MUDANZA

Debido ao peche de Blogaliza, Novenoites viuse na obriga de mudar de localización. A partir de agora, Novenoites atópase nesta localización:

https://novenoites5913481.wordpress.com/

A INVENCIÓN DA COMPOSTELA LITERARIA

O espello no serán

Ramón Otero Pedrayo

Introdución se Xosé M. Salgado

Estudo lingüístico de Mónica Góñez

Editorial Galaxia, Vigo, 400 páxinas

(Libros de Fondo)

 

Hai arestora cerca de dezaoito anos que Editorial Galaxia publicaba, na súa colección literaria, o número 14 das obras de Otero Pedrayo, extraendo dos seus fondos este novo libro do patriarca das nosas letras. Unha edición con introdución de Xosé M. Salgado e estudo lingüístico de Mónica Góñez, e que toma como base o texto publicado en 1966 co título orixinal O espello na serán. Entre o Pedroso e o Viso.

Otero Pedrayo foi o máis significado referente cultural galego do século XX. Grande narrador, polígrafo verdadeiro, patriarca das nosas letras, figura cimeira da cultura galega, memoria de todas as cousas… son algunhas das cualificacións coas que se acostuma celebrar a súa figura. Con todo, a súa influencia literaria directa foi mínima. Otero foi un símbolo moi admirado no se tempo, mais pouco lido. O mesmo Xosé Luís Franco Grande recoñece que os mozos da súa xeración, sobre os que tanto influíu don Ramón Otero Pedrayo, coñecían unicamente os seus libros “máis lexibles”.

A complexidade lingüística de Otero afianzou o tópico, hoxe en día en plena vixencia, de ser o polígrafo ourensán un autor dunha escrita difícil. Segue a ser, pois, Otero Pedrayo, demasiado descoñecido, circunstancia á que contribúe a dificultade para acceder as súas obras.Coas edicións que fixo Galaxia mitigáronse, en grande medida, estes atrancos, aínda que de xeito, ao meu entender, demasiado lento para poder dispoñer das obras de Otero, pois, feita excepción de Arredor de si e de Os camiños da vida, non existían reedicións das súas obras ata esta colección de Editorial Galaxia.

O espello no serán cómpre incluílo na relación de textos de Otero Pedrayo aos que o lector galego non tiña acceso. Cómpre presentalo, así mesmo, como un modelo daqueles libros nos que se rachaban as fronteiras entre os xéneros (narrativa e ensaio sobre todo), actitude moi propia da escrita de Otero. Ao igual que algún outro libro, O espello no serán é unha publicación de temática emotiva, recreación lírica e erudita de espazos amados, neste caso, de Compostela. Con efecto, Compostela foi a grande paixón de Otero Pedrayo; unha cidade cunha marcada presenza nas súas obras. Desde a súa primeira viaxe a Compostela, confésao el mesmo, Otero Pedrayo, establece coa aldea das estrelas, unha sorte de desposorio de por vida. Xa que logo, O espello no serán é por excelencia a invención da Compostela literaria, plasmación da comuñón co espírito da cidade única que don Ramón acada nos seus anos de catedrático de Xeografía,  a través das camiñadas nocturnas e das subidas matinais á Facultade desde a Rúa Nova, por tras de Salomé.

Mais ¿Qué é O espello no serán? Un libro de non doada adscrición a un xénero concreto, de condición indefinible, apreciación na que coinciden todos os críticos e historiadores, empezando pro Carballo Calero.

Noventa e nove pequenas prosas que non son só ensaio nin só narración. Un libro, pois, permeable, de lindeiros moi elásticos. Unha rachadura de xéneros por onde se zafa e emerxe á superficie a enorme creatividade do polígrafo ourensán. Nesas noventa  e nove secuencias, ao xeito dun espello, reflíctese, toda enteira, Compostela: pequenos textos enteiramente narrativos, bosquexos dramáticos, evocacións literarias, mínimas biografías noveladas verbo dalgúns personaxes cimeiros da cidade, e textos ensaísticos,se ben sen perder os mesmos a presenza de elementos líricos e emotivos.

