Arredor de Xosé Díaz Jácome

Xosé Díaz Jácome

Poeta e xornalista

Armando Requeixo

Fundación Novacaixagalicia-Claudio San Martín, Lugo, 2011, 133 páxinas.

 

 

Son, sen dúbida, en canto a publicacións, os meses das tullas cheas para o profesor e crítico literario Armando Requeixo. Hai apenas tres meses un amplo volume, Criticalia, recollía unha escolma das súas achegas críticas, análises e comentarios verbo dos libros galegos dos últimos decenios. Arestora ve luz este traballo, Xosé Díaz Jácome. Poeta e xornalista, ganador  do XXIV Premio Literario Ánxel Fole que convocan a Fundación Caixa Galicia  e o xornal El Progreso de Lugo.

O estudo ,que chega ás mans dos lectores acompañado dun amplo e interesante mostrario documental e gráfico, permite un cabal coñecemento, contextualizado na época que lle tocou vivir, da figura e da obra de Xosé Díaz Jácome. Reconstrúe Armando Requeixo a complexa e intensa biografía de Díaz Jácome: o neno do barrio mindoniense dos Muíños, que veu ao mundo en abril de1910, asúa integración no ambiente cultural e literario da súa cidade baixo a guía de Álvaro Cuqueiro, a súa estadía en Pamplona (1939-1949) desenvolvendo un amplo labor periodístico e cultural, as súas angueiras como redactor xefe do Faro de Vigo, os seus éxitos poéticos na década dos 50 e primeiros anos da dos 60.

Finalmente a súa estancia durante vinte anos en Oviedo como director de La Voz de Asturias e os derradeiros anos no retiro coruñés, anos nos que non deixou de colaborar en cabeceiras galegas e foráneas con textos te temática, sobre todo, mindoniense..

Armando Requeixo

Na segunda parte do seu traballo, analiza Armando Requeixo a obra poética de Díaz Jácome. Adscrición xeracional: membro de Xeración de 1936 desde o punto de vista histórico-literario; neotrobadorista atendendo ás súas apostas estéticas, aínda que foi capaz de ensaiar outros rexistros. A seguir,a análise do  crítico verte luz sobre os tres principais poemarios de Díaz Jácome: Primeiras cantigas de amor, Pombal e Muiño fiel. Reamata o estudo cun panorama das xeiras de Díaz Jácome como xornalista.

Subliña o autor que Díaz Jácome, malia aceptar, como tantos outros, o franquismo, é un exemplo de dedicación á lingua e á cultura de noso. Cultivou o galego aproveitando as poucas fendas que os sistema ditatorial permitía naqueles anos. Católicos, liberais e conservadores, foron eles os que ata a década dos 60 mantiveron acendido o facho da lingua e da cultura do noso país. Publicacións como esta teñen o mérito engadido de lles faceren xustiza.

Desvelando o misterio do Conde de Waldemar

O misterioso Dr.Saa

Xosé Díaz Díaz e Belén Fernández Guzmán

Edicións Xerais, Vigo, 2012, 158 páxinas.

 

“Profesor de Ciencias Físicas pola Escola Máxica de París e membro da Academia de Hipnotizadores da Francia”, así presentaban os carteis as actuaciónsde Manuel Rodríguez Saa, coñecido no mundo da maxia como Conde de Waldemar. Moi poucos galegos sabiamos deste galego que, no primeiro terzo do pasado século, acadou sona internacional como ilusionista. Mesmo a maior parte do colectivo de Magos de Lugo -Colectivo Máxico Waldemar, así se chama- coñecía nada da súa vida. Nesta biografía Xosé Díaz e Belén Fernández Guzmán recuperan para todos nós a historia deste compatriota que tamén fixo país coa maxia, coa ilusión, co misterio.

O certo é que Manuel Rodriguez Saa naceu o 4 de marzo de 1885 no remoto lugar de Bagude, na serra estremeira dos concellos de Portomarín e Guntín. A súa aprendizaxe foi gardando un rabaño de ovellas, carretando sellas de auga en Lugo e no bohemio Montparnasse, onde de forma autodidacta se iniciou no ilusionismo. Foi no casino de Maipú (provincia de Mendoza) en Arxentina onde o Dr. Saa comeza a súa carreira de éxitos, que o levaría a actuar  por todo o mundo (Europa, Continente americano, África, entretendo os soldados españois que loitaban en Marrocos, Asía, onde actuou para o emperador Hiro Hito). Casaría máis tarde cunha rica muller filipina, terratenente escravista, e cando esta finou, as denuncias dos sobriños herdeiros obrigaron ao Dr. Saa a fuxir precipitadamente do país.

