Dúas novidades de Urco Editora

Como nalgunha outra ocasión, o comentario de hoxe será soamente informativo: para dar conta de novidades editoriais. Non é o que máis gorenta este comentarista porque do mesmo estará ausente aquilo que é precisamente a esencia da crítica literaria: o xuízo de haberes e deberes dunha obra literaria. Será noutro momento, logo da lectura repousada, destas dúas novelas de Urco Editora, cando neste caderno darei conta da miña valoración persoal das mesmas. Hoxe limítome a informar de xeito sumario e externo, baseándome, sobre todo, nas presentacións que a casa editora fai destes dous libros.
Como xa teño sinalado, Urco Editora é un selo editorial louvable por varios motivos: en primeiro lugar porque enche un oco de forma sistemática dentro do sistema literario de noso: a publicación de literatura fantástica, ciencia ficción e terror. Engádase a ética profesional e o esforzo cooperativo dos que traballan ou cooperan con Urco Editora, cuxo labor é recoñecido. Criterios de edición, como tal, un traballo editorial baseado no software libre e o emprego de licenzas “Creative Commons” en moitos casos. O que permite que o lectorado poida copiar e distribuír estas obras, sempre cando se cite a fonte e se faga sen ánimo de lucro.
Mérito pois dos editores e recoñecemento por parte dos lectores. Dou conta, xa que logo, de dúas das últimas novidades da editora santiaguesa especializada, nas súas sete coleccións (Gótica, Fantástica, Ciencia Ficción Alcaián, Biblioteca Niké, Urco Xuvenil e Urco Infantil), en facernos pasar medo ou en contar en transmitir lendas, mitos, elementos fantásticos ou proxectarnos en mundos futuros.

Sangue 12
Cristina Pavón
Edición: David Cortizo Conde
Revisión: Raquel Vila Amado
Deseño da capa: José María Picón
Maquetación: Xiana Iglesias Villaverde
Urco Editora (Colección Alcaián), Santiago de Compostela, 2014, 201 páxinas.

A autora, Cristina Pavón (A Coruña, 1962) aborda na súa narrativa, mediante argumentos realistas ou fantásticos, a construción e o esboroar da identidade, a erosión do eu, e o papel que neses procesos xogan a memoria e a linguaxe. Ten no seu haber varios premios literarios, entre eles, o Premio no Certame Nacional de narracións breves Modesto Figueirido 2013, ou o Primeiro Premio de relato da Asociación de Mulleres Progresistas de Vigo do ano 2009. Na contracapa do libro, a seguinte sinopse achéganos a temática de Sangue 12: nesta novela de feitura bizarra, onde se mestura o real e o fantástico dacabalo entre os séculos XIX e XXI, preséntasenos unha fábula vampírica que conxuga fíos de feminismo, tecnoloxía e literatura para tecer a historia do delongado transo adolescente da protagonista, unha rapaza que asume os propios devezos e constrúe unha identidade vista como aberrante polos demais.

Apocalipse Z
Os días escuros
Manuel Loureiro
Tradución: Tomás González Ahola
Revisión: Raquel Vila Amado e David Cortizo Conde
Deseño da capa: Denís Fernández Cabrera
Maquetación: Sacauntos Cooperativa Gráfica
Urco Editora (Fóra de colección), Santiago de Compostela, 2014, 365 páxinas.

Este volume ocupa o segundo lugar da triloxía de literatura apocalíptica e temática zombi que inaugurou Manuel Loureiro con Apocalipse Z. O comezo da fin. O autor, nado en Pontevedra (1957), escribe porén en español. Os seus libros están acadando un salientable éxito internacional, con traducións a diversos idiomas e centos de miles de lectores, en especial na versión dixital.
En Os días escuros, o protagonista, na compañía dun grupo de xente, que fuxiran dunha pandemia zombi con numerosos mortos viventes e que chegara tamén a Galicia, consegue finalmente acadar as Illas Canarias, unha das últimas zonas libres de Non Mortos. Mais o que alí el e os demais superviventes van atopar é un estado militar nun ambiente de pre-guerra civil e ademais cunha poboación sen apenas recursos para sobrevivir. Os altos mandos acordan pór en marcha unha misión case que suicida: voar ata Madrid para se fornecer de medicinas no hospital La Paz, un dos primeiros “Puntos Seguros” en caer e onde se almacenan por milleiros. Para levar a cabo esta arriscada misión deberán contar coa habilidade do piloto Pritchenko.
O avogado protagonista, ao verse na obriga de acompañar o impredicible piloto ucraíno para garantir o éxito da misión, terá que abandonar a súa querida Lucía, así como o seu gato Lúculo. Deste xeito perderá a relativa seguridade da illa para volver a se enfrontar aos zombis ataviado novamente cun traxe de neopreno.

