“Ninguén”, historias de desacougos urbanos

Ninguén

Fran Alonso

Edicións Xerais, Vigo, 2011, 199 páxinas.

 

Mergullarse nas entrañas das sociedades urbanas. Eis a grande inquedanza das propostas narrativas de Fran Alonso, como el mesmo manifesta no Epílogo deste volume. Pola miña parte concordo co escritor no feito de que esta súa ultima incursión narrativa sutúrase de forma moito máis nidia coa súa novela curta Silencio e tamén co seu poemario Persinas, pedramol e outros nervios. Porque Fran Alonso, tanto en prosa como en verso, é un cronista fiel e asemade conmocionado das fendas da posmodernidade e tamén das grandes ou nimias epopeas que aínda fican no noso mundo, como as daquela muller  do poema “Dormirá, meu fillo, tirado en calquera parte”. Unha boa prospección nos miolos das sociedades urbanas aquel poemario do ano 1996 e superlativa se a trasladamos ao presente dos nosos días. Calidoscopio da realidade, así é a poética e o universo de Fran Alonso con independencia  do xénero no que se exprese.

Nesta mesma canle alíñase, en efecto, Ninguén, dirixindo a voz narrativa a súa ollada aos veciños, á comunidade de veciños, axeitada metáfora da convivencia nas sociedades urbanas contemporáneas. Cómpre pois ler a presente escolma inseríndoa no seu berce natural: o macrotexto que é a literatura de Fran Alonso, que procura case que sempre un único obxectivo: as sociedades urbanas contemporáneas, a expresión do abafo infinito e polimorfo das súas tolemias, das súas paranoias, das que forman parte ou ás que alimenta esa manchea de bulos, de “hoax” que nos chegan a través das novas tecnoloxías da comunicación.

Da colectánea de Fran Alonso forman parte dez relatos articulados mediante una sucesión de “hoax”, de lendas urbanas difundidas por Internet. Bota a andar Ninguén co relato “Veciños” que completaba a segunda edición de Silencio (2001), unha gravación literaria do ruído abouxante nunha comunidade de veciños que se proxecta nun fondo aínda más estrondoso e que remata nunha peculiar e paradoxal relación amorosa. “Home Vello e Muller Vella” relata o intento de relación unidireccional entre un home e unha muller que vive no edificio de en fronte, cun final de conto de fadas. En “Estilo de vida”, logo do retrato paródico pero real dunha comunidade veciñal e de que o ruído se converta en categoría absoluta e cada vez máis insoportable, a protagonista aposta por outros estilos de vida en lugares que arrastraban unha carga de soidade, mais non de ausencia de ruído (“o ruído formaba parte irremediable da vida contemporánea”, páxina 52) e de problemas coa veciñanza. Sen mudar o escenario, en “Comunidade literaria” ficcionaliza Fran Alonso, con moitas pingas de ironía, as relacións non sempre beatíficas entre o escritor e o crítico, coa mediación superadora do conflito por parte da figura da lectora. “Vacacións” é un relato paradigmático verbo da escravitude das novas tecnoloxías, capaces de crear situacións abraiantes, desconcertos dos que somos incapaces de saír. O relato que rotula o volume, “Ninguén” é herdeiro ou prolongación directa da noveliña Silencio, e unha cala, enmarcada por unha atmosfera kafkiana, no absurdo da vida urbana na que ata podemos vivir nun edificio no que os veciños se evaporan e só se escoita o silencio e o baleiro de ninguén. De novo unha radiografía descarnada dos habitantes do edificio do Benestar Social, no relato homónimo que reflicte con habelencia as miserias e os dramas sociais do chamado estado de benestar. “Pola boca morre o peixe” é un relato sobre a soidade urbana que pode levar ás toleiras como as de atopar a amizade que ninguén lle brinda ao protagonista, no silencio abisal dos peixes. Tamén é a soidade o que empurra á protagonista de “Esperando” a aceptar unha cita a cegas con alguén ao que coñeceu a través da Rede que soporta todas as mentiras. O último relato, “Lista de correos” é unha reflexión sobre o nivel de mediación que nos impoñen as novas tecnoloxías, ese “océano infinito” que é Internet, tomando como punto de partida a natureza dos “hoax” e a súa capacidade para mentir, transgredir e mesmo para ficcionalizar, pero sen descubrir, a diferenza da literatura, que a súa vocación é o embuste.