Todas as concepcións que Otero ten da cidade, deixanse ver no azougue das súas prosas. A aldea de Galicia, encontro de todos os camiños, a cidade-divisa da Galicia universal, a cidade das estrelas, xacobea, símbolo da galeguidade. E, entremedias, as visións emotivas, se ben bastante tópicas, da cidade. “Compostela fina, solerte e vagorosa escola de nubes”, porque en Compostela ponse de manifesto un amor pola pedra: “A auga tolea pola pel de pedra da cidade como pola grande e rara flor ensoñada e chove en Compostela unha chuvia de bicos, de apertas, de  salaios”.

 

Ramón Otero Pedrayo

 

Como xa quedou apuntado, a presente edición toma como base o texto do ano 1966, aínda que non é idéntica ao mesmo, pois, tanto nos aspectos gráficos como morfogramaticais e léxicos, Mónica Góñez realizou un labor lingüístico que ten como finalidade conservar a idiosincrasia  característica de Otero, e, ao mesmo tempo, sistematizar, regularizar as escollas e puntuar axeitadamente o texto de Otero para facelo máis accesible ao lector, e conformalo asemade coa corrección lingüística actual.

Hai quen opina que é unha ruindade atreverse a puntuar, corrixir ou trocar o léxico de don Ramón. Mais, tendo en conta a complexidade lingüística da escrita oteriana e a sensibilidade e cordura coas que a correctora realizou o seu traballo, debemos recoñecer que O espello no serán segue sendo un libro que recende a don Ramón por todos os seus poros, e nos mesmo certamente a cunha vieira e o seu belido símbolo seguen trocando en cada páxina a cidade histórica en cidade poética.

A INVENCIÓN DA COMPOSTELA LITERARIA

O espello no serán

Ramón Otero Pedrayo

Introdución se Xosé M. Salgado

Estudo lingüístico de Mónica Góñez

Editorial Galaxia, Vigo, 400 páxinas

(Libros de Fondo)

 Hai arestora cerca de dezaoito anos que Editorial Galaxia publicaba, na súa colección literaria, o número 14 das obras de Otero Pedrayo, extraendo dos seus fondos este novo libro do patriarca das nosas letras. Unha edición con introdución de Xosé M. Salgado e estudo lingüístico de Mónica Góñez, e que toma como base o texto publicado en 1966 co título orixinal O espello na serán. Entre o Pedroso e o Viso.

Otero Pedrayo foi o máis significado referente cultural galego do século XX. Grande narrador, polígrafo verdadeiro, patriarca das nosas letras, figura cimeira da cultura galega, memoria de todas as cousas… son algunhas das cualificacións coas que se acostuma celebrar a súa figura. Con todo, a súa influencia literaria directa foi mínima. Otero foi un símbolo moi admirado no se tempo, mais pouco lido. O mesmo Xosé Luís Franco Grande recoñece que os mozos da súa xeración, sobre os que tanto influíu don Ramón Otero Pedrayo, coñecían unicamente os seus libros “máis lexibles”.

A complexidade lingüística de Otero afianzou o tópico, hoxe en día en plena vixencia, de ser o polígrafo ourensán un autor dunha escrita difícil. Segue a ser, pois, Otero Pedrayo, demasiado descoñecido, circunstancia á que contribúe a dificultade para acceder as súas obras.Coas edicións que fixo Galaxia mitigáronse, en grande medida, estes atrancos, aínda que de xeito, ao meu entender, demasiado lento para poder dispoñer das obras de Otero, pois, feita excepción de Arredor de si e de Os camiños da vida, non existían reedicións das súas obras ata esta colección de Editorial Galaxia.

O espello no serán cómpre incluílo na relación de textos de Otero Pedrayo aos que o lector galego non tiña acceso. Cómpre presentalo, así mesmo, como un modelo daqueles libros nos que se rachaban as fronteiras entre os xéneros (narrativa e ensaio sobre todo), actitude moi propia da escrita de Otero. Ao igual que algún outro libro, O espello no serán é unha publicación de temática emotiva, recreación lírica e erudita de espazos amados, neste caso, de Compostela. Con efecto, Compostela foi a grande paixón de Otero Pedrayo; unha cidade cunha marcada presenza nas súas obras. Desde a súa primeira viaxe a Compostela, confésao el mesmo, Otero Pedrayo, establece coa aldea das estrelas, unha sorte de desposorio de por vida. Xa que logo, O espello no serán é por excelencia a invención da Compostela literaria, plasmación da comuñón co espírito da cidade única que don Ramón acada nos seus anos de catedrático de Xeografía,  a través das camiñadas nocturnas e das subidas matinais á Facultade desde a Rúa Nova, por tras de Salomé.