Manuel Rodríguez Saa, "Conde de Waldemar"

No haber da lenda do Dr. Saa cómpre amentar que sempre a causa lexítima dos republicanos españois, actuou diante de persoas de grande relevancia mundial que gorentaron a súa arte, pero asemade nunca furtou as súas actuacións á xente do común en festas populares e mesmo no adro dunha igrexa á saída dunha misa de domingo.  Conde de Waldemar recolleuse en Portomarín e alí morrería en novembro de 1984, nun esquecemento só rachado por Trapero Pardo que escribiu un retrato da súa vida e lle dedicou unha necroloxía na súa morte, e o mago Antón que sempre o recoñeceu como unha das grandes figuras do ilusionismo.

A biografía que asinan Xosé Díaz e Belén Fernández, alicerzada nos documentos de prensa da época e nas escasas referencias bibliográficas e sobre todo nas lembranzas de parentes e amigos, é un fito importante na recuperación dun galego universal dentro dos catálogos da maxia. A documentación gráfica coa que se pecha o libro, é un engado que acrecenta o interese deste xusto e necesario rescate do “rei dos magos” e o “mago dos reis”

O da muller, sexo do saber

Festa da Palabra Silenciada, número 27

Dirección. María Xosé Queizán

Vigo, 2011, 178 páxinas.

 

Chega puntual á cita cos lectores este número 27, correspondente ao pasado ano 2011, da Festa da Palabra Silenciada, revista das Feministas Independentes Galegas, que dirixe e anima desde hai case que tres decenios María Xosé Quiezán. Contra vento e marea, Festa da  Palabra Silenciada segue a ser a publicación de referencia obrigada do pensamento feminista libre e independente que se enforna e se coce nos fogares intelectuais da nosa terra. Unha desas fendas que aínda non entupiu o sistema, a engrenaxe uniformizadora que pretende someter o planeta.

E chega, como case sempre, cun monográfico dedicado desta volta ás Nobel científicas. Lembra María Xosé Queizán que, desde a primeira concesión do Nobel no ano 1901 e ata 2010, só trinta e nove mulleres foron galardoadas fronte a máis de oitocentos homes. Unha proba da tardía incorporación da muller aos estudos universitarios, e da súa ocultación nos distintos campos do saber. No eido científico foron quince as mulleres recoñecidas co Nobel. Seis destas científicas están afortunadamente vivas  e activas, ocupándose de diferentes investigacións con achados dunha grande repercusión no benestar da humanidade. Elas convértense en paradigmas para as mulleres que pretenden realizarse no eido da investigación científica, nun contexto dunha certa misoxinia que aínda actúa de barreira ideolóxica e que dificulta, xa que logo, os estudos científicos de autoría feminina. “Estas traballadoras infatigables -escribe María Xosé Queizán- demostran que o sexo do saber pode ser feminino”, malia que a redución á esfera privada lles teña negado ás mulleres capacidade de razón, chegando mesmo a establecer unha dicotomía irredutible entre ovular e pensar, que é unha manifestación máis da oposición natureza-cultura.

Rita Levi Montalcini

Un percorrido polo desenvolvemento das investigacións das seis mulleres Nobel vivas dálle forma e substancia á cerna deste número da Festa da Palabra Silenciada. Son elas Rita Levi Montalcini, Nobel de Medicina en 1986, que aos 102 anos segue activa, esculcando na xungla do sistema nervioso, mais movida  tamén pola arela integradora de ciencia e artes. A biografía de Ada E. Yonath, Premio Nobel de Química en 2009, que se dedicou á ciencia sen pensar se era muller ou non, e estudou  a estrutura e función dos ribosomas. Christiane Nüsslein-Volhard, Premio Nobel de Medicina no ano 1995 polos seus traballos de investigación na influencia da xenética no desenvolvemento embrionario, é a  outra das mulleres obxecto e análise neste monográfico. Completan o número, na súa parte monográfica, tres estudos sobre Fraçoise Barré-Sinoussi, Linda B. Buck e Elizabeth H. Blackburn, Premios Nobel no campo da medicina nos anos 2008, 2004 e 2009 respectivamente.

A tradicional sección “Actualidade” que acolle textos de natureza variada  (obituarios, o “espertar árabe”, un traballo sobre ciencia e pseudociencia, achegamentos a diferentes figuras femininas, a prostitución como como escaparate mediático, recensión de libros, premios a mulleres galegas…) pon de manifesto que nada do que acontece neste mundo, sobre todo no mundo de noso, é alleo a esta publicación galega feminista.