Fran Alonso

Prosas, pois, que pretenden non só entreter, senón que reflexionemos sobre as relacións sociais nun mundo cada vez máis individualista, ateigado xa que logo de seres solitarios, engaiolados en contextos urbanos, que de forma discreta ou indiscreta ollan os seus veciños. Cavilación así mesmo sobre as novas tecnoloxías e sobre a súa capacidade de mudar as nosas formas de comunicación e tamén as nosas vidas.

Relatos  nos que, botando man dun galego coloquial, directo e preciso e sen complexos á hora de expresar as realidades urbanas e o mundo das novas tecnoloxías, e co alicerce dunha intelixente intertextualidade nalgúns casos, Fran Alonso reflicte as coordenadas do mundo actual, a soidade,  a incomunicación, “o esparto do silencio” ou os “estraños sons de mudez e ausencia” para dicilo coas palabras poéticas do poemario co que este libro mantén un elo especial. A acuidade e a radicalidade coa que o escritor presenta estas coordenadas e, en xeral, a mestría narrativa do autor son boas razóns para desexar unha presenza máis asidua de Fran Alonso no noso espazo literario.

Diego Sarmiento de Acuña, ¿galego de lei ou Maquiavelo español?

Galego de lei

Don Diego Sarmiento de Acuña, I Conde de Gondomar

Francisco Maseda

Biblos Clube de Lectores

Cesuras, A Coruña, 2011, 188 páxinas

 

Non é escasa a bibliografía que, de forma directa ou indirecta, estuda a figura e a personalidade de Don Diego Sarmiento de Acuña, I Conde de Gondomar, a súa praxe diplomática na Corte dos Estuardos, ou mesmo a súa correspondencia en galego. Estudos de investigación historiográfica, publicacións do seu testamento, a súa escrita epistolar, ou sinxelamente textos divulgativos, co obxectivo, na meirande parte dos casos, de gabar o personaxe. A esta ampla bibliografía súmase arestora a biografía que escribe o historiador Francisco Maseda e publica Biblos Clube de Lectores na colección Mandaio.

Con efecto, as páxinas do volume de Francisco Maseda realizan un oportuno recordatorio dun personaxe galego sobranceiro, mais ao mesmo tempo moi descoñecido, un percorrido que pode ser considerado a primeira biografía en galego dunha figura histórica que, na súa mocidade, defendeu as costas galegas fronte aos ataques de Francis Drake, que soubo ganar unha importante posición na administración cortesana baixo o reinado dos Austrias (Felipe II, Felipe II e Felipe IV), malia a oposición dos validos reais (Lerma, Uceda e Olivares) e, sobre todo, como embaixador en Inglaterra, mantivo na Corte de Xacobe I o prestixio da monarquía española.

A través das páxinas do libro de Francisco Maseda, baseadas sobre todo nos estudos publicados por Lois Tobío, sabemos do seu nacemento en Gondomar no ano 1567, da súa profunda formación humanística, xurídica, teolóxica e filosófica, do seu casamento aos quince anos cunha súa curmá, da súa loita defendendo a terra contra os portugueses e contra o pirata inglés Francis Drake na ría de Vigo, do seu segundo matrimonio con Dona Constanza de Acuña, tras a morte da súa primeira muller. Da súa carreira administrativa e diplomática: corregidor de Toro, de Valladolid, embaixador en Londres, onde realiza “una de las más brillantes gestiones de la diplomacia occidental” (Lois Tobío), mediando a prol dos católicos e conseguindo quitar do medio a Walter Raleigh, un dos grandes inimigos do imperio español en América.

