Xosé Filgueira Valverde: homenaxe gratulatoria

“Quíxose con primor e feitura”. Filgueira Valverde homenaxe
Cadernos Ramón Piñeiro XXXI
Edición de Luís Cochón e Laura Mariño Taibo
Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2015, 468 páxinas.

En edición de Luís Cochón e de Laura Mariño Taibo ve a letra de molde o número XXXI dos Cadernos Ramón Piñeiro, que aparece como libro -así o consideran os responsables da edición- de homenaxe ao persoiero elixido pola Real Academia Galega na celebración do Día das Letras Galegas no ano no que andamos: Xosé Fernando Filgueira Valverde. “Homenaxe gratulatoria” de louvor e lembranzas, conxuntada por vinte e nove artigos escritos por trinta e dous autores ou coautores do presente Caderno (estudosos, críticos, científicos, médicos, xornalistas, profesores, poetas…), moitos deles discípulos no seu día de Filgueira Valverde.
Unha colectánea amplamente miscelánea que se configura como a ollada máis completa, e sobre todo a máis variada, dentro da bibliografía filgueiriana, sobre todo se a comparamos coa doutros anos, en honor do personaxe cabezaleiro da celebración do Día das nosas letras.
Un poema de Arcadio López-Casanova (“Mester de louvor”) e unha “Miscelánea introdutoria” escrita por Luís Cochón figuran no pórtico do volume. Luís Cochón, alumnos de Filgueira Valverde e membro do coro do Instituto pontevedrés, deita abondosa información verbo de Filgueira Valverde como docente (“mestre insigne da paideia de noso”, páxina 11), e talvez sen se decatar ou á mantenta escribe algo que, ao seu ver, reflicte un modo de ser filgueiriano: quedar a ben con todos sen mollarse por ninguén (páxina 16).
Coido que sería demasiado tedioso referir os nomes dos autores e os títulos dos artigos recollidos nesta homenaxe, todos eles, agás tres, relacionados coa figura do polígrafo pontevedrés. Tampouco falta algunha achega haxiográfica. Algúns dos textos son lembranzas persoais que reproducen a relación dos autores con Filgueira Valverde, quer como docente e director no Instituto de Pontevedra, quer como fundador do coro escolar “Os cantores do Instituto”. Mais a meirande parte dos artigos son estudos nos que, con dispar profundidade, se analiza o labor do erudito pontevedrés como investigador do feito trobadoresco, a súa tentativa teatral, a súa contribución aos estudos da épica galego portuguesa medieval, á ciencia ou á arte galegas. Filgueira Valverde como camonista, como procurador en Cortes. O seu papel na creación do Consello da Cultura Galega ou como importante rosalianista, entre outros títulos.
Saliento o estudo que fai Arcadio López-Casanova de Filgueira como representante na lírica galega do neotrobadorismo. Así mesmo o de Francisco Cerviño González, “Filgueira Valverde. Literatura e política”, no que cualifica a Filgueira Valverde como franquista vido a demócrata non por oportunismo, ou non só, senón por convencemento; que non concorreu ao Consello de guerra contra Alexandre Bóveda como testemuña da defensa, posiblemente por medo invencible. Tamén os recordos de Cipriano Luís Jiménez Casas, alumno en 1957 no Instituto de Pontevedra que cos seus compañeiros do curso preuniversitario saíu en manifestación á Alameda cunha bandeiriña na que se lía “¡¡Queremos papel!!” e que non ten reparo en afirmar que a participación ou responsabilidade de Filgueira Valverde na construción da fábrica de Celulosas de Pontevedra “é totalmente evidente”.
Resulta así mesmo de lectura moi ilustrativa e interesante o artigo memorialístico de Xesús Alonso Montero no que recupera a súa relación persoal e literaria con Filgueira. Un traballo amplamente documentado e que pode dar pé, e mesmo xustificar esa interpretación de que Alonso Montero “é parte interesada dun xuízo moral ao autor homenaxeado” ao que un recente libro seu (Xosé Filgueira Valverde. Biografía intelectual) lle salva a cara, como atinadamente escribe Mario Regueira.
Libro pois de honra e homenaxe laudatoria que, á vez que ofrece ampla información, achégalle aos lectores luces e sombras dun personaxe moi controvertido.

García-Sabell e a fenomenoloxía

 

Domingo García-Sabell e a fenomenoloxía

Ramón López Vázquez

Centro Ramón Piñeiro, Santiago de Compostela, 2013, 375 páxinas.