“Libros peligrosos” de Juan Tallón, hoxe nas librerías

Libros peligrosos
Juan Tallón
Larousse Editorial, Barcelona, 2014, 271 páxinas
(AVANCE EDITORIAL)

Non cabe dúbida de que o ano que andamos, 2014, está a ser o das tullas cheas de Juan Tallón. Dous libros tan orixinais como peculiares no seu haber. Algúns xa o presentíamos cando o 4 de setembro de 2010, tiñamos o pracer de ler e declarar finalista do Certame de Novela Curta Manuel Lueiro Rey a súa proposta metaliteraria, A pregunta perfecta (O caso Aira-Bolaño). Hoxe Juan Tallón edita con regularidade en castelán. Dúas pezas de distinta fasquía publicadas neste ano: Manual de futbol. Un libro fuera de de juego, editada por Edhasa, e este libro de libros peligrosos, unha ollada  aos libros dos grandes autores pasados polo seu cribo persoal, que hoxe Larousse Editorial acaba de poñer nas librerías de todo o estado. Porén Juan Tallón segue a ser un escritor “sen pose nin carreira” e non lle gusta tomarse en serio.
Como benvida a esta orixinalísima proposta literaria no día no que inaugura a súa vida de cara aos lectores e en espera dunha repousada e meditada reflexión sobre o mesmo, ofrezo a presentación editorial que sobre este libro “peligroso” nos achega o seu selo editor de arestora: Larousse Editorial; si, esa editorial de enciclopedias e dicionarios que hoxe tamén experimenta outros camiños editoriais, entre eles a narrativa.

Juan Tallón encamado polo virus dos libros peligrosos

“No seu paseo por 2000 anos de literatura, Juan Tallón escribiu un libro que nin el mesmo sabe en que xénero clasificar, mais iso é o de menos. Os lectores van gorentar a particular visión que este autor aínda mozo ten dun cento de títulos que son de «obrigada lectura», por mor das máis variadas razóns. Este índice comentado de «libros peligrosos» que publica Larousse Editorial acolle no seu seo novelas, contos, poemas, ensaios, tratados de filosofía e «artefactos literarios» tan suxestivos como o volume que lles da acubillo.
A Tallón non lle son alleos ningún estilo, autor ou época: os Crímenes ejemplares de Max Aub e El mejor de los mundos de Quim Monzó, a monumental 2666 de Bolaño ou os condensados relatos das Ficciones de Borges, clásicos da literatura hispana como Cien años de soledad, Conversación en La Catedral ou Pedro Páramo altérnanse con El guardián en el centeno, Trilogía USA, La señora Dalloway, El hombre sin atributos ou Bella del Señor. Nesta viaxe apaixonante tamén aparecen Parménides. Kant ou Wittgenstein, e o relato avanza suavemente, relacionando a Giovanni Papini con Martin Amis, a D.H. Lawrence con Gay Talese, a Bret Easton con Mario Levrero ou a Georges Perec con Flaubert sen que se vexan as costuras.
Tallón gusta da frase rotunda e é un mestre no emprego das citas. Desde a primeira páxina atrapa o lector, que devora atónito, sen posibilidade de se relaxar, a súa prosa ateigada de ironía e humorismos. Ao describir a pegada das súas lecturas abre infinitas posibilidades a aqueles que se aventuran no seu libro e, tal como el mesmo di verbo de Faulkner, pon na pista os seus lectores, “das hortas máis fermosas ás que se pode ir roubar froita no verán”. Son todos “libros peligrosos” polo que teñen de aditivos, pracenteiros, desconcertantes, imprescindibles, enmeigantes…como o propio Tallón”