Na miña estima, os dous capítulos máis interesantes da obra de Fernando Maseda son aqueles nos que analiza a praxe diplomática do Conde de Gondomar e a súa galeguidade. A tese do autor é claramente laudatoria fronte a aqueles que atribúen os logros acadados por Diego Sarmiento na súa xestión diplomática a certas artes maquiavélicas para facerse con vontade do rei Xacobe I. Para Francisco Maseda a prase diplomática do Conde baseábase na razón de estado -un alicerce no que tamén cimentou Maquiavelo as súas teorías políticas-, pero guiado sempre pola integridade, pola constancia e grazas a un traballo metódico que tanto contrastaba coa desidia da Corte española.

Verbo da galeguidade do Conde de Gondomar, o autor salienta a defensa da causa de Galicia: participou de forma decisiva na recuperación do voto de Galicia nas Cortes, defendeu a certos personaxes ilustres galegos nunha misiva dirixida ao secretario real, Andrés de Prada, ante os ataques dos que foran obxecto por parte de Bernardo de Brito, cronista de Portugal. O inicio desta contrarréplica está redactado en galego. Este feito e a numerosa correspondencia epistolar en galego que recibiu o Conde de Gondomar, precisamente no século XVII cando a nosa lingua atravesaba a profunda decadencia dos Séculos Escuros e perde toda relación coa cultura escrita, dan fe  dunha postura moi positiva de Diego Sarmiento de Acuña ante Galicia e a súa lingua.

En resumo, un retrato divulgativo, moi ben documentado, dun arquetipo de humanista, dun intelectual, home de teoría e  de praxe ao servizo da Coroa española, sen renegar nunca das súas orixes galegas.

Voluntarios para o desastre*

Niños feroces, unha novela con non poucos trazos metanarrativos, constitúe polo de agora a última achega do Premio Nadal do ano 2000, Lorenzo Silva. Unha proposta narrativa que, botando man do recurso do debilitación das barreiras entre os xéneros, amalgama fontes documentais, testemuños persoais, ficción e intertextualidade para erguer un relato turbulento e vibrante que recorre distintos escenarios bélicos da Segunda Guerra Mundial: a fronte de Leningrado, a batalla de Krasny Bor, os Cárpatos romaneses e finalmente a defensa de Berlín contra os rusos, na apocalipse  final do ano 1945. E como feitos interconectados, aparecen outras xeografías bélicas ou reivindicativas: a guerra de Afganistán, a de Iraq e o movemento dos Indignados do 15-M.

Mais o que substancia a historia e serve de fío condutor do relato son os avatares bélicos dun mozo madrileño, cunha conta familiar pendente da Guerra Civil que o empuxa a alistarse na División Azul cun único obxectivo: derrotar o comunismo. Co valor e co medo en permanente conflito, faise home no horror da batalla de Krasny Bor e, cando o seu país se retira da contenda, convértese nun rebelde, membro dunha unidade apátrida das SS e participa na defensa de Berlín. O ideal anticomunista convertérao nun neno feroz, voluntario para a catástrofe. Porque, aínda que tivese conciencia do atroz desatino do que formaba parte, o seu sentido da loita -a defensa de Europa e a indignación pola covarde deserción de Franco- fíxoo resistir ata o final, ata que Hitler descargou un tiro na súa cabeza.

