e unha tensión aburadora, que nos fai lembrar o Capitán Kurtz no corazón da escuridade.
Unha novela de aventuras debe subliñar na súa trama as viaxes, o misterio, os riscos. En Os kowa hai unha dobre viaxe: unha viaxe externa que vive o protagonista na que se enfronta a situacións moi comprometidas e a perigos. E tamén unha viaxe interior que o fai medrar e mellorar ata acadar as súas metas. Viaxe pois entendida como iniciación. A súa arquitectura é a clásica deste subxénero de narrativa: saída – viaxe – retorno. A acción da novela, trepidante en diferentes escenarios e espazos, case que sempre exóticos, discorre co ritmo axeitado a esta caste de literatura.
Arquivo por meses: Novembro 2015
Amores zoofílicos
A escritora Marian Engel
Oso
Marian Engel
Traducción de Magdalena Palmer
Editorial Impedimenta, Madrid, 2015, 171 páxinas
Non faltan pensadores que sosteñen que o bestialismo, as relacións sexuais con animais, foron na antigüidade unha práctica xeneralizada, anexada mesmo a rituais relixiosos. A meirande parte dos códigos -non todos porén- condenan as actividades zoosexuais. É moi coñecido o caso de Claudine de Culan sentenciada a ser aforcada e logo queimada en 1601 xunto co can co que supostamente tería copulado. A literatura que nunca é allea a canto acontece no terreo dos comportamentos humanos e nas súas derivacións, ten tematizado as relacións sexuais con animais. Unha mostra requintada é a peza narrativa Bear (1976) da escritora canadense Marian Engel que o editor Enrique Redel publicou nos pasados meses en Impedimenta. Oso, un libro estraño, contundente e ao mesmo tempo engaiolador, mereceu o honor de ser considerado como a novela más polémica que se teña escrito no Canadá. Unha peza narrativa que supera as tonalidades eróticas e penetra claramente nas prácticas zoosexuais. A protagonista da mesma, Lou, é enviada a unha illa no norte de Canadá para catalogar un legado que recibira o Instituto Histórico no que traballa. Na corte da mansión hai un vello oso ao que debe tratar coma un can.
Mais a soidade do lugar provoca que paseniñamente Lou se achegue ao animal, e, co transcorrer dos días, vaia ganduxando co mesmo unha relación sensorial, afectiva e sexual. Amores prohibidos, bestialismo. No entanto, a protagonista furga en todos os recunchos da súa conciencia para comprobar se notaba algunha culpabilidade. Mais non, non recoñece ter roto as barreiras do tabú. Soamente se sente querida sen depender docilmente dos caprichos dun home. E así, grazas ás relacións co oso, atópase finalmente a si mesma e cómoda no mundo. A novela, malia os anos pasados, pode escandalizar. Porén, se algo debería provocar, son reflexións verbo dos lindes e sobre o porqué natural ou cultural do tabú das prácticas zoofílicas, tal como acontece, por exemplo, co incesto que, segundo Levi-Strauss, abre a pasaxe da natureza á cultura, e consonte cos pensadores do movemento de liberación animal, serían éticas sempre que o animal non sexa vítima da crueldade humana.
