OS MILTEMPOS DA LABRANZA

Miltempos

(No inmemorial, na labranza)

Emilio Araúxo

Editorial Toxosoutos, Noia, 2017, 278 páxinas.

 

Tense afirmado que Emilio Araúxo é un escritor contraditorio. Unha aseveración que non me cadra agás nun feito: Emilio Araúxo é á vez prolífico e ao mesmo tempo moi discreto. En efecto, Emilio Araúxo leva creada unha extensa obra artística en moitos eidos da cultura de noso: poeta, narrador, editor, tradutor, etnógrafo, mitógrafo e un eximio fotógrafo que ten inmortalizado fitos moi importante da cultura e das formas tradicionais da vida galega:o entroido galego e ese microcosmos, ou se cadra macrocosmos ao menos en tempos pretéritos, da nosa labranza. Grazas ás imaxes tiradas con infinita paciencia e perseveranza por Emilio Araúxo, podemos revivir, e mesmo comungar, cos aveños, coas ferramentas coas que os nosos devanceiros rachaban a terra para arrincarlle os froitos de tantos suores e de cadrís fendidos. E sobre todo, recupera, a través das imaxes, os verdadeiros suxeitos dunha forma de vida hoxe en extinción. Mais todo iso faino Emilio Araúxo desde o silencio e o recanto da discreción.

Un dos seus últimos libros é este Miltempos, afirmación inmemorial da labranza. Con limiares de Philippe Beck, Natacha Michel, Claude Royet-Journoud e James Sacré, as fotografías de Emilio Araúxo transfórmanse  en relatos nos que os verdadeiros protagonistas son esas mulleres e homes que resistiron e mantiveron a vida no campo galego. Máis de duascentas sesenta fotografías son o testemuño dese mundo hoxe esfarelado, destruído de vez ou a piques de estalo.  Entre eses relatos que Emilio Araúxo escribe soamente con imaxes, sen unha palabra, préstolle atención á vella muller do rural cuxa historia segue con nós nas fotografías de Emilio Araúxo.

Todo comeza cunha man. Unha man engurrada que sae da terra onde sempre estivo. As súas engurras son liñas de vida, “enrugas do labor”, como escribe Natacha Michel. A muller cunha grande fouce entre os castiñeiros, camiñando baixo o lampo dunha lúa chea; a anciá come o caldo desde o seu cazo, sácalle o fío a fouce, non é unha fouciña, é unha fouce grande, case de rozar. Un mangado de paus, de leña nos seus brazos, pero procura máis debaixo dun castiñeiro centenario. E a leña que racha a golpe de machada, ou cos xeonllos. Os guizos e a leña coa que prende o lume e quenta a pota de auga, non nunha bilbaina que tamén a ten quizais máis vella ca ela, senón nun trespés encima das pedras da cociña do seu casopo. Emprega unha forcada de ferro para amorear a herba seca porque a vella ten un burro ao que cómpre darlle de comer no inverno. Un caxato axúdalle a camiñar polo monte, ou se cadra pola súa leira rodeada de valados milenarios coas pedras medio derrubadas.

E cando se sente cansa, deitase ao pé do castiñeiro na compaña do can e do gato, ou encima da artesa.A muller, malia os seus moitos anos e as dores dos cadrís, aínda ten forza para gadañar, non en homenaxe  aos seu devanceiros galegos, senón urxida pola necesidade. E tamén para botar ao lombo o arado pre romano, e sucar a terra para sementar patacas que en setembro escollerá: as pequenas para os porcos, para o burro e a cadela, as grandes para alimentar a súa soidade.

Porque esta é unha historia fotográfica de negrura e soidade. A anciá viste de negro, un loito eterno, e as súas chancas tamén xa son negras. O can, o gato e o burro que son a súa familia, tamén son desa cor negra. Soamente é branco o cabelo da vella.

Un relato fotográfico dunha infinita soidade, o íntimo e desolado ermo no que teceron os fíos da súa vida labregos e labregas das nosas aldeas abandonadas, non no solpor dos anos corenta ou cincuenta, senón no ano 2010, como testemuña o calendario que tamén forma parte desta afirmación inmemorial da labranza que Emilio Araúxo inmortalizou para sempre nos seus negativos desta vella muller que aínda cava e engaza. Ela, derreada ou ergueita sobre un caxato, é un verdadeiro suxeito da nosa identidade.

(Fotografías por cortesía de Emilio Araúxo)

Un libro de cociña, un libro de literatura

Cociñando ao pé da letra

Yolanda Castaño e Andrea Costas

Editorial Galaxia, Vigo, 2011, 183 páxinas.