“As ilusións estrañas”: ollar o agochado da realidada cotiá

As ilusións estrañas
Antón Dobao
Editorial Galaxia,Vigo, 2014, 156 páxinas

A teor desta colectánea de relatos, Antón Dobao é un escritor que se fai agardar. Os trece relatos reunidos no volume As ilusións estrañas é a segunda incursión na narrativa do guionista e director de cine, despois de Incertos (2008), outra escolma de relatos e a súa primeira obra no xénero narrativo. Mais a calidade da súa prosa e esa acertada e ao mesmo tempo desacougante ollada da realidade humana, preñada de ilusións estrañas da súa escrita, deixan un agradable sabor de boca e dinamita na mente do lector de tal xeito que con deleite repetiría a trabada a outros relatos feitos coa mesma galanura e sagacidade. E todo iso por mor das cento cincuenta páxinas nas que o autor adensa trece relatos de mediana extensión, nos que fai estourar aquilo que está máis alá das aparencias, nomeadamente das cotiás realidades da vida humana. Son ilusións que Antón Dobao adxectiva como estrañas porque case todas elas son desacougantes.
Mais o autor, ao menos na meirande parte dos relatos, ten a habelencia de coser esa fasquía marabilosa, estraña e polo xeral inquietante que o lector atopa sobre todo no desenlace destes relatos, cun desenvolvemento do mesmo onde priman os materiais e unha composición realista que ten moi presente a a situación da vida cotiá dunha boa parte dos homes e mulleres transterrados da aldea á cidade, ou vítimas desa praga e flaxelo dos expedientes de regulación de emprego. Son os perdedores que tanta visibilidade teñen nesta escolma de historias dos nosos días.
Poño por caso esa losqueada do revés que resoa coma un cristal roto, que un home, nun desenlace imprevisto e minimalista, lle dá a súa parella anos despois de que xogaran a descubrir o amor cando xa levaba moitos anos inventado. O resto é silencio que creba o ruído do motor e das rodas sobre o asfalto. A trama do relato “Máis aló da lúa”, na que o narrador que deixou a aldea atrás para sempre, mais que nunca se deu desfeito dos seus ecos, que nos dá conta do abandono da vida rural e da enxurrada de sangue dun crime que el cometera. Modélico nesta mesma liña argumental é o relato “Xa está”, que pecha o volume: o protagonista, un ancián xubilado, transplantado da vida rural á urbana, cunha existencia na que todo é silencio. O autor configura o desenlace coa chegada dun coche conducido por un home tan misterioso como estraño. Detrás do mesmo colócase unha ringleira de persoas vestidas con suadoiro gris de carrapucha, mentres no ceo voa moi alto unha ave que semella feita de sombras (páxina 156)). Unha alegoría da morte congruente coa nosa tradición mitolóxica. Noutros relatos Antón Dobao mergulla o lector neses presentes fuscos e nos futuros de naufraxio das vítimas do desemprego que converten o protagonista nun ninguén, mesmo aos ollos da súa muller. O azar fai que noutra historia un expedientado nunha regulación de emprego atope nunha tasca unha rapaza e saboree a súa presenza. Mais ao día seguinte de novo a serpe roendo o seu interior porque todo foi como unha ilusión. Dous intensos relatos verbo do clima paranoico que o paro e a crise está a causar nas persoas.

Antón Dobao

Noutras historias o autor tematiza as relación aparentemente modélicas no seo dunha familia desde a perspectiva dos seus membros. Mais a realidade agocha desaxustes, envexas e, no remate, o aborrecemento do nai cara a súa filla, moza e fermosa, porque nela ve o devalar da súa propia vida. Tamén una narración metaliteraria, baseada na frustración que un aspirante a escritor sofre creando historias que ninguén lee. O síndrome do autor invisible que lle conta relatos doutros escritores a súa parella que será a súa única lectora mentres o veleno que ela lle dera, ía disolvendo as súas vísceras.
Artella pois Antón Dobao relatos con tramas variadas, mais esteados a meirande parte dos mesmos en historias realistas, realidades humanas normais e cotiás. Porén, nos seus desenlaces aparece o insólito, esas ilusións estrañas e inquietantes, que o lector dificilmente presente, preñadas case que sempre de violencia. Relacións humanas que, de xeito imprevisto, convértense en tensas e mesmo en esterracedoras, que nos fan pensar nunha narrativa que dialoga con substratos kafkianos e mesmo con algunhas propostas da Nova Narrativa Galega, como tal a fusión do mundo real e do fantástico, o que está máis alá das aparencias.
Outros elementos compositivos salientables nesta escolma de prosas é a presenza do azar, que se insire nas dimensións do ser humano e no seu actuar. Todo é incerto, nada está determinado. É a aleatoriedade a que nutre o desenvolvemento ateorizable da existencia dos protagonistas de Antón Dobao e da que brota esa enxurrada de finais sorprendentes e desacougantes. Escrita na que ademais cobran unha notable importancia o perspectivismo, a linguaxe visual, sobre todo no retrato dos personaxes. E un minimalismo que se advirte especialmente neses desenlaces como lóstregos de dúas liñas ao xeito de Raymond Carver demoucado por Gordon Lish, mais coa diferenza de que, na composición e na edición deste escolma, non houbo ningún Captain Fiction coa súa navalla podadora.

Patrick Modiano

Patrick Modiano

O pasado xoves, 9 de outubro, a Academia sueca facía público o nome do Premio Nobel de Literatura deste ano. O elixido foi o escritor francés Patrick Modiano, argumentando o portavoz da Academia a concesión do Premio nas seguintes palabras: “Pola súa arte da memoria coa que ten evocado os destinos humanos máis custosos de retratar e por ter desvelado o mundo da ocupación” (a ocupación nazi de Francia). Mais, xa con anterioridade á concesión do Nobel, Modiano estaba considerado por moitos lectores como o novelista vivo máis importante. Modiano é autor dunha profusa obra narrativa, ambientada na ocupación nazi de Francia, que el non viviu persoalmente -naceu no ano 1945-, mais á que considera un “período escuro e vergoñento” da historia francesa que abebera a súa propia prehistoria persoal.
O último libro do Nobel 2014 publicado en Francia hai pouco máis dunha semana, Pour que tu ne te perdes pas dans le quartier (Para que non te perdas no barrio), fai o número vinte e oito dunha obra narrativa que se desenvolve na súa meirande parte no barrio XVI de París, un barrio burgués e anódino, non paralizado pola historia. Vinte e catro títulos desta ampla obra narrativa están traducidos ao castelán. Porén, ningún ao galego. O último deles é a novela La hierba de las noches, editado por Anagrama. Unha novela breve que non se afasta do estilo habitual da prosa de Modiano: escritura sutil, meticulosa e sobre todo poética: Na mesma latexan as iedas-eixo de Modiano: a escrita como medio de loita contra o esquecemento e como recuperación do tempo pretérito, nomeadamente da barbarie que aldraxou o século XX.
Novela erguida pois co aire que respira a memoria, tal como se conserva moitos anos despois dos acontecementos, nunha belixerancia contra o esquecemento, coa particularidade, porén, de que está escrita como unha novela negra. Unha elexía do pasado no que unha investigación policial se converte na fronteira das xeografías do pasado, que equivalen no presente ao tempo da vellez. Modiano estrutura esta nouvelle, un cumio da autoficción poético-policial, nas antípodas do canon compositivo tradicional. Sen introdución, nó, nin desenlace. Soamente París e Modiano e esa aura melancólica que, moitos anos despois, segue viva na memoria. Tal é o universo Modiano, o último Premio Nobel de Literatura.
(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o 15 de outubro de 2014. Para ver o orixinal, pinchar aquí)