(Texto publicado o día 14 de novembro de 2015 no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela. Para ver o orixinal, facer clic aquí)
Disparatada comedia. Luces e sombras arredor da Moreneta
Morena, perigosa e románica
Pedro Feijoo
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 431 páxinas
Logo do éxito de público das súas anteriores propostas narrativas para adultos, Os fillos do mar e A memoria da choiva, Pedro Feijoo volve á narrativa apostando por unha trama argumental alicerzada na comedia e no humor, ingredientes que non son abondosos na literatura de noso. Mais tamén desde esas convencións xenéricas pretende o autor responder á pregunta esencial verbo da natureza da vida: que é a existencia?, unha traxedia ou unha comedia? Coida o autor que a vida ten moito máis de comedia, se cadra tráxica. E así, tras unhas planas, ao meu entender, prescindibles, preséntalle ao lector a tarxeta de visita da súa comedia. Unha comedia que se apropia da arquitectura tripartita de A Divina Comedia (Inferno, Purgatorio, Paraíso) con “cantos” en vez de capítulos, e mesmo cun protagonista que leva o nome de Dante e conta asemade coa súa Beatriz
Nesa estrutura tece Pedro Feijoo unha trama que quere ser unha disparatada aventura de intriga, aínda que na mesma abonda máis o disparate que o enigma e o misterio. O protagonista, Dante Odeón, logo dun aciago matrimonio e dun divorcio semellante, dá cos integrantes da Banda Perigo que, malia o seu nome, teñen máis de “bandidos de patacón” que do que podería suxerir o alcume co que queren ser definidos. Vagan polas rúas viguesas coa intención de roubar/secuestrar o obxecto quizás máis representativo da Catedral de Santiago. Dante Odeón failles ver o desatino do seu propósito, mais ao pouco tempo atoparaos en Barcelona planificando secuestros igualmente desatinados. Ata que os convence que o escuro obxecto de desexo da Banda Perigo podía ser a Moreneta. E esta banda de desesperados emprende unha aberrante aventura ateigada de equívocos, trangalladas, ordes e contraordes, un mar de mentiras e réplicas, en cuxos disparates tamén participa o “dantesco” protagonista relator.
A historia rocambolesca, tal como a desenvolve o autor, abofé que ten moito de comedia. A trama goza de todos os ingredientes para divertir que é o que se lle esixe á comedia. Os seus personaxes que se moven polas beiras do esperpento e da inopia surrealista, son unha banda de panocos, “superviventes deste tempo cruel”. Por iso mesmo a proposta narrativa de P. Feijoo no só pretende entreter senón tamén reflectir algunhas das calamidades máis deplorables do tempo que estamos a vivir. Tamén é certo que a novela permite unha lectura doada, á que axuda un estilo da prosa correcto, mais sen complicacións formais. Mesmo algunha das brincadeiras que inzan o libro non carecen de chispa. Así mesmo, algunhas das reflexións do protagonista teñen a súa agudeza, como tal: o fácil que é facer desaparecer tanto o Códice Calixtino como os aforros de milleiros de preferentistas.
Pedro Feijoo
Con todo, na novela tamén conflúen pexas, ao meu ver, de certa relevancia: a longura excesiva dun texto no que se introducen “argumentos” totalmente innecesarios, xa que nada lle aportan a unha trama argumental a prol da comedia que debe acompañar sobre todo ao fío condutor principal. Unha demasía de personaxes secundarios que fan, como tal, pouco crible o roubo en turbamulta da Moreneta. E, sobre todo, a escaseza de alicerces verdadeiramente literarios, eses ingredientes que quizais teñen que ver con forzas salvaxes e universais e que empuxan a linguaxe cara un límite único e, xa que logo, converten un texto en arte capaz de incendiar as nosas lecturas.
(Texto publicado o día 12 de novembro de 2015 no xornal Faro de Vigo)
“A neve interminable”: intelixente amalgama de historias
A neve interminable
Agustín Fernández paz
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 180 páxinas
Dá xenio ler a Agustín Fernández Paz en calquera dos formatos ou subxéneros que frecuenta. Esa escritura clara, sen estearse na frase brillante ou requintada senón na naturalidade lingüística, na arquitectura do relato e na gordura das súas historias segue colleitando lectores e lectores en cada unha das súas entregas. Esa foi sempre a súa forma de escribir, e en boa medida a chave dos seus éxitos. E volve selo na súa última entrega, A neve interminable, unha amalgama de historias secundarias ligadas por unha fía narrativa principal, que vinte anos despois nos fai lembrar, por certas semellanzas ambientais sobre todo, a súa obra seguramente máis coñecida, Cartas de inverno. Un libro ademais que, pola súa estrutura compositiva homenaxea aos cinco escritores ( Mary Wollstonecraft, Claire Clairmont, Percy Shelly, John William Polidori e Lord Byron) que na noite do 19 de xuño de 1816 se xuntaron ao pé dun lago suízo co reto de escribiren cadanseu relato de medo. Ese mesmo reto acéptano os personaxes de A neve interminable.