 

   Domingo García-Sabell (Santiago, 1908 – A Coruña, 2003) foi e segue a ser unha das figuras máis controvertidas da cultura e da realidade galegas na segunda metade do pasado século. Ensaísta, crítico literario e médico humanista, compaxinou o seu labor cultural con cargos de notoria responsabilidade política: senador real durante o período constituinte, Presidente la Real Academia Galega (1977-1997), cargo vitalicio que compatibilizou  co de Delegado do Goberno en Galicia (1981-1996) e ao que renunciou debido ás presións de moitos escritores galegos que lle censuraron desempeñar simultaneamente ambos os dous cargos, sobre todo cando o Goberno central impugnou o Decreto do Goberno galego sobre o dereito e o deber dos galegos de coñecer e usar o galego. Galego universal para os seus partidarios, “o supremo doutor compostelán” (Otero Pedrayo); un home que sempre falou desde o poder, un gran dogmático que berra contra quen non profesa a transcendencia mistérica, a conxunción heideggeriana do irracionalismo e unha potencia ontolóxica; inimigo así mesmo do nacionalismo revolucionario que defende a liberacións dos pobos.

   Un personaxe ancorado entre augas tan contraditorias, ben merecía unha ampla monografía que procurase achegarnos unha visión, un relato sistémico dese lector e escritor a mancheas e multimillonario en cargos variados, tamén en críticas e loanzas. Ese ensaio que analiza polo miúdo a personalidade e o pensamento de García-Sabell chéganos arestora da man de Ramón López Vázquez, o profesor de filosofía compostelán que prosegue coa súa aposta por rescatar os nomes esquecidos da historia do pensamento galego, como tal, o do krausista galego Juan Sieiro González ou o do intelectual nado en Vilardebós, Eloy Luís André.

   O propósito desta extensa monografía que asina Ramón López Vázquez, non é chorar nin desprezar, senón entender e comprender, esmiuzar nun relato sistémico, como xa quedou anotado, centrado en clarexar o sentido que a expresión ser-no-mundo terá na vida e na obra de Domingo García Sabell.

   O volume, logo dunha ampla Introdución, estrutúrase en dúas partes. A primeira analiza de xeito reflexivo a obra teórica do doutor compostelán, tomando como punto de partida a biografía de García-Sabell, dando por suposto o dictum existencialista de que o primeiro e orixinario é existir; a seguir, a análise do seu talante, a fenomenoloxía como horizonte hermenéutico pois a descrición fenomenolóxica é a ferramenta preferida por García-Sabell; estudo así mesmo do europeísmo do intelectual compostelán con Heidegger como “o compás para discriminar a cultura europea que convén imitar en Galicia” (páxina 149).

  

Ramón López Vázquez

A segunda parte do volume pretende ser un mapa iconográfico desde a ollada de Domingo García-Sabell. O “homo gallaicus”, constituído  sobre todo polos labradores e mariñeiros, e a súa par a presenza de Europa en Galicia; a arte galega, centrando a análise en figuras como Luís Seoane e na pintura como a forma que de xeito máis fiel asumiu as pautas do pensamento fenomenolóxico. Un percorrido pola lectura que García-Sabell fixo de autores e obras (Otero Pedrayo, Rosalía, Cunqueiro, Manuel Antonio) pon cabo a esta obra, sen dúbida miscelánea, aínda que suturada polo “cemento unitivo” da filosofía.

   Un libro seguramente polémico, malia que o autor quere fuxir á mantenta de censuras e loanzas, mais que non contentará e nunca lerán os que no acreditan no misterio nin na transcendencia e os que en Domingo García-Sabell albiscan unicamente bagatelas heideggerianas, poperianas e integrismo neoliberal.

Textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño

Cardernos Ramón Piñeiro (XXV): Roberto Vidal Bolaño. Escritos sobre teatro.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2013, 147 páxinas.

 

   O pasado 17 de maio saíu do prelo un nove volume dos Cadernos Ramón Piñeiro, co que esta  colección, destinada a recoller partes descoñecidas do noso patrimonio cultural (textos, bibliografía, homografía, epistolarios…) acada o número XXV. O novo volume, en edición de Luís Cochón e  coa colaboración de Lorena Domínguez Mallo, dedícase por enteiro a publicar algúns textos teóricos de Roberto Vidal Bolaño que o dramaturgo escribiu verbo do teatro de noso.

   Recolle asemade catro achegas de amigos e/ou persoas próximas  a Vidal Bolaño, ao que acompañaron co seu apoio ou labor crítico. Achegas que lle serven de pórtico á edición dos textos do dramaturgo. Podemos así ilustrarnos cun breve escrito de Luís Cochón (“Que quedará do cómico?”) no que  o editor deste libro-caderno repasa as súas propias vivencias, asistindo durante trinta anos “de amizade, de leria, conversas, discusión e cariño” ao quefacer humano e dramatúrxico de Vidal Bolaño, “un santiagués de Vista Alegre”, que sendo “poeta  nunca deixou de ser cómico ou ó revés”.

