Iceberg Castelao

O encargo do señor Castelao

Luís Rei Núñez

Edicións Xerais, Vigo, 2016, 319 páxinas

 Non é allea a narrativa galega á tendencia de moitos escritores que, nos últimos decenios do pasado século e no que levamos do presente, novelan a novelistas e, en xeral, a personaxes reais con intereses intelectuais ou artísticos. Incontables libros, produtos do ecléctico experimentalismo, da era posmoderna, están dinamitando os lindes entre realidade e ficción, convertendo a escritores, intelectuais ou artistas en personaxes protagónicos de moitas novelas. Seguramente o escritor que máis ten traballado esta clase de novela en Galicia é Luís Rei Núñez, cultivador afouto da novela testemuño, chamada tamén non ficción ou Novo Xornalismo que non só é transcrición de feitos, senón que tamén establece unha relación entre ficción e o real. Fíxoo coa figura do pintor e escrito Urbano Lugrís en O señor Lugrís e a negra sombra e volve facelo arestora en O encargo do señor Castelao, un relato complexo e moi ricaz que pretende ser un episodio nacional galego capaz de reunir dúas traxectorias, ás que a posteridade lles deparou tratamentos ben desiguais: Castelao, o pai da nación e Gómez Gayoso, “anxo escuro”, pasado pola armas dos franquistas na posguerra, que soamente entrou “no tempo das honras póstumas da lenda”.

A novela achéganos á figura dun Daniel Castelao que, ademais de artista, escritor e político, é sobre todo persoa. Reconstrúe, acompañándoo desde  a ficción, a súa vida, humanizándoo na enfermidade -a novela abre cunha lobotomía practicada a Castelao en Bos Aires para calmarlle a dor do cancro que lle invadira tamén o seu rostro- e noutras doenzas máis vergoñosas coma un proceso luético, consecuencia do rendemento dese señor de moral estrita aos encantos dunha canzonetista, mentres Virxinia, a súa dona, coidaba do fillo na montaña.

Salienta, sobre todo, a fundación do Partido Galeguista con Alexandre Bóveda e o propio Castelao,  a amizade entre os dous, a defenda do Estatuto, o fusilamento de Bóveda polo sublevados fascistas pola defensa do mesmo. Unha execución que mortificará a Castelao durante toda a súa vida. A derrota e a deleiba de Galicia converten a Castelao no vagabundo dunha causa perdida por medio mundo e especialmente en Bos Aires onde é o apóstolo do galeguismo, no gran guieiro exiliado.

A narración cobra especial interese co encontro na capital arxentina con José Gómez Gayoso que lle di a Castelao que a culpa de inxusta morte de Bóveda non pode morrer solteira e lle propón administrar xustiza co nome que lle dea Castelao que, porén, pensa que a única vinganza decente é a que se substancia nos tribunais de xustiza. Mais á fin mete un nome  nun sobre e, a través de Santiago Carrillo, farao chegar a Gomez Gayoso.

 

Luís Rei Núñez

Luís Rei, como xa fixera en Expediente Artieda, reproduce A Coruña doente polas camadas dos ganadores, as actividades clandestinas dos dirixentes do Exército Guerrilleiro de Galicia, Antonio Seoane e Gómez Gayoso ata as súas caídas e execucións cuxos ecos chegan a Bos Aires, a Castelao vítima do remorso de meter un nome no sobre, aínda que o brazo executor foi penosamente neutralizado no Campo da Rata.

Son moitas as bondades desta novela que Luís Rei fai mover no territorio mestizo entre a ficción e a realidade histórica; o descubrimento de novas zonas do iceberg Castelao, froito dunha profunda documentación; o compromiso coa historia e coa realidade, cos inmolados, co martiroloxio laico galego. Unha tonalidade épica, un desenvolvemento non lineal cunha maraña de personaxes que, con todo, non dificultan a lectura desta novela que, como confesa o autor, non é a Historia de Galicia, senón unha historia galega, en voz baixa e laica, adornada pola ficción.

(Texto publicado no xornal Faro de Vigo o 6 de outubro de 2016)

Historias tiradas do remol da memoria

 

Días que non foron

Luís Rei Núñez

Edicións Xerais, Vigo, 2013, 141 páxinas.

 

   Despois da súa exitosa e afouta experiencia na narrativa autorreferencial e na narrativa de reportaxe que é a súa anterior entrega narrativa, Cita en Fisterra (2011), volve Luís Rei Núñez á literatura heterorreferencial, mais esteado nunha pluriforme variedade xenérica, aínda que as sete historias que compoñen este pequeno volume caben baixo o rótulo de narracións relatísticas. Luís Rei Núñez é un escritor que como narrador nunca defrauda as expectativas lectoras. Sabe escoller as historias recorrendo  nos seus éxitos máis logrados aos mananciais da memoria. Así o poñen de manifesto  libros como Expediente Artieda (2000), O Señor Lugrís e a negra sombra (2007), Monte Louro (2009). Todas elas, elos importantes na narrativa galega do presente século, poboadas por personaxes profundamente caracterizados, con tempos e espazos recreados con gran verosimilitude, resolvendo con habilidade as grandes cuestións que sempre inquietaron o ser humano. Todo iso engalanado cos fulgores dunha prosa moi plástica, chea de matices, alicerzada nun ritmo narrativo que fai progresar a acción con cobizoso alento e unha acertada dosificación.

  Son trazos que caracterizan a escrita de formato longo de Luís Rei Núñez, mais que o lector tamén atopará, en doses oportunas, neste monllo de relatos de Días que non foron, impulsados todos eles polo pulo memorialístico, neste caso dos días e acontecementos que non foron, pero que puideron ou deberon ser nas coordenadas dun século desde os tempos da Guerra Civil ata os días actuais.. Velaí a coherencia do epígrafe de Joseba Sarrionandía que enceta o libro: “As cousas que non son tamén son”.