Cinco guionistas, con non moita experiencia pero dotados de creatividade, concéntranse nun lugar illado, nun hostal da Fonsagrada para poder traballar sen distraccións e escribir así os guións dunha serie de medo para a televisión. O seu propósito é explorar os terrores presentes no mundo actual, fuxindo dos argumentos clásicos do xénero, como manifesta unha das guionistas recluídas. Alí coinciden con outros tres creadores de historias ou responsables de vertelas a outras linguas. Na tarde do cuarto día comeza a nevar; unha interminable nevarada que os deixa illados. Cada un deles escribirá unha historia que logo porán en común. Historias que Agustín Fernández Paz integra habilmente na principal, e que beben sen dúbida en Lovecraft, no terror preternatural: a presenza de forzas maléficas (vampiros, fantasmas, mortos viventes…) ou que teñen moito que ver con psicopatías ou alteracións na visión da realidade.
O horror que habita no soto, o rabuñar ominoso que escraviza a mente do protagonista, malia que unha nova construción ocupe o lugar da antiga (“Casa azul”). Os vampiros que se introducen no espello e traballan no corpo do protagonista, introducindo no mesmo pequenas doses de sangue (“Herdanza de sangue”). Seres que regresan da morte para levar a cabo a vinganza tantos anos agardada e temida (“A néboa da vinganza”). O ser de familia rica serve mesmo para agochar as mentiras e que ninguén descubra segredos noxentos, mais afortunadamente na morte non hai clases nin privilexios (“Un incidente no internado”).
Porén, malia que as catro historias son capaces de provocar o medo psicolóxico, non cumpren co propósito que reuniu os guionistas: describir, dar testemuño dos terrores actuais, eses medos dos que apenas somos conscientes, provocados polo planeta que se rebela -a mostra a interminable nevarada- por culpa dos estragos e desfeitas que realizamos, sobre todo pola cobiza dos poderosos. Terrores que aparecen lembrados no desenlace do libro.
Agustín Fernández Paz
O relato flúe espontáneo na pluma de Agustín Fernández Paz, quer nas historias secundarias que amosan “o sentido do morbosamente antinatural” (Lovecraft), quer na historia principal que crea atmosferas de grande verosimilitude; situando os relatos nun marco próximo á actualidade. Graduando perfectamente o ritmo narrativo, cedéndolle a narración a un personaxe protagonista que o fai en primeira persoa para conferirlle maior credibilidade ao que conta; adiantado oportunamente a sensación de horror (descubertas desconcertantes, a porta dun cuarto que debería estar pechada e que aparece medio aberta, páxina 28-29). E mesmo coa utilización frecuente do pasado imperfecto que actúa sobre o presente, preñando as historias de sensación de ameaza. Estratexias compositivas moi acaídas que o autor domina, á vez con creatividade e oficio, e que axudan a que a gordura das súas historias tire de nós, lectores, que moi pronto ficamos enganchados nas súas tramas. É a arte de escribir libros de fronteira que engadan por igual a cativos e a adultos.