“A dama da noite”: a novela de Rosalía

A dama da noite
Xavier Seoane
Edicións Laiovento, Brión, 2014, 157 páxinas

Xavier Seoane, o autor de A dama da noite, é, por riba de calquera outra consideración, poeta, un poeta de amplo percorrido con achegas importantes ao xénero ensaístico e algunha incursión -esta é a súa segunda novela- na prosa narrativa. Mais, aínda que a súa dinámica creativa se despregue por distintos camiños, Xavier Seoane é partidario da escritura creativa, “de natureza aberta, non de xardín bonsai”. Endalí que nas súas obras o escritor coruñés pon en práctica a teima posmoderna de rachadura de xéneros, e tanto a súa obra ensaística como as pezas narrativas da súa autoría abrollan “contaminadas” de bríos líricos. A dama da noite é unha salientable e polo momento única contribución á historia do rosalianismo desde o xénero narrativo. A falta desa agardada e talvez definitiva e rigorosa biografía de Rosalía de Castro -hai si abondos retratos literarios, panexíricos e haxiográficos cimentados en tópicos mitificadores e tamén algunhas interpretacións desmitificadoras-, Xavier Seoane opta pola vía da ficción, no ronsel quizais de Baudelaire que afirmaba que existen dúas maneiras de cinxirse ao relato: a historia e a novela.
E unha verdadeira novela é o que Xavier Seoane nos achega neste libro sobre Rosalía, un reto difícil e impagable porque non semella doado orquestrar, nunha sólida arquitectura compositiva, a vida de Rosalía, converter a Rosalía de Castro en personaxe de ficción. Facer da poeta coa que comeza o Rexurdimento pleno da literatura galega, un verdadeiro e principal actante do “dramatis personae” dunha peza de ficción.. Imaxinario si, mais non de costas á historia. Recoñéceo o mesmo escritor contra o final do relato: son os “ollos dun narrador demiúrxico e omnisciente que aspira a a outorgar certa aparencia de verdade ás ficcións do imaxinario” (páxina 128). Este narrador omnisciente desprégase nos primeiros capítulos en dúas voces que se alternan e narran en paralelo. Unha en terceira persoa que conta o nacemento de Rosalía, e outra en primeira que rememora e recupera as lembranzas de toda unha vida. E faino desde a doenza, no retiro da Matanza, nos seus derradeiros momentos, prostrada no leito, co ventre entalado e un decaído atordamento.
Mais logo é a voz da poeta na que, nun intenso e por veces dramático monólogo, repasa a súa vida: as aldraxes, esa negra sombra, os berros dos rapaces e as risas de escarnio: “filla de crego!” que lle vén á cabeza no intre de espertar abrasada pola febre. Aquela nena desamada, murcha e esmorecida desde o intre no que nace, desclasada polos infortunios familiares. A dor de non ter pai nin nai, vendo que os outros nenos si os tiñan ou estaban en América. Unha orfandade primeiriza e crecente. Os felices días de infancia en Ortoño xogando coa rapazada, as visitas do imán das tías, o crego ao que soña máis como pai que como tío. O traslado a Santiago a vivir coa nai que lle dá o apelido; a decisión desta de que estudase e declamase no Liceo. A primeira vez que viu a Manolo (Manuel Murguía), o noivado en Madrid, considerado por algúns “parella de comenencia”. O día da voda, xa preñada e co medo de que lle acontecese o da nai e nacese Alexandra de nai solteira. O baldón que decote lle cuspían de que era el (Murguía) o que escribía os seus versos. As dificultades para publicar nun país de ignorantes e clericallos. As constantes estreituras económicas, as esperanzas esfareladas. O mar de terra seca que é a estadía en Simancas onde sente que morre de saudade e a carraxe que fai que nun súbito arroubo comezasen a nacer Follas Novas. Os afastamentos de Manolo, o cargo de agravios que lle expón ao seu home porque se sente “viúva de vivo”. E mil lembranzas máis que entre mortes, ausencias, privacións afondan o calvario dunha muller que atopa na escritura -o dicir natural da súa alma- liberación e consolo.
Con bo tino o autor detén por veces este monólogo interior botando man doutras voces e doutros recursos. Como tal, os dicires de veciños, as cartas de José María de Castro, de Ramón Hermida, do mesmo Manolo. Todas ficticias porque, sabémolo arestora, nada máis morrer Rosalía, Murguía iniciou o proceso de mitificación da poeta e para iso queimou todas as cartas, impedindo que con elas se puidese construír unha biografía real do matrimonio. Así como a imaxinaria confesión das relacións ilícitas e “sacrílegas” que o pai, o crego José Martínez Viojo mantivo coa nai de Rosalía. Ou o monólogo da filla Alexandra nos derradeiros días da nai.