   Gustavo Luca, noutro texto así mesmo breve (“Fábula do poeta na cadea”), reivindica a honradez intelectual irreprochable do teatro de Roberto Vidal Bolaño dentro do noso panorama teatral, malia as censuras e os ostracismos. Manuel Quintans Suárez, nun texto de maior fondura, analiza o tratamento do mito no teatro de Vidal Bolaño, e máis en concreto, na peza Días sen gloria. Finalmente Xan Vieito (“A querer ser cómico”) escribe a historia do grupo de teatro Antroidio  e a do papel que Vidal Bolaño desenvolveu naqueles anos, unido á figura doutro home ligado á escena e vencellado a Roberto, Xaquín García Marco. Non prescinde Xan Vieito dun rico anecdotario que acompañou algúns das viaxes e actuacións do grupo teatral.

   Oito textos de Roberto Vidal Bolaño, algún deles inédito outros tirados de programas de man ou de distintas publicacións, constitúen o corpo do volume. Saliento entre eles, unha unidade didáctica escolar, “O espacio teatral”  na que o dramaturgo fai un percorrido pola historia das distintas formas de arquitectura teatral, desde que colleu forma en Babilonia, Exipto, Xudea, Grecia… ata os séculos XIX e XX nas distintas coordenadas xeográficas. Considero asemade de gran

Roberto Vidal Bolaño

interese o particular itinerario que fai Vidal Bolaño polo teatro de noso, desde a herdanza do século XIX (Rexurdimento, Irmandades da Fala, o teatro Nós, o teatro na emigración e no exilio, teatro de posguerra) ata  un presente que culmina no ano 1984 coa creación do Centro Dramático Galego. Unha suma de contribucións que fixeron posible que Galicia dispuxese da posibilidade de se outorgar un teatro de seu. Non son menos interesantes as reflexións do home de teatro arredor da obra dramática de Otero Pedrayo (“Teatro con T maiúsculo”).. Un inédito, escrito entre o ano 2000 e 2001 (“A propio intento”), un “texto testamentario do autor a prol da promoción da escrita e aposta en escena de novos textos dramáticos”, pon cabo a este novo número dos Cadernos Ramón Piñeiro.

   Unha publicación oportuna que recupera para a cultura de noso o pensamento teórico do seu dramaturgo seguramente máis importante ata o de agora: Roberto Vidal Bolaño.

Rescatado do aire das ondas

Álvaro Cunqueiro (1911 – 1981)

Entrevistas e reportaxes: Manuel Pérez Bello

Coordinación: Luís Alnso Girgado e Lorena Domínguez Mallo

Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2013.

 

Unha venturosa coincidencia fai que poidamos gorentar ao mesmo tempo dous verdadeiros meirós cos que nos agasalla Editorial Galaxia e o Centro Ramón Piñeiro, que recuperan texto e voz dese Señor das maxias e das palabras que foi Álvaro Cunqueiro como articulista en lingua galega, no primeiro caso, artigos recollidos no libro O mundo que teño de meu ao que lle prestarei a merecida  atención outro día. E a entrevista e reportaxes que con e sobre Cunqueiro emitiu o Centro rexional da TVE en dúas ocasións: no ano198’, poucos meses antes do pasamento do escritor co gallo do doutorado “honoris causa” pola Universidade de Santiago, a concesión do Premio da Crítica e a entrega do Pedrón de Ouro a carón da casa de Rosalía. Dez anos máis tarde, a mesma entrevista, ampliada con varias reportaxes, foi de novo emitida na Semana das Letras Galegas dedicada ese ano a lembrar a figura de Cunqueiro.

Hoxe en día, este material constitúe un verdadeiro galano, un piar dentro da cultura galega que interesa a todos aqueles aos que lles importa a lingua de noso. Un fermoso agasallo comezando polas ilustracións, tanto da cuberta dos dous  CD, da man de Isaac Díaz Pardo, como a do fascículo no que se reproduce unha parte substancial da entrevista do ano 1980, da autoría de Siro López.

Como escribe Manuel Pérez Bello, no medio da avalancha de recoñecementos, xurdiu unha longa conversa con Álvaro Cunqueiro, que quixo ser un seguimento da traxectoria vital do escritor, estruturada en catro capítulos: Cunqueiro como poeta, narrador, dramaturgo, xornalista e escritor plural. En cadanseu destes capítulos, a entrevista emitida de novo no ano 1991, incorpora outras reportaxes. Así X. L. Méndez Ferrín fai unha atinada valoración de Cunqueiro como poeta. Tamén como inventor de traducións de poetas estranxeiros que escribiron en idiomas que o mindoniense descoñecía. Recreacións libres, xa que logo, como tamén mantén Darío Xoán Cabana que analiza a vertente de Cunqueiro como narrador. Manuel Lourenzo fai o mesmo co Cunqueiro dramaturgo, na mellor tradición teatral galega, ao lado de Otero Pedrayo. Finalmente para estudar a faceta de Cunqueiro como xornalista e escritor plural, a reportaxe sérvese das opinións de Francisco Armesto e Anxo Tarrío. Dous poemas do escritor recitados por Salvador García Bodaño e Claudio Rodríguez Fer poñen cabo a esta ampla reportaxe hoxe rescatada para todos nós.

