NUNHA TÚNICA DE SOMBRA

Co carnaval chamando á porta ou en pleno apoxeo, cómpre lembrar a última publicación de Emilio Araúxo, Nunha túnica de sombra (fío a fío de vida felos), recentemente editada  en Amastra-N-Gallar. A súa achega deste ano a ese tesouro material e inmaterial da cultura de noso, que son os felos do val de Maceda. Hoxe en día, Emilio Araúxo é sen dúbida o máis grande etnógrafo da nosa etnia. Un etnógrafo documentado polo seu labor como fotógrafo.

Máis de media ducia de libros teñen recollido, ao longo dos anos, os miltempos dos homes e mulleres dedicados a labranza ou a troula da festa dos felos, dos entroidos. A vida e a poesía dos mundos dos felos, dos felos de Maceda, distintos, menos finos do que os peliqueiros de Laza ou Verín. Para o horizonte que esmorece ficará como tal o testemuño das voces de murmurio que compoñen o dicionario do Entroido de Laza.

Desta volta, con moitas imaxes e poucas palabras, rescata E. Araúxo do bacío abisal os felos de Maceda, que son os que lle deron ese saibo, á vez simbólico e lendario a miña infancia, porque vestirse de felo e correr polo bulleiro detrás da xente co  traxe e as chocas, alugadas nas aldeas da Serra de San Mamede, supuña ter que fuxir da garda civil. Neste libriño, E. Araúxo inmortaliza para sempre a carantoña (unha careta de madeira cunha lata cravada con figura de mítara e na que se pintan animais salvaxes), a curta chaqueta chea de botóns dourados, as chocas, peduradas dun cinto, as medias negras…) Eles coa morena e os farrumecos enchían de cor os entroidos das aldeas da comarca de  Maceda ou da Limia alta.

 

 

                      Felos de Maceda

 

Eran, e oxalá segan a ser unha reminiscencia, que non debería pasar aos señoritos, dos ritos agrarios dos nosos antergos. Un estralo de liberdade  (“Nos días de entroido no vale a garda civil nin nada”),  que vén moi de lonxe, das sociedades primitivas de Galicia. Neses días tiña cabida unha certa tolerancia na comida e nos costumes para darlle entrada á coresma. Nesta túnica de sombras na que tamén están presentes algúns dos nosos animais totémicos, paisaxes, casas erguidas con pedras e pelouros tan vellas como o mundo, Emilio Araúxo inmortaliza fío a fío a vida dos felos e das doces aldeas que tamén esmorecen.

(Texto publicado no xornal El Correo Gallego de Santiago de Compostela o día 24  de febreiro de 2020)

MALDADES SEN NOME

Un lume azul

Pedro Feijoo

Edicións Xerais, Vigo, 2019, 574 páxinas.

 

Esta é, na miña estima, a novela máis dura publicada na narrativa galega. Tan inhumana, tan violenta que, tendo moito de thriller, quizais cumpriría encadrala nun novo subxénero:novela da maldade. Un lume azul é unha novela que, se na narrativa houbera unha deep web,  unha rede invisible como a de internet, debería estar nese precipicio profundo, porque o que Pedro Feijoo nos achega é un pesadelo tan monstruoso e abominable que dificilmente ten cabida na narrativa normal. O macabro asentado en Vigo e nos seus arredores.

Todo comeza cunha casa que arde e un corpo deitado ao pé da escaleira, pero a muller non morreu polo incendio.Ten o pescozo esganado. É soamente o prólogo dunha historia de maldades, na que dificilmente se pode ir máis alá no asañamento. Endalí que, se para o autor non foi fácil escribir esta longa novela de máis de cincocentas páxinas nunha estrutura non de todo lineal -abondan os flashbacks- para o lector asimilar moitas das súas páxinas resulta por veces vomitivo. Con vitimarios que primeiro foron vítimas e sufriron todo tipo de vexames, abusos e o asasinato do ser máis querido.

Abondará con amosar, a xeito de imaxes “expresionistas,” trazos dalgunhas secuencias: un “matrimonio republicano”: dous vellos espidos, afogados e desangrados nunha bañeira, amarrados con arame de espino e coas mans cortadas; un porco enorme ocupado en devorar a un home vivo: primeiro unha man, un brazo, finalmente a fazula esnaquizada por unha dentada nun túnel do Cabo Silleiro; un policía modélico, tan modélico que fora torturador, metido en toas as leas, agora xubilado, engaiolado nunha caixa co corpo untado de unto, atacado primeiro por un exército de cascudas e logo devorado lentamente por ratas porque o queren ver morrer de forma lenta e dolorosa;un médico crucificado, cravado sobre unha parede de formigón. Poren, non son estas vítimas as que tomaron as decisións importantes.

 

 

Pedro Feijoo

 

Os auténticos depredadores son outros: unha longa estirpe de poder e corrupción moral. E ese asoballamento dos poderosos sobre a xente humilde esta moi presente na novela. Mentres tanto a policía enfróntase aos casos, e por eles sabemos cómo se  vai avanzando na investigación, e outra voz que o fai en terceira persoa, infórmanos sobre a sorte das vítimas / vitimarios.