Niños feroces non é unha historia de nazis ou sobre nazis, senón unha alegación contra o belicismo e una novela sobre a xuventude empregada como carne de matadoiro nas batallas de todas as guerras. No canto de seren encanados o seu empuxe e a súa enerxía como motor de progreso para a edificación do futuro, acaban sendo transformados en potencial de morte e destrución. Endalí que, ao remate da novela, que avanza entre aludes do máis noxento da Historia, abrolle a inapelable contradición entre aqueles que, en plenitude de xuízo  e en circunstancias favorables, deciden a guerra e se exculpan de présa e sen remorsos, como Albert Speer ou Tony Blair, e aqueloutros que erran desde a inmaturidade ou o ofuscamento ideolóxico e aceptan, pola contra, a súa responsabilidade, como os mozos protagonistas da novela, tenaces e proseguir a catástrofe, ou Günter Grass.

* Texto publicado o día 22 de outubro de 2011 no xornal El Correo Gallego. Para ver o orixinal, pinchar aquí

“Mitoloxía de Galiza”: outro almacén mitolóxico

Mitoloxía de Galiza

Lendas, tradicións, maxias, santos e milagres

Vítor Vaqueiro

Editorial Galaxia, Vigo, 2011, 571 páxinas.

 

Este libro ten a súa orixe na Guía da Galicia máxica, mítica e lendaria que no ano 1998 publicou Vítor Vaqueiro en Editorial Galaxia. Mais variou o contido, atendendo ás novidades aparecidas nestes trece últimos anos, e tamén á estrutura do volume. O libro do ano 1998 pretendía ser un roteiro polo mundos galegos da maxia, do mito ou do conto marabilloso. Pola contra, Mitoloxía de Galicia articúlase como un dicionario con 346 entradas principais, conectadas mediante ligazóns con outras do seu mesmo campo mítico. Advirte aos lectores Vítor Vaqueiro que nas páxinas deste volume atoparemos narracións tan fabulosas como a pasaxe do Mar Vermello do relato do Xénese, malia que o costume ou o poder que a Igrexa exerce sobre a sociedade e a cultura, nos faga acreditar que, se unha muller pertencente ao corpus cristián voa, estamos en presenza da Asunción da Virxe María, pero “se quen o fai fica excluída de dito corpus, achámonos perante unha meiga que voa para o aquelarre”.

Un bo aviso para nos mergullar nesta Mitoloxía de Galiza que acubilla nas máis de trescentas entradas outro grande almacén da nosa mitoloxía. E malia que a acollida non conteña elementos de análise ou de interpretación, senón soamente de exposición e vulgarización, constitúe o noso imaxinal, o imaxinario simbólico galego, asentado en pegadas inmemoriais. Velaquí, pois, as simboloxías culturais (non as esenciais etnometafísicas, se nos queremos entender coa linguaxe dos pensadores postjungianos do Círculo de Eranos), que veñen moi de lonxe, arroladas no mundo das fantasías dun país de dous mil anos de memoria, transmitidas en narracións quer de xinea popular a través da oralidade, quer en relatos literarios ou relixiosos escritos.

Vítor Vaqueiro

Con efecto, nas sabias exposicións divulgadoras desta Guía cóase a inmensa fervenza dos seres míticos galegos e das criaturas do transmundo que compoñen a cerna da nosa simboloxía. Na mesma aprendemos a non perdernos nun universo máxico ateigado de néboas mestas, lubicáns, mouros e mouras gasalleiros e o nubeiro. Aprendemos tamén a fuxir do Abantaxo, do afillado do demo, do paxaro da morte, da cabra do ar, do Canouro, dos encantos dos castelos de “Irás e non voltarás”, da Chuchona, do home das bubas, do demachiño, da Estadea, da Maruxaina, do Olláparo, do Rabeno, de Brancaflor e de todas as fillas do demo. Sérvennos as entradas desta Mitoloxía para empregar o Escalote contra as meigas e a bolsa dos adobíos contra o enganido. Guíanos para non perdernos no mar limiar, arraiano do Alén; para contemplar con Ith os “catro cadrantes”, unha sombra na distancia e louvar a terra irlandesa; para camiñar por riba das augas con Luciña do río; para rebelarnos con María Castaña e admirar as meigas todas de Cangas, netas de María Soliño. Ensínanos  cómo achegarnos a territorios máxicos coa Sociedade do Óso; a amar a Aimirgin, a Ana Manana, o Apalpador, as Oureanas, o Pataqueiro e a Pedro Chosco. E tamén a celebrar o noso Samaín e con el a eternidade, o instante no que o tempo fica detido.