Álvaro Cunqueiro

Na entrevista a Cunqueiro abrolla a meirande parte dos temas e teimas do escritor nas diversos xéneros que frecuentou, mais coido que teñen un especial significado, sobre todo tendo en conta o ano e as circunstancias nas que Cunqueiro se expresou, a emotiva homenaxe que lle tributa á lingua  de noso, a manifestación de que Merlín e familia é o seu libro preferido, a afirmación de que o castelán lle sabe tamén a pan fresco na boca, aínda que sempre foi unha cousa secundaria na súa escrita. E na mesma liña, a declaración inequívoca de que non cre no bilingüismo, que a súa lingua de fondo é o galego, idioma no que pensa e ao que se mantivo sempre fiel, a fala da súa pequena patria galega.

Sinalo algo negativo neste produto editorial que mestura o papel co audiovisual. Ao meu ver, o fascículo que acompaña os CD, queda demasiado curto cando recolle soamente unha parte da entrevista de Álvaro Cunqueiro. Coido que é unha mágoa que non poidamos gorentar, na palabra escrita, todas as que saíron da boca do escritor, así como as atinadas análises que realizaron os xa amentados escritores e intelectuais galegos que interveñen nas distintas reportaxes. Con todo, beizón a Luís Alonso Girgado e Lorena Domínguez Mallo, coordinadores da edición e a todas e todos os que interviñeron  para que esta impagable entrevista e reportaxes non se perdan no aire.

A luminosa mirada dos ollos de Isaac

A luminosa mirada dos ollos de Isaac.

Isaac Díaz Pardo. Obra dispersa

Cadernos Ramón Piñeiro (XXIV)

Edición e prólogo: Xosé Ramón Fandiño

Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en humanidades

Santiago de Compostela, 2012, 195 páxinas.

 

   Recibo nestas datas tres publicacións memorialísticas, tres impagables agasallos que ademais de homenaxear a tres grandes persoeiros da nosa cultura, fanme pensar nese rastro que deixamos, esa acertada epígrafe que lle dá título a última novela de Agustín Fernández Paz. Velaí a verdadeira inmortalidade: perdurar nos ollos que nos len ou nas acordanzas dos que nos coñeceron. Agasallos que teñen nome de seu: Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia. O número de outubro-decembro do 2012 da Revista Grial, dedicado en boa parte a lembrar a Carlos Casares nos dez anos do seu pasamento (“Carlos Casares nun pais de palabras”). E finalmente, o número XXIV dos Cadernos Ramón Piñeiro que homenaxea, publicando a súa obra escrita dispersa, a Isaac Diaz Pardo, outra das grandes figuras históricas da nosa cultura desde hai moitos anos. Ocúpome arestora desta publicación do Centro Ramón Piñeiro, dirixida por Luís Alonso Girgado e Ramón López Vázquez, e que con perseveranza está  a recoller certas partes descoñecidas e de difícil acceso do noso patrimonio cultural.

   Con efecto, como escribe Xosé Ramón Fandiño, responsable da edición e do prólogo deste Caderno: “O 5 de xaneiro de 2012 Isaac Díaz Pardo adentrouse para sempre polos  vieiros da saudade. Desapareceu a enxoita figura, pero quédanos o pracenteiro consolo da súa obra e dos seus emprendementos tras 91 anos ao servizo da dignidade humana e da ética por riba de todo”. Iso foi verdadeiramente Isaac Díaz Pardo: un campión da ética, da arte e do emprendemento industrial gobernados por criterios ben afastados das políticas capitalistas de sempre e hoxe hexemónicas.

   O libro homenaxe recompila un presado de artigos e ensaios de Díaz Pardo espallados en revistas ou como prólogos dos seus libros. Deste xeito podemos mergullarnos na vida do intelectual e artista galego e universal a través dos seus propios escritos. A publicación foi, na súa xénese, unha iniciativa da fundación do Pedrón de Ouro. Unhas achegas para o perfil biográfico daquel home, nacido na casa da Tumbona (Rúa das Hortas de Santiago) de Xosé Ramón Fandiño introdúcenos nos perfil vital de Díaz Pardo. Seis breves páxinas biográficas que, porén, nos fan revivir os medos e traxedias da guerra, os alicerces da cerámica industrial, A Magdalena en Arxentina, o Laboratorio das Formas e a derradeira batalla na que Díaz  Pardo, no ano 2006, foi afastado da presidencia das Fábricas de Cerámica do Castro e Sargadelos.

