Un axuste de contas coa familia Portela

O ocaso da familia Portela
Noa Pérez González
Edicións Barbantesa, Cangas do Morrazo, 2015, 119 páxinas

Debuta Noa Pérez González na narrativa con esta novela breve, O ocaso da familia Portela, unha peza narrativa que seguramente non se converterá en bestseller, mais coido que a súa andadura polas nosas letras ha ser moi digna e non carecente de aceptación ao pouco que esta novela chegue ao coñecemento dos lectores.
A autora mergúllase no mar de fondo dunha familia de boa posición social e tamén bo patrimonio que vive no espazo de Vigo e do Baixo Miño, e pincela as interioridades e segredos desta familia, os Portela, nun furco temporal que vai desde a Guerra Civil ata os anos setenta do pasado século. E á vez que realiza este mergullo, amosa, con grande realismo e verismo, os distintos climas humanos e sociais da época.
Noa Pérez González outórgalle o protagonismo e a voz narradora a unha das seis curmás Portela, Guadalupe, que lembra o cénit e o ocaso dos Portela e o seu fatalismo. Escribe a crónica familiar para que os seus sobriños, fillos da curmá que se revelou, saiban que no pasado a familia Portela “venerara un feixe de frechas”. E para que conste que todos, tamén ela mesma, foron covardes, e para revelarlles as súas calumnias de falsarios. Deste xeito a historia dos Portela convértese nun verdadeiro axuste de contas cunha familia que pode ser ollada como un paradigma das familias tradicionais e poderosas nos anos da ditadura franquista.
Describe a autora con trazo firme, e sobre todo polos seus actos, os distintos membros da familia Portela, comezando polo avó Elías, o primeiro amo do galiñeiro, que morre dunha doenza de transmisión sexual, contaxiado por unha viúva experimentada. O tío Pascoal, alcumado Santísima Trindade porque ten tres licenciaturas, tan mullereiro coma o seu pai, pero afastado para sempre das mulleres por unha moza medio irmá coa que estivo a piques de cometer incesto; o tío Francisco, un invertido, un noxento delito naquel tempo, que botou mal casado toda unha vida. Mais o relato céntrase sobre todo na mazá podre e estigmatizada, a curmá Clara María, a única valente da familia, e na vida insípida da tía Emilia, á que o clan familiar lle cortou as ás, obrigándoa a acadar a asepsia sentimental mediante o esquecemento.
Na familia Portela, confesa a voz narradora, era difícil ser neno e aínda moito máis difícil ser nena. A educación das nenas é moi ríxida a respecto dos contactos cos rapaces. Foron os grillóns que atraparon as súas adolescencias, porque os Portela forman un clan que rexeita os membros que non seguen as normas do propio clan, impostas polos máis vellos. E aínda que ningunha das mulleres da segunda xeración quixo emular ás da primeira, a voz da protagonista retrata con mestría a perversidade e a hipocrisía das cinco curmás Portela: limítanse a sorrir cando había que sorrir, a asentir cando o esixía a ocasión. Tímidas e recatadas en sociedade, mais verdadeiras harpías, seguindo o exemplo dos maiores, se as avivaban contra alguén (páxina 101). E tal como adoitaba acontecer naqueles anos, as adolescentes Portela tiñan interiorizado, polos sermóns torrenciais do tío cura e as mexericadas das monxas no colexio, que o corpo feminino era pecado. Porén, polas filtracións dos adultos, as curmás sabían de adulterios, amantes, crimes pasionais, concubinatos, abortos clandestinos, das desordes habituais nas condutas masculinas ou da existencia de “malas mulleres”.