Esta novela é o paradigma da violencia máis estarrecedora. A súa lectura provoca o noxo de pensar que a condición humana é capaz de levar a cabo estas baixezas. O autor articula un encomiable traballo cunha estrutura apropiada: o lector sempre sabe máis do que descubre a policía. Emprega un galego coloquial moi apropiado para entender unha historia onde non hai misericordia.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o día 20 de febreiro de 2020)

VIDAS CRUZADAS

Por puntos

Manuel Portas

Editorial Galaxia, Vigo, 2019, 251 páxinas.

 

Foi no ano 2019 cando Manuel Portas debutou na narrativa galega cunha novela de amplo percorrido, Denso recendo a salgado; á que seguiron outras cinco pezas -a última, Por puntos- e  algúns dos premios literarios máis importantes do sistema literario galego; e a mesma calidade que medra, porén, en cada nova peza, como podemos observar en Por puntos, Premio Blanco Amor 2018.

   Por puntos  é unha novela coral, retrato de tipos humanos, esnaquizados polas circunstacias da vida  que se reúnen nun cursiño os fins de semana para recuperaren os puntos do permiso de conducir que perderan por diversas circunstancias da vida, e no pecado vailles a penitencia, como lle di a autoridade que, ao comezo, impón a súa fachenda no curso. Personaxes entrañables como Adela que non gusta de si, agacha as súa incertezas en  desacougo constante. Ou Montse que,malia cumprir cincuenta anos non recibe felicitación; ou o substituto, profesor interino que vai ao curso para recuperar os puntos que vendeu. Persoas cheas de vida, de humanismo; na miña estima, o retrato do mundo condensado nun mangado de mulleres e homes: a perfecta ama de casa que acepta o papel de ser “muller de” ata que pilla o home séndolle infiel; o mozo ao que perde a velocidade; a muller de cincuenta anos, trinta e cinco deles viúva, co alcohol como única válvula de escape; o substituto que tamén exerce de arrebatado poeta, o home que, aos corenta e cinco anos, asume a súa homosexualidade, ou Tupé con fama de matón. Tamén Rosa, a encargada do café.

Estes son algúns dos compoñentes dese protagonismo coral. Manuel Portas fainos saber das súas vidas, angueiras, traballos e problemas. Mais eles, entre si, case sen se decatar, van tecendo unha malla de complicidades para fuxiren da soidade na que se atopan ensumidos, ata chegar ás desavinzas ou desilusións amorosas. Namoramentos case de adolescentes, aloulados e pegañentos, mais polo xeral sempre enganosamente fanados.

Tales son os actantes da novela; seres ateigados de humanismo, da intimidade que vai nacendo entre eles. Manuel Portas o único que fai é contarnos a vida, descartando tanto nesta novela como noutras achegas, o relato de grandes feitos, de grandes persoeiros. E como pano de fondo, un percorrido pola soidade dos protagonistas. O que autor relata nesta novela é a vida cotiá de persoas aliendas na incerteza dunha existencia solitaria.

 

 

                       Manuel Portas

 

Emporiso, a novela avanza a bo ritmo e cunha estratexia narrativa sinalada polo mesmo autor: a teoría do iceberg, omisións, un certo minimalismo, fixándose o escritor nos elementos da superficie, mais, ao meu ver, debaixo desa oitava parte que aparece encol da auga, déixase sentir, sen ningunha dúbida, a posición subxectiva e crítica do autor.

Novela ademais cun plus de aventura, de estratexias para ligar, con sutís doses de humor; e un idioma no que, mais unha vez, domina a frescura, a espontaneidade e o sabido dominio do galego. Eis pois o retallo dun libro de xente que está farta de non ser querida.

(Texto publicado no número 272, xaneiro 2020, da revista Tempos Novos)

A DAS PUTAS, RÚA DA LIBERDADE

Os jean de María

Lois Alcayde Dans

Editorial Galaxia, Vigo, 2019, 105 páxinas

 

Volve á narrativa Lois Alcayde Dans despois de ter gañado no ano 2016 o I Premio Balbino de relatos. E volve cun brazado de contos -dezasete en total- nos que se mesturan situacións cotiás, ateigadas de incerteza e personaxes en situacións límite. O relato breve e, sen dúbida un subxénero de iniciación que é bo cando é capaz de contar historias breves e compactas, nas que se focalizan, sobre todo, os sucesos e detalles máis salientables, omitindo referencias referidas polo miúdo  verbo dos personaxes ou do espazo onde ten lugar a historia. O que dixo Julio Cortázar: “O gran conto breve condensa a obsesión da animalia…, presenza alucinada para enfeitizar o lector”. Ou como tamén se ten repetido: o relato é coma unha coitelada.

Esta é unha escolma de contos urbanos, cuxas historias acontecen na cidade herculina, -algunhas en Madrid-, e as súas tramas son moi variadas.