   Noventa e un anos ao servizo da dignidade que podemos revivir en boa medida nas mesmas palabras de Díaz Pardo, mediante esta colectánea de artigos e prólogos que Isaac Díaz Pardo publicou entre 1956 e 2011. O editor reúne os escritos de Díaz Pardo en oito apartados que van desde a declaración  de principios, o relato das vivencias da infancia e da Guerra Civil ata as lembranzas dos seus achegados.

   Polo seu ton, á vez memorialístico, dramático e que deitan luz nos ollos lectores, saliento os artigos do segundo capítulo e nomeadamente o penúltimo: “Testimonio de Isaac Diaz Pardo que contaba entonces menos de 16 años, de los primeros momentos del Alzamiento en Santiago”. Lemos con emotividade, por exemplo, o que escribe  Díaz Pardo: o pai Camilo Díaz Baliño, “paseado” no amencer do día 14 de agosto de 1936 en Palas de Rei,  e el, o seu fillo, sobrevivindo en A Coruña pintando retratos de Franco e Frechas falaxistas nos primeiros meses do ano 1937.

Isaac Díaz Pardo

   Son asemade de grande interese os artigos sobre Sargadelos porque deitan información sobre o proceso de xurdimento e creación do proxecto cultural máis importante feito en Galicia con posterioridade ao ano 1936. E asemade, as achegas de Díaz Pardo sobre Castelao e Luís Seoane.

   Unha coda de Lúis Cochón pecha esta publicación de grande interese para todos os galegos e que xustifica sobradamente a inversión de cartos públicos en algo tan de noso (“alguén do máis noso” son as palabras de L. Cochón), mais con proxeccións na cultura de alén das nosas fronteiras, porque Isaac Díaz Pardo foi un home galego e universal. Aínda o segue a ser neste libro.

Saiban cantos estas cartas viren…

Cadernos Ramón Piñeiro (XXIII): Saiban cantos estas cartas viren Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal (1955-1961)

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 1012, 195 páxinas.

 

Acaba de ver luz este novo volume dos Cadernos Ramón Piñeiro, o terceiro deste ano que fai o número XXIII desde que no ano 2003 o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades sacaba á rúa  esta nova colección destinada a recoller certas partes descoñecidas do noso patrimonio cultural: bibliografías, homografías e epistolarios sobre todo.  Tal acontece coa correspondencia que intercambiaron Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal. O volume, que abre as súas páxinas cunha carta con glosa e escollo de Blanco Amor a Álvaro Cunqueiro datada no ano 1949, está contextualizado por unha Introdución de Luís Cochón e un prólogo de César Cunqueiro González Seco. O seu corpo central reproduce unha parte moi significativa da correspondencia nun período temporal de sete anos ( 1955-1961 entre  o escritor mindoniense e o notario vigués.

Segundo testemuña César Cunqueiro,  a relación de amizade entre Álvaro Cunqueiro e Alberto Casal naceu nos primeiros anos da década dos cincuenta. Co paso do tempo xurdiría entre eles unha intimidade fraternal, xustamente reflectida neste epistolario. O notario e xurista vigués Alberto Casal e Álvaro Cunqueiro mantiveron en efecto unha longa relación de amizade. Foron dous amigos que formaron parte do que Méndez Ferrín chamou “o cenáculo vigués”. Estas cartas, como digo dan testemuño desa fonda relación entre ambos. Alberto Casal, “protector das artes e das letras”, coa súa xenerosidade e intelixencia foi para Cunqueiro, para a “soidade cunqueiriana”, un báculo providencial inestimable . Asemade, a presenza  de Cunqueiro na vida persoal e familiar do notario e o feito de ser este testemuña activa do nacemento e desenvolvemento da obra literaria cunqueiriana foi o pagamento co que Cunqueiro correspondeu ao xeneroso apoio durante trinta anos.

Como afirma Luís Cochón, nas cartas cruzadas entre os dous amigos está presente case que toda  a obra de Cunqueiro, “o pasado, o presente e ata o futuro das obras non nacidas”. O volume recolle esta correspondencia, aínda que cun certo desequilibrio: corenta e dúas cartas de Cunqueiro fronte a soamente dezaseis de Alberto Casal, descompensación explicable pola dilixente custodia das primeiras por parte de A. Casal, mentres que a correspondencia recibida por Cunqueiro debe a súa supervivencia non a dilixente conservación por parte do escritor senón aos vaivéns do azar.

Alberto Casal na casa dos Anxos. Foto de Noelia Souto

Poñen cabo ao caderno tres contos da autoría de Álvaro Cunqueiro, recollidos do libro Jordán escondido y otros cuentos (Madrid, 2007) que contén seis contos escritos polos dous amigos co gallo do nacemento dos seus fillos a partir de 1966.