Mais ¿Qué é O espello no serán? Un libro de non doada adscrición a un xénero concreto, de condición indefinible, apreciación na que coinciden todos os críticos e historiadores, empezando pro Carballo Calero.

Noventa e nove pequenas prosas que non son só ensaio nin só narración. Un libro, pois, permeable, de lindeiros moi elásticos. Unha rachadura de xéneros por onde se zafa e emerxe á superficie a enorme creatividade do polígrafo ourensán. Nesas noventa  e nove secuencias, ao xeito dun espello, reflíctese, toda enteira, Compostela: pequenos textos enteiramente narrativos, bosquexos dramáticos, evocacións literarias, mínimas biografías noveladas verbo dalgúns personaxes cimeiros da cidade, e textos ensaísticos,se ben sen perder os mesmos a presenza de elementos líricos e emotivos.

Todas as concepcións que Otero ten da cidade, deixanse ver no azougue das súas prosas. A aldea de Galicia, encontro de todos os camiños, a cidade-divisa da Galicia universal, a cidade das estrelas, xacobea, símbolo da galeguidade. E, entremedias, as visións emotivas, se ben bastante tópicas, da cidade. “Compostela fina, solerte e vagorosa escola de nubes”, porque en Compostela ponse de manifesto un amor pola pedra: “A auga tolea pola pel de pedra da cidade como pola grande e rara flor ensoñada e chove en Compostela unha chuvia de bicos, de apertas, de  salaios”.

Ramón Otero Pedrayo

Como xa quedou apuntado, a presente edición toma como base o texto do ano 1966, aínda que non é idéntica ao mesmo, pois, tanto nos aspectos gráficos como morfogramaticais e léxicos, Mónica Góñez realizou un labor lingüístico que ten como finalidade conservar a idiosincrasia  característica de Otero, e, ao mesmo tempo, sistematizar, regularizar as escollas e puntuar axeitadamente o texto de Otero para facelo máis accesible ao lector, e conformalo asemade coa corrección lingüística actual.

Hai quen opina que é unha ruindade atreverse a puntuar, corrixir ou trocar o léxico de don Ramón. Mais, tendo en conta a complexidade lingüística da escrita oteriana e a sensibilidade e cordura coas que a correctora realizou o seu traballo, debemos recoñecer que O espello no serán segue sendo un libro que recende a don Ramón por todos os seus poros, e nos mesmo certamente a cunha vieira e o seu belido símbolo seguen trocando en cada páxina a cidade histórica en cidade poética.

Entre a negrura e a soidade

Mal  mor

Emilio Arauxo

Axóuxere, Rianxo, 2017, 70 páxinas.

 Por veces o xorne e o comportamento reservados de certas persoas fan que unha obra cultural importante soamente acade visibilidade en ámbitos moi reducidos. Unha desas persoas é Emilio Araúxo, unha das voces secretas máis creativas da escrita e da cultura galegas: narrador, poeta, editor, etnógrafo, mitógrafo e infatigable fotógrafo non só de felos e entroidos galegos, senón tamén desa cultura material, celme da vida rural, hoxe morta ou esmorecida. Neste seu último libro, Mal mor, achéganos o relato dunha figura feminina, unha anciá, ancorada a súa narración nunha novela que Samuel Beckett escribiu en francés en 1981, Mal vu mal dit, que o mesmo escritor vertería ao inglés ao ano seguinte (Ill Seen Ill Said) e que coma outras entra de cheo no terreo onde se dirimen as relacións entre a realidade, a percepción e a linguaxe. Beckett narraba a ansia vital dunha anciá irlandesa medio cega. Emilio Araúxo reescribe a humilde epopeas desa vella que espera a morte nunha casopa no medio dun pedregal. Mais a súa protagonista é unha anciá do noso rural, e a súa relación co seu vivir cotián aparece concentrada nunha xornada e cunha presa de lembranzas que invaden, case que sempre con amargor, os seus días e noites.