Noa Pérez González

A novela, malia a súa brevidade, reconstrúe unha boa parte da memoria histórica nos primeiros días da Guerra no Baixo Miño: os fuxidos fusilados, as delacións e traizóns, a represión brutal que levou ás claudias a moitas persoas, as mensaxes de medo, o afastamento da escola, por desafecta ao réxime, da tía Emilia, á que lle aniquilaron a esperanza, pero que foi un dos poucos membros da familia que tivo ás para voar.
A autora emprega ferrados de ironía e de verosimilitude ao inmiscirse nos segredos da familia. Dá no albo co estilo da prosa, tinguida por veces con tonalidades expresionistas, outras engaiolada con luzadas líricas. No debe da novela apunto o feito de que, na miña estima, o relato pérdese por veces en historias secundarias dos membros da familia, como tal a convivencia de Leonora, amiga da nai de Guadalupe, cos seus dous maridos. Historias que soamente atinxen circunstancialmente ao fío principal, a crónica da familia Portela. Un feito, non entanto, que non empece a lectura nin prexudica o debut dunha nova narradora das letras galegas.

Metacrítica literaria

                              MICRO ENSAIOS LITERARIOS

Coñecemos con exactitude o que significa literatura? Velaquí a pregunta esencial que formula Roberto Calasso, o novelista e ensaísta italiano, director así mesmo desde 1999 de Adelphi Edizioni, un dos máis prestixiosos selos editoriais de Italia, nun ensaio polémico, ateigado de estímulos e incitacións (La letteratura e gli dei, 2001). A capacidade de Calasso para perforar os xéneros é indubidable e poderosa, á vez que doadas as narracións que nos ofreceu das mitoloxías europeas e hindú en Le nozze di Cadamo e Armonia (1988) e K (2002).
No ensaio de referencia, o escritor italiano realiza metacrítica literaria, con reflexións de grande alcance, apelando á fórmula de explicación do humano en base a referentes divinos.
Calasso parte da premisa de que os deuses son hóspedes fuxidíos da literatura. Atravésana coas estelas dos seus nomes, mais con frecuencia tamén a abandonan. Non foi ata o comezo do século XIX cando a literatura adquiriu algunhas das connotacións que hoxe nos resultan familiares e recoñecibles: un saber que atopa o fundamento en si mesma e que, xa que logo, pode definirse como “literatura absoluta”. Un coñecemento que se identifica coa procura do absoluto, e é en si mesmo “ab-soluto”, é dicir, liberado de calquera vencello de funcionalidade e obediencia ou pertenza ao corpo social.

                                                      Na opinión de Roberto Calasso o olimpo da literatura absoluta dá comezo en 1798 coa revista Athenaeum, na que de forma anónima escribían Schlegel e Novalis. E péchase cen anos despois, en 1898, co pasamento de Mallarmé. Neste ser que se basta a si mesmo, ser soamente autorreferencial, é a linguaxe mesma a que fala, amosándose como indomable, e ofrecéndosenos na plenitude do seu caracter temerario. Porén, nas súas interpretacións, Calasso sae dos lindes deste século máxico con pescudas para atrás, cara a un pasado poboado de ninfas, gobernado polos mestres venecianos ou pola poesía védica e na que tamén impera a potencia hostil do cristianismo.
Entremedias, o século XX, o século da prosa, con dous autores que sobrancean por encima dos demais: Marcel Proust e Franz Kafka. Roberto Calasso opina que nos atopamos nunha época ambigua na que o pulo literario é débil e a percepción do que acontece baixo o nome do sagrado ou do divino, é caótica e cega. Falta pois na escrita actual a sustancia da que se alimentaron as grandes obras literarias desde a antigüidade grecolatina: a presenza dos deuses que configuran unha escrita na que se fai presente a parodia e resoa a deserción, a nostalxia ou o divino