Oportuna pois a publicación deste volume que deita luz sobre unha fonda relación de amizade, do vivir diario coas súas angueiras, alegrías e preocupacións de dous amigos durante uns anos que fuxiron como “un vuelo de pájaros en un cómaro” (páxina 81). E dá noticia sobre todo do proceso de creación dunha das máis importantes obras da nosa literatura, composta por un escritor de “bolsa pobre”, mais de abondosa e ricaz imaxinación.

Máis literatura do eu de Neira Vilas

Cadernos Ramón  Piñeiro (XXII): Correspondencia de Xosé Neira Vilas con Valentín Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela 2012, 169 páxinas.

 

 

Hai agora por volta dun ano que Xosé Neira Vilas publicaba o seu segundo libro de memorias (Penúltimo dietario, Xerais, 2011), no que daba conta das actividades e encontros que el e a súa parella Anisia Miranda tiveron desde xaneiro de 1993 ata outubro de 2009. Libro memorialístico  que o autor xustificaba como una forma de amor a súa terra. Non toda a crítica acolleu aquelas memorias de forma positiva. Páxinas que non teñen ningún interese para o lector, que se escriben cando non se ten nada que dicir, chegou a escribirse. Desde esta mesma bitácora opinei que  a meirande parte das anotación do dietario de Neira Vilas eran prescindibles, porque nada lle engadían a historia social da nosa literatura.

Xosé Neira Vilas

Chégame arestora a última entrega de Neira Vilas -cómpre non esquecer que é un clásico da literatura galega contemporánea- á chamada “literatura do eu”, a través das páxinas dun novo volume dos Cadernos Ramón Piñeiro. A publicación que dirixen Luís alonso Girgado e Ramón López Vázquez, recupera parte da correspondencia do escritor con Valentín Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro. Non é a primeira vez que o autor de Esperando o leiteiro fai pública o seu epistolario con Paz Andrade, Celso Emilio Ferreiro e outros persoeiros e amigos (Cartas de vellos amigos, Galaxia, 2010), mais a novidade desta nova edición é que non soamente inclúe esas cartas remitidas polos dous amigos, senón tamén as misivas que Neira Vilas lles enviou, co que se completa para o lector interesado o diálogo en ambas direccións. Neira Vilas, confésao el mesmo exercía o oficio ou o lecer de escribir cartas moito máis do que os seus correspondentes lle escribían a el. E xustifica esta publicación porque unha carta é literatura, é historia, abarca moitas cousas. Nefeuto, na súa correspondencia con Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro fanse referencias a acontecementos da política, da historia e da literatura galega na segunda metade do pasado século, ademais de permitir que nos acheguemos ás vivencias e afectos das tres persoas, amigos entre si, malia térense visto en moi poucas ocasións.

Publicación, xa que logo oportuna, non pola súa carga de vivencias e afectos, nin tampouco pola actualidade mediática no ano 2012 de Paz Andrade e Celso Emilio Ferreiro, senón porque esta correspondencia é narrativa referencial ou autorreferencial, que traduce vivencias, testemuños de amizade, pero tamén novas, proxectos, ideas, inquedanzas que son historia, no dicir de Neira Vilas. Un corpus epistolar, pois,  que supera o anecdótico e que permitirá enriquecer, non só as biografías dos tres persoeiros, senón sobre todo esa futura historia social da literatura galega, se algún día chega a escribirse.

Cadernos Ramón Piñeiro, número XXI

Cadernos Ramón Piñeiro (XXI): Correspondencia habida entre Xosé Mª Álvarez Blázquez  e Isidoro Millán González-Pardo.

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2012, 121 páxinas.

 

Acaba de ver luz un novo número dos Cadernos Ramón Piñeiro que edita o Centro do mesmo nome baixo a dirección de Luís Alonso Girgado  e Ramón López Vázquez. Alédame dar noticia, máis unha vez, da aparición deste número XXI, porque a publicación, aínda que non teña unha periodicidade predeterminada, achéganos cada ano varios números monográficos, coa finalidade de recoller distintas contribucións practicamente descoñecidas do noso patrimonio cultural, espalladas en revistas, xornais, publicacións periódicas xa fenecidas, ou mesmo en arquivos familiares como acontece no número que comento.

Isidoro Millán

Con efecto, este número XXI dos Cadernos Ramón Piñeiro recolle un epistolario, a correspondencia cruzada entre Isidoro Millán e Xosé María Álvarez Blázquez, desde agosto de 1961 ata xuño de 1984. Cartas que, como atinadamente  e nun rexistro poético, escribe no prólogo Xosé María Álvarez Cáccamo, “traen noticia saudosa de vida en labaradas que prenden na memoria e alentan o rumbo imaxinario do regreso, da duración sen morte” (páxina 11).