Un Diccionario, pois, que nos desvela a enorme riqueza e fondura da mitoloxía de noso e que serve, entre outras cousas, para decatármonos unha vez máis da verdade do dictum cunqueirán: “Somos a metade soño”. O que equivale  a dicir que o transmundo, a maxia e o prodixio forman parte da vida cotiá da Galicia rural e mariñeira, sen que sexamos infieis “ao curso da matería”, como dixo o noso poeta.

“Viaxeiros por Galicia”, o que pensan de nós

Viaxeiros por Galicia

Xan Arias-Andreu Rodríguez

Tradución:Enrique Sánchez Rodríguez

Editorial Trifolium, Iñás-Oleiros, 2011, 283 páxinas.

“Páxinas vivas que nos amosan unha sociedade moi distinta a que aparece nos libros de historia”. Así define Xan Arias, editor, autor da selección de textos e das introducións, o contido deste libro, Viaxeiros por Galicia, que  Editorial Trifolium vén de editar na súa colección de viaxes, “Lume de Leña”. Unha escolma de relatos que ten a súa orixe nos artigos que Xan Arias publicou semanalmente nun suplemento dun xornal galego entre os anos 1993 e 1996. Agora aparece a versión galega do libro que recollía aqueles artigos, en tradución de  Enrique Sánchez Rodríguez.

Galicia foi desde a Idade Media meta secular de camiñantes e viaxeiros. Os camiños que levaban a Compostela encheron de viaxeiros as corredoiras galegas. A épica do camiño que atraeu desde tempos medievais a heroes e a viláns,a aquel balume de santos, de humildes xacobeos prendidos na fe do carboeiro, pero tamén de camorristas, “clerici vaganti”, toda a gallofería de Europa aos que retrata  Aymeric Picaud nesa primeira guía para camiñantes, o Liber peregrinationis, con cuxas advertencias e consellos enceta Xan Arias un volume polo que transita unha manchea de visitantes, coñecidos uns, simples e humildes viaxeiros outros, que testemuñaron por escrito verbo do que aquí viron, sobre nós, a nosa peculiar forma de ser, a nosa paisaxe e a nosa cultura, tanto a material como a inmaterial.

Viaxeiros heteroxéneos, poetas, comerciantes, guerreiros, eclesiásticos, malandrís, emisarios diplomáticos, investigadores científicos, visitantes románticos buscadores do exótico. De todos eles hai representantes neste libro, consonte cos criterios selectivos do autor. Outros ficaron fóra por mor da mesma arela selectiva.

Todos eles radiografan de maneira poliédrica nos seus relatos, cartas, guías para camiñantes… a nosa idiosincrasia, as curiosidades que observaron nos nosos devanceiros ou mesmo na nosa fauna, como esas “bestas salvaxes moi perigosas” que atopou  Mártir, un bispo armenio na ribeira dereita do Eufrates  que realizou a viaxe a Galicia en 1491.

Xan Arias

Xan Arias aconséllanos dous retratos de Galicia: a ollada profunda da escritora británica Annette Meakin que nos visitou nos primeiros anos do século XX e que, malia o seu interese polo noso país, non esquece que en Galicia os labregos están oprimidos polo mal goberno, pola usura e pola propia ignorancia, e os monumentos medievais encóntranse  nun estado de completo e triste abandono. Outra imaxe significativa de Galicia é a de Manuel Azaña. No verán de 1918, o político e intelectual visitou Galicia, deixando escrito un conciso diario ateigado de fermosas descricións evocadoras, por veces cunha grande economía lingüística (Coruña: “Teimosía no aloumiño do vento”; Vigo: “Cara ao mundo polo océano”), pero tamén de xuízos valorativos moi críticos, mesmo co daquela incipiente uso literario do galego (“Agora que se fala en todos os lugares de renovación, a renovación galega -que só pode ser: anticaciquismo e reforma agraria- quere revestir formas pedantes e estériles e comeza a reivindicar a lingua de seu”, páxina 157).