“Salmo 44”: a banalidade do mal

Salmo 44
Danilo Kis
Tradución de Luisa Fernanda Garrido e Tomás Pištelek
Acantilado, Barcelona, 2014, 125 páxinas
Desde o ano 2006 o selo barcelonés Acantilado está a publicar as obras completas do escritor serbio Danilo Kĭs, coñecido sobre todo por Una tumba para Boris Davidovich. Foi de pouco que Acantilado puxo nas librerías Salmo 44, unha pequena obra mestra que concentra, nas súas escasas páxinas, unha historia terrible que inquieta sen dúbida as coordenadas intelectuais e morais dos lectores. Sostiña Danilo Kĭs que a literatura é a destrución do propio suxeito, porén, grazas a a súa capacidade de conservar a memoria e facelo ademais desa maneira, con escintilacións estéticas, axuda a sobrevivir ou a liberarnos dos infernos da aniquilación do dome polo home.
Baseándose en personaxes inspirados nos prisioneiros e gardas de Auschwitz, o autor serbio bríndanos un relato da rutina cotiá dun grupo de prisioneiros do lager nos días previos á fuxida colectiva que están a planear, cando na distancia xa se escoitaban os canonazos dos aliados. Logo das primeiras páxinas, estarrécenos o autor cunha escena pavorosa: o “laído babilónico”: un convoi de vagóns ateigados de prisioneiros que asomaban as súas caras fantasmais polos fachinelos e murmuraban en todos os idiomas de Europa a palabra auga, como se fose a mesma encarnación da vida. Virá a continuación o relato da face máis espantosa de Auschwitz. Por medio da voz vicaria de Marija, D. Kĭs enfronta ao lector con aqueles intres non que xa non só morre o animal, tamén o fai o home. E agroman as lembranzas: os primeiros días no lager, as mulleres espidas, coa cabeza rapada, seleccionadas as máis fermosas para serviren de distracción aos oficiais alemáns .

Danilo Kis

Outras elixidas para os experimentos euxenésicos nazis. A violación dunha rapaza, á que, logo da aldraxe, esmáganlle a meixela e esgázanlle a boca. Non entanto, mesmo na crónica máis pavorosa fica un lugar para a esperanza. A banalidade do mal non será quen de impedir que os protagonistas lle transmitan ao fillo nacido en Auschwitz a felicidade de aqueles que da morte e do amor puideron crear unha vida.
Unha lingua sinxela, mais con luzadas de fondo lirismo, arroupa unha crónica arrepiante, a cabalo entre a realidade histórica e a ficción, cuxo final proba que non se trabucan os editores españois de Salmo 44: si, despois de Auschwitz segue sendo posible a poesía.

(Texto publicado o día 14 de febreiro no xornal El Correo Gallego. Para ver o orixinal facer clic aquí)

Historias e sucedidos da nosa memoria ancestral

Galicia Encantada
O país das mil e unha fantasías
Varios Autores
Edición de Antonio Reigosa
Edicións Xerais, Vigo 2014, 240 páxinas

Hai por volta de dez anos, en marzo do 2005, que Antonio Reigosa puña a andar na internet o proxecto Galicia Encantada, un espazo para facer visible unha parte do noso patrimonio inmaterial: contos e lendas de tradición / narración oral que garda a memoria. Paseniño, como sinala o creador e coordinador do proxecto, chegaron colaboracións, viron a luz novas seccións e ata houbo azos para crear una revista dixital. Arestora a web segue engordando os seus contidos ata se converter nunha verdadeira enciclopedia virtual Galicia Encantada. Os seus piares e esteos foron e continúan séndoo o profesorado e alumnado de centros escolares galegos e as achegas de investigadores. Mais chegou o momento de que unha pequena parte do publicado na internet se fixese libro, cunha representación das distintas seccións da enciclopedia virtual. Velaquí pois a orixe virtual e colectiva desta publicación, unha guía, talvez modesta pero moi útil convertida en enciclopedia da fantasía popular galega.
Galicia Encantada achéganos un cento de historias que son en efecto un breve mostrario do gran almacén mitolóxico e contístico galego, transmitido a través da tradición oral. E dalgún xeito, malia que o material aquí recollido non conteña elementos de análise ou interpretación senón unicamente exposicións e vulgarizacións, constitúe o noso imaxinal, o imaxinario simbólico, alicerzado en pegadas inmemoriais. Simboloxías culturais -non esenciais ou etnometafísicas na terminoloxía do Círculo de Eranos- que veñen moi de lonxe, arroladas na esfera da fantasía dun país de miles de anos de memoria, e transmitidas en narracións de xinea popular a través da oralidade.
Con efecto, nas pequenas narracións de Galicia Encantada fíltrase a inmensa fervenza dos seres míticos galegos; o poder de certos seres ou obxectos; as criaturas do transmundo que compoñen as esencias da nosa simboloxía: o poder do corno de alicornio para picadas e velenos, amuleto tamén contra meigallos; os perigos do tronante á hora de poñerse a mallar; as fontes de augas milagreiras; as lendas de cocos e monstros; as das Marías, vampiresas de Santiago chuchadoras do sangue dos cativos; contos que antropoloxizan animais, coma o casamento do piollo e da pulga; os sucedidos non que intervén o demo; historias e lendas de edificios encantados con rarezas que nos marabillan ou arrepían; as maxias da fauna, especialmente do cuco, da serpe que mamaba nas mozas, das donicelas; lendas verbo de santos, sobre o Meco, as Pampónigas ; crenzas sobre os usos da nosa flora; sobre a Galicia desaparecida; as “verdadeiras” historias de heroes e heroínas ; os “poderes” da medicina tradicional; os nosos mitos relixiosos; as marabillas e encantos dos lugares míticos galegos; os tesouros agachados en fontes e castros. En fin, historias nas que a morte vén na procura dalgún veciño.