A morte en Venecia
A morte en Venecia
Thomas Mann
Tradución de Laureano Xoaquín Araujo Cardalda
Rinoceronte Editora, Cangas do Morrazo, 2015, 144 páxinas
O grande mestre de Thomas Mann foi sen dúbida Goethe. E o mesmo escritor era consciente de que compartía con Gothe non poucos trazos, non só ideolóxicos, senón tamén no eido da escrita. Como seu mestre, Thomas Mann cree que a súa obra encarna a arte, a literatura e quizais a mesma Alemaña. Unha existencia, xa que logo, simbólica, como dixo Goethe da súa. Seguramente ningunha das súas obras como La montaña mágica, escrita no período de entre guerras, representa tan ben ese ideal ao que aspira Thomas Mann. Pero tamén Carlota en Weimar ou El surgimiento del «Doctor Fausto»: novela de una novela. Mais Thomas Mann tamén escribiu obras, a primeira vista menores, que pasaron, porén, á historia da literatura de todos os tempos. Entre elas, Der Tod in Venedig (1913), traducida no ano 1995 ao galego e reeditada arestora por Rinoceronte Editora.Unha peza narrativa ateigada de simbolismo que, para alén da súa trama, dá orixe a interpretacións moi variadas que non se poden centrar unicamente no homoerotismo xa que entón a novela perdería boa parte da súa sustancia.
A novela desenvolve unha acción aparentemente mínima, concentrada en dous personaxes: Gustav Aschenbach, un importante escritor alemán, e un adolescente polaco, Tadsio, membro dunha familia nobre. Aschenbach, demasiado comprometido coa obriga da creación, demasiado ocupado cos deberes que lle impuñan o seu eu e máis a alma europea, nunca tivera a tentación de abandonar Europa. Un día decide viaxar, pero non o fará lonxe de máis. Faino con rumbo á cidade croata de Pola, e desde alí a Venecia, unha cidade con grande forza de atracción para unha persoa culta. Instalado no hotel, observa, entre un grupo de polacos, a un rapaz absolutamente fermoso, cunha cabeza cun engado sen igual: a cabeza de Eros. É Tadsio. A fascinación que sente Aschenbach fai que, nos espazos do hotel e da praia, observe de xeito compulsivo o mozo e siga por veces o seu rastro a través da cidade. A acción da novela redúcese a iso, cun final tráxico: a morte do escritor, incapaz de deixar unha cidade envolta nun cheiro pútrido de mar e pantano e apreixada pola peste.
Con todo, o verdadeiramente interesante da obra é o drama interior de Aschenbach: a loita que nos seus adentros se produce entre o apolíneo e o dionisíaco, entre o rigor intelectual e a estoica disciplina moral do escritor e o “delicado gozo sensual” e o amor que consume ao respectable escritor. Mais esa atracción sensual e amorosa mantense sempre nun plano unicamente intelectual ou platónico, sen sequera atravese a falarlle ao fermoso adolescente, malia os seus desexos.
O contido dunha trama tan mínima e sinxela non esgota, porén, os valores dunha peza sobordante de referencias simbólicas. O que primeiro distingue Aschenbach é o arquetipo platónico como modelo primordial de fermosura. Non entanto, a presenza de Tadsio e o desexo cambian a súa visión da vida, da cultura e da arte. Os ideais intelectuais deixan paso ao mundo das sensacións e dos sentimentos, ata levar o protagonista á fatal destrución, un dos grandes leimotiv na narrativa de Thomas Mann.
Thomas Mann
A cidade de Venecia aparece debuxada con perfís expresionista, con trazos grotescos e decadentes que reflicten unha urbe insalubre, transitada pola morte, tras as carautas dun falso esplendor. Todo iso anuncia a peste de cólera que, con sixilo, está a atenazar a cidade. Na novela tamén está presente o motivo da viaxe, tan frecuente na literatura, aínda que Thomas Mann transforma esa aprendizaxe en algo totalmente distinto do que se persigue en obras como a Odisea ous As viaxes de Gulliver, xa que o único final posible da busca de Aschenbach é a morte. A morte en Venecia é pois unha sátira profunda, desenvolvida cunha grande mestría formal, da procura dos ideais clásicos, unha crítica da sociedade decadente do tempo no que a novela foi escrita, e unha aposta por un futuro centrado no amor á arte.