 

Antes de máis, cómpre recoñecer que Cociñando ao pé da letra é un libro sensorialmente fermoso. Ese “radiante testemuño” fotográfico de  Andrea Costa non só esculpe o soporte do libro, como escribe no Limiar Yolanda Castaño, senón que nos enchoupa neses pratos de cores que penetran pola mirada para revolucionar decontado  boa parte da nosa sensibilidade. A linguaxe fotográfica de Andrea Costas, eses manxares da nosa cociña, captados desde distintos encadres xerais, ou apreixados no detalle e na miudeza da súa elaboración – as mans curtidas pola dignidade dos anos de Helena Villar Janeiro bullando patacas, o punto de fervura da centola galega que cociña Rosa Aneiros, o furado na masa das orellas do dedo de Agustín Fernández Paz- son un agasallo para os nosos ollos e rebentan deseguida as nosas sensacións gustativas, olfactivas e mesmo táctiles, porque sentimos a compulsión de tocar con veneración case que sacramental as rebandas de pan do bolo coas que Lucía Aldao fai a súa Bocata de felicidade, ou percibimos nas nosas mans o maino peluxe dos marmelos cos que Antón Lopo elabora o seu Doce de marmelo.

Mais este é un libro que se nutre tamén de letras. Desas letras conducidas por Yolanda Castaño, predispostas a suturar cociña e literatura. Faino no Limiar e reprodúceo nas achegas aos esbozos culinario-literarios dos e das vinte e un escritores e escritoras que compaxinan desta volta o seu alento creativo entre a arte culinaria e a arte literaria.

Razón ten Yolanda Castaño cando afirma que o oficio da literatura non outorga unha categoría moral. Tampouco culinaria, engadiría eu, malia que unha e outra  -as artes literarias e culinarias- sexan procesos creativos, quizais  similares, concedámosllelo á prologuista, pero non concordantes nin xemelgos. De certo que un é a mesma persoa cando escribe, cando ama e cando pela unha pataca, mais as comparanzas non se poden levar ao límite, porque os condimentos son disimétricos: crear arte coa palabra, crear a arte dos sabores e recendos entre os fogóns e cos froitos das nosas hortas e dos nosos mares. Pero aquí temos aos vinte e un escritores e escritoras  debruzados nesta aventura culinaria e literaria: sinalando a receita do seu prato favorito, do seu prato emocional ou a receita casual que, porén, foi crucial nalgún intre das súas vidas. Eles e elas redactan esa receita con vontade literaria “para convertela nun poema, inserila nun conto, darlle forma de diálogo dramático, facer dela un pequeno ensaio delicado como bocado exquisito”

Saliento neste libro, ademais da linguaxe fotográfica xa amentada, algúns dos acercamentos á personalidade de cadanseu escritor e escritora, da autoría de Yolanda Castaño, con ese propósito de esculcar as agochadas relacións entre a escritura e a cociña. Son, ao meu ver, singularmente afortunados os de Lupe Gómez (“cociñar e escribir son coma o sexo, actos de entrega”); os de Xavier Rodríguez Baixeras, un “amador de comidas” na escritura (Diario de comidas, 2004) e tamén nos pratos, cousa que pode acreditar o comentarista porque tivo a sorte de contemplar, hai xa anos, a este poeta culto e sensorial “fóra de si” diante dun prato de carneiro ao estilo Dodro. Mágoa que non nos agasalle arestora con aquela receita! Tamén o retrato literario-culinario de Chus Pato. Un acaído bosquexo en breves liñas da súa literatura, reflectida nesa musaka que nos propón cociñar: capas e máis capas de diversos materiais que se superpoñen, coma os seus versos, tirados de moitas lecturas e diversas tradicións literarias. Pero co risco como crucial diferenza: mal conselleiro na cociña, consubstancial á poesía de Chus Pato.

Desde a ollada estritamente literaria o máis destacable deste libro de cociña e de literatura é a receita que cada escritor converte en poema, conto, diálogo dramático ou nunha mínima reflexión ensaística. Todo en formato micro, esa distancia na que o escritor xoga a vida en moi poucas liñas. “Retornos” de Anxos Sumai, “Ushuaia” de Rosa Aneiros e “Sweet dreams” de Antón Lopo son para o meu padal as prosas máis gorentosas. Mais, abofé que en xeral o celme das restantes non desmerece dos axustados parámetros da arte da compresión e das ingrávidas e afiadas ocorrencias, trazos que caracterizan a gramática dos formatos breves.