María Xosé Queizán

No ventre de Catania con Jean Gabin

Eu, Jean Gabin

Goliarda Sapienza

Editorial Galaxia, Vigo, 2011, 162 páxinas.

 

 Eu, Jean Gabin viu a luz en italiano no 2010, a máis de trinta anos de súa escritura, un retraso forzado por mor do arresto da autora, Goliarda Sapienza e das súas sucesivas detencións no cárcere de Rebibba. Con efecto, Goliarda Sapienza (1924-1996) foi una muller excepcional e afastada das pautas sociais do seu tempo, comezando polos seus anos de infancia desenvolvidos nun clima de absoluta liberdade fronte a vencellos e a normas sociais. Nin sequera frecuentou a escola porque o seu pai quixo evitar que a filla fose vítima das imposicións e influencias fascistas. Formouse como actriz de teatro e durante un tempo desenvolveu unha carreira no teatro, distinguíndose nos papeis de protagonista pirandelliana. Traballou así mesmo, aínda que de forma esporádica, no cine, con pequenas aparicións como figurante no filme Senso de Luchino  Visconti.

A finais dos anos sesenta abandonou a carreira de actriz para dedicarse á escritura. Tamén neses anos coñeceu o cárcere debido a un furto na casa duns coñecidos. Na gaiola escribiu varios orixinais, publicando, porén, moi poucos títulos, a excepción de Le certezze del dubbio (1987). A súa novela máis coñecida, L’arte della gioia permaneceu inédita durante moitos anos aos ser rexeitada polas máis importantes casas editoras italiana. Publicada postumamente de forma integral en 2003, obtivo un grande éxito de crítica e de público.

Semellante sorte correu Eu, Jean Gabin, que non viu luz ata hai dous anos. En tradución de María Dolores Torres París, aparece arestora na lingua de noso editada por Galaxia na Biblioteca Compostela de Narrativa Europea.

Escrita en primeira persoa, a narradora autodiexética amósanos unha porción do que Goliarda Sapienza chamaba “autobiografías das contradicións”,  un propósito de retornar coa distancia do paso do tempo sobre algúns momentos da propia existencia para comprender que cousas altera o tempo na memoria e a memoria dentro de nós. Pois o pasado xamais fica petrificado como a conciencia de quen é imposible que cale porque está ateigada de vitalidade.

A narración de Goliarda Sapienza sitúanos na Catania dos anos trinta. As fantasías dunha cativa sobre unha estrela do cine, Jean Gbin, un heroe rudo, e nas mulleres que o acompañan na pantalla, fráxiles e esquivas,  a anos luz das modernas “damas de ferro”como Margaret Thatcher, con cuxa refencia comeza a novela, son o tema central de Eu, Jean Gabin. O heroe anárquico co que se identifica a pequerrecha, está presente no seu imaxinario logo de pasar as tardes no cinema Mirone soñando coas historias do actor francés, e convértese  na clave para comprender un mundo, o mundo da Civita, auténtica casbah de Catania, sobordante  de vida nos seus barrios baixos, pero tamén de criminais de todo tipo, incluída a prostitución masculina adulta e infantil.

O seu lendario Jean Gabin do cinema Mirone, mantíñaa a salvo das incursións dos escuadróns fascistas que devastaran a biblioteca do pai e lle deran malleiras aos irmáns.

Goliarda Sapienza

Eu, Jean Gabin é unha curiosa autobiografía que contrasta cos ríxidos relatos autobiográficos tradicionais e ten a carraxe “de expoñerse espida, sen metáforas, sobre todo  a súa orixinal e curiosa infancia” (páxina 149). Para falar de todo iso Goliarda identifícase con Jean Gabin. Pépé le Moko ofrecíalle un ambiente semellante a aquel no que ela vivía. O seu romanticismo libertario era a antítese fronte ao totalitarismo fascista, que ten o poder de destruír ata os soños (páxina 45).

Goliarda Sapienza, que escribe só para ser querida, camiña neste libro, refundición de Lettera aperta polas calellas da súa cidade da man do seu bandido da casbah. A súa escrita, chea de forza e tenrura e por veces telurismo, está atravesada polo atrevemento, o entusiasmo e a arrogancia dunha muller posuída polo pracer da liberdade.