Correspondencia, conversas de máis de vinte anos entre dous amigos, que dá comezo con tres cartas en castelán (as do ano 1961) e prosegue cun amplo epistolario na lingua de noso a partires de xaneiro de 1966. Novas familiares, pescudas e achados no eido da nosa literatura nos séculos escuros, hipóteses etimolóxicas, orixe de topónimos e antropónimos, proxectos editoriais e moitos outros quefaceres e angueiras intelectuais enchen esta correspondencia. Non están ausentes, porén, asuntos polémicos como a presentación da baixa de Isidoro Millán como académico numerario da RAG, en carta dirixida ao daquela presidente da institución, Domingo García Sabell, descontento o primeiro coa configuración da Academia e para “decrarar a vacante… e dispor incontinente doutra praza de Numerario que se proviste, en xente aliada e segura, ao voso mellor gosto e poder de votos” (páxina 74).

Xosé María Álvarez Blázquez

Intercalado entre as cartas VIII e IX, os editores inclúen  o primeiro fascículo dun folletín por entregas, publicado en Pontevedra no ano 1849, que leva o título de EL CARNAVAL, obra dun “neófito escritor”, o avogado e escritor festivo e rexoubeiro, pontevedrés da Moureira, Xosé Ramón Franco Méndez. Álvarez Blázquez fai relación na súa correspondencia desde opúsculo e verbo do mesmo escribe dous “Parrafeos” e un “Comento”. Prosa galega do noso Pre-Rexurdimento, cuxos fragmentos en galego analiza Rosario Álvarez nun documentado estudo co que se pecha este número que rescata para todos nós un epistolario moi suxestivo e esclarecedor  e pequenas alfaias ata o de agora descoñecidas, pero que forman parte das nosas letras.

Álvaro Cunqueiro, Remuíño de prosas

Cadernos Ramón Piñeiro (XX): Remuíño de prosas de Álvaro Cunqueiro

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades, Santiago de Compostela, 2011, 115 páxinas.

 

Hai apenas dez días que en Compostela, nos prelos nos que se veñen editando os Cadernos Ramón Piñeiro, vía luz este novo volume, que fai o número XX, o cuarto publicado no ano 2011. Máis unha vez, baixo a dirección dos profesores Luís Alonso Girgado e Ramón López Vázquez. O propósito e obxectivo que move os editores (o propio Alonso Girgado, Luís Cochón  e Lorena Domínguez Mallo) son os mesmos de sempre: recoller certas achegas practicamente descoñecidas do noso patrimonio cultural, espalladas en revistas, xornais ou publicacións periódicas xa fenecidas.

Esta intención e vontade toma corpo neste número XX dos Cadernos Ramón Piñeiro nun remuíño de prosas, como reza o título, prosas seguramente menores que Álvaro Cunqueiro foi arrequecendo entre as súas grandes pezas escritas en todos os xéneros.

Compílanse pois neste Caderno número XX un amplo feixe de textos de dispar cronoloxía de Álvaro Cunqueiro que serven de prólogos, epílogos a obras de escritores amigos  como Díaz Jácome, Eduardo Moreiras, Joaquín Merino, García Bodaño, Manuel María, Juan José Moralejo.

Outros textos comentan ou presentan exposicións de pintores amigos: Carlos Maside, Prieto Nespereira, Prego de Oliver e Antón Patiño. Completa o volume unha achega de materiais escritos para seren lidos en ocasións moi especiais: notas para conferencias, discursos, pregóns, alocucións laude…

Pola miña parte saliento entre este remuíño de prosas a “Oración -inédita en parte- para ser lida na inhumación do poeta Ramón Cabanillas en Fefiñáns (Cambados). “Todo o que foi de nós, todo o que é de nós, todo o que será de nós, fíxose home na pequena, homildosa terra que foi dada ós galegos. Encheuse iste home, iste Ramón Cabanillas de Cambados, de luz e cantou”. E asemade, o discurso de investidura como doutor honoris causa pola Universidade de Santiago (29 de xaneiro de 1980). O discurso “Eu daría a vida para que a nosa lingua continúe”, pronunciado ao recibir e Pedrón de Ouro 1980, tan oportuno nas actuais circunstancias.

Caderno misceláneo, pois, homenaxe do Centro Ramón Piñeiro a Cunqueiro neste primeiro centenario do seu nacemento e instrumento necesario para un cabal coñecemento dos escritos e da bibliografía toda deste ilustre fillo de Mondoñedo e de Galicia, Álvaro Patricio Cunqueiro Mora.

Os Cadernos Ramón Piñeiro

Cadernos Ramón Piñeiro (XVII): Bibliografía e hemerografía de Ramón Piñeiro.

Cadernos Ramón Piñeiro (XVIII): Cartas de Ramón Cabanillas a Isidoro Millán en modo de antífona.

Cadernos Ramón Piñeiro (XIX): Homenaxe a Fernando Pérez-Barreiro Nolla

Edita: Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades.