A vella muller xa non pode pero algo aínda vai facendo. Viste chaqueta de la grosa encima de dous xerseis e dous refaixos; vai pondo as chancas, malia que lle obrigan os pes. Planta  coias, vai ás castañas, cava a horta para pór allos, estende o esterco e colle a herba. Come o caldo no cazo e atura como pode as xeadas, a néboa e o frío que a entumece de todo. Non cree nos curas nin no inferno xa que o ten aquí. O día da feira compra pan para todo o mes. Sempre con loito; para ela coma o negro non hai. Corta as unllas coa navalla ou co coitelo. Tamén ela, coma o personaxe de Beckett, espera a morte, é o único certo, mais nunca a pediu. E formando parte da súa existencia, os labores da labranza, o tempo co frío como a súa grande malandanza; a casa con teas de araña no faiado, a cama coa manta e o cobertor, o río onde lava cando non saragaña, a cadela e o burro que desde a corte quentan a casopa. Tamén as súas dores nos dedos, nas pernas, nos cadrís sobre todo. Con ela convive unha presada de lembranzas.

Endalí que o libro de Emilio Araúxo non só repasa a xornada dunha vella dunha das nosas aldeas, senón que recupera a súa existencia: a vida de escrava no seo da familia, discriminada: pouco foi á escola. O irmán para a escola, ela a traballar. Aprendeu a ler da súa cabeza. Nunca deu bicos, nunca pintou os beizos. Sempre con loito, xa meses antes da morte do seu home.

 

Emilio Araúxo

Emilio Araúxo, neste pequeno artefacto escriturario, perpetúa para sempre este verdadeiro suxeito da identidade de noso. A identidade da xente desas aldeas hoxe despoboadas. Vidas de  frío, xeadas, neve, en espera da morte, entre a negrura e a soidade porque na vellez todo se xunta. O narrador é testemuña emocional e empático, á vez que lle dá voz a unha figura que representa unha forma de vida en extinción. E faino cunha escrita que amalgama a oralidade, aquilo co que matina a vella, se ben nunca fala, cun rexistro literario. Un trazo salientable da escrita desta pequena novela-testemuño é a depuración de todo o que pode ser sobreentendido sen o facer explícito, amosando unicamente aquilo que é esencial. Desa forma de escribir forma parte a supresión dalgúns artigos e preposicións diante de nomes, co que se logra un maior achegamento á voz narrativa.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 22 de marzo de 2018)

E FANO ELAS

Pioneiras

Galegas que abriron camiño

Anaír Rodríguez

Ilustracións de Nuria Díaz

Edicións Xerais, Vigo, 2018, álbum sen páxinación

 

As liñas que seguen non pretender recensionar nada. Soamente facer unha pequena cala nun libro que, en formato álbum, veñen de poñer nos andeis das nosas librerías Anaír Rodríguez e Nuria Díaz. Anaír escribiu os textos e Nuria pintou as ilustracións. Refírome a Pioneiras. Galegas que abriron  camiño. E asemade, renderlle unha insignificante mais sentida homenaxe a aquelas mulleres que, na realidade da historia ou na imaxinación dalgúns escritores e escritoras galegas, foron pola súa forma de pensar ou de actuar, verdadeiros piares da nosa identidade comunal. E todo isto, á marxe do día no que andamos, deste 8 de marzo porque a reivindicación da igualdade das mulleres non se pode acoutar simbolicamente a un só día. Tamén onte e mañá e todos os amenceres, solpores e noites do ano son días da muller.

Ao longo da historia, moitas mulleres teñen loitado por acadar un espazo destacado ou ao menos visible nun mundo que sempre semellaba, e de feito así era, dominado polos homes. Tamén o fixeron e fano moitas mulleres galegas. En Pioneiras, Anair Rodríguez e Nuria Díaz rescatan do esquecemento da historia, case que sempre escrita por homes, a doce mulleres ás que a súa afouteza empuxou a transitar por vieiros que semellaban ser trazados soamente para varóns.

Endalí que foron pioneiras en profesións, oficios ou aventuras que semellaban, e aínda semellan, ser propiedade exclusiva dos homes. Doce mulleres pois forman a nómina que teñen visibilidade nestas páxinas e ilustracións. Case que ningunha demasiado coñecida. Non aparecen Rosalía de Castro, Concepción Arenal nin Emilia Pardo Bazán, pero están, coma outras cuxos nomes non soan tanto. Doce mulleres valiosas polo que fixeron, non polo que foron como persoas.