O antólogo de todos estes textos acompáñaos de prosas introdutorias ou contextualizadoras, claras e transparentes, que teñen sobre todo a virtude de non estorbar a lectura dos documentos orixinais, permitíndonos gorentar o seu frescor,  a súa visión tópica e superficial ou  a súa profundidade reflexiva. Porque de todo hai neste calidoscopio que forman as prosas dos que nos visitaron ao longo dos séculos.

“Brasil no centro”, a literatura do eu de Rodríguez Biaxeras

Brasil no centro

Xavier Rodríguez Baixeras

Editorial Galaxia, Vigo, 2011, 319 páxinas.

 

“Como un hibrido entre dietario e libro de estampas, producido a partir de cinco anos de residencia en San Salvador de Baía”. Así define Xavier Rodríguez Baixeras a súa segunda entrega narrativa, Brasil no centro. Estamos pois diante dunha mostra paradigmática da chamada “literatura do eu”, hoxe tan de moda e que os críticos recoñecen como parte importante do presente e do futuro inmediato da literatura. Refírome a unha ferramenta literaria que non é autobiografía nin diario nin memorias en sentido estrito. Pero é todo iso, é autoficción, narrativa autorreferencial. Hoxe os escritores -apunta  Javier  Marías- exploran ese territorio deliberadamente indefinido que sempre existiu sobre o que é real e imaxinario, mais onde algúns teñen atopado un pequeno filón, ao subliñar esa indefinición, unha ruptura  do pacto verbo do que é a literatura. Pola súa banda, Enrique Vila-Matas cualifica esa literatura como “autobiografía baixo sospeita”.

Xavier Rodríguez Baixeras elude a sospeita e non desdobra a propia autoría. Simplemente traduce vivencias, tal como prescribía un dos creadores da literatura do eu, Marcel Proust. A primeira persoa, a introspección e a tradución son as armas que emprega X. Rodríguez Baixeras para narrarse, para reescribir a súa existencia, desde que no ano 2006 decidiu converter Brasil, e máis en concreto San Salvador de Baía, no centro de residencia primaveral e estival. Un desdobramento vital que o transforma en “outro” durante a metade do ano e cuxo rexistro reflicten as páxinas de Brasil no centro.

O libro recolle en efecto en forma de diario, á vez íntimo e obxectivo, as vivencias do escritor nesa outra súa vida en San Salvador de Baía durante os anos 2006-2009, acompañadas de variadas estampas brasileiras. Unha presenza central daquelas terras ultramarinas, tanto en forma de retratos como de diario, constitúe a cerna deste libro que, como contacto inaugural e con textos moi fragmentarios, pretende ser una pequena aproximación  a San Salvador de Baía, a súa cultura, tanto na vertente material como inmaterial (paisaxes gastronomía, costumes, lendas, escritores, lecturas…)

X. Rodríguez Baixeras (Foto: Xoán Carlos Gil)

Un libro prescindible? Non paga a pena a lectura do mesmo? A literatura do eu é a subxectividade extrema, a reivindicación das experiencias concretas e intransferibles do individuo e, como tal, pode e debe existir. En toda a literatura contemporánea obsérvase un desprazamento cara ao suxeito. Obras como as de Proust, Virginia Woolf, Kafka, Joyce ou Faulkner  son vastos exercicios solipsistas. Existen e son un patrimonio da humanidade. Outras que se ergan seguindo o seu ronsel, deben existir coa condición de que nos transfiran experiencias novidosas e ricas, mediante un acto de individualización da lingua como experiencia formal e construción singular única. No libro de Rodríguez Baixeras alguén pode ler tópicos. Pola miña banda, atopeime cun texto que permitiu que me mergullara nun territorio ignoto, mediante prosas moi variadas e de grande poder evocador.