Savier Seoane

Con todas estas fías, Xavier Seoane ergue unha acertada biografía ficcional de Rosalía na que afonda habilmente no retrato psicolóxico dos personaxes, na descrición de espazos e ambientes pouco favorables que rodean a unha muller que se sente un monicreque da vida, pero que nunca foi unha “abnegada”, como a sociedade lles demandaba ás mulleres do século XIX; ás avesas, os consellos que o narrador pon na boca de Rosalía dirixidos á filla Alexandra, amosan unha persoa que loita pola liberación da muller.
Saliento e poño en valor na achega de Xavier Seoane a humanización que fai da figura de Rosalía, mitificada, como xa se dixo, na meirande parte dos retratos literarios que se fixeron da súa figura. O punto de vista desde o que focaliza a ficción non é a obra literaria de Rosalía, senón a loita dramática entre a vida e a morte que favorece sen dúbida esta imaxe da escritora como una muller de carne e óso.
Novela tecida pois suturando xéneros: biografía e ficción que dá lugar a unha historia alusiva de María Rosalía Rita. A ficción, como marcador semántico que é, somete as súas leis todo o que toca. Non é esta pois en rigor e puridade unha novela histórica. Non entanto, a lingua poética e a musicalidade da prosa de Xavier Seoane ilustran de xeito fermoso os perfís dunha personalidade singular, mais tamén humana. Todo iso forma parte do pacto narrativo e os lectores aceptan sen dificultades ou atrancos a ficcionalidade do que atopan nesta novela.

Cunqueiro, destinatario

Cadernos Ramón Piñeiro (XXVII): Cunqueiro, destinatario
Edición de Luís Cochón
Colaboración de Lorena Domínguez Mallo e Anastasio Iglesias Blanco
Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2014, 152 páxinas.

Unha vez máis o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades pon na rúa, pero sobre todo nas mans dos lectores interesados na letra miúda da nosa historia literaria recente, un novo Caderno Ramón Piñeiro (Cadernos galegos de pensamento e cultura). Fai o número XXVIII e, como escribe o editor do mesmo, Luís Cochón, debe de ser lido como unha continuación natural do número XXIII, “na medida exacta na que o todo abraza á parte” (as cartas entre Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal). Recóllense pois neste número sesenta e oito cartas que teñen a Cunqueiro como destinatario, con orixe en trinta e cinco remitentes, e espalladas nun furco temporal que vai desde o ano 1949 ata 1979. Escribiu a primeira Eduardo Blanco Amor e a última das publicadas, Dionisio Gamallo Fierros. Non entanto, a edición recolle unha misiva escritas por Josef Kostohryz, un correspondente de Praga, en xuño de 1982 e outra da súa viúva (K.H) en outubro de 1986, dirixidas ambas as dúas a César Cunqueiro González-Seco.

Álvaro Cunqueiro

Non foi o mindoniense un gran conservador de correspondencia. Así por exemplo, do carteo entre Cunqueiro e Del Riego, o primeiro conservou dez cartas contra as noventa e cinco que atesourou Del Riego.
Os remitentes que achegan misivas a este epistolario son, entre outros, Francisco Fernández Del Riego, Eduardo Blanco Amor, Emilio Álvarez Blázquez, Ricardo Carballo Calero, José María Castroviejo, Aquilino Iglesia Alvariño, Ramón Lugrís, Isidoro Millán, Ramón Otero Pedrayo, Manuel Prego de Oliver, Celso Emilio Ferreiro Sabino Torres, José Luís Varela… Chama a atención a que enceta o volume, escrita desde Milán por Salvatore Quasimodo o 12 de novembro de 1960, que foi motivada por un artigo no que Cunqueiro defende, desde a súa provincia distante, a Quasimodo, recente Premio Nobel, fronte ao sarcástico comentario de L’Osservatore Romano verbo da personalidade do galardoado.
Misivas carentes de unicidade temática, que responden a circunstancias distintas e particulares dos remitentes ou do destinatario. Saliento co editor, pola súa fermosura, a que Blanco Amor lle escribe a Cunqueiro en castelán, á beira do mar de Baiona, o 3 de xullo de 1949. A meirande parte deste epistolario está formado por cartas escritas en castelán, agás as de Carballo Calero, Plácido Castro, Del Riego, Celso Emilio Ferreiro, Aquilino Iglesia Alvariño, José Landeira, Ramón Lugrís e Otero Pedrayo.
A edición que respecta escrupulosamente os orixinais manuscritos ou mecanoescritos dun epistolario que se salvou das demoucas que Cunqueiro fixo dos seus papeis, “…para irse espindo das cousas que xa non son”, deita luz sobre moitos trazos vitais e literarios de Álvaro Cunqueiro, que son de grande utilidade para termos unha idea moito máis exacta e real da súa personalidade humana e literaria