O instante persuasivo da novela

Natacha Michel

MICRO ENSAIOS LITERARIOS

Con este mesmo título (L’instant persuasif du roman) pronunciaba en 1987 a novelista e ensayista francesa, Natacha Michel un ciclo de conferencias na asociación “Les Conférences du Parrquet”, que sería publicado anos despois na colección Hybris da editorial malagueña Ágora. A pensadora francesa, que sempre amosou unha verdadeira teimosía en declararse novelista, perseguía, nas devanditas conferencias, o propósito de definir a novela e establecer a súa verdadeira marcación, o seu estatuto. Semella claro que falar de novela significa falar de literatura, de pensamento, de prosa, de lingua,de ficcionalidade, de fictividade, de narratoloxía. Mais, que é aquilo que converte un texto nunha verdadeira novela?

Son moitas as teoría verbo do que se deu en chamar discurso narrativo, comezando polas achegas do mesmo Miguel de Cervantes no capítulo 48 da primeira parte de O Quixote, a través da figura do Coengo: variedade de sucesos excepcionais, un heroe exemplar, variedade de caracteres, invención enxeñosa, estilo agradable, verosimilitude e escrita elaborada coa finalidade de acadar a perfección estética nunha obra na que os distintos matices preséntanse unificados, e deste xeito deleitar e ensinar, podendo inserir trazos dos catro xéneros literarios maiores e as mellores calidades da poesía e da oratoria.

Esta lóxica do discurso narrativo foi cuestionada desde entón por innumerables autores e por todas as vangardas. Lembremos, por exemplo, as censuras das nocións clásicas da crítica narratolóxica (personaxes, acción, ambiente) de Alain Robbe-Grillet e a antihistoria, a “hitoire manqué” do Nouveaus Roman.

Porén, retornando á novelista e ensaísta francesa, cómpre dicir que para ela a esencial bondade da novela, reside na súa propensión cara ao infinito, o encantamento firme e definitivo que provoca en nós un libro, unha vez que está rematado de ler e pechado. Baséase Natacha Michel en Conrad, no coñecido prólogo de O negro do Narcissus: “A tarefa do artista, escribía Conrad, consiste en facer aparecer a vibración, a cor e a forma e en desvelar o segredo da inspiración, en desvelar a tensión e a paixón que se agachan no corazón de cada instante persuasivo”.

Nas mesmas datas nas que vían a luz as conferencias de Natacha Michel, publicaba o escritor español Félix de Azúa o ensaio “Unas notas (apresuradas) sobre la novela”, recollidas máis tarde no volume Lecturas compulsivas. Una invitación. Segundo o escritor catalán, son estas as condicións que debe reunir unha novela: que non pretenda ser un poema, que expoña un fragmento do mundo histórico, que o expoña con sinxeleza, que teña por asunto un conflito singular, que expoña ese conflito na forma que lle corresponde, que non intente acadar unha idea real e verdadeira, que estea traballada con oficio. Pero falta unha oitava condición que Félix de Asúa non é quen de definir. Precisamente a condición que determina o valor dunha novela e que cumpre aquel novelista que é capaz de renovar a nosa facultade de imaxinar mundos a partir de fragmentos de ideas. Imaxinar posibles modos de habitar o mundo. O seu nome clásico é o de Gracia, pero nada ten que ver coa ocorrencia. Quizais coa ironía, cunha farsa, o máis seria posible, coa finalidade de deixar ben claro que os valores non son históricos, falsos, efémeros. A novela soamente deixará de existir cando se extinga este xogo de mascaras e apareza un astro morto, “a cegadora e insoportable cara danada na súa perpetua e desapiadada idiotez”

Relatos-lóstrego*

Microbios e outros paquidermos

Fernando Díaz-Castroverde

Editorial Galaxía, Vigo, 2011, 128 páxinas.

  

Un mollo de microrrelatos alicerzados no temperado comedimento da súa formulación e na absoluta excepcionalidade, todo iso vén constituír a aposta de Fernando Díaz-Castroverde coa que resultou gañador do Premio de Narrativa Breve Repsol 2011. Gorentámolo arestora nun libro que non é monotemático. Todo o que pode ser imaxinado forma parte das pequenas historias ás que o autor lles dá alento nas súas páxinas do volume. Serán os animais,  a microeconomía, o derrubado muro de Berlín, a xeira dos faquires, as deslocalizacións, a coleccionadora de selos, os libros de poesía, os individuos-vaca repugnantes, o traballo dos espías…Todo lle serve a D. Díaz-Castroverde para tirar unha historia e facer dela unha acrobacia escrita con persoalísimo acento, destilando concisión e enxeño en perfecta aliaxe coa ironía.