Antonio Reigosa

É Antonio Reigosa o que contribúe coa meirande parte do material recollido nesta enciclopedia da Galicia encantada. Porén cómpre subliñar que máis de medio cento de mulleres e homes achegan así mesmo materiais narrativos a esta guía do país das mil e unha fantasías. Unha guía que constitúe unha verdadeira enciclopedia dos encantos deste país. Centos de encantos que confirman, unha vez máis, o dictum cunqueirán. “Somos a metade soño”, o que é o mesmo que dicir que o transmundo, a maxia e o prodixio forman parte da vida cotiá da Galicia rural e mariñeira. Nas crenzas dos nosos devanceiros, recollidas moitas delas neste volume, reencárnase as figuras arquetípicas e teofánicas universais. Os moitos colaboradores desta Galicia Encantada achégannolas na nosa lingua, adaptándoas as nosas peculiaridades e inseríndoas nas nosas xeografías. Así pois, un fermoso meiró recompilatorio que, sen que sexamos infieis ao curso da materia, sutura o mito e o logos, a natureza e a cultura.

“Orgullo e prexuízo”: rachando esquemas e prexuízos

Orgullo e prexuízo
Jane Austen
Introdución: Carlos J. Gómez Blanco
Tradución: José Díaz Lage
Sotelo Blanco Edicións, Santiago de Compostela, 527 páxinas
(LIBROS DE FONDO)

O propósito máis notorio da escrita de Jane Austen foi reflectir a sociedade do seu tempo nunha sorte de espello máxico de xeito que se puidesen observar sen ningún tipo de maquillaxes todos os seus defectos, horrores e calamidades. Ou como lemos no título da súa obra máis coñecida vertida ao galego na colección “As Letras das Mulleres” de Sotelo Blanco, opor o orgullo ao prexuízo, rachando así cos esquemas da sociedade por ela coñecida, que agachaba o verdadeiro sentido da vida. Toda a súa obra amosa un forte fondo moral e permite descubrir a psicoloxía máis profunda e matizada dos seus personaxes e en especial, os trazos da burguesía na época finisecular do XVIII, nunha Inglaterra moi conservadora e tradicional. Neste ambiente, a meta primordial de toda muller é acadar un bo matrimonio, casar ben, é dicir: atopar un marido con boa posición social e económica. Será o tema central da meirande parte da produción ficcional de Jane Austen.
Pero alimenta de maneira especial a Orgullo e prexuízo, unha novela que pertence á primeira etapa da escritora, xunto con A abadía de Northanger e Sentido e sensibilidade. Son as ficcións nas que a escritora, afastada da convulsa situación política da época, reflicte con alto grao de sutil ironía os costumes da pequena burguesía rural da Inglaterra daqueles momentos.
As liñas limiares de Orgullo e prexuízo introdúcennos de cheo no núcleo temático da novela: “É unha verdade universalmente aceptada que un home solteiro en posesión dunha boa fortuna debe de estar á procura dunha esposa. Por pouco que se coñezan os sentimentos ou as opinións de tal home ao chegar a unha veciñanza, esta verdade está tan establecida nas mentes das familias dos arredores que se lle considera propiedade dunha ou outra das súas fillas”. Un home desas características fixa a súa residencia en Hertfordshire. Mr. Bingley, solteiro, rico e agradable, que de contado fará as delicias de todas as nais con fillas casadeiras. Na súa compaña vén Mr. Darcy, igualmente rico e solteiro pero en absoluto encantador que gaña a pulso o desagrado das mesmas nais.