“Carpe Diem”: o fantasma “histérico” e heterodoxo de Xulio Calviño

Carpe Diem
Nos axiomas do NaZionalcatolicismo
Xulio Calviño
Difusora de Letras, Artes e Ideas, Ourense, 2014, 159 páxinas.

Foi no ano 1996 cando souben de Xulio Calviño, daquela Julio Calviño, transterrado en Málaga onde exercía a docencia como profesor de Literatura. A mediación foi de Emilio Araúxo e grazas á mesma recibín dous libros do escritor nado en A Xesta (Lalín, Pontevedra), ateigados dun inmenso e quizais desmedido, pero sobre todo rebuldeiro, saber filosófico e literario: Del cero y sus múltiplos Madrid, 1987) e Libro de la memoria (Madrid, 1995), un amplo poemario, primeira entrega dunha triloxía (“Anábasis”) que puxo gozo no meu peito ao lembrarme “blancos pueblos sin nombre y sin cadáveres”: Maceda, Baños de Molgas, Padreda, Arnuide…, mais tamén o “hórrido pudrideiro…santuario de ignominias frente a San Mamed”. Tamén un texto, “El silogismo del obsesivo enamorado”, a súa contribución a un pequeno volume editado pola Universidade de Málaga, Indagaciones sobre lo femenino (1990) no que, de forma heterodoxa, se fala sobre a muller.
Xulio Calviño mudou o seu rexistro lingüístico, deixou a provincia lonxana e mediterránea e arestora, con longa barba de rabino e un exquisito galego, agasállanos cun libro tan misceláneo como heterodoxo: Carpe Diem que leva un subtítulo que é pura dinamita: “Nos axiomas do NaZionalcatolicismo”
Cómpre ollar con calma, mais tamén con cachaza e quentura estas “andrómenas rapiñadas do País das Fadas”, tal como o autor adxetiva os dezasete axiomas que lle dan corpo a un volume dedicado a todos os herexes queimados nas cacharelas do Santo Oficio, decapitados por outros poderosos ou que figuran no “Index Librorum Prohibitorum” da Igrexa Católica. Carpe Diem é un libro que circula por varios xéneros: novela, ensaio, poesía e autobiografía nomeadamente. E que quixera ser -dino as propias palabras do autor- “a ilustración dunha imaxe canónica de Freud na que describe o ataque histérico dun suxeito -o autor- cuxa pantomima consistiría en dous movementos contrarios: cunha man aferra o seu vestido -a embriaguez anamnésica e a experiencia aureática benjaminiana– e coa outra quítao. Isto é típico do fantasma histérico, porque a histeria compórtase á vez como unha muller e coma un home”.
Un libro ateigado de erudición (filosófica, literaria, histórica, saber lúdico e mitolóxico) que por veces semella afogar o lector, mais se este ten alento para entrar nos seus miolos, ficará cativo da galanura da prosa, á vez rebelde e rebuldeira, destes axiomas que reproducen a educación castradora nacional católica que os rapaces dos anos cincuenta recibían en escolas, colexios, igrexas, seminarios, campamentos… As prácticas fascistas daqueles anos como tal, a queima de libros da biblioteca da escola da nai do autor, levada a cabo por catro castrós iberos, tinguidos de azul falanxista. O Terror Báquico do nacional catolicismo que enchoupaba pregarias e esconxuros na boca de avoa materna. A confesión xeral que os seminaristas tiñan que facer unha vez ao ano co energúmeno do superior. As referencias ao irmán (José María Calviño) destinado aos sete anos a ser pater paúl misioneiro e mandado no Pereira e no Mangana a Nuestra Señora del Medo.

Xulio Calviño (Foto de Emilio Araúxo)

O seu propio bacharelato nun colexio de dominicos da Cidade de Cristal, unha gaiola de ferro, cun ensino fascista e militarista. Escolarca perdulario, mais feliz no Instituto. Preso político nun cárcere panóptico, en compañía dos chulos das putas coruñesas, tamén engaiolados e as putas militarizadas, porque, ata que o Caudillo permanecese en Meirás, a Garda Moura tiña que foder decote no Papagaio e facíao cun coito sellado: “Mes e medio as santas putas da Cidade de Cristal estaban a foder de moca, almamente free, militarizadas, porque eran funcionarias do Estado ao servizo da garda Moura de Franco” (páxina 112).
E outras moitas experiencias na Cidade de Cristal que moldean unha iniciación á vida do pícaro e adolescente nunha Galicia de miasmas, imposturas, unha Galicia de ferro podre, acaudillada por quen todos sabemos e polo NaZionalcatoliscismo que Xulio Calviño recrea cunha prosa rebordante de tanta rexouba explosiva como de erudición.