Fernando Díaz-Castroverde

Ao rematar a lectura desta restra de minificcións, ao lector quédalle na boca o mesmo sabor acedo que enchoupou a súa escrita, porque da pluma do autor saen cachoadas de ironía, de humor negro, a burla íntima desas pequenas historias en cuxo centro de gravidade asenta o cinismo a súa presenza. De por parte, a narrativa breve de F. Díaz-Castroverde desenvolve en boa medida a teoría da alusión que propuxo Hemingway. Escritura alusiva, insinuante, que afecta ao nivel simbólico mergullado debaixo da linguaxe, como o iceberg situado so a auga. Correspóndelle, xa que logo, ao lector activo e a súa imaxinación a tarefa de somerxerse  para descubrir desde a parte visible a epifanía dos dous terzos  restantes.

* Texto publicado o día 9 de febreriro de 2012, no suplemento Faro da Cultura, páxina VII, do xornal Faro de Vigo.

A Illa das bágoas, da clausura, da dispersión, da esperanza

Ellis Island

Georges Perec

Tradución de Eduardo Estévez

Franouren Ediciones, Ourese, 2011, 73 páxinas.

 

Saúdo, antes de máis, a aparición deste novo selo editorial, Franouren, que, coa está a caer no sector editorial, significa un verdadeiro acto de fe na nosa lingua, na literatura de noso. Andando o pasado ano 2010. Franouren botaba a andar da man de Manuel Ángel García Fernández. Con anterioridade, Franouren funcionaba soamente como unha axencia de tradución. Ao proxecto editorial, no que tamén participan Bárbara Álvarez Fernández e Julia Arcos Rodriguez, nomeárono Franouren, un rótulo que sutura Francia e Ourense e nace da intención de centrase no mercado francófono e porque se trata dunha editorial do país, dunha empresa ourensá  que aposta polo libro en papel.

A liña editorial de Franourén céntrase de xeito prioritario na poesía. Endalí a súa colección bandeira, “Maldoror”, unha chiscadela á literatura francesa, en concreto a Les Chants de Maldoror de Isidore Ducasse, coñecido como Conde de Lautréamont. Inaugurou a devandita colección o poemario  As nosas sombras no Xardín de Serralves de Xoán Abeleira. Péchaa, polo de agora, Transición de Fran Alonso “un libro de moitas caras” e “tamén de moitas falas”, nas palabras de María Lado que escribe o limiar e acompaña a Fran Alonso -con fermosa gheada incluída- no recitado  dos poemas recollidos no CD co que Franouren agasalla os lectores.

Mais Franouren edita asemade outros títulos, libros híbridos que lle dan acubillo á poesía e á prosa. O último, ata o momento, é a tradución que Eduardo Estévez fai de Ellis Island de Georges Perec, unha reprodución do manuscrito orixinal do filme “Récits d’Ellis Island. Histoires d’errance et d’espoir” (1980). A presente edición en galego renuncia, porén, a reproducir as entrevistas , ao igual que o fixo a edición francesa de 1995. O propósito de Perec céntrase no texto para subliñar a importancia que na súa escrita tivo o seu enfrontamento co espazo de diáspora, de clausura, de errrancia e de esperanza, que foi desde 1892 ata 1924 Ellis Island.

Con efecto, polo illote chamado Ellis Island pasou a última etapa dun éxodo sen precedentes na historia das inmigracións humanas. Nun estreito banco de area que emerxe na desembocadura do río Hudson, a poucas brazas da Estatua da Liberdade, arrexuntáronse os millóns de homes, mulleres e cativos que erguerían a nación americana. Ellis Island significa o comezo dunha inmigración oficializada ou “industrial”, como afirma Perec. “Unha fábrica de americanos, unha fábrica que transformaba emigrantes en inmigrantes” (páxina 17).

Nese pequeno illote de catorce hectáreas, ao que todas as linguas de Europa apelidaban Illa das Bágoas, chamado no século XVII Illa da Forca (alí foi colgado en 1765 un pirata de nome Anderson), preto de dezaseis millóns de mulleres, homes e nenos procedentes de Italia, Irlanda, Alemaña, Suecia, Austria, Polonia, Ucraína, Noruega, Grecia, Turquía, Dinamarca… foron acollidos, recluídos, dispersados ou rexeitados, porque Ellis Island era a “Golden Door”, a Porta de Ouro, case ao alcance da man de Nova Iorque, da América mil veces soñada, o país onde todos terían a súa oportunidade.

