Sabuxo nun mundo ido

Terradentro

Xosé Benito Reza

Edicións Xerais, Vigo, 2017, 374 páxinas.

    De novo debuta en Edicións Xerais un narrador serodio que procede do mundo da ciencia, do estudo e conservación da natureza aos que ten contribuído con salientables traballos ensaísticos. Terradentro é a súa primeira obra de ficción. Refírome a Xosé Benito Reza (Celanova, 1956) que, en pasadas semanas, deu ao prelo esta novela de novelas. Terradentro é en realidade tres longos relatos que o autor sitúa na metade do século pasado, no tempo das chancas, nunha vila galega e na súa bisbarra, situada preto da fronteira portuguesa e que ten todas as trazas de ser Celanova. Os tres relatos, con tramas ben diferentes, están ligados polo xorne negro-detectivesco dos mesmos e por compartiren o mesmo protagonista e algúns outros personaxes principais ou secundarios. Protagonista e narrador das tres historias é o avogado da vila, Pepe Rial, que se ve a si mesmo como avogado das silveiras. Porén como investigador é un espelido sabuxo que non ten prezo. Atopa a autoría dos crimes, misterios ou enredos con enxeño, intuición e olfacto, propios dos máis afamados detectives.

Na primeira historia, “Berros no vento”, Pepe Rial enfróntase ao asasinato de don Esteban que acontece despois da Guerra. Don Esteban é o último fidalgo, como o alcumaban na vila. Aparece morto na casa dun antepasado  seu, un indiano. Coa axuda do capitan da garda civil, Augusto Flores, personaxe asemade das outras historias, Pepe Rial resolve un caso moi complexo no que o misterio acada unha dimensión espantosa. “Casagrande de Ademourán”, a segunda historia, acontece nunha casa situada en Remuiños, un lugar na penechaira  próxima á fronteira portuguesa ateigado de mámoas que se chantan no campo tumulario. Unha das mulleres que habitan na mansión  cóntalle ao avogado Rial a teima dun seu irmán, recentemente falecido, cos tesouros dos mouros, agochados entre as mámoas. Pepe Rial comprométese a atopar o tesouro coa axuda do profesor xubilado Guillermo Mazaira. E así será, mais nun lugar ben diferente do que cría a familia. Unha novela pois sobre a busca de tesouros, obsesión así mesmo moi presente na oralidade e na mitoloxía galegas, que inclúe ademais unha historia de mortes, latrocinios e unha pescuda detectivesca, con resultado favorable debido ao ollo aleuto de Rial. Finalmente a terceira historia, “O can do alcalde”, achéganos o enredo da cadela do alcalde franquista, un personaxe nefasto, camisa azul da Falanxe. A cadeliña aparece pintada a primeira vez de verde, logo de azul e branco e na terceira vez coas cores da bandeira republicana. Pepe Rial tamén resolverá o enigma das pintadas do animal, que moito alporizaron o alcalde, logrando así mesmo a paz para a vila logo dunha década de terror.

 

Xosé Benito Reza

Cómpre recoñecer que Xosé Benito Reza debuta na narrativa de ficción con tres historias ben estruturadas e atinadamente desenvolvidas. A investigación e resolución dos enigmas son o elemento estruturador das mesmas. Porén, o lector no só atopa unha máquina de pensar, propia da narrativa detectivesca, senón tamén os principais ingredientes da novela negra: o retrato psicolóxico dos personaxes e a pintura crítica da sociedade vilega e rural nun tempo ido pero no que están aínda moi  presentes as pegadas da Guerra.

Nas tres historias posúen especial relevancia as minuciosas e coidas descricións dos personaxes, as recreacións das vidas da xente desta vila da Galicia interior e das paisaxes que son o resultado do esforzo titánico dos vilegos e paisanos das aldeas por domear a natureza.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 13 de xullo de 2017)

Un thriller médico

Tras Las defensas, a novela de Gabi Martínez, agóchase unha historia real: a dun neurólogo que tornou tolo. Unha historia que de xeito casual caeu nas mans do autor cando o neurólogo Domingo Escudero se achegou á mesa onde o escritor asinaba exemplares do seu último libro e lle ofreceu a súa propia historia para que Gabi Martínez a cociñase ao seu gusto, e que o neurólogo resumiu así: “eu son neurólogo, enlouquecín durante unha tempada, daquela non había diagnóstico para a miña enfermidade e engaioláronme nun psiquiátrico. Saín e aquí me tes, semello normal”.

Gabi Martínez relata en Las defensas este feito real, mais fantasiado polo narrador, aínda que sen adulterar a verdade. O escritor camufla a Domingo Escudero baixo o nome de Camilo Escobedo, protagonista da novela. Na mesma, o narrador achéganos a súa propia historia, alternando secuencias que son verdadeiros flashbacks  coas que recupera o pasado, con outras nas que o discurso cínguese ao presente do doente internado nun psiquiátrico para se recuperar dun trastorno bipolar, cuxo orixe está no estrés e no mobbing ao que foi sometido o protagonista polo xefe do servizo de neuroloxía.