Na presenza do mal. A pulsión da morte
Muros de aire
An Alfaya
Edicións Xerais, Vigo, 2015, 245 páxinas
An Alfaya, unha narradora que xa conta cunha obra literaria extensa, móvese con igual destreza na narrativa dirixida a un lectorado infanto-xuvenil, como naqueloutra máis propia de persoas adultas. A súa última posposta literaria, Muros de aire e é seguramente a súa peza narrativa de maior entidade, se ben un certo ar de familia emparéntaa con pezas publicadas hai xa anos: Areaquente ou ben Vía secundaria, novela folletinesca, mais ateigada de dores, obsesións e intemperies vitais. Todos agochamos dentro de nós obsesións persoais e autora de Muros de aire no se exclúe desa servidume. Ela mesma recoñece ser suxeito de teimas e dores, e nesta novela propúxose dar conta das mesmas, se cada disfrazadas, pero presentes sen dúbida como semente do que escribe. Unha delas é o eterno enfrontamento entre o ben e o mal, que está na orixe de incontables conflitos humanos, desde aquela seita gnóstico cristiá fundada polo babilonio Mani e que inquietou asemade a Agostiño de Hipona, ata tantas retesías e traxedias dos nosos dúas. Todo iso, esa loita entre o ben e o mal, trasládao An Alfaya a non poucas secuencias desta novela que se de algo se afasta e da dozura e da amabilidade.
Nun tempo en un espazo indeterminados sitúa a autora a cerna da súa proposta. Unha historia de ruindades, arrepíos, xogos perversos, amores, superacións e non poucos muros de aire erguidos entre varios dos personaxes que interveñen na trama, entoada por un dramático tema de fondo: as dores coas que a vida abafa por veces a moitos seres humanos que, vítimas de estrañas vicisitudes ou de malos tratos, atopan no suicidio, a fuxida, a única vía de escape da noxenta realidade. En Cora, a protagonista principal, que xunto coa súa parella reciben o encargo de elaborar un estudo daquelas persoas que intentaron ou consumaron o suicidio, parello por veces con actos criminais, atopa a autora a esculcadora deses porqués da morte ou da premorte. Mais non é esta unha novela verbo do suicidio, malia que a súa estrutura este cimentada en once cartafoles suicidas e a voz narrativa non aforra afondar neses intres previos e nos agochados impulsos que agroman na premorte e levan aos suicidas a esa fenda definitiva. Muros e aire é sobre todo o retrato do mundo interior dun amplo número de personaxes feridos pola dor, por episodios familiares ateigados de mesquindade, de sucesos arrepiantes que desembocan nun desenlace que en nada debe envexar ás traxedias gregas. Xa que logo, na novela o lector atopará o baleirado de argucias de víbora, de maldades, de soidades en compañía, de lembranzas enterradas no subconsciente que reviven no presente porque o pasado sempre pasa factura. E á vez que se relata esta presenza do mal e as experiencias dos aspirantes a suicidas, tamén dá conta a novela da historia presente e do pasado dos principais protagonistas: Cora, Amalia a súa nai e a castradora avoa Remedios.
An Alfaya
Muros de aire é unha novela de personaxes; algúns presentes en todo o relato, outros, nomeadamente algúns suicidas, cobran vida nos seus desafogos / desafíos, nas entrevistas que lles fai Cora para desapareceren a continuación. Unha arquitectura equilibrada, ricaz, complexa quizais, mais non ilexible, cun emprego oportuno de frecuente analepses, saltos cara ao pasado para descifrar o presente. E un ritmo pausado que, porén avivece nos derradeiros cartafoles suicidas cando a trama acada máis intensidade dramática e se transforma nun verdadeiro relato criminal.
(Texto publicado o día 29 de outubro de 2015 no xornal El Faro de Vigo)
NOVENOITES 