Mais os pavos nunca caeron asados nos pratos e as rúas de Nova Iorque non estaban empedradas de ouro. A aqueles “apátridas sacudidos pola tempestade” como cantan os versos de Emma Lazarus que alguén gravou no piar da Estatua da Liberdade, fixéronos vir como man de obra barata que empedraron as rúas de América, cavaron túneles e canais, construíron estradas, pontes, vías de ferrocarril, os grandes encoros, ergueron os rañaceos “máis altos que os que descubriron ao chegar”.

A prosa poética ou o verso libre de Georges Perec recupera a historia de Ellis Island e, sobre todo, o sentido do lugar e as pegadas de todos os que pasaron por Ellis Island. Imaxina Perec os dezaseis millóns de historias individuais de nenos, mulleres e homes, expulsados da súa terra pola fame, a miseria, a opresión política ou relixiosa. E sobre todo mergúllanos nos infindos mares da errancia, da dispersión, da diáspora, porque Ellis Island é o lugar da ausencia, o non-lugar, o exilio. E, aínda que hoxe é un monumento nacional, non pertence só a América. É propiedade de todos aqueles que a miseria ou a intolerancia expulsou ou segue expulsando aínda da terra na que naceron.

Máscaras identitarias

A noite do moucho

Anxo A. Rei Ballesteros

Editorial Galaxia, Vigo, 115 páxinas

(LIBROS DE FONDO)

  Anxo Rei Ballesteros é un narrador do sistema literario galego ao que algún estudoso considera un autor maldito e solitario. Posuidor  dun persoalísimo discurso narrativo, a súa obra, nomeadamente as novelas Dos anxos e dos santos (1977) e Loaira (1992), foron catalogadas no seu momento como textos fundacionais e fundamentais na historia literaria galega. Pero o escritor nado en Boqueixón e cuxo pasamento tivo lugar no ano 2008, foi un narrador que sempre se facía agardar. Rei Ballesteros retornaba aos mundos da ficción  escrita case sempre por unha necesidade catárquica. A poder calar, confesaba el mesmo hai tres lustros, é ao que aspira o verdadeiro escritor. Esas arelas explican o carácter esporádico da súa narrativa. A noite do moucho, para alén doutras urxencias, é seguramente froito desa doenza interior que empurra ao escritor a lle dar saída á necesidade de crear.

A novela, que se empezou a xestar un ano antes da súa morte, sae á luz sen o definitivo proceso de corrección  e coma unha homenaxe ao autor. Pola historia que se descubre nas súas páxinas, pode ser cualificada como texto recuperador da memoria histórica. Un vello que se confunde co protagonista, cóntalles a uns rapaces a historia da que foi actor, durante  Guerra Civil, un anarquista galego que está a ser buscado polos fachas ( sic ) para matalo. Foxe cara o monte, pero está débil e séntese traizoado polo seu cuñado, o Moucho. Pídelle acollida a un amigo que o recibe cheo de medo. E alí, na súa casa, mentres lle entra o soño e se executa a perfidia, matina de xeito compulsivo nos cambios identitarios. A identidade numérica é unha tautoloxía, pero non así a identidade persoal e moito menos nos universos da ficción. Endalí a coherencia de todos eses trocos de personalidade que como carautas irreprimibles lle sobrevén ao protagonista e que lle fan pensar que a realidade sería o imposible. Ao final o inquérito identitario  acada unha cumprida resposta cando o vello narrador confesa os segredos da súa dobre face.

Anxo A. Rei Ballesteros

As pouco máis de cen páxinas nas que se relata esta experiencia vital, conforman unha novela completa e pechada tematicamente, pero inacabada desde o punto de vista formal. A historia e a súa correspondente trama narrativa están rematadas e pechadas, pero non así o texto e sobre todo os seus aspectos formais, que precisarían  dun labor de profundo esmerilado que o autor non tivo a oportunidade de acometer. Con todo, cómpre recoñecer que o galego que serve de vehículo a esta historia, contada de forma oral, é unha lingua vizosa. O narrador, en beneficio da oralidade, transgride á mantenta o galego culto e estándar, como fixo nas súas obras anteriores. Mais, aínda sen ese pulido que botamos en falta, Rei Ballesteros foi capaz de empurrar a linguaxe ata aqueles lindes nos que as creacións verbais  se converten en arte.

* Texto publicado o 17 de decembro de 2009 no suplemento Faro da Cultura do xornal Faro de Vigo