   Como dixen, Días que non foron achéganos sete historias memorialísticas de ampla variedade temática e mesmo editorial. O volume amalgama, en efecto, unha novela breve (“O corvo do chapapote”) con relatos curtos ( “Báñate comigo. Teoría e práctica”, “A proba no Deportivo” e outros de mediana extensión (“Con Franco na Zapateira, “Unha voda por poderes” e “A lancha dos segredos sucios”).

   Días que non foron son os da experiencia, quizais soamente soñada, do espertar do lume erótico do relato “Báñate comigo (Teoría e practica)”, en dous rapaces amigos. Erotismo máis insinuante que explícito, agás nas liñas finais coa estrea do feitizo do sexo, “abrollando nunha puberdade pastosa e salgada”. Ou as acordanzas dun tempo vello das dúas semanas que Amaro  o Bala estivo a proba nas categorías inferiores do Deportivo e tamén a súa iniciación ao sexo con Magdala, unha eficiente adestradora do Papagaio. Tamén o relato ateigado de épica e traxedia, e para o meu gusto o máis salientable da colectánea, titulado “Con Franco na Zapateira”, que nos achega ao litixio interior e ás contradicións dun rapaz de trece anos, pobre e orfo dun “roxo”, que se converte no caddie favorito de Franco, loitando contra a memoria do seu pais asasinado na posguerra ou un futuro prometedor. Neste relato aproveita o autor para rememorar cunha linguaxe forte e á vez con acenos esperpénticos que casan perfectamente cun ambiente ateigado de absurdos espantallos, as atrocidades da posguerra na Coruña, entre eles a queima de libros polos fusileiros xurdidos “das entrañas daquel fascismo á ibérica”.

  

Luís Rei Núñez

E tamén teñen cabida neste fardel de relatos a historia da apropiación da condición de esposo dunha muller que casa por poderes; o eloxio ás heroicidades do maquis galego, concretado na figura dun personaxe como Foucellas; a manda testamentaria cuxo propósito é descargar a conciencia dun torturador contaxiado polo fanatismo desalmado e carniceiro da Falange Española. Ou a historia da experiencia dun xornalista, relatada na novela curta “O corvo do chapapote” que abre o libro. Un home mergullado nunha fenda persoal e laboral que actúa como cronista da marea negra do Prestige e é testemuña da incompetencia de políticos e burócratas.

   En resumo, sete pezas que condensan moitas máis historias, escritas con ambición, oficio e a lingua forte dun galego vizoso do que Luís Rei Núñez sabe aproveitar toda a súa capacidade expresiva e denotativa, amosándose como un mestre de acreditada experiencia.

Cronista e artesán na Costa da Morte*

Cita en Fisterra,

Luís Rei Núñez

Edicións Xerais, Vigo, 2011, 207 páxinas

 

Da escaseza de narrativa de viaxes pola Fisterra ou Costa da Morte (do Sol), como prefire nomeala Luís Rei Núñez, naceu o desafío reincidente deste viaxeiro, nativo destas xeografías, no que, a imitación doutros viaxeiros por terras alpuxarerreñas, empordanesas ou patagónicas, pretende repetir experiencias gozosamente epifánicas, segundo o consello de Bernardo Soares, o heterónimo de Pessoa: “Para viaxar basta existir”.

En sete cumpridas xornadas de observacións, admiracións e denuncias, un narrador autodiexético  sae ao aire libre e mergúllanos a nós lectores nas rutas, camiños e corredoiras do “Condado do Solpor”. Luís Rei Núñez une a súa voz a esa tendencia cada vez máis frecuentada na literatura á que, no ronsel de Spires, podemos designar como narrativa á vez autorreferencial e narrativa-reportaxe. En efecto, Cita en Fisterra, sen ser propiamente unha novela, tampouco é unha guía de viaxes. É un texto narrativo misceláneo que comparte trazos das crónicas viaxeiras, vividas, experimentadas e por veces soñadas. Un espello con múltiples reflexos emocionais que lle abre as portas á literatura en estado híbrido nunha afouta mestura de xéneros.

Luis Rei Núñez

Un percorrido en sete xornadas pola xeografía sentimental da Costa da Morte desde a primeira parada en Muros ata a derradeira en Caión, abríndolle as portas á observación mais tamén á fantasía, amalgamando crónica viaxeira con historia, símbolo, fotografía, ficción e información. Diluíndo, xa que logo, lindes de xénero. O narrador asume dúas funcións nesta viaxe. Será cronista fiel ao que os camiños lle van entregando e artesán acollido ás trampas da ficción.

No seu tránsito por “lugares e tribos” abrollan diante do lector non só as paisaxes de gozo e ledicia telúricos, senón tamén as denuncias contra as falcatruadas, contra o feísmo, contra as deleibas e estragos, tanto na escena urbana como rural. E así mesmo os esteos da memoria das nosas xentes en harmoniosa e gorentosa mestura con episodios ficcionados , retratos ou conversas con amigos ou personaxes admirados. O resultado é esta Cita en Fisterra, un libro, sen dúbida menor na bibliografía do escritor, pero exemplo paradigmático da narrativa autorreferencial e escrito cos fulgores dunha escrita moi plástica, que combina os frugais engados dunha prosa viaxeira amalgamada coa memoria literaria.

* Este texto foi publicado o día 12 de xaneiro de 2012, no suplemento Faro da Cultura, páxina VII do xornal Faro de Vigo.