En case todas elas, os protagonistas ven alustrado o seu vivir cotián por acontecementos fortuítos, algúns incontrolables e outros que forman parte da vida de todos os días: desexos, esperanzas e desesperanzas, feitos fortuítos: o encontro emocionado dunha nena e o seu avó, que ten na súa memoria unha historia dura -a “orografía do medo”- ; as fendas inesquecibles da Guerra; a vivencia dunha enorme treboada por una parella de mulleres e nenos; o estalido da Guerra Civil na Coruña coa camaradería e as balas traidoras -un dos relatos más épicos xunto co que leva por título e llelo da ao libro, “Os jeans de Maria”, no que a entrada dos grises nas aulas, fai que a liberdade estea debuxada con letras vermellas na rúa das putas, e unha promesa de futuro nos vaqueiros azuis que se trocan brancos, dunha rapaza que se lle resiste aos homes de cor de cinza. O desenvolvemento industrial ilegal tapando o fedor do xornalista. Ou a corrupción urbanística á espera de que espiche a vella do cuarto.

        Lois Alcayde Dans, Editorial Galaxia

 

No haber de Os jeans de Maria, saliento a concentración, consubstancial  coa esencia do relato; algunhas tramas argumentais certamente boas; o emprego de poucos adxectivos, o   autor metaforiza dun xeito envexable. Tamén fai bo uso das elipses. As descricións, das que non abusa, son boas . E en xeral o estilo da prosa é moi coidado. E no debe, deste mollo de contos, faría referencia, en primeiro lugar, á mediocridade dalgunhas tramas, cuxos fíos non tiran do lector. Tampouco os comezos, en xeral, non enganchan a quen empeza a ler. Verbo dos desenlaces, hai de todo na miña estima. Xa que logo, unha abondosa escolma de microcosmos literarios, sen dúbida prometedora, e na que o lector vai atopar pracenteiras sorpresas e tramas que non teñen esa categoría.

(Teste texto foi publicado en case toda a súa totalidade e con outro título no xornal Faro de Vigo do día 6 de febrero de 2020)

NOVELA DE DOADA LECTURA E BARATEIRA

Camiño de paixóns

Carlos Meixide

Editorial Galaxia, Vigo, 2019, 138 páxinas.

 

Estase a cumprir a premonición que no ano 1994 fixera X. González Millán de que, a partir de anos 1975, se multiplicaría a aparición de premios e concursos literarios. Unha das últimas confirmacións é o Premio de Novela Camiño de Santiago, obtido na súa primeira edición por Carlos Meixide coa novela Camiño de paixóns, convocado pola Academia . Detrás dalgúns hai xa unha longa tradición; outros fenecerán pronto, ou o tempo dirá se  consolidan ou non e estimulan a creación, ou acontece que a literatura galega está mergullada nunha inflación de premios, como tamén xa se afirmou hai abondos anos. Ou o que sucede é que hai poucos manuscritos premiables, por moito que os xurados falen da alta calidade das obras presentadas.. Todos os que temos participado en xurados literarios sabemos que esa non é a realidade.

Carlos Meixide, un popular autor de libros de aventuras atravesados polo humor, autocalifica  a súa novela como de entretemento  e evasión, vencellada á literatura pulp. De ser así Camiño de paixóns, estamos diante dunha narrativa de tipo  extravertido, centrada na acción mesma. Verbo da literatura pulp houbo e hai distintos estilos. Mais o que si é verídico é que a novela que comento, baséase no Camiño de Santiago,como resorte non para obter un certificado, senón para coñecer a natureza humana, ou como brincadeira de todo o que o rodea,  a “trapallada do Xacobeo”, cun intento de atentado internacional por medio.

Dúas mulleres, as dúas en crise matrimonial, comezan o Camiño en Piedrafita. Son Olalla e a xaponesa Hiromi. Fanse amigas e amantes. Ningunha ten moi claro  por que fai o Camiño. Intenta xustárselles Josema, que o fai por evasión, por ter lido o Peregrino a Compostela de Paulo Coello. Superan as inclemencias que van xurdindo no Camiño, á vez que se atopan co erotismo e con historias de alta intensidade macabra. Ata que a xaponesa perde o seu diario. E a partir de aquí comeza o que esta novela pode ter de pulp: a trama entra nunha fase cuxa única intención semella entreter e provocar sensacionalismo, neste caso co descubrimento de que Hiromi, experta química, forma parte de Seita da Verdade Suprema e que vén a Santiago para cumprir unha misión terrorista, semellante a do atentado do gas sarín no metro de Tokio en marzo de 1995, cometido polo grupo de Shoku Ashara. A novela remata co final desexado: con triunfo do amor.

 

 

                     Carlos Meixide

 

Carlos Meixide escribe unha novela que certamente serve para coñecer a natureza humana, e a súa trama daría un bo guión para unha película. Escritura lineal, de doada lectura, con altas doses de contido erótico, personaxes actuais, pero pouco más: un argumento que tira da lectura, pero mais ben barateiro.