 

Exeria, a viaxeira de hai 1600 anos

Exeria, a primeira escritora e peregrina na Hispania romana do século IV. Isabel Barreto,  a primeira navegante do mundo ao fronte dunha expedición marítima no século XVI. Quizais unha pioneira cruel, varonil e despótica, segundo din as crónicas, nas coordenadas, poren, do que foi a conquista e a colonización. Isabel Zendal, a primeira enfermeira no século XIX. Ela foi a única muller que participou na Expedición Filantrópica da Vacina da Variola. Sofía Casanova, a primeira correspondente na Primeira Guerra Mundial. Marcela e Elisa, as dúas mulleres que, no albor do século XX, conseguiron casar como cónxuxes pola Igrexa. Irene González, pioneira do fútbol feminino e asemade a primeira muller que xogou a este deporte nun equipo de homes. Áurea Rodríguez, gaiteira e líder dun grupo musical na primeira metade do século XX.

 

Mª Luz Morales

Mª Luz Morales que durante a Guerra Civil dirixiu un xornal, La Vanguardia de Barcelona. Olimpia Valencia, a primeira muller licenciada e doutora en medicina, tamén no primeiro tercio do pasado século. Celia Rivas, a primeira muller que, con vinte anos, conduciu un camión. E Ángeles Alvariño, especialista no plancto e primeira muller que participou en expedicións científicas en buques oceanográficos.

Elas, seguramente sen falar a lingua de noso, forman parte da nosa tribo. Fixeron aquilo que se propuxeron ser nas súas vidas. Como tantas mulleres que, nos nosos tempos e malia as moitas discriminacións, tamén o fan.

 

Imaxe que pretende representar a María Balteira

Fano elas como outras mulleres ás que homenaxean os nosos poetas e narradores e narradoras. Algunhas con vida real, outras, seres anónimos que tiveron vida nesa confusión entre a realidade e a ficción que é a literatura. Todas elas, mulleres galegas que tamén están nos alicerces da nosa identidade. Como María Balteira, muller meiga, xacia e soldadeira. Despeiteada, rebelde e pecadora que “era moitas mulleres para ser nunha muller soa” (Marica Campos). María Soliño, un caso sanguento no que os homes, o tribunal da Inquisición, intentou borrar do mapa da historia xunto coas súas veciñas por teren facenda e patrimonio que lles foron confiscados para se liberaren da fogueira. Cantada por Celso Emilio Ferreiro (“Polos camiños de Cangas / a voz do vento xemía: / ai, que soliña quedache / María Soliña”) e narrada a súa aventura por Pemón Bouzas. Outra muller anónima de Paderne de Allariz tivo a carraxe de lle responder así ao visitador do Santo Oficio: “onde un home libre e unha muller libre, libremente xacen, non hai ofensa e, se non hai ofensa non hai dano, se non hai dano non hai mal e, se non hai mal non hai pecado” (Alfredo Conde)

Mulleres que formaron parte da revolución dos servos, dos irmandiños ferroláns; derrotados, unha delas chama por Roi Xordo e na súa elexía escóitanse estes berros: “Eu son a muller./ eu son a muller que mollou os seus beizos / nas feridas de cada un dos vencidos.” (X. L. Méndez Ferrín). Tamén ás viúvas de vivos e as viúvas dos mortos “que ninguén consolará” que cantou a nosa poeta primordial. A épica sen nome nin visibilidade continúa en figuras femininas do común; como tal, naquela María, muller da herba que, desde as súas noventa e moitas mans, deixa car na cunca das do poeta Anxo Angueira a liñaza atávica xunto co mandato: “Sementa ti” para que non deixe de haber flor de liño nas primaveras de Manselle.

 

A vella muller do rural co arado ás costas

Como a vella muller do noso rural cuxa historia acaba de reescribir con fotografías e letras Emilio Araúxo, que xa non pode, pero algo aínda vai facendo; non cre nin nos curas nin no inferno porque xa o ten aquí, que se derrea con labores da labranza, e  o frío e a sarabia son a súa malandanza; ela é metáfora viva da identidade da xente do rural. Ou como as lavandeiras do río Con que, na Vilagarcía do tempo das pistolas, do medo e do silencio, pagaron un alto prezo, mesmo coa dignidade do seu corpo -non da súa alma -para saberen algo dos homes fuxidos no Xiabre do terror falanxista.(Marcos Calveiro). Mais tamén aquela marquesa que estaba en todas as liortas para desfacelas e a súa marabillosa solidaridade para evitar a morte de dúas mulleres de Ribadumia, nai e filla, acusadas de parricidio, en defensa do seu honor.(X. Vázquez Pintor)

Son algúns dos ecos, fermosos “como as buguinas do mar” de biografías, se cadra soñadas ou tecidas con palabras literarias do que as mulleres da nosa tribo fixeron ou padeceron. Elas foron verdadeiros suxeitos da nosa común identidade. Na escrita de poetas, narradores e narradoras fixéronse nosas para sempre. Foron protagonistas da súa condición tantas veces esquecida.