George Orwell, “1984”, a vixencia actual do control social

1984

George Orwell

Tradución de Fernando Moreiras

Faktoria K de libros (Editorial Kalandraka), Pontevedra 318 páxinas.

 

O selo Faktoria K achéganos en tradución ao galego unha das obras máis coñecidas e paradigmáticas nese intento de inventar o porvir, a cidade imaxinaria do futuro que traduza as esperanzas ou os medos dos seres humanos que viven nun presente preñado de eivas e imperfeccións. “O delirio dos indixentes -escribía Cioran, crítico cáustico  da civilización occidental- é un xerador de acontecementos…unha multitude de seres febrís que queren outro mundo aquí embaixo e no intre”.

Os deseños utópicos, nas dúas variantes fundamentais (utopías positivas / utopías negativas ou distopías) acostuman estarse soamente na razón humana, con exclusión dos datos provenientes da historia, da economía ou da política. Non é ese o caso de novela 1984 de George Orwell. A odisea de Winston Smith, nun Londres dominado polo Gran Irmán e o partido único, debe interpretarse como unha crítica de todas as ditaduras, se ben as analoxías co comunismo stalinista  resultan obvias, tendo en conta a traxectoria vital e política do autor cando en 1948 escribiu esta novela.

Mais 1984 non só é a máis famosa das distopías ou antiutopías, senón tamén a máis depurada e clarificadora: describe con grande acuidade unha sociedade opresiva e pechada sobre si mesma, baixo o control dun goberno totalitario, pero presentándoa aos cidadáns como un ideal desexable e mesmo necesario. Porén o que Orwell deliña non son relación verdadeiramente humanas, senón o monstro totalitario nunha imaxe arrepiante e ata caricaturesca. Os mesmos nomes dos organismos e institucións dese réxime totalitario do Gran Irmán dan fe do arreguizo caricaturesco que provocan no lector dos nosos días. Ministerio da verdade, Ministerio da paz (xestiona os asuntos da guerra), Policía do pensamento, Ministerio do amor (organismo encargado de torturar a aqueles que como Winston Smith non aceptan que o enunciado 2+2 = 5 é verdadeiro).

Orwell relata o control total do individuo e a historia tráxica e aparentemente emancipadora de Winston Smith e Julia a través dun relato de lavado de cerebros, educación totalitaria da xuventude, emprego da psicoloxía e da linguaxe, substitución do amor entre as parellas polo amor cara o Gran Irmán, único sentimento afectivo tolerado polo réxime.

George Orwell

1984 continúa unha tradición narrativa cuxos antecedentes máis claros son as novelas Nós de Yevgueni Zamiatin, Un mundo feliz de Aldous Husley e Darkness at noon de Arthur Koestler. Asemade, 1984 exerceu fortes influencias literarias e cinematográficas no mundo da cultura posterior. Pero o máis preocupante é que 1984 transcendeu o ámbito puramente literario e podemos atopar pegadas da novela na vida cotiá. A conclusión más estendida no ano 1984 é que Orwell fracasara como profeta: o Gran Irmán non gobernaba no planeta. Pero Orwell nunca foi un profeta senón un escritor que pretendía concienciar. E o que semella evidente é que as actitudes descritas por Orwell non se esvaeceron. Non é necesario apelar á represión para manter a cohesión social. Unha ditadura como a que Orwell describe, non é viable nas sociedades capitalistas liberais. Pero hay mecanismos moito máis sutís e perigosos para tiranizar a cidadanía como son o control dos dereitos civís. Existen mecanismos formalmente democráticos e constitucionais mediante os que os cidadáns cedemos parte da nosa soberanía ao estado para protexer, como tal, a nosa seguridade. Modelos de sometemento semellantes aos descritos en 1984, pero revestidos de aparencias moito máis humanas e mesmo “desexables”. Velaquí pois a vixencia de Orwell e a oportunidade da tradución de 1984 ao galego.