Jane Austen

A partires de aquí, dentro da familia Bennet, unha nai e cinco fillas en idade de merecer, comeza un verdadeiro rebumbio arredor do matrimonio, pois a única meta real das súas vidas é conseguir un marido cunha boa posición social e económica. Nada importa a súa educación, moralidade nin tampouco o xermolar do amor. Unha manchea de enredos , reticencias e intrigas familiares centradas na posición social e económica dos personaxes masculinos, serán os vimbios cos que Jane Austen constrúa esta comedia de costumes e, á vez, exposición crítica da situación da muller de clase media e alta no sistema patriarcal de comezos do século XIX.
A voz narrativa da escritora denuncia esta situación con mestría, elegancia e copiosas pinceladas de sutil ironía que en moitos casos chega á caricaturización, cousa que fai diminuír a profundidade e a verosemellanza da novela, outorgándolle en contrapartida un grande sentido cómico que aínda nos fai sorrir, malia o paso do tempo. Orgullo e prexuízo evidencia unha escritora aínda moi nova, cunha visión bastante divertida da vida, pero cunha inmensa capacidade perceptiva ao servizo da escrita. Todo isto fai desta “alta comedia” un dos grandes títulos da literatura universal e un piar importante dentro da literatura feminista e progresista.

“Os ditosos anos do castigo”: unha factoría de mulleres perfectas

Os ditosos anos do castigo
Fleur Jaeggy
Tradución de Cristina González Piñeiro
Rinoceronte Editora, Cangas do Morrazo, 2014, 97 páxinas

Tense conxecturado que nesta novela de Fleur Jaeggy están presentes non poucas experiencias autobiográficas, porque estamos diante dunha peza narrativa sobre un internado feminino suízo situado na localidade de Appenzell, non lonxe dos lugares por onde paseara Robert Walser cando estaba no manicomio, e a escritora, Fleur Jaeggy, ten abondas experiencias verbo da vida en internados, pois pasou boa parte da súa infancia e adolescencia en internados femininos entre Suíza e Roma. Eses internados suízos, lugares finxidamente plácidos, en teoría centros de formación de esposas exemplares, foron no fondo verdadeiros psiquiátricos.
Nun deles sitúa a autora a trama desta novela. Un internado para rapazas de boa familia nos anos cincuenta, ensopado dun ambiente rigoroso, represor e claustrofóbico, e no que as alumnas son instruídas nunha educación xélida e discriminatoria.Unha fábrica de amas de casa perfectas. Esta atmosfera está moi ben reflectida en Os ditosos anos do castigo, “un libro de atmosferas, de ambientes escuros, enigmáticos e opresivos que gravitan arredor dos personaxes e das súas emocións”, ou como Fleur Jaeggy escribe na primeira páxina: “En Appenzell (…) tense a impresión de que dentro está a acontecer algo serenamente tenebroso e lixeiramente malsán. Unha Arcadia de enfermidade” (páxina 5).
A novela é un preciso retrato da rutina cotiá do internado, o Bausler Institut. No mesmo estuda a protagonista narradora que, desde o tempo presente, rememora os seus anos nese internado feminino, situado cerca do lago Constanza e de Harisau onde se atopa o manicomio no que estivo ingresado, contra a súa vontade, Robert Walser nos derradeiros anos da súa vida, antes de se suicidar. É esta unha referencia que Fleur Jaegy deixa ao comezo da novela e que marcará a tonalidade melancólica e opresiva da mesma.
A historia narrada vai, como digo, do presente ao pasado, e desde este ao presente. As lembranzas da protagonista, unha muller adulta, recuperan o pasado, a súa infancia e adolescencia, transcorridas en internados femininos suízos. E sobre todo, a historia da súa estadía no Bausler Institut. A nai que vive en Brasil é a que emite as ordes relacionadas coa súa educación, mentres que o pai vexeta nun hotel dunha cidade suíza. A vida no internado e un lento e rutineiro transcorrer dos días e das horas.”Soa a campaíña, erguémonos. Soa outra vez a campaíña, durmimos. Retirámonos aos nosos cuartos. Vivimos a vida pasar desde a xanela…” ( páxina 17). O aburrimento e a desgana conviven cunha atmosfera densa e sensual. As nenas e as adolescentes procuran entre elas unha amizade amorosa. As máis pequenas suplican ser as protexidas, as parellas das maiores.
Mais de socato todo se altera polo profundo impacto que supuxo a chegada ao colexio de Frédérique, unha rapaza diferente, fermosa, perfecta; ata na súa caligrafía deixa sen palabras á protagonista que se sentirá fortemente atraída pola nova alumnas ata o punto de viviren unha relación sentimental que chega ás fronteiras do amor, aínda que non se vexa reflectida no plano físico. Xa que logo, non homosexualidade, mais si homoerotismo. O contacto humano como forma de superación da friaxe humana do Bausler Institut.