OS MILTEMPOS DA LABRANZA

Miltempos

(No inmemorial, na labranza)

Emilio Araúxo

Editorial Toxosoutos, Noia, 2017, 278 páxinas.

 

Tense afirmado que Emilio Araúxo é un escritor contraditorio. Unha aseveración que non me cadra agás nun feito: Emilio Araúxo é á vez prolífico e ao mesmo tempo moi discreto. En efecto, Emilio Araúxo leva creada unha extensa obra artística en moitos eidos da cultura de noso: poeta, narrador, editor, tradutor, etnógrafo, mitógrafo e un eximio fotógrafo que ten inmortalizado fitos moi importante da cultura e das formas tradicionais da vida galega:o entroido galego e ese microcosmos, ou se cadra macrocosmos ao menos en tempos pretéritos, da nosa labranza. Grazas ás imaxes tiradas con infinita paciencia e perseveranza por Emilio Araúxo, podemos revivir, e mesmo comungar, cos aveños, coas ferramentas coas que os nosos devanceiros rachaban a terra para arrincarlle os froitos de tantos suores e de cadrís fendidos. E sobre todo, recupera, a través das imaxes, os verdadeiros suxeitos dunha forma de vida hoxe en extinción. Mais todo iso faino Emilio Araúxo desde o silencio e o recanto da discreción.

Un dos seus últimos libros é este Miltempos, afirmación inmemorial da labranza. Con limiares de Philippe Beck, Natacha Michel, Claude Royet-Journoud e James Sacré, as fotografías de Emilio Araúxo transfórmanse  en relatos nos que os verdadeiros protagonistas son esas mulleres e homes que resistiron e mantiveron a vida no campo galego. Máis de duascentas sesenta fotografías son o testemuño dese mundo hoxe esfarelado, destruído de vez ou a piques de estalo.  Entre eses relatos que Emilio Araúxo escribe soamente con imaxes, sen unha palabra, préstolle atención á vella muller do rural cuxa historia segue con nós nas fotografías de Emilio Araúxo.

Todo comeza cunha man. Unha man engurrada que sae da terra onde sempre estivo. As súas engurras son liñas de vida, “enrugas do labor”, como escribe Natacha Michel. A muller cunha grande fouce entre os castiñeiros, camiñando baixo o lampo dunha lúa chea; a anciá come o caldo desde o seu cazo, sácalle o fío a fouce, non é unha fouciña, é unha fouce grande, case de rozar. Un mangado de paus, de leña nos seus brazos, pero procura máis debaixo dun castiñeiro centenario. E a leña que racha a golpe de machada, ou cos xeonllos. Os guizos e a leña coa que prende o lume e quenta a pota de auga, non nunha bilbaina que tamén a ten quizais máis vella ca ela, senón nun trespés encima das pedras da cociña do seu casopo. Emprega unha forcada de ferro para amorear a herba seca porque a vella ten un burro ao que cómpre darlle de comer no inverno. Un caxato axúdalle a camiñar polo monte, ou se cadra pola súa leira rodeada de valados milenarios coas pedras medio derrubadas.

E cando se sente cansa, deitase ao pé do castiñeiro na compaña do can e do gato, ou encima da artesa.A muller, malia os seus moitos anos e as dores dos cadrís, aínda ten forza para gadañar, non en homenaxe  aos seu devanceiros galegos, senón urxida pola necesidade. E tamén para botar ao lombo o arado pre romano, e sucar a terra para sementar patacas que en setembro escollerá: as pequenas para os porcos, para o burro e a cadela, as grandes para alimentar a súa soidade.

Porque esta é unha historia fotográfica de negrura e soidade. A anciá viste de negro, un loito eterno, e as súas chancas tamén xa son negras. O can, o gato e o burro que son a súa familia, tamén son desa cor negra. Soamente é branco o cabelo da vella.