Medicalizado erroneamente, cousa que el sabe, e mesmo candidato a unha sesión de electroshock, supera esta primeira acometida, pero pronto sobrevén a segunda. Porén, antes diso asistiu a un simposio no que participaba o doutor Josep Dalmau que no ano 2007 descubrira o anticorpo  que atacaba o receptor NMDA do cerebro.

Unha enfermidade diagnosticada de mil formas, todas equivocadas: desde autismo ata posesión diabólica, mais en realidade a súa natureza é máis sinxela: o corpo convértese en vítima do propio sistema inmunitario porque, no canto de atacar unha infección externa, diríxese contra o propio cerebro, alterando a conduta e a memoria. Un libro multixenérico alicerzado nunha historia moi potente na que, a par das derivas do neurólogo louco, o autor traza un retrato verídico de España desde a Transición, nomeadamente do sistema sanitario anquilosado e gobernado por unha casta xerárquica. Escrita cunha tonalidade que roza o épico e cun halo de misterio, Las defensas convértese nun verdadeiro thriller médico.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego o día 7 de xullo de 2017. Para ver o orixinal facer clic aquí)

Novela homenaxe

O Día das Letras Galegas do vindeiro ano 2018 estará dedicado á escritora e profesora María Victoria Moreno Márquez. Así o acordou a Real Academia Galega o pasado día 17 de xuño.

Reproduzo aquí una breve recensión verbo da primeira obra literaria de María Victoria Moreno, publicada o día 9 de xullo de 2009 no xornal Faro de Vigo. Estas liñas sobre Onde o aire non era brisa, así traduciu Xavier Senín Alcores de Donalvar (1969), editada en 2009 por Galaxia, queren ser una modesta homenaxe a muller que fixo da nosa lingua a súa.

 

Onde o aire non era brisa

Mª. Victoria Moreno

Tradución de Xavier Senín

Editorial Galaxia, Vigo, 2009, 158 páxinas.

 

En poucas ocasións elementos paratextuais cumpren unha función informativa – e mesmo persuasiva – tan decisiva coma os do prólogo desta novela de Mª Victoria Moreno ( Valencia de Alcántara 1941 – Pontevedra 2005 ). Aos amantes das curiosidades literarias cónstalles que naquela escolma poética titulada Os novísimos da poesía galega ( 1973 ) dáse noticia da primeira  obra literaria de Mª Victoria Moreno, Alcores de Donalvar, finalista do Premio Café Gijón de 1969. Foi a primeira novela da escritora estremeña e a única escrita en castelán. O prólogo da obra que reseñamos, asinado por Pedro Ferriol, avisa ao lector de que o manuscrito daquela novela ficou esquecido durante 36 anos ata que, convencida a autora, escribiuna de novo con pequenas modificacións e cun novo título, Donde el aire no era brisa. Velaquí pois a primeira novela de MªVictoria Moreno, que ficaba inédita e que aparece en edición póstuma traducida ao galego por Xavier Senín.

A autora  de Anagnórise, e de tantos outros títulos de literatura xuvenil e infantil, narra na novela unha historia baseada nas experiencias dunha mestra nova que chega a Alcores de Donalvar, unha vila castelá, paradigma da intemporalidade ( “mil casas…mil homes silenciosos…mil mulleres renegridas” ), na década dos sesenta, tempos do quiñón do leite en po dos americanos. Unha vila dominada pola pobreza e avasalada polos caciques e a ignorancia. O discurso narrativo mestura as vicisitudes dos habitantes da vila, salferidas de longas historias de desaires, resentimentos e envexas, coas propias experiencias vitais da protagonista, identificada desde o primeiro intre cos máis pobres e cos desherdados. No corazón e nas contornas dese lugar imaxinario, literaturiza a autora retallos da vida aldeá, non exentos de costumismo, e unha galería de personaxes ancorados nos valores e pautas tradicionais, tales como a discriminación social e xenérica e o patriarcado.

 

María Victoria Moreno

No plano técnico, Onde o aire non era brisa, malia a revisión posterior non deixa de ser a obra dun neófito da escrita literaria, que, ao madurecer, chegaría a dominar con tanta perfección o discurso narrativo. Relato enxebre, con trazos propios do costumismo, do realismo, do romanticismo e mesmo do didactismo moralizante. Engalanado, porén, cunha lingua sinxela, directa, eficaz e ateigada de recursos líricos e expresivos que máis tarde rebentarían con tanta eficacia  na abondosa produción literaria da escritora. Cómpre pois achegarnos a esta obra póstuma de Mª. Victoria Moreno como unha homenaxe editorial á muller e á escritora que, desde  a súa chegada a Galicia, se identificou  de xeito definitivo coa nosa lingua e coa nosa cultura.