                                                                                                                Fleur Jaeggy

Na novela, malia a súa brevidade, abrollan moitos temas merecedores de reflexión: o mundo dos internados, a súa rixidez castrante, que nada ten que ver coa realidade: o afastamento da familia e a conseguinte astenia de sentimentos. A degradación da figura masculina, ollada tanto a través do pai da protagonista como da figura do marido da directora, un subordinado das pequenas e castas paixóns da súa muller (páxina 56). O rebentar do corpo feminino en forma de homoerotismo por cousa do ambiente pechado; as chamadas da vida, da verdadeira vida que non é a do internado; a creatividade e a beleza cando limitan coa enfermidade mental, como amosa o desenlace da trama.
Fleur Jaeggy escribe esta novela curta cun estilo de prosa contido, terso; reflicte unicamente o esencial. Quizais por iso a súa prosa construída con frases sinxelas, amose unha certa frialdade. Mais, como a propia autora confesa, unha certa glacialidade tamén revela sentimentos. Por iso mesmo a escrita de Fleur Jaeggy é distinta. Aliméntase só do esencial e o seu falso candor, a súa deliciosa malura introdúcenos con gran eficacia na escura e monótona rutina desta factoría de mulleres perfectas.

“Conduce rápido”: un friso da negrura

Conduce rápido
Diego Ameixeiras
Edicións Xerais, Vigo, 2014, 148 páxinas

Unha das teimas de Diego Ameixeiras como narrador é a de ser unha fiel testemuña do que acontece nas rúas, sobre todo nas rúas das nosas cidades. Acostuma facelo en todos os rexistros nos que se inmisce, mesmo no subxénero folletinesco, como fixera en Historias de Oregón, un retrato expresionista dunha cidade galega ateigada de personaxes mergullados en verdadeiras intemperies vitais, peza narrativa que supuxo o comezo de cambio de rexistro, que proseguiría con Todo OK e Matarte lentamente. Un progresivo abandono do xénero detectivesco en beneficio da novela negra, na miña estima, unha fórmula narrativa máis rica e complexa ca simple investigación dun feito criminal. Na novela negra o elemento estruturador é un retrato crítico da sociedade, así como a introspección psicolóxica dos personaxes. Unha verdadeira crónica social dun tempo que acostuma converterse nun estarrecedor friso da actualidade áspera e dura, ateigada de vidas rotas, escravas dos maiores pesadelos, perdedores, sempre perdedores.
Esa mesma canle é pola que Diego Ameixeiras enfía a súa última entrega, Conduce rápido. unha novela coral dos submundos da marxinación social, atenazada pola más extrema violencia, estruturada arredor dunha trama principal e varias secundarias que, malia que ao iniciarse a novela semellan independentes, terminan, porén, entrecruzándose, encaixando entre si, porque todas elas xiran arredor do mesma tema: o narcotráfico que atenaza a un grupo de personaxes que se atopan en situacións límites e terminan case que todos eles no bando dos perdedores. O detonante é un saco de lona envolto cunha cordelas que un rapaz -un dos moitos personaxes deste coro de vidas precarias- atopa nunha praia galega. Dentro, dez quilos de cocaína. Será unha boa ocasións para que dous irmáns que viven na marxinalidade de Santiago busquen unha solución definitiva para as súas vidas, o golpe de fortuna que os saque da miseria e da delincuencia. Mais a súa miserenta épica, con códigos moi especiais que a converten realmente nunha poética da desesperación, rematará estourando en abismos de violencia, coa morte como horizonte para a meirande parte dos antiheroes destas historias cruzadas.
Na novela hai delincuencia e hai narcotráfico. Mais nin os delincuentes nin os traficantes son grandes capos, nin delincuentes de guante brando. Son ionquis, xente que apenas logra sobrevivir con pequenos roubos, resolvéndolle problemas a outros, tanto os sinxelos coma os complexos, ou intentando venderlles un saco de coca aos capos narcotraficantes que o perderan no mar. Crónica negra, negrísima dunha xeografía do máis escuro da nosa sociedade, mais na que aínda así hai unha porta aberta para a esperanza e mesmo para o amor.
Diego Ameixeiras ergue esta novela cunha insólita economía expresiva, coa brevidade dunhas secuencias escritas de maneira sintética, cun estilo contido, como flashes expresionistas. Estilo fotográfico como se ten descrito este xeito de narrar alicerzado no relato das accións e nos diálogos dos protagonistas.