Un relato fotográfico dunha infinita soidade, o íntimo e desolado ermo no que teceron os fíos da súa vida labregos e labregas das nosas aldeas abandonadas, non no solpor dos anos corenta ou cincuenta, senón no ano 2010, como testemuña o calendario que tamén forma parte desta afirmación inmemorial da labranza que Emilio Araúxo inmortalizou para sempre nos seus negativos desta vella muller que aínda cava e engaza. Ela, derreada ou ergueita sobre un caxato, é un verdadeiro suxeito da nosa identidade.

(Fotografías por cortesía de Emilio Araúxo)

Con tonalidade popular. Entre o realismo e o esperpento

As sete mortes de Leopoldo Pardo

Jorge Emilio Bóveda

Edicións Xerais, Vigo, 2018, 159 páxinas.

  

Jorge Emilio Bóveda, autor de As sete mortes de Leopoldo Pardo, é un escritor versatil tanto en galego como en castelán; enfronta con soltura todos os xéneros (novela, ensaio e literatura infanto-xuvenil). Emporiso, a súa escrita non é demasiado coñecida porque boa parte da súa obra viu luz en selos editoriais pouco coñecidos. Por esa razón, non acredito nin lle nego o creto ao que escribe o autor do limiar desta novela verbo do seu labor como narrador: as súas mesturas de misterio, terror e ficción científica cun punto de grotesca ironía.É precisamente este último trazo o que impregna e reloce con luz propia na súa última achega, nomeadamente ao trazar o perfil do anti-heroe, Leopoldo Pardo, alias Leopardo, que xa protagonizara dúas das súas novelas. Leopoldo Pardo, antigo vixilante xurado e ex–presidiario, é agora o axente 007 na compañía de seguros Nationale Switzerland con residencia en Auria. Logo de vender seguros de xeito trapalleiro emparentado coa estafa, un día recibe un encargo ben especial: o señor Sieiro, un home extravagante e, polo que semella, forrado de cartos, quere asegurar as sete cousas que para el teñen máis valor: a verdade, a honestidade, a paz, a integridade, a vida, a bondade e o coñecemento. Son sete valores relacionados con sete obxectos materiais que son os que realmente vai asegurar: a primeira edición de Sempre en Galiza, o cadro “A fronteira, do pintor ourensán Tomás Bóveda, a máquina de escribir que fora propiedade de Eduardo Blanco Amor, os lentes de Curros Enríquez, a caveira de Breogán e as cordas vocais do señor Sieiro. Mais para que a operación se realice, o axente Leopardo terá que amosar graficamente como a sociedade fai uso cotián dos contravalores con eles asociados.

Todo semella doado e Leopardo dá comezo as súas pescudas, á vez que o extravagante Sieiro lle ingresa unha chea de cartos nunha conta nun paraíso fiscal. Un desenlace no que se mestura o thriller e certos trazos góticos amosa que todo é ben distinto, moito máis complexo e corrompido polo delito.

A novela, xustamente por estar escrita cunha tonalidade popular, achéganos un retrato á vez moi realista e esperpéntico da sociedade que nos rodea, comezando polo axente Leopardo que encarna no seu comportamento os contravalores que ten que demostrar. O autor logra que Leopardo se converta nun personaxe inesquecible: un pícaro do mundo de hoxe, mentirán sen escrúpulos -fora contratado polo seu pasado de presidiario-, de costas a calquera tipo de ética, “votante popular de pensamento único”, soamente interesado polos dividendos da conta offshore. Inmortaliza así mesmo para a posteridade rechamantes momentos de manipulación e de ignorancia: a el e a boa parte dos habitantes de Auria só lle soan os apelidos Blanco Amor ou Curros Enriquez pola existencia de centros escolares e rúas que levan eses nomes.

 

Jorge Emilio Bóveda

O autor non precisa deformar sistematicamente a realidade porque esta mesma está ateigada de trazos ferintes, grotescos e absurdos que o escritor fai visibles en críticas veladas ou manifestas: os reality shows, as redes sociais, os telexornais, focos ideais de mentiras, a corrupción na que pica o señor Buxán II, presidente da Institución que herdou do seu pais, o desprezo da cultura que non ten ningunha importancia.

Unha novela,xa que logo, con moitas características da narrativa popular, enfocada ao xeito dun retrato social, cunha estrutura cronolóxica e escrita con suficiente solvencia e oficio narrativos.

(Texto publicado o día 1 de marzo de 2018 no xornal Faro de Vigo)