“Intensa e quente é a túa humidade azul”, un chanzo para a literatura pornográfica en galego

Intensa e quente é a túa humidade azul
Xulio Pardo de Neyra
Edicións Positivas, Santiago de Compostela, 2014, 295 páxinas

Este libro que viu luz hai uns meses, é, segundo a presentación editorial, a primeira novela propiamente pornográfica da literatura galega. Unha novela que fai literatura do sexo explícito, non exenta de provocación, en palabras de seu autor, Xulio Pardo de Neyra, profesor de galego na Universidade da Coruña, prolífico investigador no eido da literatura galega e a única persoa, segundo nos din, que no estado español conta con tres teses de doutoramento xa defendidas. Mais o libro aparece en “Narrativas quentes” de Edicións Positivas, a única colección de prosa erótica do noso sistema literario.
Non resulta doado distinguir entre o erotismo e a pornografía porque as diferenzas son moi sutís e relativas. Dependen das liñas argumentais e dos estereotipos, que son, antes que outra cousa, subxectivos (éticos, sociais, psicolóxicos, estéticos, feministas, machistas…). Fálase de que a diferenza entre o erótico e o pornográfico depende da sutileza ou da crueza coas que se desenvolve o contido argumental. Nunha consideración na que prime a ética, a pornografía asociaríase coa sexualidade pervertida. Mais os antropólogos e historiadores dos nosos días teñen amosado con abonda claridade a relatividade cultural do concepto perversión. Así por exemplo, cando Pierre Klossowski describe, no contexto da Francia do século XX, a un home que goza co feito de que a súa muller se entregue sexualmente a outros homes, moitos moralistas seguramente considerarán esta acción como pervertida. Non entanto, para os esquimós un comportamento desta natureza non é outra cousa que a expresión dos costumes convencionais da hospitalidade. Caben outras moitas consideracións como as propostas sociolóxicas que definen o erotismo como a pornografía das clases dominantes, mentres que a pornografía sería unha actividade de menor categoría, relacionada coa clase dominada e, xa que logo, unha ameaza para o statu quo, ao revés do erotismo.
Sexa como for, non semella difícil concordar que tanto o erotismo como a pornografía son manifestacións da sexualidade, unha actividade reprimida pola tradición intelectual xudeu-cristiana; a actividade, porén que na opinión de pensadores como Georges Bataille e Michel Focault é o principal problema co que se enfronta a humanidade. Por iso, mesmo os poetas e narradores da nosa historia occidental -tamén os autores das cantigas galaico portuguesas- nunca deixaron de falar do sexo.
Benvidos sexan pois eses subxéneros de literatura, chámese erótica ou pornográfica, cociñados co lume que agocha o pulo e a maxia sexual, a contumacia da carne, porque tamén contribúen como o ensino en galego, o cine en galego, a xustiza ou a liturxia en galego á normalización da lingua de noso.
Unha expresión explícita e brava do sexo é o que Xulio Pardo de Neyra persegue nesta novela. E faino mediante unha escolla non demasiado orixinal: unha historia de dominación protagonizada por unha muller nova e un home maior que desenvolve o papel de amo ou dominador. Unha trama para moitos lectores claramente machista, xa que supón o dominio dunha persoa -un home neste caso- sobre outra -unha muller- que acepta tal sometemento e mesmo goza con seu propio asoballamento e humillación. Mais coido que non son intereses machistas nin androcétricos os que

Xulio Pardo de Neyra

procura o autor. Na miña estima, a trama reflicte algo que hai, que acontece a cotío na nosa sociedade. A historia dunha fascinación física que de contado se converte nunha relación sexual de submisión e dominio, e na que se narran sen ningún eufemismo actos sexuais explícitos, pode ser xulgada desde unha perspectiva xenérica feminista e mesmo misóxina e, xa que logo, mandar a novela a unha metafórica purificación polo lume, pois que a súa trama argumental é algo politicamente incorrecto.
Porén, considero que non é esa a tarefa que lle corresponde á crítica, senón a de valorar as obras literarias pola súa calidade literaria, malia que o libro presente o mundo do sexo non convencional. E Intensa e quente é a túa humidade azul non desmerece doutro tipo de obras do mesmo subxénero, por moito que nos poida repeler a súa lectura, mesmo á marxe de criterios morais. Ou que o “darse” por enteiro ao lector non produza o pracer ou as sensacións carnais que Roland Barthes demandaba para o subxénero erótico. A orquestración estrutural da novela, así como o ritmo do relato e a construción do perfil psicolóxico dos personaxes non renxen coas convencións propias do xénero narrativo.
Chama a atención a escolla lingüística na que o autor desenvolve a súa proposta: case portuguesa coa ortografía da actual normativa do galego. Elección que non me semella oportuna desde a perspectiva normalizadora á que me referín máis arriba.