Diego Ameixeiras

 

A novela conta os que pasa en cinco días, e cada secuencias está marcada pola hora na que acontece o que se relata: a violencia que se vai apoderando da narración a un ritmo moi veloz. Xa que logo, o autor omite todo aquilo que non é estritamente necesario para entender o que pasa. Como ten declarado o mesmo Ameixeiras, sendo fiel ao xénero, os personaxes non deben tardar trinta páxinas en subir unha escaleira. Malia esa economía expresiva, non faltan na novela verdadeiros achados expresivos. Non son, porén, luzadas líricas, senón alustros de violencia (“os ollos sen vida do home son dúas bolas de mármore que semellan vixiar atentamente cada un dos seus movementos”, páxina 110).
Saliento finalmente a ausencia dun propósito didáctico ou moralizante en Conduce rápido, bastante frecuente na novela detectivesca. A ollada penetrante do autor adopta nesta novela negra o punto de vista dos delincuentes, persoas que se moven na marxinalidade, na delincuencia pequena ou noutra máis organizada, aos que o autor non condena nin redime. Achéganos con grande acuidade e efectismo as súas miserias, as súas historias, os seus actos. Serán os lectores que len para xulgar e non para gorentar un bo produto literario, aos que lles corresponde actuar de xuíces.

Os relatos fantásticos de Ramón Caride

Flash-Black 13
Relatos escuros
Ramón Caride
Edición: David Cortizo Conde
Urco Editora, Santiago de Compostela, 2014, 204 páxinas