As andanzas en España de Laurie Lee

Cando partín unha mañá de verán

Laurie Lee

Tradución de Mª Fe González Fernández

Editorial Trifolium

Iñás-Oleiros (A Coruña), 2011, 228 páxinas.

 

Traducido do inglés por Mª Fe González Fernández, Editorial Trifolium sacou do prelo hai unhas semanas Cando partín unha mañá de verán do escritor inglés Laurie Lee ( Glouscesterhire, 1914-1997). O libro forma parte da colección “Fume de Leña” que lle ofrece ao lector galego relatos de viaxes. A literatura de viaxes, en cuxos inicios é posible que figuren as bitácoras dos conquistadores e expedicionarios (As crónicas das viaxes de Marco Polo, as dos conquistadores europeos por terras americanas), caracterízase por presentar a ollada do escritor que acostuma actuar como personaxe principal dunha experiencia de descuberta ou turismo dun ou de varios lugares do planeta. Na literatura de viaxes o lector atopa sobre todo informacións sobre os sentimentos, impresións e experiencias vividas polos viaxeiros. Experiencias reais, pero, por veces froito da imaxinación.

O orixinal inglés da bitácora viaxeira por España de Laurie Lee foi seleccionada no ano 2009 polo xornal inglés Daily Telegraph como o segundo mellor libro de viaxes de todos os tempos. Laurie Lee, poeta e dramaturgo inglés, aos dezanove anos abandonou o fogar familiar e marchou andando ata Londres, onde aceptou un traballo de albanel para gañarse a vida. Pero en 1934, movido polo desexo de aventuras, deixou o seu traballo e viaxou a España, percorrendo a pé o noso país durante doce meses, subsistindo grazas ao que gañaba tocando o violín, como músico ambulante. Cando estourou a Guerra Civil, foi recollido por un barco inglés. Anos máis tarde, Laurie Lee escribiría un relato das súas andanzas por España, ateigado de agudeza, colorido e grandes doses de realismo.

O periplo español do mozo inglés dá comezo en Vigo, onde escoita “os primeiros sons amortecidos de España: o ladrido dun can, os espasmos afogados dun burro, o canto delgado e agudo dun galo” (páxina 51). Tamén o reciben na noite galega ao relente os ataques dos lobos galegos e, sobre todo, un país por recorrer do que nada sabía.

Laurie Lee

Laurie Lee recorre España con fame e sede, fatiga e descanso, por camiños e rúas nos que os curas e as mulleres se persignaban ao velo pasar, nunha ruta que o leva por Zamora, Toro, Valladolid, Segovia, Madrid, Toledo, Andalucía(Cádiz, Sevilla, Málaga, Almuñecar).

O relato de Laurie Lee é un lúcido testemuño dun país, daquela pertencente ao terceiro mundo, moi diferente da súa Inglaterra natal. O lector percibirá decontado o contraste entre a luminosidade e brancura da paisaxe española e as condicións nas que viven os seus habitantes:unha vida agre, que se move entre a pobreza e a desolación. Laurie Lee desembarca en España subido nunha néboa romántica, pero o seu gusto vaise facendo cada vez máis amargo: nenos e mendigos durmindo nas gabias, cegos, eivados, enfermos, xordos, mudos, cidades silentes e cadradas como Valladolid, “dura como as súas sílabas”.

Un fresco, xa que logo, moi realista dun país ao que chega acollido pola ferocidade do sol e do que lisca entre a cruel luminaria do terror dunha guerra.