Amalgama de historia e ficción

A maleta de Victoria Kent
Xerardo AfraFoxo
Editorial Galaxia, Vigo, 2014, 425 páxinas

O 16 de setembro de 1936 Xosé Romero Tubio, “O Pombeiro”, primeiro presidente do Sindicado Agrario de Oficios Varios de Cruído (Lousame), engaiolado no cárcere de Noia, foi covardemente asasinado nunha “saca” organizada polos camisas azuis máis reaccionarios e representativos da vila. Foi o asasinato dun obreiro das canteiras, un sindicalista comprometido co movemento sindical anarquista, do que nunca renegou, e cuxo único delito foi defender a legalidade republicana. Sobre os derradeiros días da vida desta vítima do odio e da intolerancia dos falanxistas, oligarcas e caciques da comarca, tece Xerardo AfraFoxo a súa cuarta achega ficcional á memoria histórica, naqueles días nos que a sublevación militar no Protectorado de Marrocos, ateigou de vinganzas e asasinatos as cunetas e cemiterios das nosas aldeas, vilas e cidades.
A maleta de Victioria Kent volve ser unha novela social, un tipo de literatura absolutamente necesario na nosa escrita, malia o considerable número de pezas narrativas ou monografías e ensaios que nos últimos lustros recrean aqueles días, meses e anos de terror, odio e crueldade. Necesaria porque, xa que non o poden facer os tribunais de xustiza, a investigación dos historiadores, mais tamén a literatura están axudando a esgazar o manto da desmemoria, permitindo que saian á luz moitas cousas, moitos aldraxes e crimes do noso pasado franquista. Aquí -e cómpre non esquecelo- nunca se fixo xustiza cos que se rebelaron, cos torturadores, cos asasinos e xenocidas. Esta peza ficcional que rescata do esquecemento os últimos días e o calvario dun humilde sindicalista comprometido, chéganos da man dun escritor avalado pola súa condición de reputado historiador, precisamente da Guerra Civil en Noia e Lousame e das memorias do franquismo nesas comarcas.
A novela vertebra a súa trama argumental, como digo, arredor da figura e peripecias de Xosé Romero Tubio, na narración Liberto, aínda que polas letras iniciais, X.R.T. que aparecen en dous parágrafos da novela (páxinas 233 e 279) fica claro que foi el a vítima do paseo organizado polos falanxistas de Lousame e Noia. Unha acaída mestura de trazos persoais e familiares do protagonista, así como da súa etapa na emigración cubana, cos sucesos históricos da sublevación fascista e a súa repercusión en Liberto e na súa familia danlle corpo á primeira parte da narración: a súa conciencia de vivir nunha aldea sen memoria; a morte tráxica do fillo que o protagonista engulirá como unha condena perpetua; as súas loitas contra Serrabal, o temido contratista dono das canteiras e máis tarde xefe da Falanxe local; o estoupido do golpe de estado; a súa defensa da legalidade marchando cara a Santiago e a Coruña; o frustrado intento de fuxir para América…
Na segunda parte, sen dúbida a máis arreguizante, o relato narra a detención e o engaiolamento do protagonista, a súa persecución, mesmo estando preso no deposito municipal; as torturas ás que foi sometido e o asasinato que o lector atopa no desenlace pero que presente desde as primeiras páxinas.
Xerardo AgraFoxo emprega con mestría e acuidade a información histórica, suturándoa coa ficción nun relato no que, con exactitude, nos traslada o que vai acontecendo, mais dosificando

Xerardo AgraFoxo

oportunamente a tensión. Bo retrato dos ambientes previos e posteriores á rebelión militar tanto en Campanle (Cruído), a aldea de Lousame, como na vila de Portomaior, facilmente identificable con Noia. Así como o perfil psicolóxico dos personaxes que máis peso teñen na novela: o protagonista Liberto, Xoana a súa muller, Serrabal, o xuíz Balboa, Matilde Gasset, muller do boticario, Marcelino, rico empresario madeireiro e novo alcalde falanxista e outros oligarcas e caciques da comarca. Tamén personaxes de menor categoría que, non entanto, queren conseguir o seu botín: a morte do humilde e á vez afouto sindicalista. Non faltan tampouco acaídas e ata intrigantes doses de aventura que o lector atopa sobre todo no entobamento e intentos de fuxida do protagonista. E algo moi salientable: unha secreta relación sentimental que revelan unhas cartas comprometedoras e que, de xeito indirecto, condicionan o tráxico desenlace.
Unha boa novela baseada no relato de accións, nos diálogos, con poucas pero ben artellados trazos descritivos; e na habilidade do autor para enxertar a historia na ficción. Xerardo AgraFoxo non é desleal coa historia. Toda a barbarie que atopamos nas páxinas da novela, aconteceu, mais A maleta de Victoria Kent non é historia. Os elemntos ficcionais inxectados na realidade histórica e nos personaxes reais anulan a historia. Con todo, tamén a iluminan de xeito fermoso. O rigor histórico achámolo nas investigacións nas que X. AgraFoxo estuda e escudriña aqueles días de barbarie e de terror, mais tamén de enerxía e carraxe.