A produción contista de Ramón Caride é seguramente a máis numerosa dun autor non últimos vintecinco anos e, na miña estima, deixando á marxe os seus libros de literatura xuvenil e infantil, unha das de maior calidade do sistema literario galego. Sen contar as reedicións, Ramón Caride leva publicado desde o seu debut como narrador no ano 1990, catorce libros de literatura para adultos. Dez deles son recompilacións de relatos. O mesmo escritor, nun apéndice aclaratorio desta escolma de Urco Editora, fai unha demarcación da súa escrita breve a través de dúas grandes vías: a narrativa realista de serie negra ou criminal e os relatos nos que sobrancea, sobre todo, a tendencia fantástica que o escritor define deste xeito:”unha forma alternativa da realidade que en determinados casos e circunstancias se manifesta. Non é algo paralelo ao cotián, non algo por riba nin por baixo, senón algo tanxente ou interconectado co real” (páxina 196-97). Unha demarcación bastante afastada do que comunmente se entende hoxe por fantástico: relatos nos que participan fenómenos sobrenaturais e extraordinarios como a maxia ou a intervención de criaturas inexistentes.
Porén, a precisión de Ramón Caride acércase moito á definición do gran teórico da literatura fantástica Tzvetan Todorov: o amplo espazo do maravilloso no que se descarta o funcionamento racional do mundo e o estraño ou “fantástico explicado” no que os elementos perturbadores se atopan reducidos a meros eventos infrecuentes mais explicables.
Xa que logo, o lector pode ter a seguridade de que nesta escolma de relatos, cociñados polo autor coa fantasía e fóra de receitarios, non vai atopar maxia nin fantasía heroica, tan frecuentes arestora na chamada narrativa fantástica que ocupa moitos dos bestsellers da literatura actual.
Ás avesas, o que encontrará é a realidade, a dura realidade cotiá, que se reitera monotonamente cada día, alterada soamente polos pesadelos dos soños, alleos a toda lóxica e nos que se coan arrepíos, insectos repulsivos e finalmente unha néboa vermella (“As formas gastadas dos soños”). Ou as contradicións ciencia experimental versus crenzas irracionais nun relato de natureza científica ou paracientífica, a través dunha historia delirante, demasiado fantástica: un microchip enxertado nos suxeitos humanos aos que fai crer en Deus (“O reinado dos ceos”). Tamén un paxaro negro que cae fulminado por un alustre, soños, pesadelos, antigos crimes e certas doses de metaliteratura (“Interiores”). A última fotografía do terror e da barbarie absolutos, que non son virtuais, e que conmocionan a todo o mundo (“Photo-Shock”). Ou unha fuxida do cotián, o nacer do arrepío e a paranoica tensión por culpa dun ascensor que non se detén (“Camiño longo”) . A presenza fatídica da superstición na súa loita contra a razón, cando o protagonista rompe unha desas cadeas anónimas, máis risibles que ameazantes.
Relatos nos que a fantasía se viste de terror como “Emerxencias”: a presenza do anómalo e do descoñecido en forma de ataques crecentes dun ente viscoso con numerosos desaparecidos e un caos absoluto na cidade. Ou como “Discontinuidade”, un relato escrito con pinceladas kafkianas onde o absurdo se converte en algo real e, ao mesmo tempo, nun abraio incomprensible. A irracionalidade fai así mesmo acto de presenza en “Plástico”: a tolemia dun home que se infantiliza e de socato é presa da compra compulsiva de coleccións de indios de plástico cos que xoga de forma absorbente e fatídica. A tráxica confusión entre o mundo real e o virtual por cousa dunha consola simuladora de estimulacións fai pracenteira por uns intres a impotencia dun pobre rapaz coas pernas amputadas (“Virtualidaderealidade”). O terrorista que, mentres espera facer o seu traballo coa amosal e a metralla, lembra con nostalxia os contos que encheron de fantasía a súa adolescencia e xuventude (“Os perigos da nostalxia”). A imaxinación amalgámase coa ciencia no penúltimo relato (“Informe final”): unha ciencia sen conciencia para acabar cos problemas da sobrepoboación, experimenta con éxito no Terceiro Mundo os “xenes da morte”. Mais inexplicablemente pérdese o control deses aceleradores da morte e será toda a

Ramón Caride

humanidade -tamén os habitantes do Primeiro Mundo- a que corre perigo de extinción. Un relato, pois logo, que evidencia desde a ficción que o home non é quen de controlar as súas criaturas tecno-científicas. Finalmente no relato que pon cabo a escolma, o lector atopa un verdadeiro cadoiro de fantasía, non exenta de simbolismo: o Camiño que o protagonista -un xamán- anda nun soño atravesa para sempre a terra do seu pobo cara á Cidade amurallada, con portas de prata, para logo proseguir cara ao ocaso.
Textos cunha ampla variedade temática, que conforman unha selecta escolma de ficción imaxinativa. Historias atestadas de gordura, de contido, tamén dun certo ton fatalista. As máis delas, é verdade, conteñen no seu desenvolvemento formas alternativas da realidade. Algunhas que funden fantasía con avances tecno-científicos, magóannos con verdadeiros interrogantes éticos. En todas elas o autor preme o ritmo narrativo en moi poucas páxinas e consegue eses remates inesperados, paradoxais que tensan e avivan a atención lectora.