Santiago de Compostela, 2011.

 

Foi no ano 2003 cando o Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades sacaba á rúa o primeiro volume dunha nova colección: os Cadernos Ramón Piñeiro. Recollía aquel primeiro número da nova colección dous breves ensaios sobre a obra de Ramón Piñeiro. Desde entonces, con perseveranza e unha certa irregularidade temporal, dezanove volumes, tres deles neste ano 2011, levan recollidas certas partes descoñecidas do noso patrimonio cultural, sobre todo o legado epistolar entre figuras sobranceiras das nosas letras no pasado século. Dirixen con acerto a colección os profesores Luís Alonso Girgado e Ramón López Vázquez.

O primeiro dos números monográficos publicado neste ano, o XVII, recolle a bibliografía e a hemerografía actualizadas de Ramón Piñeiro. Complétase así o traballo compilado no terceiro volume destes cadernos, publicado no ano 2003. Aquela “contribución” á produción escrita de Ramón Piñeiro era necesario poñela ao día polo feito da designación do pensador de Láncara para o Día  das Letras Galegas do ano 2009. En efecto, unha manchea de textos e reedicións das obras de Piñeiro foron publicados ao longo dese ano. Analizaban a súa figura e a súa obra nas súas distintas dimensións. Esta nova edición, corrixida e aumentada daquel Caderno III modifica de forma significativa a bibliografía pasiva de R. Piñeiro. Un equipo formado por Luís Alonso Girgado, Alexandra Cillero Prieto, Élida Abal Santoruum, María Cuquejo Enríquez, Teresa Monteagudo Cabaleiro e Montserrat Vázquez Riveiro responsabilizáronse desta compilación bibliográfica completa e, ao mesmo tempo, selectiva do ideólogo galego.

En edición, introdución e notas de Luís Cochón, o número XVIII dos Cadernos publica a correspondencia dirixida por Ramón Cabanillas a Isidoro Millán. Francisco Fernández Rei, coñecedor como poucos da vida e da obra do seu conterráneo Cabanillas, escribe un   necesario e preciso limiar contextualizador destas vinte e nove cartas de Cabanillas a Isidoro Millán que “a parte dunha constante manifestación de afecto  a un mozo lingüista, constitúen un excelente documento sobre a xeira final do Cabanillas novamente entregado á causa do galeguismo” (páxina 8). O volume recolle non só a correspondencia epistolar de Cabanillas ao humanista Isidoro Millán, fillo, senón tamén outras cartas a diversas persoas próximas a Cabanillas por razóns familiares ou por motivos intelectuais (Elisa González Pardo, Isidoro Millán Mariño, Francisco Fernández del Riego, Filgueira Valverde…). E así mesmo, un epílogo no que Isidoro Millán matina e pondera a posibilidade da creación dunha institución (“Seminarium Linguae Gallaecae Investigandae”), que tería como obxectivo a investigación da nosa lingua e a creación dun Gran Dicionario Galego.

A través desta correspondencia podemos percibir o proceso creativo de Ramón Cabanillas nos anos da posguerra, os proxectos que non pasaron diso e a decadencia física dunha persoa optimista e retranqueira mesmo nos seus derradeiros anos. Material imprescindible, xa que logo, para o cabal coñecemento dun home e dunha época da literatura galega ateigada de brétemas.

O avogado, escritor, xornalista e políglota Fernando Pérez-Barreiro Nolla (Ferrol, 1931-Lancaster 2010) é unha figura  descoñecida case que de todo entre nós, malia o seu intenso labor cultural e os premios e distincións -o último o Premio Castelao da Xunta de Galicia no ano 2009- dos que se fixo merecedor. Velaí pois a oportunidade deste volume que recupera o seu epistolario con Ramón Piñeiro, unha pequena pero significativa parte do seu pensamento (Apartado IV. Selección de textos) e os testemuños de persoas a el moi achegadas: a súa muller Teresa Barro, os amigos X.L. Franco Grande, Eduard Punset (ambos compartiron traballo nos servizos exteriores da BBC), Camiño Noia, Francisco Fernández Naval e Xulio Ríos, entre outros.

Os editores, Luís Alonso Girgado, Nicolás Vidal e Alexandra Cilleiro Prieto agasállanos cunha crono-bio-bibliografía imprescindible para achegármonos á andaina vital e intelectual dunha figura tan afastada dos dogmas e, á vez, tan próxima ao mellor da cultura europea, como de Fernando Pérez-Barreiro Nolla afirma X.L Franco Grande.

Diría por último que todos estes volumes e outras publicacións editadas pola Xunta de Galicia  ou por organismos e institucións oficiais non deben ficar amoreados nos sotos dos edificios institucionais, senón espallados entre as bibliotecas e centros de ensino do noso país, xa que son libros que pertencen a toda a cidadanía galega.